w w w. e l e k t r o . i n f o . p l

n r 1 0 / 2 0 0 4

40

t e c h n i k a o ś w i e t l e n i o w a

O

świetlenie – element istotny
w architekturze wnętrz, w ko-

ściołach, jest niezmiernie ważny.
Światłem kreuje się przestrzeń, na-
strój, tak by człowiek doświadczał rze-
czywistości sakralnej. W kościołach
powinny być spełnione zasady dobre-
go oświetlenia:



odpowiednie poziomy natęże-

nia oświetlenia, w płaszczyźnie
pionowej i poziomej – dla pla-
nu pierwszego, planu drugiego
z zachowaniem wymagań równo-
mierności,



właściwy rozkład luminancji w prze-

strzeni – zdeterminowany przez
rozkład natężenia oświetlenia,



ograniczenie olśnienia przez wła-

ściwe rozmieszczenie opraw, by
wyeliminować z pola widzenia
powierzchnie świecące opraw,
stosując w oprawie przesłony i ra-
stry antyolśnieniowe,



ukierunkowanie światła i wy-

tworzenie cienistości – wytwa-
rzają się strefy cieni i zwiększo-
nego kontrastu – zwiększa się
w ten sposób atrakcyjność aranża-
cji wnętrza,



barwa światła i oddawanie barw

obserwowanych obiektów,



zastosowanie odpowiednich źró-

deł światła.
Bardzo ważny jest dobór opraw –

ich rozsył światła, sprawność, bardzo
dobra jakość wykonania, estetyka,
nowoczesna technologia, możliwości

montażu. Obecnie powszechnie uży-
wane są źródła światła o dużej skutecz-
ności świetlnej, wyładowcze, metalo-
halogenkowe, świetlówki kompakto-
we, żarówki halogenowe. Projektując
oświetlenie w kościele należy uwzględ-
nić możliwość elastycznego sterowa-
nia, tworzenia scen świetlnych w za-
leżności od rodzaju nabożeństwa (dzień
powszedni czy świąteczny), pory dnia,
roku (udział światła naturalnego). Jest
to ważne dla podkreślenia uroczystości
i dni świątecznych oraz dla minimali-
zowania kosztów energii elektrycznej.
Dlatego na etapie projektowania oświe-
tlenia należy przewidzieć, które oprawy
biorą udział w scenie świetlnej, należy
zaprojektować podział na obwody i gru-
py oraz to, jak nimi sterować.

W kościele św. Benona zastosowa-

no system sterowania przez magistra-
lę EIB. Ojcowie Redemptoryści, którzy
posługują w tym kościele, sami kon-
figurują sekcje opraw biorące udział
w danej scenie świetlnej i programują
sterowanie jednym przyciskiem. W ich
ocenie ten system jest łatwy w obsłu-
dze i elastyczny przy zmianach.

W każdym projekcie oświetlenia

wnętrza ważny jest jakościowy podział
oświetlenia. W kościele wiąże się to z:



funkcją użytkową – liturgiczną,



formą architektoniczną wnętrza,



ważnymi elementami wystroju.

Funkcja użytkowa wyznacza najważ-

niejsze przestrzenie w kościele i określa
poziomy natężenia oświetlenia:



prezbiterium – natężenie oświe-

tlenia 200-300 lx,



ołtarz – Stół Pański – natężenie

oświetlenia 400-1000 lx,



ambona – natężenie oświetlenia

300-500 lx,



miejsce przewodniczenia – natę-

żenie oświetlenia 300-500 lx,



tabernakulum – natężenie oświe-

tlenia 300 lx,



miejsce przed ołtarzem – składa-

nie ślubów – natężenie oświetle-
nia 300-500 lx,



chór – prospekt organowy – natę-

żenie oświetlenia 200-300 lx,



chrzcielnica – natężenie oświetle-

nia 300-500 lx,



nawy: główna i boczne – natężenie

oświetlenia 100-150 lx lub 200-300,



kruchta, przedsionek – natężenie

oświetlenia 50-75 lx.

Ważne jest tu stworzenie dobrego
komfortu widzenia.

Forma architektoniczna wnętrza

jest przestrzennym wyrazem stylu,
który w zależności od epoki ma swo-
je charakterystyczne cechy. Właściwe
podkreślenie światłem tych cech deli-
katnie porządkuje przestrzeń, ożywia
plastycznie, wydobywa piękno pro-
porcji, materiałów. Światłem tworzy
się przestrzeń, klimat i nastrój.

