Ewa Zielińska

O organizowaniu zajęć dydaktyczno - wyrównawczych dla dzieci, które są słabo

przygotowane do podjęcia nauki w szkole

Z roku na rok coraz większą wagę przywiązuje się do korzystnego dopasowania
szkolnego procesu uczenia się do rzeczywistych możliwości dzieci. Dlatego w ostatnim
okresie czasu pojawiło się wiele publikacji omawiających ważniejsze koncepcje i metody
sprawdzania gotowości szkolnej dziecka

1

. Niestety do tej pory nie wymyślono niczego

lepszego od badania dojrzałości szkolnej dziecka, które niebawem rozpocznie naukę
szkolną. Wyniki takiej diagnozy pomagają nauczycielom w ustaleniu stopnia opanowanych
przez dziecko wiadomości i umiejętności, zaś rodzicom w podejmowaniu rozsądnych
decyzji odnośnie losów przyszłych uczniów. Dzięki diagnozie przedszkolaka można ustalić,
które dzieci:

- podołają wymaganiom szkolnym;

- mają przyspieszony rozwój i w związku z tym mogą wcześniej podjąć obowiązki ucznia;

- potrzebują specjalistycznej pomocy w osiąganiu dojrzałości szkolnej lub którym trzeba
odroczyć obowiązek szkolny.

Gotowość szkolna (dojrzałość przedszkolaka) polega na osiągnięciu przez dziecko w
pewnym wieku wrażliwości i podatności na nauczanie szkolne. Wrażliwość na naukę
szkolną przejawia się chęcią zdobywania wiadomości i umiejętności w zakresie podawanym
na

lekcjach,

rozbudzonymi

zainteresowaniami

przyczyniającymi

się

do poszerzania wiedzy. Natomiast podatność na nauczanie polega na tym, że to czego
dziecko będzie się uczyło w klasie I jest już na tyle przystępne, że może być zrozumiałe
i zapamiętane.

Ponadto w literaturze pedagogicznej wskazuje się też na takie umiejętności
jak: podporządkowywanie się wymaganiom szkolnym w zakresie skupiania uwagi na
lekcjach, odrabianie zadań w domu oraz zgodne współżycie i współdziałanie w grupie
rówieśniczej.

Ustalanie gotowości do podjęcia nauki szkolnej ma być organizowane w przedszkolach

2

,

niezależnie od ich formuły organizacyjnej

3

. Placówki wychowania przedszkolnego

są miejscami znanymi i przyjaznymi dzieciom. W warunkach naturalnych
nauczycielka analizuje dziecięce zachowania i znając rodziców nie będzie miała
trudności ze zgromadzeniem potrzebnych informacji np. o przebiegu rozwoju, chorobach ,
sytuacji rodzinnej dziecka itp. Tam gdzie nie ma przedszkoli wczesne zapisy do klasy
pierwszej mogą odbywać się na terenie szkoły. Jest to miejsce również dzieciom znane, gdyż
jeden rok wychowania przedszkolnego może być też realizowany w szkołach (tzw. klasa
zerowa)

4

.

Wyniki diagnozy przedszkolaka pozwalają ustalić tu i teraz poziom funkcjonowania
dziecka oraz jakimi wiadomościami i umiejętnościami dysponuje. Zakres tych wiadomości i
umiejętności określa podstawa programowa wychowania przedszkolnego

5

.

Udział dzieci w zajęciach dydaktyczno - wyrównawczych jest korzystny dla ich rozwoju
umysłowego i przyczynia się do lepszego przygotowania do podjęcia nauki w szkole.
Dlatego im więcej dzieci zostanie objętych wspomaganiem rozwoju w formie
zajęć dydaktyczno - wyrównawczych, tym lepiej. Jednak przed przystąpieniem do ich
realizacji trzeba mieć rozeznanie w możliwościach organizacyjnych placówki np.
odpowiednie miejsce, dostępność pomocy dydaktycznych itp. Jednocześnie należy zadbać
o to, aby :

- osoba, która je będzie prowadziła posiadała stosowne przygotowanie merytoryczne i
metodyczne w zakresie intensywnego wspomagania i korygowania rozwoju umysłowego
dzieci

6

;

- opracowano programy stosownie do potrzeb rozwojowych dzieci w oparciu o wyniki
diagnozy i ich perspektywy edukacyjne (wymagania stawiane im w klasie pierwszej);

- zajęcia były prowadzone indywidualnie lub w małych grupkach, w zależności od potrzeb
dzieci;

- nauczyciel prowadzący zajęcia dydaktyczno - wyrównawcze nie zajmował się w tym
samym czasie dziećmi powierzonymi jego opiece;

- nasilona była współpraca z rodzicami dziecka w zakresie kontynuowania i utrwalania tego,
co było realizowane w przedszkolu;

- intensywne wspomaganie rozwoju było prowadzone każdego dnia (najlepiej o stałej porze)
i nie odbywało się kosztem czasu przeznaczonego na zabawę lub zajęcia programowe
realizujące podstawę programową.

