3. ROZKWIT I UPADEK

PIERWSZEGO PAŃSTWA POLSKIEGO

ORGANIZACJA PAŃSTWA

Zjazd gnieźnieński 1000 r. przyniósł nie tylko

utworzenie polskiej prowincji kościelnej. Podczas
tej uroczystości cesarz O

TTO

III zdjął z państwa

B

OLESŁAWA

C

HROBREGO

obowiązek płacenia try-

butu, a nakładając na jego głowę swój diadem
cesarski, zdawał się zapowiadać rychłą koronację
władcy polskiego. W ten sposób B

OLESŁAW

C

HROBRY

i jego państwo zostali uznani za pełnoprawnych
członków wspólnoty europejskiej, w której naczel-
ną rolę odgrywało C

ESARSTWO

R

ZYMSKIE

. W języku

ówczesnej propagandy politycznej pojawił się
termin S

CLAVINIA

(S

ŁOWIAŃSZCZYZNA

), pod którym

ukrywało się określenie wszystkich krajów słowiań-
skich. Władcą tak rozumianej S

CLAVINII

miał się stać

B

OLESŁAW

C

HROBRY

, ona sama zaś byłaby jedną z

czterech – obok N

IEMIEC

, W

ŁOCH

i F

RANCJI

- części

składowych Cesarstwa.

Nieliczne informacje źródłowe nie pozwalają

na precyzyjne odtworzenie organizacji wewnętrznej
pierwszego państwa polskiego. Jak się zdaje, jej pod-
stawowymi ośrodkami były grody, wybudowane w
większości jeszcze w czasach M

IESZKA

I. Spełniały one

z jednej strony funkcje administracyjne, szczególnie
fiskalne i gospodarcze. Przy niektórych z nich rozwi-

jały się targi. Z drugiej strony, grody stanowiły główne ogniwa w systemie obronnym państwa.
Ich rozmieszczenie było dość nierównomierne. Najwięcej grodów było w W

IELKOPOLSCE

,

a wśród nich najważniejszą rolę odgrywało stołeczne G

NIEZNO

, obok niego zaś P

OZNAŃ

,

K

RUSZWICA

(nad jeziorem G

OPŁO

), G

IECZ

. Na K

UJAWACH

na czoło wysunął się W

ŁOCŁAWEK

.

Na Ś

LĄSKU

główny ośrodek umiejscowiony był we W

ROCŁAWIU

. W M

AŁOPOLSCE

przodował

K

RAKÓW

, a obok niego wyróżniały się P

RZEMYŚL

i S

ANDOMIERZ

. Na P

OMORZU

do znaczenia

dochodziły K

OŁOBRZEG

i G

DAŃSK

, a na obszarze późniejszej ziemi chełmińskiej - K

AŁDUS

.

Panujący książę nie rezydował w jednym ośrodku, lecz przenosił się wraz z dworem

z miejsca na miejsce. Jak wspomina w swojej kronice G

ALL

A

NONIM

, B

OLESŁAW

C

HROBRY

„najczęściej przemieszkiwał w miastach i grodach”. Rozmieszczone w nich były również
wojska. Według G

ALLA

w głównych grodach w czasach B

OLESŁAWA

C

HROBREGO

było łącznie

3900 pancernych, czyli poruszających się konno ciężkozbrojnych wojów, oraz 13 000 tar-
czowników. Ich i ich rodziny utrzymywał ze skarbu państwowego książę. Z analizy now-
szych znalezisk archeologicznych wynika, że wśród członków najstarszej polskiej drużyny
książęcej w charakterze najemników znajdowali się wojownicy pochodzenia normańskiego,

Nie znamy dzisiaj wizerunku Bolesława Chrobrego.
Mimo to malarze często podejmują próby odtworzenia
wyglądu naszych najdawniejszych władców. Portret na
ilustracji powstał około 1768-1771 r. Jest on dziełem
Marcella Bacciarellego.

168

którzy należeli do najbitniejszych w ówczesnej E

UROPIE

. To

pewnie oni walnie przyczyniali się do sukcesów militarnych
pierwszych P

IASTÓW

.