Ważne elementy wystroju to na

przykład ściana ołtarzowa – niejed-
nokrotnie dzieło sztuki malarskiej,
czy rzeźbiarskiej, droga krzyżowa, ob-
razy lub rzeźby świętych, ołtarze i ka-
plice boczne. Dla wiernych to nie tyl-
ko elementy wystroju czy dekoracje –
to pewnego rodzaju przestrzeń ducho-
wa, w której się poruszają, dlatego tak
ważne jest oświetlenie tych plastycz-

Każdy kościół, rozumiany jako budowla sakralna, odznacza się niepowtarzalną formą ar-

chitektoniczną, wystrojem, klimatem duchowym. Jest to miejsce spotkania Boga z czło-

wiekiem, gdzie człowiek doświadcza wewnętrznego wyciszenia, skupienia, refleksji, mo-

dlitwy. Tam odkrywa w sobie przestrzenie duchowe, które otwierają się na Boga. Lu-

dzie przez wieki budowali obiekty sakralne – świątynie bizantyjskie, cerkwie Kościoła

Wschodniego, kościoły romańskie, katedry gotyckie. Robią to nadal, powstają nowe ko-

ścioły. Dbałość o architektoniczną formę i jakość wystroju wnętrza nie jest celem samym

w sobie – służy do ukazania i podkreślenia wymiaru transcendentnego budowli.

oświetlenie wewnętrzne

w obiektach sakralnych

mgr inż. Barbara Brzeska – BBLux Oświetlenie Profesjonalne

Fot. 1 Prezbiterium – kościół pw. św.

Benona w Warszawie,

fot. ks.

Marek Podyma

Fot. 2 Ołtarz – kościół pw. MB Królo-

wej Polski w Warszawie,

fot.

ks. Marek Podyma

w w w. e l e k t r o . i n f o . p l

n r 1 0 / 2 0 0 4

41

nych form. Dbałość o poziom przeka-
zu wizualnego nie służy tylko wzglę-
dom estetycznym, ale przede wszyst-
kim zbliżeniu do nadprzyrodzoności,
przeżywaniu sacrum.

W oświetleniu jakościowym wy-

różniamy trzy rodzaje oświetlenia:



ogólne,



kierunkowe, akcentujące,



dekoracyjne.

Oświetlenie ogólne lub podkła-

dowe stanowi rodzaj tła dla oświe-
tlenia ważnych obszarów przestrzeni,
elementów dekoracyjnych. Powinno
być dopasowane do poszczególnych
stref funkcjonalnych. W kościele św.
Benona w Warszawie w prezbiterium,
nawie głównej i kaplicy Matki Boskiej
Nieustającej Pomocy oświetlenie ogól-
ne zrealizowano za pomocą światła
bezpośredniego, stosując oprawy
wbudowane typu downlight, o opty-
ce szerokokątnej. Źródła światła to
lampy wyładowcze metalohalogenko-

we i tzw. „biała soda” (

fot. 1). W ko-

ściele Matki Boskiej Królowej Polski
w oświetleniu ogólnym i podkłado-
wym w prezbiterium zastosowano
światło rozproszone, pośrednie, od-
bite od sufitu (

fot. 2).

Oświetlenie kierunkowe, akcen-

tujące wydobywa w przestrzeni miej-
sca, które w liturgii są ważne, gdzie
skupiona jest uwaga uczestników
nabożeństw. Oświetlenie prezbite-
ra, lektora, koncelebrantów musi być
bardzo dobre zarówno pod względem
ilości światła, jak i jego barwy. Taber-
nakulum oświetlone jest akcentują-
co. Jest to plan pierwszy. W kościele
Matki Boskiej Królowej Polski w War-
szawie w prezbiterium oświetlono oł-
tarz, ambonę, miejsce przewodnicze-
nia, tabernakulum – to strefy oświe-
tlenia kierunkowego (

fot. 3 i 4). Za-

stosowano projektory z wąską opty-
ką, na źródła metalohalogenowe i ha-
logenowe.

Wystrój prezbiterium – ściana oł-

tarzowa, często na całej powierzchni
malowidło ścienne, grupy rzeźb, bądź
monumentalny krzyż z figurą Chry-
stusa, to dla oświetlenia plan drugi.
Oznacza to mniejsze natężenie świa-
tła w płaszczyźnie pionowej, akcento-
wanie wybranych, najistotniejszych
elementów, unikanie odbić kierunko-
wych. Tu stosuje się zarówno oświe-
tlenie ogólne, jak i akcentujące.

Dla podkreślenia przestrzeni, for-

my architektonicznej, charaktery-
stycznych detali lub elementów wy-
stroju należy zastosować oświetle-
nie akcentujące lub płaszczyznowe.
W kościele św. Anny w Warszawie
sufit z przepiękną polichromią zo-
stał oświetlony płaszczyznowo, uży-
to naświetlaczy asymetrycznych na
źródła metalohalogenkowe (

fot. 5).

Elementy wystroju wnętrza, jak me-

Fot. 3 Ołtarz – kościół pw. św. Anny w Warszawie, fot. Piotr Jakubowski

Fot. 4 Ołtarz w dolnym kościele pw. św. Wyznawców w Warszawie, fot. ks. Ma-

rek Podyma

Fot. 5 Sufit w kościele pw. św. Anny

w Warszawie,

fot. Piotr Jaku-

bowski

Fot. 6 Kruchta w kościele pw. św.