O konstruowaniu indywidualnych i zespołowych programów dydaktyczno-

wyrównawczych

Program zajęć dydaktyczno - wyrównawczych ma na celu zmianę na lepsze
losów konkretnego dziecka. Dlatego musi zawierać dokładnie to, czego dziecko potrzebuje ,
aby sprostać wymaganiom edukacji szkolnej począwszy od pierwszego dnia nauki. Pułapką
jest dopasowywanie dziecka do programu lub metody. Trudno jest znaleźć
ten jedyny, uniwersalny i dobry sposób na najczęściej sprzężone zaburzenia rozwojowe
dziecka.

Jeszcze

raz

przypominam,

że

program

zajęć

dydaktyczno

-

wyrównawczych konstruuje się zawsze po przeprowadzeniu diagnozy dzięki, której
nauczyciel będzie miał rozeznanie co do poziomu rozwoju umysłowego dziecka
(dzieci). Dlatego najpierw trzeba:

- przeprowadzić diagnozę dzieci i na jej podstawie ocenić ich poziom rozwojowy , szanse
edukacyjne oraz sytuacje domową;

- przystąpić do konstruowania programu. Ma być on dopasowany do konkretnego dziecka
lub grupy dzieci, które charakteryzują się podobnym poziomem umysłowym i podobnymi
potrzebami edukacyjnymi oraz uwzględniać prawidłowości procesu uczenia się;

- dobrać do programu pakiety zabaw, ćwiczeń, sytuacji edukacyjnych sprzyjających
rozwijaniu tego , z czym dziecko ma kłopoty;

- zadbać o systematyczną realizację programu w warunkach temu sprzyjających.

Program zajęć dydaktyczno - wyrównawczych buduje się z pakietów ( obejmujących
najważniejsze obszary kompetencji

7

), potrzebnych dzieciom do radzenia sobie szkole

i dobiera się te, które przydatne są w procesie wspomagania rozwoju jednego dziecka, lub
kilkorga.

Konstruując program dostosowany do potrzeb rozwojowych konkretnego dziecka ( dzieci),
kierować się trzeba następującymi zależnościami. Jeżeli z diagnozy wynika, że dziecko np.

- nie dysponuje należytymi umiejętnościami społecznymi należy dobrać zabawy i
organizować takie sytuacje edukacyjne, podczas których będzie rozwijało swoje umiejętności
społeczne wraz ze zdolnością do podejmowania wysiłku umysłowego

8

;

- nie jest dobrze przygotowane do nauki czytania i pisania, trzeba do jego programu wpisać te
zabawy, sytuacje edukacyjne dzięki, którym dziecko będzie kształtowało gotowość do nauki
czytania i pisania

9

;

- ma kłopoty ze słownym porozumiewaniem się z dorosłymi i rówieśnikami, trzeba w jego
programie umieścić zabawy, sytuacje edukacyjne wspomagające jego w rozwoju mowy i w
kształtowaniu umiejętności porozumiewania się z innymi

10

;

- jest mało sprawne ruchowo, niezręczne, ma nienależytą koordynację ruchową, trzeba do
jego

programu

wpisać

zabawy

z

różnymi

elementami

ruchu,

zestawy

ćwiczeń gimnastycznych, ze szczególnym uwzględnieniem sprawności rąk i koordynacji
wzrokowo - ruchowej

11

;

Z wieloletnich doświadczeń w prowadzeniu zajęć dydaktyczno - wyrównawczych wynika, że
dzieci potrzebujące wsparcia, zwykle gorzej funkcjonują w kilku zakresach. Na przykład
jeżeli dziecko nie chce rysować i jego rysunki są ubogie to zwykle ma słabszą sprawność
manualną. Przy okazji bywa też dziecinne i ma kłopoty z doprowadzeniem pracy do końca.
Dziecko, które nieprecyzyjnie rozumuje to ma najczęściej problemy ze skupieniem uwagi
przez czas dłuższy a ponadto jest niezborne ruchowo i mało sprawne manualnie.

Dlatego tak ważna jest diagnoza i bogaty zestaw zabaw, gier, ćwiczeń możliwych do
wykorzystania w trakcie prowadzenia zajęć z dziećmi. Dzięki tym zajęciom pomożemy
dziecku w osiągnięciu harmonii rozwojowej i przyspieszeniu jego rozwoju umysłowego a to
mu zapewni sukces szkolny.

1

W roku 1969 udostępniono pedagogom koncepcję , którą nazwano wczesnymi zapisami

dzieci do klasy pierwszej A. Szemińskiej. Została ona przedstawiona w publikacji Zapisy do
klasy pierwszej szkoły podstawowej pod red. A. Szemińskiej, PZWS, Warszawa 1969. Do
książki zostały dołączone Pomoce do zajęć obserwacyjnych tablice I - XIX oraz ilustracje i
pomoce do zajęć wyrównawczych - tablice od XX do XXXII. Następną propozycją dla
nauczycieli przedszkoli jest diagnoza dojrzałości szkolnej według Barbary Wilgockiej -
Okoń ( pierwsza wersja z roku 1972 i druga z roku 2003) omówiona kolejno w publikacjach:
Dojrzałość szkolna dzieci a środowisko, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1972 i
Gotowość szkolna dzieci sześcioletnich, Wydawnictwo Akademickie „Żak", Warszawa
2003. Kolejną najnowszą metodą jest Skala Gotowości Szkolnej (SGS) skonstruowana w
ramach projektu Badanie Gotowości Szkolnej Sześciolatków finansowanego z dotacji
Europejskiego Funduszu Społecznego ( 2006 ) scharakteryzowana przez E. Koźniewską z
Centrum Metodycznego Pomocy Pedagogiczno - Psychologicznej.

