10 Prowadzenie podstawowych działań ratowniczych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Artur Szewczyk

Prowadzenie

podstawowych

działań

ratowniczych

315[02].Z1.06

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Recenzenci:
mgr Marek Drążek
mgr inż. Maciej Halota

Opracowanie redakcyjne:
inż. Artur Szewczyk

Konsultacja:
dr Justyna Bluszcz

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 315[02].Z1.06
„Prowadzenie podstawowych działań ratowniczych” zawartego w modułowym programie
nauczania dla zawodu technik pożarnictwa 315[02].

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Działania ratownicze podczas likwidacji skutków zdarzeń

z udziałem materiałów niebezpiecznych

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2. Działania ratownicze podczas likwidacji skutków

wypadków komunikacyjnych

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3. Działania ratownicze podczas likwidacji skutków katastrof budowlanych

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

4.4. Działania ratownicze podczas usuwania skutków powodzi

4.4.1. Materiał nauczania

4.4.2. Pytania sprawdzające

4.4.3. Ćwiczenia

4.4.4. Sprawdzian postępów

4.5. Działania ratownicze podczas likwidacji skutków innych

miejscowych zagrożeń

4.5.1. Materiał nauczania

4.5.2. Pytania sprawdzające

4.5.3. Ćwiczenia

4.5.4. Sprawdzian postępów

5. Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o zasadach prowadzenia

podstawowych działań ratowniczych realizowanych przez jednostki Państwowej Straży
Pożarnej w zależności od zaistniałej sytuacji na miejscu zdarzenia.

W poradniku zamieszczono materiał nauczania, przykładowe ćwiczenia oraz pytania

kontrolne pomagające opanować:

−

podstawowe pojęcia z zakresu podstawowych działań ratowniczych,

−

zasady posługiwania się specjalistycznym sprzętem ratowniczym niezbędnym do
wykonywania poszczególnych działań ratowniczych,

−

zasady określania właściwości fizykochemicznych substancji najczęściej spotykanych na
miejscu zdarzenia,

−

sposoby oznakowania i zabezpieczenia terenu akcji ratowniczej,

−

zasady podziału terenu akcji ratowniczej na strefy,

−

zasady pracy ratowników w zależności od zdarzenia,

−

sposoby ograniczania i eliminowania skutków zdarzenia,

−

charakterystykę pojazdów drogowych i szynowych,

−

zagrożenia mogące powstać w wyniku uszkodzenia pojazdów drogowych i szynowych,

−

sposoby stabilizacji uszkodzonych pojazdów drogowych i szynowych,

−

zasady bezpiecznego gaszenia pojazdów oraz ich zabezpieczenie przed możliwością
powstania pożaru,

−

sposoby usuwania elementów karoserii celem dotarcia do uwięzionych wewnątrz osób,

−

zagrożenia wynikające z budowy sieci trakcyjnej

−

zasady powiadamiania i dysponowania służb współdziałających na miejsce działań
ratowniczych,

−

zasady prowadzenia działań ratowniczych w zależności od usytuowania miejsca
zdarzenia (tunel, wiadukt, nasyp kolejowy, jezdnia, ciek wodny),

−

zagrożenia spowodowane katastrofą budowlaną,

−

procedury postępowania ratowniczego w przypadku wystąpienia katastrofy budowlanej,

−

zagrożenia występujące podczas powodzi,

−

sposoby ewakuacji ludności podczas powodzi,

−

rodzaje miejscowych zagrożeń.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

korzystać z różnych źródeł informacji,

−

posługiwać się modułowym programem nauczania,

−

czytać ze zrozumieniem instrukcje obsługi i specyfikację sprzętu ochrony
przeciwpożarowej,

−

wyszukiwać w Internecie informacje na temat sprzętu ochrony przeciwpożarowej, norm
i wymagań formalno-prawnych dotyczących jego stosowania,

−

wykorzystywać programy komputerowe, wspomagające proces decyzyjny oraz
ewidencjonujące zdarzenia w szczególności SWD, Siły i Środki, Karty CIOP;

−

posługiwać

się

sprzętem

ratowniczym

dostępnym

jednostkach

ochrony

przeciwpożarowej,

−

stosować zasady bezpiecznej pracy sprzętem ratowniczym,

−

dbać o bezpieczeństwo własne poprzez stosowanie odpowiedniego umundurowania
i sprzętu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

wyjaśnić pojęcia: neutralizacja, sorbcja i dyspersja,

−

scharakteryzować rodzaje neutralizatorów, sorbentów, dyspergentów,

−

określić właściwości i zastosowanie neutralizatorów, sorbentów i dyspergentów,

−

wyjaśnić pojęcia: ratownictwo chemiczne i ekologiczne,

−

scharakteryzować właściwości substancji niebezpiecznych, najczęściej występujących
w ratownictwie chemicznym,

−

opisać zasady podziału i oznakowania terenu akcji na strefy,

−

oznakować i zabezpieczyć teren akcji,

−

przeprowadzić dekontaminację fizyczną i chemiczną,

−

przygotować ratownika na wejście do strefy zagrożenia,

−

ograniczyć i usunąć rozlewiska substancji niebezpiecznych na gruncie,

−

scharakteryzować pojazdy drogowe i szynowe oraz ich elementy nośne i konstrukcyjne,

−

dobrać metody przeciwdziałania zagrożeniom powodowanym przez pojazdy drogowe
i szynowe,

−

zastosować sposoby oznakowania i zabezpieczenia terenu akcji oraz metody stabilizacji
pojazdów samochodowych i szynowych,

−

zastosować zasady gaszenia pojazdów drogowych i szynowych,

−

wykonać czynności przecięcia, lewarowania i odgięcia elementów konstrukcyjnych,
pojazdów drogowych i szynowych,

−

zastosować procedurę wydobywania osób poszkodowanych z pojazdów drogowych
i szynowych,

−

wykonać zabezpieczenie i oznakowanie miejsca zdarzenia,

−

wykonać stabilizację pojazdu samochodowego i szynowego,

−

rozpoznać zagrożenia powodowane przez sieć trakcyjną,

−

odczytać znaki stosowane w kolejnictwie,

−

rozpoznać utrudnienia występujące podczas prowadzenia działań w czasie katastrof
kolejowych,

−

scharakteryzować możliwości taktyczno - techniczne pociągu ratunkowego,

−

określić zasady powiadamiania i dysponowania ratowniczymi służbami kolejowymi,

−

zastosować techniki prowadzenia działań ratowniczych w tunelach, na wiaduktach
i nasypach kolejowych,

−

posłużyć się podstawowymi pojęciami z zakresu ratownictwa w obiektach budowlanych
(katastrofa budowlana, awaria budowlana),

−

scharakteryzować rodzaje zagruzowań,

−

określić metody przeciwdziałania zagrożeniom towarzyszącym akcji ratownictwa
budowlanego,

−

zastosować procedurę postępowania ratowniczego w przypadku katastrofy budowlanej,

−

określić rodzaje powodzi,

−

określić zagrożenia występujące w wyniku powodzi,

−

określić sposoby zabezpieczania zagrożonych obiektów podczas powodzi,

−

określić techniki układania i ułożyć worki z piaskiem,

−

zastosować techniki ewakuacji i zabezpieczenia poszkodowanych podczas powodzi,

−

zastosować zasady wypompowywania wody z budynków i studni,

−

wyjaśnić zasady postępowania w przypadku miejscowych zagrożeń,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz
ochrony środowiska podczas prowadzenia działań ratowniczych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1.

Działania ratownicze podczas likwidacji skutków zdarzeń
z udziałem materiałów niebezpiecznych

4.1.1.

Materiał nauczania

Podstawowe pojęcia związane z ratownictwem chemiczno-ekologicznym:

Ratownictwo chemiczno – ekologiczne – jest to zespół czynności podjętych przez jednostki
ochrony przeciwpożarowej podczas zdarzeń, w których decydujące znaczenie mają działania
związane z likwidacją bezpośrednich zagrożeń stwarzanych przez toksyczne środki
przemysłowe lub inne niebezpieczne materiały chemiczne. Działania ratownicze mają na celu
usuwanie skutków skażeń chemicznych, a także ograniczenie możliwości skażenia
ś

rodowiska naturalnego poprzez stosowanie skutecznych zabezpieczeń lub likwidacji skutków

skażenia na drodze neutralizacji.

Neutralizacja – proces zobojętniania polegający na pozbawianiu substancji właściwości
toksycznych, żrących, parzących. Najczęściej jest to reakcja kwasu z zasadą w roztworze
wodnym (jonów wodorowych z jonami wodorotlenowymi) prowadząca do powstania
roztworu obojętnego o ph = 7.

