Apokaliptyczna wizja końca oraz jej literackie kontynuacje

1. Autor – św. Jan Ewangelista



Wg tradycji Księgę Apokalipsy napisał w trakcie przymusowego pobytu na wyspie
Patmos, dokąd został zesłany przez Domicjana w roku 95.

2. Apokalipsa



Jedna z najbardziej tajemniczych ksiąg Nowego Testamentu .



W języku greckim – apo oznacza – z dala od czegoś, poza czymś; zaś kalypto –
zasłaniać, zakrywać, czyli apokalypsis – objawienie czegoś zakrytego (tajemnicy),
czyli odkrywanie przeszłości i przyszłości w symbolicznych określeniach.



Od tego utworu pochodzi określenie gatunku literackiego, chociaż gatunek taki istniał
już wcześniej.



Objawienie św. Jana pełne jest tajemnic i ukazuje wizję losów Kościoła w przyszłości
aż do ponownego przyjścia Chrystusa. Zawiera także wizję końca świata i powstanie
„Nowego Świata”.



Jedna z najchętniej komentowanych ksiąg Nowego Testamentu.

3. Struktura księgi



Prolog (1,1-3)



Część I

o

listy do siedmiu Kościołów (1,4 – 3,22)



Część II (4,1 – 22,5)

o

wprowadzenie: wizja tronu, Baranka, zwoju (księgi) (4,1 – 5,14)

o

siedem pieczęci (siódma pieczęć wchłania część po niej następującą) (6,1 –
7,17)

o

siedem trąb (siódma trąba wchłania część po niej następującą) (8,1 – 11,14)

o

znak Niewiasty, Smoka, aniołów z siedmioma plagami (11,15 – 16,16)

o

konkluzja: pokazanie „wielkiego dnia” ostatecznej interwencji Chrystusa
(16,17 – 22,5)



Epilog (22,6 – 21)

4. Symbolika Apokalipsy



walka Dobra ze Złem



cztery zwierzęta

- lew
- wół
- orzeł
- zwierzę z ludzką twarzą



Babilon

- zło świata



Nowa Jeruzalem

- niebo otwarte dla zbawionych



kobieta ubrana w słońce

- zwycięski Kościół lub triumfującą Matkę Boską



czterech jeźdźców Apokalipsy – ich przybycie zwiastuje koniec świata

- zaraza
- wojna

- głód
- śmierć



liczby - szczególnie siódemka

- siedem tajemniczych pieczęci symbolizujących – poprzez ich
złamanie – końcowy etap dziejów świata

Apokalipsa to księga pełną przepowiedni o charakterze katastroficznym, zwiastująca
wydarzenia przynoszące zagładę i zakończenie pewnej części historii ludzkości.

5. Malarskie nawiązania do Apokalipsy



Albrecht Dürer Czterech jeźdźców Apokalipsy(drzeworyt)



Hans Memling Ołtarz Sądu Ostatecznego (tryptyk)



Michał Anioł Sąd Ostateczny (fresk w Kaplicy Sykstyńskiej)



Peter Bruegel starszy Triumf śmierci



Peter von Cornelius Jeźdźcy Apokalipsy



Hieronim Bosch Sąd Ostateczny



Stephan Lochner Sąd Ostateczny I



William Blake Wielki czerwony smok i niewiasta obleczona w słońce

6. Kontynuacje motywu w literaturze:

ŚREDNIOWIECZE



Tomasz z Celano (prawdopodobnie) hymn ,,Dies irae” ( łac. Dzień gniewu)

ROMANTYZM



Juliusz Słowacki ,,Uspokojenie” - wizja apokalipsy (rewolucji jako nagłej i wielkiej
siły) w kontekście historycznym narodu (po zniszczeniu odrodzi się nowy świat).
Adam Mickiewicz ,,Dziady” cześć III : ,,Wielka Improwizacja”, ,,Widzenie księdza
Piotra”.



Zygmunt Krasiński ,,Nie-Boska komedia” - Stary, zepsuty świat przepadnie (w
skutek rewolucji), a powstanie nowy poprzez tryumf chrześcijaństwa, analogicznie do
apokaliptycznej wizji.

MŁODA POLSKA



Jan Kasprowicz „Dies irae” - Wizja końca świata i sądu ostatecznego przedstawiona w
sposób ekspresjonistyczny, zgodnie z przepowiednią biblijnych proroków.



Jan Kasprowicz „Święty Boże, święty mocny” - obraz ostatnich chwil istnienia
ludzkości, ostatecznej walki dobra ze złem - archanioła Michała z Szatanem.



Stanisław Przybyszewski „Dzień Sądu” –dramat, nawiązanie do średniowiecznego
„Dies irae”

DWUDZIESTOLECIE MIĘDZYWOJENNE



Czesław Miłosz ,,Roki”



Józef Czechowicz ,,Żal” - nastrój przeczucia nieuchronnego kresu, zbliżającej się
zagłady.



Antoni Słonimski ,,Niemcom” - pesymistyczna i pełna grozy wymowa wiersza
prorokującego zbliżające się zniszczenie dorobku przeszłych pokoleń.



Władysław Broniewski „Krzyk ostateczny” - zapowiedź nadciągającej wojny.



Stanisław Ignacy Witkiewicz ,,Szewcy” – ukazanie świata dążącego do katastrofy.



Stanisław Ignacy Witkiewicz „Nienasycenie” - zapowiedź upadku Polski
międzywojennej.



Konstanty Ildefons Gałczyński „Koniec świata” - apokalipsa pokazana groteskowo,
zderzenie przerażenia zagładą z kpiną i żartem.

LITERATURA WSPÓŁCZESNA



Leopold Staff „Tak. Bóg opuścił ziemię…” - Bóg umiera, człowiek staje się
apokaliptyczną bestią.



Jerzy Liebert „Jeździec” - anioł -wysłannik Boga nawołujący do nawrócenia.



Tadeusz Gajcy „Widma” - apokalipsa spełniona.



Aleksander Rymkiewicz „Tropiciel”



Jerzy Zagórski „Widzenie IV” – katastrofizm.



Czesław Miłosz ,,Piosenka o końcu świata”



Krzysztof Kamil Baczyński *** (,,Których nam nikt nie wynagrodzisz...”)



Krzysztof Kamil Baczyński „Pokolenie” (1941 r. - ,,Do palców przymarzły struny”)
oraz „Pokolenie” (1943 r. - ,,Wiatr drzewa spienia”)



Zbigniew Herbert „U wrót doliny” - gorzkie i ironiczne sprawozdanie z miejsca, w
którym ma odbyć się sąd ostateczny.



Zofia Nałkowska ,,Medaliony”



Tadeusz Borowski ,,Opowiadania”



Gustaw Herling-Grudziński ,,Inny świat”



Hanna Krall ,,Zdążyć przed Panem Bogiem”



Kazimierz Moczarski ,,Rozmowy z katem”



Miron Białoszewski ,,Pamiętnik z powstania warszawskiego”



Tadeusz Konwicki ,,Mała apokalipsa” - zapowiedź katastrofy świata, w którym
dominuje totalitarny system.

7. W filmie:



Apocalypto, reż. Mel Gibson



Armageddon, reż. Michael Bay



Czas Apokalipsy, reż. Francis Ford Coppola (1979)



Czterech jeźdźców Apokalipsy, reż. Rex Ingrem (1922)



Dzień niepodległości, reż. Roland Emmerich



Mała apokalipsa, reż. Costa Gavras



Omen, reż. John Moore



Siódma pieczęć, reż. Ingmar Bergmann (1956)