Obok grodów wyrastała sieć planowo zakładanych osad

przygrodowych (tzw. okręgi grodowe), w których zamieszki-
wała ludność zaopatrująca grodzian w niezbędne do utrzy-
mania towary i trudniąca się handlem. Ludność chłopska
tworzyła wspólnoty terytorialne, zwane opolami. Specyfiką
środkowoeuropejską były osady ludności służebnej, specjali-
zującej się w świadczeniu określonych czynności, istotnych z
punktu widzenia funkcjonowania państwa. Ich pozostałości
można odnaleźć i współcześnie w postaci nazw miejscowych.
Opisywały one świadczone posługi, np. ich charakter rze-
mieślniczy odzwierciedlały nazwy, takie jak S

ZEWCE

, Z

ŁOT

-

NIKI

czy C

IEŚLE

, a charakter hodowlany i łowiecki nazwy w

rodzaju Ś

WINIARY

, O

WCZARY

, B

OBROWNIKI

czy S

OKOLNIKI

.

Łącznie potrafimy wyróżnić obecnie około 45 tego typu
nazw (zwanych przez językoznawców służebnymi).

POGORSZENIE STOSUNKÓW POLSKO-NIEMIECKICH

Cesarz O

TTO

III zmarł niespełna dwa lata po wydarzeniach gnieźnieńskich. Jego

śmierć okazała się brzemienna w skutki dla stosunków polsko-niemieckich. Następcą
O

TTONA

został H

ENRYK

II, syn H

ENRYKA

K

ŁÓTNIKA

. Po pierwszym oficjalnym spotkaniu

obu władców na zjeździe w M

ERSEBURGU

w sierpniu 1002 r. wydawało się, że wzajemne

stosunki będą układały się poprawnie. B

OLESŁAW

otrzymał wtedy nawet jako lenno ważne

strategicznie krainy M

ILSKO

i Ł

UŻYCE

. Gdy jednak opuszczał M

ERSEBURG

, został podstęp-

nie napadnięty i tylko dzięki interwencji margrabiego M

ARCHII

P

ÓŁNOCNEJ

H

ENRYKA

ZE

S

CHWEINFURTU

zdołał uniknąć śmierci.

B

OLESŁAW

C

HROBRY

zaczął działać w sposób niezależny, w dodatku niekoniecznie

zgodny z interesami C

ESARSTWA

. Przedmiotem zainteresowania władcy polskiego stały

się C

ZECHY

, gdzie opozycja wystąpiła przeciw okrutnym rządom tamtejszego księcia

B

OLESŁAWA

III R

UDEGO

. B

OLESŁAW

C

HROBRY

najpierw go poparł, później jednak wskutek

interwencji opozycji, doprowadził do jego oślepienia i sam w 1003 r. zasiadł na tronie
praskim. Władając ziemiami polskimi i czeskimi, B

OLESŁAW

C

HROBRY

stawał się naj-

znaczniejszym władcą słowiańskim. Wzrost pozycji władcy polskiego uderzał w interesy
N

IEMIEC

, które jednak - wobec wystąpień opozycji przeciw H

ENRYKOWI

II – nie były w

stanie interweniować.

Do otwartej interwencji doszło dopiero późnym latem 1004 r. H

ENRYK

II na czele swoich

wojsk wkroczył do C

ZECH

i osadził na tronie w P

RADZE

księcia J

AROMIRA

, brata oślepione-

go B

OLESŁAWA

R

UDEGO

. B

OLESŁAW

C

HROBRY

zbiegł z czeskiej stolicy; udało mu się jedynie

utrzymać panowanie na M

ORAWACH

. Tymczasem H

ENRYK

II wyruszył na uzależnione od

P

OLSKI

M

ILSKO

i Ł

UŻYCE

i je zajął.

Tak rozpoczął się pierwszy etap wojny polsko-niemieckiej. Działania zbrojne bezpośred-

nio na ziemiach polskich zostały podjęte we wrześniu 1005 r. Nękane wojną podjazdową

Srebrny denar Bolesława Chrobrego
(rewers). Napis w otoku głosi „Gnezdun
civitas” (Państwo gnieźnieńskie), co jest
najstarszą nazwą przyszłego państwa
polskiego, występującą nie tylko na tej
monecie lecz również, w zniekształconej
postaci jako „civitas Schinesghe” w zapisce
„Dagome iudex”.

169