Neutralizator – substancja posiadająca właściwości zobojętniające. Najczęściej stosowanymi
neutralizatorami chemicznymi są następujące związki chemiczne:

−

węglan sodowy Na

−

podchloryn sodowy NaClO

−

wodorotlenek sodu w postaci nasyconego roztworu NaOH

−

tlenek wapnia w postaci zawiesiny CaO

−

ciekłe detergenty domowego użytku

−

alkohol etylowy C

Ogólne zasady podczas neutralizacji:

−

rozpoznanie substancji – polega na rozpoznaniu odczynu bez konieczności ustalania
nazwy substancji. Istotne jest czy dana substancja wykazuje powinowactwo do kwasu czy
do zasady. Według rodzaju substancji dobierany jest związek neutralizujący. Odczyn
substancji najprościej ustalić jest przy użyciu wskaźników pomiarowych tzw.
identyfikatorów. W zależności od koloru zabarwienia identyfikatora w kontakcie
z substancją określany jest jej odczyn.

−

zmieszanie neutralizatora z substancją – po dobraniu odpowiedniego neutralizatora
należy dokładnie połączyć go z substancją neutralizowaną. Podczas wykonywania tej
operacji należy zachować szczególna ostrożność, ponieważ nigdy nie ma pewności ze nie
nastąpi gwałtowna reakcja mogąca stanowić poważne zagrożenie dla ratowników.

−

zebranie powstałego roztworu – następuje po odczekaniu kilkunastu minut. Jeżeli
w tym czasie nic niepokojącego się nie wydarzy powstały roztwór należy zebrać do
pojemników przestrzegając cały czas wszelkich środków ostrożności, gdyż nie wiadomo
czy nasza operacja przyniosła pożądany efekt. Zaleca się aby przed zebraniem jeszcze raz
skontrolować odczyn powstałego roztworu. Po zebraniu pojemniki powinny być

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

zabezpieczone i przetransportowane do utylizacji lub dalszego wykorzystania przez
zakłady chemiczne.
Związki wapna pod postacią: wapna gaszonego (hydratyzowanego), mleka wapiennego,

wapna palonego, kredy czy wapienia drobnoziarnistego służą przede wszystkim do
neutralizacji mocnych kwasów nieorganicznych oraz związków o charakterze kwaśnym,
których ph przyjmuje wartość poniżej 7. Do związków tych należą kwas siarkowy, kwas
azotowy, kwas solny, kwas fosforowy, bezwodniki kwasowe, chlorki kwasów organicznych
itp. Stosowanie związków wapnia nie jest trudne i nie przysparza zagrożeń. Ostrożność należy
zachować w przypadku stosowania wapna palonego (Ca0 do neutralizacji kwasu
fluorowodorowego), ze względu na jego agresywny charakter. Do neutralizacji kwaśnych
związków można stosować węglan sodowy, kwaśny węglan lub wodorotlenki metali
alkalicznych (sodu, potasu). Nie mniej stosowanie tych związków powinno przebiegać
z zachowaniem ostrożności.

Wydzielający się dwutlenek węgla podczas reakcji węglanów sodu z kwasami czasami

może powodować dodatkowe wydzielanie się szkodliwych związków np.: w reakcji
z kwasami azotowymi wydzielają się dodatkowo większe ilości tlenków azotu. Wodorotlenek
sodu (zasada sodowa, ług sodowy) możemy stosować w odpowiednich ilościach do
neutralizacji niektórych związków organicznych takich jak: fenol, nadtlenek benzoilu,
metakrylanmetylu itp.

Niebezpieczne substancje o charakterze zasadowym pH>7, do których należą

wodorotlenki metali, oraz substancje organiczne: hydrazyna, pirydyna, oraz wszelkiego
rodzaju aminy, zobojętniamy za pomocą roztworów kwaśnych (kwasu siarkowego, kwasu
solnego).
Ze względu na silnie żrący charakter kwasów należy ich używać w odpowiednich ilościach
oraz zachować szczególną ostrożność podczas prowadzenia neutralizacji. Wodorotlenki
metali alkaicznych (KOH, NaOH, itp.) najlepiej neutralizować za pomocą 5% roztworu kwasu
octowego.

Sorpcja – pochłanianie gazów, par i cieczy i ciał rozpuszczonych lub znajdujących się
w cieczy przez porowate ciała stałe. Jeśli sorpcja polega na utworzeniu cienkiej cząsteczkowej
warstwy na powierzchni sorbenta, mówimy o adsorpcji, jeśli zaś substancja pochłaniana
przenika w głąb sorbenta, mówimy o absorpcji. Gdy oba te zjawiska nakładają się, wtedy
proces taki nazywamy sorbcją.

Sorbent – jest to ciało porowate zdolne do wchłaniania pewnej ograniczonej ilości substancji
zanieczyszczającej środowisko. Najczęściej używane przy usuwaniu węglowodorów ze
ś

rodowiska wodnego oraz z podłoża stałego (np. asfaltu). Dzielą się na syntetyczne

i naturalne. Sorbenty syntetyczne, dostępne w postaci luźnej (wata syntetyczna, granulki,
arkusze) lub przetworzone (zapory sorpcyjne, maty, taśmy). Osiągają niekiedy wysoką
chłonność. Do zastosowań ekologicznych sorbenty syntetyczne powinny spełniać warunek
palności bez wydzielania toksycznych związków lotnych i nadmiernego zadymienia. Sorbenty
naturalne powszechnie stosowane są do likwidacji rozlewisk cieczy i zaliczamy do nich
organiczne produkty ogólnodostępne takie jak słoma zbożowa, siano, trzcina, trociny itp.
Do sorbentów specjalnego przeznaczenia zaliczamy:

−

UNISAFE – głównym składnikiem UNISAFE jest polimer posiadający dużą zdolność
wchłaniania. Wchłania ciecze nawet do 75-krotnego swojego ciężaru jednostkowego
poprzez wiązanie fizyczno-chemiczne. Jest sorbentem wchłaniającym wszystkie ciekłe
materiały chemiczne. Jest zdolny do przerwania procesu palenia, ogranicza parowanie
cieczy oraz rozmiary migracji poziomej i pionowej rozlanej cieczy. Jest indykatorem dla

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

kwasów i zasad. Prawidłowe użycie wymaga równomiernego rozsypania proszku
UNISAFE po powierzchni rozlanej cieczy skropienia rozproszonym prądem wody
i zebrania jako substancji stałej do zbiorników. jest to sorbent polimerowy, barwy
zielonej, proszek o nieujednoliconej wielkości ziarna. Granulat wrażliwy na silniejsze
podmuchy wiatru. Charakterystyczną jego własnością jest to, ze może służyć do usuwania
filmu olejowego z powierzchni utwardzonych: po wysypaniu w cienkiej, zwartej
warstwie, po spryskaniu wodą jest zdolny dość skutecznie usunąć film olejowy. Zmienia
barwę pod wpływem kwasów i zasad. Przeznaczony do pochłaniania substancji
organicznych i nieorganicznych. Odporny na działanie kwasów i zasad. Podczas
utylizacji, jako polimer, wymaga dodatkowych ilości ciepła i innych mediów.

−

Damolin – jest to granulat mineralny stosowanym do wchłaniania kwasów (oprócz kwasu
fluorowodorowego), zasad, substancji ropopochodnych, rozpuszczalników. Posiada
nieograniczony termin ważności do użycia, jest niepalny i niewybuchowy. Posiada
zdolność pochłaniania do 100% własnej wagi. Na rozlaną ciecz należy rozsypać cienką
warstwę sorbentu. Zmiana natężenia barwy świadczy o wchłanianiu substancji, natomiast
brak zmiany barwy sygnalizuje zakończenie procesu wchłaniania.

−

NOWAP – jest to sorbent pochodzenia mineralnego, barwy białej, kruszywo o dość
ujednoliconej wielkości ziarna. Granulat mniej odporny, na zgniatanie, lekki, można go
stosować przy słabych warunkach wietrznych. Przeznaczony do pochłaniania substancji
organicznych i nieorganicznych. Odporny na działanie kwasów (oprócz kwasu
fluorowodorowego) i zasad. Podczas utylizacji, jako że jest pochodzenia mineralnego, nie
wymaga dodatkowych ilości ciepła i innych mediów. Po utylizacji może być
wykorzystany do produkcji materiałów budowlanych, np. drogowych.

−

Zugol – sorbent wszechstronnego zastosowania na ziemi. 1 kg sorbentu wchłania
ok. 1.2 kg cieczy.

−

Neocosal – sorbent wszechstronnego zastosowania na ziemi i na wodzie. 1 kg sorbentu
wchłania 2.2 kg cieczy.

−

Ekoperl 33 – sorbent wszechstronnego zastosowania na ziemi i na wodzie z zaleceniem
stosowania do produktów ropopochodnych. 1 kg sorbentu wchłania 2.8 kg cieczy.

−

Ekoperl 99 – sorbent specjalnego przeznaczenia do neutralizacji kwasów.