2

Jeżeli w danej miejscowości nie ma przedszkola, zapisy należy przeprowadzić w szkole .

3

Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 10 stycznia 2008 r. mogą i

powinny być organizowane alternatywne formy wychowania przedszkolnego, np. punkty
przedszkolne, zespoły wychowania przedszkolnego. Takie placówki można organizować
nawet dla małych grup dziecięcych od 3 do 25 osób. Potrzeby społeczne sprawiają, że rośnie
liczba takich małych przedszkoli. Dodam tu, że niezależnie od formuły organizacyjnej, każda
placówka wychowania przedszkolnego ma obowiązek realizowania Podstaw programowych
wychowania przedszkolnego.

4

Zgodnie z rozporządzeniami, przed rozpoczęciem nauki w szkole dzieci są objęte

jednorocznym wychowaniem przedszkolnym - oddziały przedszkolne dla sześciolatków.
Oddziały te są organizowane w przedszkolach i w szkołach. W szkole przyjęto się nazywać je
klasami zerowymi ( analogicznie do stosowanych nazw klasa I,II,III itp.).

5

Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia 2008 r. w sprawie

podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w
poszczególnych typach szkół , opublikowane w dniu 15 stycznia 2009 r. w Dzienniku Ustaw
Nr 4, poz. 17.

6

W ramach studiów magisterskich na specjalności wychowanie przedszkolne lub edukacja

wczesnoszkolna realizowane są od kilku lat przedmioty przygotowujące do prowadzenia
zajęć wspomagających rozwój umysłowy dzieci w wieku przedszkolnym.

7

Pakiety przydatne do konstruowania programów i prowadzenia zajęć dydaktyczno -

wyrównawczych znajdują się w publikacji E. Gruszczyk - Kolczyńska, E. Zielińska , Zajęcia
dydaktyczno - wyrównawcze dla dzieci, które rozpoczną naukę w szkole. Podstawy
psychologiczne i pedagogiczne oraz zabawy i sytuacje zadaniowe sprzyjające intensywnemu
wspomaganiu rozwoju umysłowego i kształtowaniu ważnych umiejętności, Edukacja Polska,
Warszawa 2009 . Obejmują one takie obszary edukacyjne jak : a).... Rozwijanie u dzieci
umiejętności społecznych i zdolności do wysiłku umysłowego, b) Wspomaganie dzieci w
rozwoju czynności intelektualnych .... c) Wspomaganie dzieci w rozwoju mowy i kształtowaniu
umiejętności porozumiewania się z innymi, d) Wspomaganie dzieci w kształtowaniu
spostrzegawczości i pamięci wzrokowej, e) Wspomaganie dzieci w uważnym słuchaniu i
rozwijaniu słuchu fonematycznego w zakresie potrzebnym do nauki czytania i pisania, f)
Dbałość o zdrowie i rozwój fizyczny dzieci , ze szczególnym uwzględnieniem sprawności rąk i

koordynacji wzrokowo - ruchowej, g) Wspieranie dzieci z niekorzystną dominacja stronną ze
względu na naukę czytania i pisania, h) Kształtowanie gotowości do nauki czytania i pisania,
i) Wspomaganie dzieci w kształtowaniu umiejętności matematycznych potrzebnych w
sytuacjach życiowych i szkolnej edukacji.

8

Opis zabaw, zajęć i sytuacji edukacyjnych znajdują się w publikacji E. Gruszczyk -

Kolczyńska, E. Zielińska , Zajęcia dydaktyczno - wyrównawcze dla dzieci, które rozpoczną
naukę w szkole. Podstawy psychologiczne i pedagogiczne oraz zabawy i sytuacje zadaniowe
sprzyjające intensywnemu wspomaganiu rozwoju umysłowego i kształtowaniu ważnych
umiejętności s. 69 - 80, Edukacja Polska, Warszawa 2009.

9

Opis zabaw, zajęć i sytuacji edukacyjnych znajdują się w publikacji E. Gruszczyk -

Kolczyńska, E. Zielińska , Zajęcia dydaktyczno - wyrównawcze dla dzieci, które rozpoczną
naukę w szkole. Podstawy psychologiczne i pedagogiczne oraz zabawy i sytuacje zadaniowe
sprzyjające intensywnemu wspomaganiu rozwoju umysłowego i kształtowaniu ważnych
umiejętności s. 217 - 232, Edukacja Polska, Warszawa 2009.

10

E. Gruszczyk - Kolczyńska, E. Zielińska ,op. cit ,s. 133 - 145

11

E. Gruszczyk - Kolczyńska, E. Zielińska , op.cit., s. 179 - 202