Anny w Warszawie,

fot. Piotr

Jakubowski

reklama

w w w. e l e k t r o . i n f o . p l

n r 1 0 / 2 0 0 4

42

t e c h n i k a o ś w i e t l e n i o w a

dalion z wizerunkiem Matki Boskiej,
obrazy w ołtarzach bocznych, kru-
cyfiks i rzeźba z postacią św. Anny
w kruchcie, zostały oświetlone pro-
jektorami o wąskim rozsyle świa-
tła, na źródła metalohalogenkowe
i halogenowe. Podświetlone zosta-
ły w kruchcie detale architektonicz-
ne – portal wejścia głównego oraz
sklepienie krzyżowe sufitu. Jest to
przykład oświetlenia akcentujące-
go (

fot. 6).

W budowanej Świątyni Świę-

tej Bożej Opatrzności w Wilanowie
można już obejrzeć część podziem-
ną. Jest to Sepultorium, podziemny
cmentarz – dla każdego człowieka
miejsce zadumy nad życiem docze-
snym i wiecznym. Obecne oświetle-
nie jest tylko w części realizacją do-
celowego, zaakcentowano nim archi-

tekturę wnętrza – słupy przechodzą-
ce w łuki sklepienia podświetlono
oprawami zamontowanymi w pod-
łodze, widoczny jest piękny rytm fi-
larów. W centrum pomieszczenia,
w stropie, jest świetlik, dodatkowo
zamontowane oprawy na źródła me-
talohalogenowe wieczorem powta-
rzają efekt wywołany światłem natu-
ralnym. W Sepultorium widać konse-
kwencję, uporządkowanie i harmo-
nię, światło dodaje temu surowemu
wnętrzu lekkości i spójności, ożywia
je, wzmacnia poczucie bezpieczeń-
stwa. Świątyni jeszcze nie ma, budo-
wa pylonów i kopuły trwa, od hojno-
ści dobrodziejów zależy, kiedy świa-
tło rozświetli jej wnętrze.

Oświetlenie dekoracyjne łączy się

z oświetleniem akcentującym, wy-
dobywa najbardziej atrakcyjne deta-

Fot. 8 Prospekt organowy w kościele pw. św. Anny w Warszawie, fot. Piotr Jaku-

bowski

le, tworzy grę światłocieni, przery-
wa monotonię przestrzeni. Stosując
w niektórych rozwiązaniach dekora-
cyjne oprawy, z kloszami mleczny-
mi lub zabytkowe żyrandole, wpro-
wadza się element dekoracji wnę-
trza (

fot. 8). Ważny w tym przypad-

ku jest też właściwy dobór oprawy.
Do wnętrz zabytkowych należy do-
brać takie oprawy, by harmonizowa-
ły i „wtapiały się” w otoczenie. Mogą
to być żyrandole w stylu epoki, styli-
zowane, lub oprawy o nowoczesnej,
neutralnej formie (

fot. 9).

Każdy projekt oświetleniowy ko-

ścioła poprzedza dokładna analiza
obiektu, obejmująca:



wymagane warunki widzenia,



oczekiwania inwestora i architek-

ta, co do standardu aranżacji i kli-
matu świetlnego.
W procesie projektowania pro-

gram komputerowy pozwala na
przeprowadzenie obliczeń, symu-
lację oświetlenia i wizualizację.
W przestrzeni wirtualnej jest budo-
wany, z dużą szczegółowością, mo-
del wnętrza kościoła, rozmieszcza-
ne są oprawy oświetleniowe o kon-
kretnych parametrach technicznych,
zadawane płaszczyzny obliczeniowe,
wszystko po to, by jak najlepiej i naj-
dokładniej zrealizować wymagane
założenia.

W obiektach istniejących często do-

konywane są próby oświetlenia, cho-

Fot. 9 Kościół pw. św. Anny w Warszawie - nawa główna i ołtarz, fot. Piotr Jakubowski

dzi tu o subiektywne odczucia este-
tyczne, postrzeganie detali architek-
tury, klimat, harmonię. W kościo-
łach starych dokumentacja technicz-
na bądź nie istnieje, bądź jest w bar-
dzo ubogiej formie, wówczas należy
zrobić inwentaryzację architektonicz-
ną, elektryczną i na tej podstawie wy-
konać dokumentację w wersji elektro-
nicznej, by następnie powstała peł-
na dokumentacja projektu oświetle-
niowego, a później projektu instala-
cji elektrycznych.

Kolejnym etapem jest realiza-

cja projektu – instalacja opraw, pra-
widłowe rozmieszczenie, ustawie-
nie optyczne. To łączy się z próbami
oświetleniowymi, tak by osiągnię-
ty efekt finalny oświetlenia we wnę-
trzu był najlepszy i zgodny z zamie-
rzonym.

Światło jest jednym z najinten-

sywniej odbieranych bodźców ze-
wnętrznych, wpływających na ja-
kość przekazywanych informacji,
a tym samym kształtujących nasze
odczucia, kondycję psychiczną i fi-
zyczną. W kościołach oświetlenie ma
rolę służebną, współtworzy miste-
rium sacrum, na chwałę Boga i po-
żytek ludziom.

Autorka jest projektantem oświe-

tlenia. W opracowaniu zostały wy-
korzystane materiały ze zrealizowa-
nych projektów autorki.

Fot. 7 Sepultorium w Świątyni Świętej Bożej Opatrzności w Warszawie, fot. Jaro-

sław Guzal