−

Ekoperl 66 – sorbent wszechstronnego zastosowania na lądzie i na wodzie z zaleceniem
stosowania do produktów ropopochodnych. jest to sorbent polimerowy, barwy białej,
proszek o nieujednoliconej wielkości ziarna, wielkość ziarna 0,5-3 mm. Granulat lekki,
wrażliwy na słabe podmuchy wiatru.. Podczas utylizacji, jako polimer, wymaga
dodatkowych ilości ciepła i innych mediów. Odznacza się bardzo dużą hydrofobowością.
1 kg sorbentu wiąże 2.25 kg cieczy.

−

Teraperl S – sorbent wchłaniający związki chemiczne poprzez wiązanie fizyko-
chemiczne. Jest w pełni hydrofobowy. Każdy kg sorbentu wchłania 0.8 kg cieczy.

−

Flamole – sorbent wchłaniający związki chemiczne poprzez wiązanie fizyko-chemiczne.
Jest w pełni hydrofobowy. Każdy kg flamole'u wchłania 0.6 kg związków chemicznych.

Dyspersja – jest to stan (proces) rozdrabniania substancji rozproszonej (zawieszonej)

w roztworze koloidalnym. Pojęciem dyspergenty określane są środki powierzchniowo czynne,
posiadające zdolność rozpraszania rozlanych cieczy. W ochronie środowiska używane są od
kilkudziesięciu lat. Pływająca na wodzie plama, potraktowana środkiem powierzchniowo
czynnym (dyspergentem), a następnie poddana procesowi mechanicznego mieszania, zostaje
rozbita na wielką ilość drobinek rozmaitej wielkości. Niektóre z nich są tak małe, że tworzą
emulsję w wodzie, inne zaś wymagają użycia dodatkowego nakładu energii, celem dalszego

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

rozdrobnienia i rozproszenia w masie wód. Rozpuszczona w masie wód plama nie stanowi
sobą problemu na powierzchni, natomiast zawieszone w toni drobinki poddane zostają
procesowi degradacji środowiskowej w tempie wielokrotnie szybszym aniżeli zwarta plama.
Dyspergenty używane są przede wszystkim do likwidowania rozlewisk węglowodorów i ich
pochodnych.

Podstawowym zadaniem dyspergentów jest zredukowanie sił międzyfazowych

istniejących pomiędzy cieczą i wodą, a tym samym stworzenie warunków do rozbicia plamy.
Umożliwia to budowa chemiczna dyspergentów. Związki te dysponują grupami chemicznymi,
pokrewnymi z grupami wchodzącymi w skład cząsteczek zarówno węglowodorów jak i wody.
Dzięki temu rozproszone na plamie dyspergenty bez trudu przenikają do granicy faz pomiędzy
węglowodorem i wodą i przyczyniają się do zredukowania występującego tam napięcia
międzyfazowego.

Właściwości substancji niebezpiecznych

Podczas wszystkich działań z zakresu ratownictwa chemicznego podstawowym zadaniem

jednostek ratowniczych jest określenie rodzaju substancji chemicznej występującej podczas
zdarzenia oraz określenie rozmiarów strefy zagrożenia i zabezpieczenie miejsca zdarzenia. Od
wstępnego rozpoznania zagrożenia uzależniona jest dalsza taktyka prowadzenia działań
ratowniczych. Dlatego czynność rozpoznania stanowi podstawowe zadanie i główny element
oceny sytuacji w tego typu działaniach. Brak możliwości jednoznacznego określenia
zagrożenia powoduje wiele komplikacji, z których podstawowe to:

−

brak znajomości zagrożenia,

−

brak znajomości oddziaływania substancji niebezpiecznej na organizm człowieka
i nieznajomość sposobów zapobiegania mu,

−

brak znajomości oddziaływania substancji niebezpiecznej na otoczenie (środowisko)
i nieznajomość metod zapobiegawczych,

−

brak znajomości metod usunięcia zagrożenia.
Największe prawdopodobieństwo wystąpienia wspomnianych problemów istnieje

podczas transportu materiałów niebezpiecznych (tak drogowego jak i kolejowego). Mniejsze
prawdopodobieństwo wystąpienia powyższych trudności rozpoznawczych ma miejsce na
terenie zakładu pracy, gdzie pracownicy oraz służby ratownicze są dokładnie zorientowane
gdzie i jakie związki chemiczne są przerabiane, transportowane oraz składowane. Istotne jest,
aby prowadząc rozpoznanie substancji chemicznej starać się wykorzystać jak najwięcej metod
identyfikacji tej substancji, aby zminimalizować możliwość popełnienia błędu. Poważny
zagrożeniem jest uznanie podczas rozpoznania związku niebezpiecznego jako bezpieczny
i niepodjęcie w wyniku tego odpowiednich działań mających na celu ochronę ratowników
oraz ograniczenie rozprzestrzeniania się zagrożenia.

Szkodliwe oddziaływanie substancji chemicznych na organizm człowieka zależy od ich

właściwości i ujawnia się w rozmaity sposób. Większość produktów lotnych, stosowanych
jako rozpuszczalniki, ma właściwości odurzające. Odurzeniu wywołanemu eterem, acetonem,
benzenem i innymi rozpuszczalnikami, towarzyszą bóle głowy i mdłości. Substancje
odurzające mają specyficzny zapach, łatwo, więc je wykryć powonieniem. Pojawienie
charakterystycznego zapachu sygnalizuje potrzebę sprawdzenia działania urządzeń
wentylacyjnych lub doraźnego użycia ochron osobistych (maski, aparatu z doprowadzeniem
powietrza).Bardziej niebezpieczne są substancje trujące, których obecności nie można wykryć
zmysłami.

Działanie na organizm człowieka toksycznych środków przemysłowych (TSP) zależy od

wielu czynników. Bez względu na warunki zasadnicze znaczenie mają takie czynniki, jak

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

rodzaj trucizny i jej toksyczność dla człowieka, dawka i czas działania, stan trucizny, sposób
i drogi wprowadzenia do organizmu i wreszcie stan samego organizmu.
Szkodliwe czynniki chemiczne występujące w powietrzu dzielimy na:

−

substancje toksyczne – występujące w środowisku pracy związki chemiczne mogą mieć
różną toksyczność zależną od, stopnia powinowactwa danego związku do tkanek
i narządów ustroju, jak i od sposobu działania na organizm. Dla tych związków zostały
określone dopuszczalne dawki jako Najwyższe Dopuszczalne Stężenie (NDS),
Najwyższe Dopuszczalne Stężenie Chwilowe (NDSCh) i Najwyższe Dopuszczalne
Stężenie Pułapowe (NDSP).

Substancje toksyczne mogą działać na człowieka w sposób:

−

niezależny (różne substancje o różnym działaniu),

−

sumujący (sumowanie skutków biologicznego oddziaływania substancji),

−

synergistyczny (wspomagający np. alkohol i rozpuszczalnik),

−

antagonistyczny (jednoczesne występowanie substancji szkodliwych osłabia ich
toksyczność),

−

substancje drażniące – związki chemiczne, przeważnie w postaci bazowej, wywołujące
działanie drażniące błon ślazowych i skóry. Należą do nich: amoniak, chlorowodór, chlor,
fosgen, tlenki azotowe, fluor, fluorowodór, izocyjaniany, tworzywa poliuretanowe, kleje
i rozpuszczalniki, związki ftalowe, utwardzacze łączone z kwasem fosforowym,
siarkowym i innymi oraz inne związki o działaniu drażniącym,

−

substancje uczulające – związki chemiczne wywołujące uczulenie (alergię) jako swoistą
na nie reakcję organizmu. Największe znaczenie w praktyce przemysłowej mają alergeny
kontaktowe, które po zetknięciu z powierzchnią skóry powodują stany zapalne, rumień,
wypryski itp. zmiany skórne wywołane najczęściej w miejscach kontaktu. Należą do nich
związki, np.: chromu, niklu, kobaltu, formalina, fenol, rezorcyna, a także wymienione
wyżej substancje drażniące,

−

substancje rakotwórcze – związki chemiczne o udowodnionym działaniu rakotwórczym
u ludzi,

−

substancje mutagenne – związki chemiczne powodujące zmiany w genach
przekazywanych na następne pokolenie. Do czynników mutagennych zalicza się np.
iperyt, formalinę, benzen, barwniki azowe, akrydynowe, pochodne puryny i pirymidyny,
kwas azotowy. Zaliczyć tu można także leki wprowadzone do organizmu matki
i działające szkodliwie na płód,

−

substancje upośledzające funkcje rozrodcze.

Dawka trucizny ma również istotne znaczenie. Zależnie od dawki, czyli ilości trucizny,

którą zaabsorbował organizm, rozróżniamy zatrucia ostre, podostre i przewlekłe. Zatrucia
ostre w warunkach przemysłowych należą do rzadkości. Mogą się one zdarzyć jedynie
w takich przypadkach, jak np. nieumiejętne stosowanie nowych mało znanych surowców,
nowych metod produkcji, w przypadku awarii urządzeń lub na skutek rażącego przekroczenia
elementarnych zasad bezpieczeństwa i higieny pracy. W takich przypadkach duża dawka
trucizny może być przyczyną zatrucia śmiertelnego. Częściej natomiast w warunkach
przemysłowych zdarzają się zatrucia podostre i przewlekłe. Są one wynikiem stopniowego
odkładania się trucizny w ustroju (kumulacji), która w małych dawkach jednorazowych nie
wykazuje działania trującego. Zatrucia przewlekłe są zazwyczaj swoiste, związane z rodzajem
trucizny, jej stężeniem oraz warunkami, w jakich powstały.
Szybkość toksycznego działania trucizn przemysłowych, analogicznie jak i drogi wchłaniania
przez ustrój, zależą w dużym stopniu od stanu, w jakim trucizna się znajduje. Najszybciej

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

działają trucizny w stanie gazowym, nieco wolniej w stanie ciekłym, a najwolniej w stanie
stałym. Trucizny mogą się przedostawać do ustroju przez drogi oddechowe, przez przewód
pokarmowy oraz przez skórę, z tym jednak, że w warunkach przemysłowych najczęstsze są
zatrucia przez drogi oddechowe, na drugim miejscu należy wymienić zatrucia przez skórę,
a na trzecim przez przewód pokarmowy. W zatruciach przypadkowych głównymi drogami
wchłaniania trucizn są drogi pokarmowe.

Podział szkodliwych związków chemicznych w zależności od dróg wchłaniania przedstawia
się następująco:

−

wchłanianie przez drogi oddechowe – substancji toksycznych w postaci par, gazów,
dymów, aerozoli i pyłów jest najczęstszym źródłem przenikania do organizmu tych
substancji. Szybkość i sposób wchłaniania wahają się w szerokich granicach w zależności
od miejsca wchłaniania w drogach oddechowych oraz właściwości fizycznych
i chemicznych substancji. Wchłanianie substancji toksycznych w obrębie górnych
i środkowych dróg oddechowych jest zwykle niewielkie. Najszybciej wchłanianie odbywa
się w pęcherzykach płucnych (70 m

samej powierzchni pęcherzykowej przy 90 m

powierzchni wchłaniania układu oddechowego),

−

przenikanie przez skórę – substancji chemicznych szkodliwych do krwi może
spowodować zatrucie ogólne, niekiedy ciężkie i śmiertelne. Przez skórę będą przechodzić
przede wszystkim substancje rozpuszczalne w tłuszczach (najszybciej przenikają
rozpuszczalne jednocześnie w wodzie). Pocenie i wilgotność skóry wzmagają
wchłanianie. Otarcia skóry powiększają jej zdolność wchłaniania nawet kilkadziesiąt
tysięcy razy,

−

wchłanianie przez przewód pokarmowy szkodliwych substancji chemicznych jest
stosunkowo niewielkie. Substancje te dostają się do żołądka (przez usta) najczęściej
drogą pośrednią, przeniesione rękami lub wraz z pożywieniem, w czasie picia lub palenia
papierosów, a więc głównie przy zaniedbaniach higienicznych.
Działanie trucizn przemysłowych zależy także od stanu organizmu. Organizm

wycieńczony, wyczerpany chorobą, wadliwie żywiony lub niedożywiony silniej reaguje na
niewielkie nawet dawki trucizny niż cer organizm zdrowy. Przewlekłe schorzenia narządów
miąższowych, przede wszystkim wątroby i nerek, mają wpływ na wrażliwość organizmu.

Oprócz dzieci oraz kobiet, szczególnie ciężarnych i karmiących, bardziej wrażliwi na

wszelkie trucizny chemiczne są także pracownicy młodociani, ze względu na niezakończony
jeszcze proces rozwoju poszczególnych układów i narządów.

Większość trucizn, po przedostaniu się do organizmu, ulega różny przemianom

prowadzącym do ich rozkładu i w efekcie do unieszkodliwienia. Przemiany te są zazwyczaj
złożone i polegają na procesach utleniania, redukcji bądź syntezy z innymi związkami
chemicznymi. Ważną rolę w odtruwaniu organizmu odgrywa wątroba. Niektóre trucizny
ulegają też dość szybko wydaleniu z ustroju. Na ogół substancje trudno rozpuszczalne we
krwi ulegają wydaleniu łatwiej i szybciej substancje łatwo rozpuszczalne, które są wydalane
bardzo powoli (np. alkohol). Trucizny, które ulegają w organizmie różnym przemianom
biochemicznym są wydalane zazwyczaj w postaci produktów tych przemian, głównie
z moczem, kałem i w wydzielinach gruczołów Tą drogą są wydalane też z ustroju związki
mineralne, z tym jedna, że niektóre z nich tworzą w organizmie depozyty; np. fluor, ołów
i pierwiastki promieniotwórcze odkładają się głównie w kościach, arsen we włosach
i paznokciach.

Największe znaczenie w zapobieganiu zatruciom przemysłowym mają środki eliminujące

narażenie na zatrucie. Do środków tych zalicza się przede wszystkim hermetyzację procesów
produkcyjnych, mechanizację i automatyzację prac, a więc postęp techniczny. Podstawowe

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

znaczenie ma też zamiana - wszędzie tam, gdzie to jest możliwe - substancji trujących na
nietrujące lub chociażby na mniej trujących. Jeżeli wymienione środki nie mogą być z jakichś
przyczyn zastosowane obowiązuje wtedy wykorzystanie urządzeń wentylacyjnych,
szczególnie wentylacji ssącej, i praca pod wyciągami, a w ostateczności stosowanie środków
ochrony osobistej.

Podział i oznakowanie terenu akcji ratownictwa chemicznego na strefy

Podział terenu akcji dokonuje się w oparciu o analizę sytuacji. W ratownictwie chemiczno-
ekologicznym rozróżniamy dwie metody podziału terenu działań na strefy. Stosuje się podział
na dwie lub trzy strefy. W niniejszym poradniku przedstawię podział terenu akcji chemicznej
na dwie strefy: Mianowicie:
I strefa – to tzw. strefa zniszczeń (poszkodowani, uszkodzone obiekty itd.): możliwość

wejścia tylko w specjalnym zabezpieczeniu. Wstępnie można przyjąć strefę 50 m
dla zagrożenia spowodowanego rozlewem medium lub rozsypaniem substancji
stałej. Natomiast przy emisji gazów i par cieczy strefę należy powiększyć do 100 m.

II strefa – to strefa pracy służb ratowniczych niewymagających ochrony. W strefie tej znajdują

się wszelkie siły i środki potrzebne do bezpośredniego użycia w I strefie. Tutaj
ratownicy przygotowują sprzęt, udzielają pierwszej pomocy, pracuje sztab.

Po wyznaczeniu stref należy je odpowiednio oznaczyć np. przez:

−

taśmę ostrzegawczą,

−

pachołki,

−

lampy,

−

znaki ostrzegawcze.
Największa ilość zdarzeń, w których udział biorą materiały niebezpieczne zdarza się

podczas transportu w/w drogą kołową. Zazwyczaj pierwszą jednostką przybyłą na miejsce
takiego zdarzenia jest patrol policyjny, którego zadaniem jest oznaczenie miejsca kolizji
znakami i przenośnymi pachołkami, sytuując je w odpowiednich miejscach i niedopuszczenie
osób postronnych w jego pobliże. Przenośne pachołki z migającymi światłami niebieskimi
ustawiane są tak, aby ukształtowały kierunek ruchu drogowego z dala od miejsca zdarzenia.
Niebieskie migające światła na pojazdach uprzywilejowanych powinny być włączone
a podczas mgły i złych warunków atmosferycznych dodatkowo tylne światła przeciwmgielne.
W porze nocnej należy oświetlić miejsca akcji, w taki sposób, aby nie oślepić pracujących
ratowników. Obowiązkiem jest także zaczepienie kawałka taśmy ostrzegawczej do masztu
oświetleniowego, aby z daleka można było na bieżąco obserwować kierunki wiatru.

Dekontaminacja

Dekontaminacja to proces oczyszczania (odkażania) ludzi i sprzętu, który bierze udział

w działaniach ratownictwa chemicznego i ma kontakt z substancjami niebezpiecznymi.
Proces dekontaminacji można podzielić na dwa zasadnicze etapy, z których pierwszy stanowi
dekontaminacja wstępna, często określana jako zgrubna, drugi – dekontaminacja właściwa.

Dekontaminacja wstępna

Realizowana jest bezpośrednio po zakończeniu działań i najczęściej prowadzona na

terenie akcji ratownictwa chemicznego. Jej głównym zadaniem jest odkażanie ratownika
w stopniu umożliwiającym mu bezpieczne zdjęcie środków ochrony indywidualnej.
Dekontaminacja powinna na tym etapie zapewnić poziom skażenia niezagrażający życiu
ratownika. Natomiast sprzęt i urządzenia używane w trakcie działań nie powinny być źródłem
dalszego skażenia środowiska i ludzi z nim się stykających.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Dekontaminacja właściwa

Prowadzona jest poza terenem akcji ratownictwa chemicznego w strażnicy lub specjalnie

przeznaczonym do tego celu miejscu. Jej zadaniem jest pełne odkażanie ratowników i sprzętu.
Dekontaminacja właściwa, o ile jest możliwa do przeprowadzenia, ma przewrócić skażonym
urządzeniom wszystkie cechy użytkowe.

Dekontaminacja wstępna przeprowadzana jest na terenie akcji ratownictwa chemicznego lub
wyjątkowo w czasie niesprzyjających warunków, w miejscu oddalonym. Jest szczególnie
ważna, gdyż w tym momencie następuje usunięcie z powierzchni ubrań oraz sprzętu
większości skażeń. Pozostałe skażenie znajdujące się wewnątrz struktury materiału, o ile nie
spowodowały one zmian jego właściwości, zostaną usunięte w procesie dekontaminacji
właściwej. Metody dekontaminacji wstępnej jak i właściwej można podzielić na dwie
zasadnicze grupy:

−

dekontaminacja dotycząca ratowników i środków ochrony indywidualnej,

−

dekontaminacja sprzętu ratowniczego.

W ramach dekontaminacji wstępnej stosowane są następujące techniki dekontaminacji:

−

rozcieńczanie,

−

chemiczna neutralizacja,

−

sorpcja.

W każdym przypadku o wyborze metody i zakresu dekontaminacji decyduje rodzaj
niebezpiecznego związku chemicznego, oraz dostępny na terenie akcji ratowniczej środek
dekontaminacyjny. Kolejność wyboru wyszczególnionych metod uzależniona jest od
konkretnych warunków.

Usuwanie rozlewisk materiałów niebezpiecznych z gruntu

Gleba jest bardzo ważnym elementem środowiska przyrodniczego i wraz z klimatem, na

który składa się zespół procesów i zjawisk atmosferycznych, tworzy naturalne siedlisko życia
roślin i zwierząt. Spełnia ważną rolę przy produkcji biomasy, czyli żywej substancji
organicznej przypadającej na określoną jednostkę powierzchni lub objętości. Częste wypadki
zanieczyszczenia środowiska wyciekami produktów naftowych podczas ich produkcji,
magazynowania oraz dystrybucji, podkreślają konieczność analizy mechanizmów ich
transportu. Na kuli ziemskiej współistnieją i współdziałają ze sobą trzy elementy: człowiek,
technika i środowisko. Błędy w technice i błędy ludzkie prowadzą do katastrof ekologicznych.
Katastrofy można zdefiniować jako wydarzenia będące wynikiem niekontrolowanego procesu,
w którym występują niebezpieczne i palne substancje. Wydarzenia te prowadzą do
zagrożenia zdrowia i życia ludzkiego, powstania strat ekonomicznych i poważnego
zniszczenia środowiska naturalnego.

Przenikanie rozlanych cieczy w gruntCiecze rozlane na powierzchni gruntu rozpoczynają
natychmiastową migrację po jego powierzchni i szybko przenikają w głąb. Przenikanie
prowadzi do trwałego skażenia gruntu. Powrót do pierwotnego stanu równowagi ekologicznej
wymaga najczęściej wymiany skażonego materiału. Głębokość, na którą przenikają rozlane
ciecze uzależniona jest od następujących czynników:

−

ilości cieczy przypadającej na jednostkę skażonej powierzchni,

−

lepkości rozlanej cieczy,

−

typu i struktury geologicznej gruntu.

W przypadku węglowodorów, najłatwiej penetruje olej świeży, o małej lepkości, rozlany
w dużych ilościach na charakteryzującym się dużą porowatością suchym piasku. Ten sam
gatunek oleju inaczej penetruje grunt gliniasty a inaczej grunt nasycony wodą. W takich

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

okolicznościach olej będzie rozprzestrzeniał się aż do miejsca, gdzie zostanie zatrzymany
bądź natrafi na grunt łatwiej przepuszczalny.

Węglowodory przenikają średnio na głębokość 10 – 20 cm. Ich penetracja zostaje

zatrzymana przez warstwę wodną bądź nieprzepuszczalną. Na tej głębokości tworzą
niewielkie kałuże. W trakcie przenikania równocześnie występuje proces odparowywania
lżejszych frakcji. Intensywność tego procesu uzależniona jest od zawartości frakcji lotnych,
temperatury gruntu i powietrza. Nasilenie tego zjawiska stwarza lokalne zagrożenie pożarowe.
Wysoki poziom wód gruntowych sprzyja rozprzestrzenianiu się węglowodorów na dużych
odległościach.

Grunt nasycony węglowodorami kwalifikuje się do wymiany. Istnieje możliwość

oczyszczenia dyspergentami gruntu kamiennego i zbudowanego z grubego żwiru. Inne rodzaje
materiałów zmuszone są oczekiwać niekiedy wiele lat na całkowite oczyszczenie przy
pomocy samych sił natury. Proces ten może być przyspieszony tylko poprzez zebranie
skażonego gruntu i poddanie jej neutralizacji.

Sposoby neutralizacji wycieków substancji niebezpiecznych do gruntu

Olej, który w wyniku katastrofy przedostał się na powierzchnię gruntu częściowo

odparowuje, a częściowo wnika w niego. Szybkość i głębokość penetracji zależy od ilości
i lepkości oleju oraz rodzaju gleby. Neutralizacja skażonej gleby wykonywana jest głównie
następującymi metodami opisanymi poniżej:

Bioremediacja ex situ

Bioremediacja ex-situ - jest to najbardziej popularny sposób rozwiązywania problemów

związanych z oczyszczaniem środowiska gruntowego zanieczyszczonego produktem
naftowym. Obejmuje on: wybieranie skażonego gruntu i wywóz na składowisko odpadów,
bez lub po uprzednim oczyszczeniu, pompowanie wody podziemnej na powierzchnię oraz jej
zrzut do odbiornika, bez lub po uprzednim oczyszczeniu, tzw. metoda „pompuj i oczyszczaj”.

Ta ostatnia opcja jest na ogół realizowana w dwóch etapach. Etap pierwszy obejmuje

usuniecie, przed rozpoczęciem pompowania wody, możliwie jak największej ilości substancji
ropopochodnych. Etap drugi polega na wyparciu pozostałości z substancji ze strefy aeracji
i saturacji przez pompowanie wody.

Wprowadzanie pod powierzchnię pozwala na jej powrót do tej samej warstwy

wodonośnej, z której została ona wcześniej wypompowana oraz stwarza barierę hydrauliczną
unieruchamiającą plamę zanieczyszczeń. Na ogół jest ona wprowadzana do tej warstwy bez
oczyszczania, co stanowi ekonomiczny sposób pozbycia się jej, wspomagając zarazem odzysk
produktów naftowych. Dekontaminacje gruntów i wód podziemnych ex-situ można prowadzić
przy pomocy:

−

metod

fizyko-chemicznych:

spalanie

(remediacja

termiczna),

ekstrakcja;

przedmuchiwanie gruntu parą wodną lub powietrzem,

−

metod biologicznych, takich jak: landfarming (uprawa gleby), bioreaktory.

Spalanie-remediacja termiczna

Spalanie-remediacja termiczna – polega na cieplnej obróbce wybranego gruntu przez

ogrzewanie bezpośrednie, pośrednie tub kombinowane. Najważniejsze problemy związane
z remediacją termiczną gruntów zanieczyszczonych produktami naftowymi to:

−

emisja substancji niebezpiecznych do atmosfery podczas spalania,

−

wysokie koszty spalania, tj. koszty energii,

−

zniszczenie struktury gruntu przez działanie wysokich temperatur.
Problemy te można ograniczyć stosując dwustopniowy system remediacji termicznej.

W fazie pierwszej zanieczyszczenia są przetwarzane w formę gazową, podczas obróbki

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

termicznej gruntu w temperaturze ok. 600° C. Wytworzone zanieczyszczone pary i gazy są
oddzielone od gruntu, który zostaje w ten sposób oczyszczony. Druga faza polega na spalaniu
zanieczyszczonych par w temperaturze 900-1100° C, a gazy wylotowe przed emisją do
atmosfery przechodzą przez filtry i odpylacze. Ciepło wytworzone podczas spalania jest
wykorzystane w fazie pierwszej.

Estrakcja-remediacja ekstrakcyjna

Ekstrakcja-remediacja ekstrakcyjna – jest najczęściej realizowana jako tzw. przemywanie

gruntu i opiera się na przenoszeniu zanieczyszczeń z materiału skalnego do samej wody lub
z dodatkiem substancji chemicznych. Ekstrakcja zanieczyszczeń może być osiągnięta poprzez
usunięcie warstw substancji ropopochodnych związanych z materiałem skalnym. Jeżeli nie
jest to możliwe, zachodzi konieczność separacji zanieczyszczonych warstw gruntu od gruntu
czystego. Z zasady grunt jest wybierany i czyszczony w specjalnych instalacjach, po czym
może być umieszczony w poprzednim miejscu lub wykorzystany inaczej.

Bioreaktory

Bioreaktory – stosuje się je zwykle przy dekontaminacji mułów, osadów, szlamów lub

zawiesin, składających się z zanieczyszczonej wody i gruntu. Proces odbywa się
w zamkniętym systemie reaktora biologicznego, do którego jest dostarczany tlen oraz
nutrienty (biopierwiastki, bioelementy). Zawiesina jest intensywnie mieszana dla ułatwienia
kontaktu mikroorganizmów z produktem naftowym, tlenem i nutrientami, co wraz z dużo
większą możliwością kontroli procesu pozwala uzyskać bardzo duże tempo biodegradacji.
Proces ten jest jednak dużo bardziej skomplikowany, energochłonny, wymaga kosztownej
instalacji, której wielkość ogranicza czas i możliwości remediacji.

Metoda in situ

Metoda in situ – w tej metodzie gleba zostaje oczyszczona na miejscu. Bioremediacja

gruntów ma zastosowanie w przypadku powierzchniowego skażenia gleby produktami
ropopochodnymi oraz gdy jest ono głębokie, sięgające wód podziemnych. Stosuje się ją
również, kiedy lokalizacja skażenia uniemożliwia skażenie gruntu np. z terenu torowisk, dróg,
płyt

lotnisk.

Rekultywacja

wymaga

wyposażenia

specjalistyczną

aparaturę

i oprzyrządowanie. Konieczna jest również dobra znajomość warunków geologicznych terenu,
jak tez wykorzystuje się, rożne metody fizyczne np.:

−

zanieczyszczenia lotne można zlikwidować poprzez kontrolowaną podpowierzchniową
wentylację skażonego obszaru, zanieczyszczenia rozpuszczalne w wodzie można
wypłukać zanieczyszczonych podkładów gleby,

−

plamy ropopochodnych na powierzchni podziemnych zbiorników wody można
odpompować.

Bardzo znanym i obecnie już dobrze opanowanym sposobem odnowy gleby jest rekultywacja
przy pomocy bakterii. Stosuje się do tego celu wyselekcjonowane szczepy bakterii glebowych,
które łatwo rozkładają ropopochodne. Jest to sposób najmniej ingerujący w środowisko.
Wymaga jednak doświadczenia i dobrze dozowanych środków pomocniczych, min. stałego
napowietrzania terenu. Rekultywacja wymaga również czasu, bo w niskich temperaturach
proces jest powolniejszy.
Środki sorpcyjne i odtłuszczające

Istnieje wiele podziałów sorbentów według rożnych kryteriów. Ze względu na

pochodzenie, sorbenty podzielić można na trzy grupy:

−

materiały naturalne pochodzenia organicznego (słoma zbożowa, siano, trzcina, trociny
itp.) i nieorganicznego (wełna szklana, wełna mineralna, pumeks),

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

materiały naturalne preparowane,

−

materiały

syntetyczne

(pianka

poliuretanowa,

włókno

poliestrowe,

włókno

polipropylenowe).

Najczęściej stosowanymi środkami sorpcyjnymi i odtłuszczającymi są EKOPERL 66,
NOWAP, UNISAFE.

Zwilżacze

AQUAQUICK 2000 – ciekły preparat, koncentrat do rozcieńczania, w tym stanie lekko
oleistym, bezbarwny, o nieokreślonym, charakterystycznym zapachu. Odczyn koncentratu: pH
= 6,65; odczyn roztworu roboczego (koncentrat rozcieńczony wodą w stosunku 1:50): pH =
7,21.
NAWAPOL – ciekły preparat o stężeniu roboczym; barwy jasnosłomkowej, lekko oleisty,
bez zapachu. Odczyn roztworu roboczego: pH = 7,6.
SINTAN – ciekły preparat o stężeniu roboczym, bezbarwny, o nieokreślonym,
charakterystycznym zapachu. Odczyn roztworu roboczego: pH = 6,9.

Środki odtłuszczające
Po zebraniu rozlewiska substancji ropopochodnych sorbentem pozostaje plama. Jest to olej,
który wnikają w podłoże. Takie zanieczyszczenie jest również niebezpieczne: stwarza,
niebezpieczeństwo poślizgu i jest palne. Do tego celu służą preparaty odtłuszczające. Są to
roztwory biodegradalnych środków powierzchniowo - czynnych w rożnym stężeniu
i z rożnymi dodatkami. Można je ze względu na stężenie podzielić na:

−

koncentraty,

−

płyny robocze.

4.1.2.

Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Jak brzmią definicje dla neutralizatorów, sorbentów?

Jakie znasz najpopularniejsze sorbenty oraz jaka jest ich zasada działania?

Jakie są charakterystyczne cechy materiałów niebezpiecznych?

Jak wygląda podział na strefy terenu akcji ratownictwa chemicznego?

W jaki sposób oznakowuje się miejsca zdarzenia podczas zdarzenia z udziałem
materiałów niebezpiecznych?

Jakie są zasady zabezpieczenia ratowników przy akcji ratownictwa chemicznego?

Jakie zagrożenia pochodzą od substancji o numerze ONZ 2073 i w jaki sposób można
wykorzystać karty substancji niebezpiecznych?

Jakie informacje o zagrożeniu pochodzące od substancji niebezpiecznych uzyskuje się
widząc tylko nalepkę ostrzegawczą?

Do czego stosuje się sorbenty UNISAFE i EKOPERL?

10.

Jak neutralizuje się wyciek substancji ropopochodnej do gruntu?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.1.3.

Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Jesteś dowódcą zastępu ratowniczego, przeprowadź działania ratownicze, jakie wykonasz

po otrzymaniu następującego zgłoszenia.

Zgłoszenie:
W dniu xx.xx.xxxx o godzinie 10.30 w miejscowości ZZZZZZZZ na stacji paliw doszło

do rozszczelnienia rurociągu, którym przesyłany był olej napędowy do zbiornika głównego.
W wyniku rozszczelnienia rurociągu napowietrznego z instalacji wycieka olej napędowy.
Rozszczelnienie ma długość ok. 5 cm.

Sporządź meldunek z miejsca zdarzenia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenia, powinieneś:

ustawić samochody ratownicze w odpowiedniej odległości od miejsca zdarzenia,

zabezpieczyć i oznaczyć teren akcji ratowniczej,

wykonać prawidłowe rozpoznanie wstępne na miejscu zdarzenia

wyznaczyć strefę niebezpieczną wokół miejsca zdarzenia

zabezpieczyć pod względem gaśniczym teren działań ratowniczych,

uzyskać informacje od dyspozytora na temat właściwości fizykochemicznych substancji
niebezpiecznej

dobrać odpowiedni sprzęt uszczelniający do zaistniałego rozszczelnienia

zastosować odpowiednie środki ochrony osobistej dla strażaków ratowników,

uszczelnić prawidłowo miejsce wycieku,

10)

przygotować miejsce dekontaminacji

11)

prowadzić prawidłowo korespondencję radiową,

12)

przekazać miejsce zdarzenia odpowiednim służbom,

13)

sporządzić meldunek z zaistniałego zdarzenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

literatura, karty substancji niebezpiecznych,

−

samochody ratownicze GBA oraz SCRT,

−

sprzęt łączność radiowej,

−

literatura z zakresu ochrony przeciwpożarowej,

−

dokumentacje Kierującego Działaniami Ratowniczymi,

−

Materiały piśmiennicze,

−

stanowisko komputerowe z dostępem do Internetu i drukarką.

Ćwiczenie 2

Jesteś dowódcą zastępu ratowniczego, przeprowadź działania ratownicze, jakie wykonasz

po otrzymaniu następującego zgłoszenia.

Zgłoszenie:
W dniu xx.xx.xxxx o godzinie 10.30 w miejscowości ZZZZZZZZ w wyniku

niedostosowania prędkości jazdy do panujących warunków drogowych na łuku drogi doszło
do wypadnięcia samochodu dostawczego z jezdni. Samochód przewożący przepracowany olej
silnikowy leży przewrócony na bok na poboczu drogi, natomiast jedna beczka uległa

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

uszkodzeniu i do gruntu wylało się około 40 litrów oleju. Kierowca samochodu nie doznał
ż

adnych obrażeń. Warunki atmosferyczne: temperatura 20

C, przejściowe opady deszczu.

Sporządź meldunek z miejsca zdarzenia

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenia, powinieneś:

ustawić samochody ratownicze w odpowiedniej odległości od miejsca zdarzenia,

zabezpieczyć i oznaczyć teren akcji ratowniczej,

wykonać prawidłowe rozpoznanie wstępne na miejscu zdarzenia,

wyznaczyć strefę niebezpieczną wokół miejsca zdarzenia,

zabezpieczyć pod względem gaśniczym teren działań ratowniczych,

uzyskać informacje od dyspozytora na temat właściwości fizykochemicznych substancji
niebezpiecznej,

dobrać odpowiedni sprzęt do zebrania rozlanego oleju oraz skażonej gleby,

zastosować odpowiednie środki ochrony osobistej dla strażaków ratowników,

zebrać do pojemników resztę oleju oraz skażoną glebę,

10)

zneutralizować miejsce wycieku,

11)

prowadzić prawidłowo korespondencję radiową,

12)

przekazać miejsce zdarzenia odpowiednim służbom,

13)

sporządzić meldunek z zaistniałego zdarzenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

literatura, karty substancji niebezpiecznych,

−

samochody ratownicze GBA oraz SCRT,

−

sprzęt łączność radiowej,

−

literatura z zakresu ochrony przeciwpożarowej,

−

dokumentację Kierującego Działaniami Ratowniczymi,

−

materiały piśmiennicze,

−

stanowisko komputerowe z dostępem do Internetu i drukarką.

4.1.4.

Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

zdefiniować

pojęcia:

neutralizacja,

sorbent,

sorpcja,

strefa

niebezpieczna, materiał niebezpieczny?

wymienić charakterystyczne cechy materiałów niebezpiecznych?

wymienić i scharakteryzować materiały niebezpieczne ze względu na
szkodliwość dla organizmów żywych?

scharakteryzować podział i oznakowanie terenu akcji ratownictwa
chemicznego?

wymienić

ródła

informacji

przewożonym

materiale

niebezpiecznym?

wymienić najczęściej stosowany sprzęt ratowniczy podczas
ograniczania skutków wycieku substancji niebezpiecznych?

omówić zasady dekontaminacji?

dobrać sposób zabezpieczenia ratownika wchodzącego do strefy
niebezpiecznej?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

omówić sposoby ograniczania rozlewiska substancji niebezpiecznej
na gruncie?

10)

wymienić sposoby neutralizacji miejsca zdarzenia?

11)

omówić kilka najpopularniejszych sorbentów i zwilżaczy oraz
omówić ich zasadę działania?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.

Działania

ratownicze

podczas

likwidacji

skutków

wypadków komunikacyjnych

4.2.1.

Materiał nauczania

Podział pojazdów drogowych

Pod względem wykonywanych zadań pojazdy samochodowe można podzielić na:
1.

pojazdy przeznaczone do przewozu osób:

−

samochody osobowe,

−

autobusy,

−

motocykle.

pojazdy przeznaczone do przewozu ładunków:

−

samochody ciężarowe z uniwersalną skrzynią ładunkową,

−

samochody do przewozów specjalistycznych (samochody cysterny, chłodnie, do

przewozu materiałów sypkich).

pojazdy specjalnego przeznaczenia, spełniające określone zadania gospodarcze lub
społeczne:

−

pojazdy komunalne,

−

samochody pożarnicze,

−

samochody pogotowia technicznego,

−

ambulanse,

−

samochody asenizacyjne itp.

ciągniki drogowe i rolnicze.

pojazdy wojskowe.

Podstawowe elementy konstrukcji pojazdów
W pojazdach samochodowych możemy wyróżnić trzy zasadnicze grupy zespołów:

−

silnik,

−

podwozie,

−

nadwozie.

Silnik jest maszyną zmieniającą energię dostarczoną w dowolnej postaci na energię
mechaniczną. Energia ta może pochodzić z paliwa płynnego, gazowego, akumulatorów.
W samochodach współczesnych stosuje się niemal wyłącznie tłokowe silniki spalinowe.
W zależności od miejsca usytuowania silnika możemy wyróżnić:

−

układ klasyczny – silnik umiejscowiony z przodu pojazdu napędza koła tylne,

−

napęd zblokowany przedni – silnik z przodu napędza koła przednie,

−

napęd zblokowany tylny – silnik umieszczony z tyłu napędza koła tylne.
W samochodach ciężarowych i ciągnikach drogowych najczęściej stosowany jest układ

klasyczny. Często w tego typu pojazdach stosowany jest napęd na kilka osi ze skrzyni
rozdzielczej.

W autobusach najczęściej stosowany jest układ zblokowany tylny ze względu na lepsze

wykorzystanie wnętrza pojazdu oraz obniżenie podłogi. W tego typu pojazdach silnik może
być:

−

bezpośrednio umieszczony z tyłu zblokowany z mechanizmem napędowym,

−

umieszczony z tyłu sprzężony z mechanizmem napędowym krótkim wałem napędowym,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

umieszczony pod podłogą (autobusy, samochody ciężarowe).

Podwozie stanowi grupę zespołów niezbędnych do przeniesienia energii otrzymanej
z silnika na koła pojazdu oraz umożliwiających toczenie się, hamowanie, sterowanie.
Nadwozie (karoseria) to zestaw elementów połączonych w konstrukcyjną całość, tworzącą
kształt bryły charakterystyczny dla danego modelu pojazdu (np. samochodu lub pojazdu
szynowego). Zależnie od przeznaczenia pojazdu, nadwozie służy do przewozu pasażerów,
ładunku lub wykonywania innych zadań.

Elementem wiążącym w konstrukcyjną całość zespoły podwozia samochodu oraz nadwozia
jest rama samochodu. Ramy mogą być wykonane jako:

−

klasyczne – podłużnicowe – stosowane były dawniej we wszystkich samochodach
a obecnie spotykane w większości samochodów ciężarowych,

−

centralne – stosowane w samochodach osobowych oraz samochodach ciężarowych
przeznaczonych do jazdy w terenie,

−

zespolone (płytowe i platformowe) – konstrukcja pośrednia pomiędzy ramową,
a samonośną stosowana w samochodach osobowych,

−

kratownicowe – konstrukcja przestrzenna lekka i bardzo sztywna stosowana
w autobusach i samochodach wyścigowych.

Rodzaje nadwozi pojazdów samochodowych.

Bardzo istotnym czynnikiem wpływającym na konstrukcję nadwozia, jest jego udział

w przenoszeniu obciążeń działających na zespoły podwozia. Pod tym względem rozróżnia się
nadwozia:

−

nieniosące – zamocowane na ramie za pomocą elastycznych podkładek (stosowane
w konstrukcji samochodów ciężarowych),

−

półniosące – połączone z ramą za pomocą śrub, nitów lub spawane,

−

samonośne – o sztywnej konstrukcji, przenoszą wszystkie obciążenia działające na
zespoły podwozia.

Nadwozia samonośne i półniosące mogą być wykonane jako;

−

szkieletowe – poszycie zewnętrzne mocowane jest do konstrukcji nośnej w postaci
szkieletu (samochody ciężarowe typu furgon, autobus),

−

skorupowe – konstrukcją nośną są ukształtowane blachy nadwozia (samochody
osobowe).

Elementy nadwozia wykonuje się najczęściej z głęboko tłoczonej stalowej blachy i łączy

metodami spawalniczymi (spawanie, zgrzewanie). W przypadku nadwozi szkieletowych
elementy poszycia mocowane są do konstrukcji nośnej za pomocą nitów, wkrętów bądź
poprzez spawanie lub klejenie. Poszycie zewnętrzne może być wykonane z blachy bądź
tworzywa sztucznego. Poszycie wewnętrzne nadwozia spełnia zadanie izolacji cieplnej,
akustycznej i decyduje o estetyce wnętrza. Na warstwy izolacyjne stosuje się bitumiczne masy
głuszące, karton izolacyjny, wojłok oraz tworzywa piankowe. Warstwy zewnętrzne wykonuje
się z reguły z tworzyw sztucznych.

W nowoczesnych samochodach osobowych przedział pasażerski jest bardzo sztywny

i wytrzymały, natomiast przednia i tylna część nadwozia są stosunkowo łatwo odkształcalne
(strefy kontrolowanego zgniotu). W razie wypadku znaczna część energii zderzenia zostaje
zużyta na ich zgniatanie. Kierowca i pasażerowie są ponadto zabezpieczeni pasami
bezpieczeństwa często napinanymi ładunkami pirotechnicznymi, poduszkami powietrznymi,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

kurtynami, zagłówkami umieszczonymi nad oparciami foteli. W celu zapewnienia
bezpieczeństwa stosowane są także układu antypoślizgowe (ABS), wzmocnienia drzwi,
układy zapewniające utrzymanie kierunku jazdy itp.

Samochody osobowe

Samochód osobowy służy do przewożenia niewielkiej liczby osób (2-9) w możliwie

komfortowych warunkach jazdy. Jego nadwozie składa się z kadłuba, który wraz z drzwiami
i oknami stanowi podstawową część nadwozia – pomieszczenie dla kierowcy i pasażerów;
błotników osłaniających wnęki kół przednich i tylnych; maski silnika; pokrywy bagażnika;
zderzaków oraz wyposażenia, na które składają się: fotele, ogrzewanie, wentylacja, poszycie
wewnętrzne i inne akcesoria. Budowa nadwozia zależy od przeznaczenia pojazdu, a więc od
tego, dla jakiego odbiorcy jest on przeznaczony. Inne są nadwozia luksusowych samochodów
osobowych, inne samochodów popularnych czy turystycznych, a jeszcze inne samochodów
sportowych i wyścigowych.

Nadwozia samochodów osobowych możemy podzielić na:

−

zamknięte – ze stałym dachem,

−

otwarte – z dachem składanym.

Rodzaje nadwozi zamkniętych.
1.

limuzyna – duże luksusowe czterodrzwiowe nadwozie o liczbie miejsc 4-6 często
z oddzielonym szybą miejscem dla kierowcy,

sedan (kareta) – przeznaczone do przewozu 4-6 osób, dwu- lub czterodrzwiowe,
z wyraźnie zaznaczonym przedziałem bagażowym z tyłu,

kombi – nadwozie zbliżone do nadwozia typu sedan, z rozbudowaną, połączoną
z przedziałem osobowym przestrzenią na bagaż,

coupe – nadwozie o charakterze sportowym, dwudrzwiowe, dwu- lub czteromiejscowe,
z zmniejszonym w porównaniu do sedana wnętrzem oraz zmniejszoną do minimum lub
całkowicie zlikwidowaną przestrzenią na bagaż,

hatchback – cechuje się brakiem wydzielonego przedziału bagażowego, posiada dużą
pokrywę przestrzeni bagażowej, stanowiącą trzecie lub piąte drzwi,

liftback – nadwozie 5-drzwiowe z wyraźnie zarysowaną linią przestrzeni bagażowej,

van – nadwozie zbliżone do nadwozia typu kombi, jednakże posiada powiększony
przedział pasażerski, pięcio-, siedmio- lub dziewięciomiejscowe.

Rodzaje nadwozi otwartych.
1.

kabriolet – nadwozie zbliżone do typu sedan, dwudrzwiowe, czteromiejscowe, ze
składanym dachem,

roadster – nadwozie sportowe, dwudrzwiowe, dwumiejscowe, ze składanym dachem.

Samochody ciężarowe

Samochodem ciężarowym nazywamy pojazd samochodowy przeznaczony konstrukcyjnie

do przewozu ładunków; określenie to obejmuje również samochód ciężarowo-osobowy
przeznaczony konstrukcyjnie do przewozu ładunków i osób w liczbie od 4 do 9.

Nadwozia samochodów ciężarowych wykonuje się na ogół jako nieniosące – osadzone na

ramie. Kabiny samochodów ciężarowych mogą być wykonane z wysuniętym przedziałem
silnika lub wagonowe.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Autobusy

Autobusy są pojazdami samochodowymi przeznaczonymi do przewozu od kilkunastu do

kilkudziesięciu pasażerów. Ze względu na duże wymiary i obciążenia mechanizmów nośnych
i jezdnych oraz układu napędowego podwozia autobusów są podobne do podwozi
samochodów ciężarowych.

Metody przeciwdziałania zagrożeniom mogącym wystąpić na miejscu zdarzenia
drogowego

Zagrożenie pożarem

W przypadku zdarzenia z wystąpieniem pożaru należy pamiętać o tym, by strażacy

uczestniczący w akcji byli odpowiednio zabezpieczeni, czyli posiadali sprzęt ochrony dróg
oddechowych oraz odpowiednie ubranie ochronne (w zależności od potrzeb).

Podczas takich wypadków czy katastrof drogowych działania ratownicze należy

rozpocząć od podania prądów gaśniczych (w zależności od potrzeb piany lub prąd mgłowy).

Działając pod osłoną prądów gaśniczych należy, jeśli w katastrofie uczestniczy kilka

pojazdów, odciągnąć pojazdy nieobjęte pożarem na bezpieczną odległość przy pomocy
wyciągarek linowych, dźwigiem lub innych pojazdów.

Następnie należy przystąpić do gaszenia palącego (lub palących) się pojazdu

z jednoczesnym przystąpieniem do działań ratowniczych (o ile działania nie kolidują ze sobą)
polegających na dotarciu do uwięzionych w pojeździe ( lub pojazdach) poszkodowanych,
uwolnienia ich oraz wyjęcia z pojazdu lub pojazdów. W czasie tego typu akcji należy
pamiętać o:
a)

rozłączeniu instalacji elektrycznej,

pozostawieniu prądu (lub prądów) gaśniczych na zabezpieczeniu.

Zagrożenie wyciekiem lub emisją substancji szkodliwych.

Podczas prowadzenia działań ratowniczych w czasie katastrof drogowych, którym

towarzyszy wyciek lub emisja substancji szkodliwych należy pamiętać, że na skuteczność
prowadzenia akcji ratowniczej ma wpływ odpowiednie zabezpieczenie ratowników w trakcie
prowadzonych działań, poprzedzone prawidłowo przeprowadzonym rozpoznaniem.

Działania muszą być prowadzone przy prawidłowym zabezpieczeniu przed możliwością

wystąpienia

wybuchu

pożaru

poprzez

stosowanie

urządzeń

wykonaniu

przeciwwybuchowym narzędzi nieiskrzących oraz użycie profilaktycznie środków gaśniczych.

Jeżeli w katastrofie drogowej uczestniczy kilka pojazdów, należy pojazdy, z których nie

nastąpiła emisja ani wyciek substancji szkodliwych odciągnąć poza strefę zagrożenia przy
pomocy dostępnego sprzętu.

Dalsze działania polegają na jednoczesnym dotarciu do uwięzionych w pojeździe (lub

pojazdach), uwolnieniu ich i wyjęciu z pojazdów.

Następnie przystępujemy do ograniczenia i likwidacji wycieku substancji. W przypadku,

gdy warunki na miejscu zdarzenia pozwalają na jednoczesne uwalnianie poszkodowanych
i likwidowanie źródła wycieku czy emisji, działania te prowadzimy równolegle. Aby
ograniczyć wyciek lub emisję substancji szkodliwych stosujemy poduszki pneumatyczne, kity,
szczeliwa, kołki, które uszczelniają i jednocześnie uniemożliwiają dalszą emisję lub wyciek.
W przypadkach zagrożenia substancją łatwopalną powstałe rozlewisko pokrywamy pianą
ciężką oraz ograniczamy powstałą powierzchnię wycieku lub rozlewiska poprzez okopanie
miejsca zdarzenia, a rowy wypełniamy neutralizatorem.

W przypadku rozlewisk na jezdni miejsce wycieku otaczamy masą absorbcyjną lub

neutralizatorem.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Jeśli podczas zdarzenia dochodzi do emisji substancji szkodliwych należy używać

prądów mgłowych lub specjalnych rozpraszaczy w celu utworzenia kurtyny wodnej. W celu
zmniejszania rozmiaru wycieku lub emisji substancji szkodliwych należy użyć pomp
przetłaczających stosowanych do substancji agresywnych lub palnych i przepompować
substancję z uszkodzonego zbiornika. Następnie likwidujemy pozostałe skutki zdarzenia.
W czasie tego typu akcji należy pamiętać o:

−

ograniczeniu emisji substancji niebezpiecznej,

−

odpowiednim zabezpieczaniu ratowników,

−

rozpoznaniu instalacji elektrycznych pojazdów,

−

pozostawieniu prądu (lub prądów) gaśniczych na zabezpieczeniu.

Elementy organizacji akcji ratowniczej podczas katastrof drogowych

Zgłoszenie zdarzenia

Element, od którego w praktyce rozpoczyna się każda akcja. Jest on o tyle istotny, że od

niego zależy szybkie dotarcie ratowników na miejsce akcji bez zbędnego błądzenia, jak
również wstępne zorientowanie dowódcy, z czym może mieć do czynienia na miejscu.
Przyjmując zgłoszenie dyspozytor powinien ustalić:

−

dokładny adres /ewentualne punkty orientacyjne – charakterystyczne/,

−

rodzaj zdarzenia, ilość pojazdów w nim uczestniczących i ich rodzaj,

−

czy są osoby poszkodowane i ile,

−

czy w wyniku zdarzenia nastąpił wybuch, pożar itp.

−

czy są już na miejscu inne służby – Policja, Pogotowie Ratunkowe itp.

Regułą powinno być dysponowanie na miejsce akcji dwóch zastępów, tj. samochodu
ratownictwa technicznego oraz gaśniczego, a to ze względu na małą obsadę osobową tych
pierwszych oraz zabezpieczenie miejsca od strony przeciwpożarowej.

Dojazd i ustawienie pojazdów

Samochody ratownicze powinny być ustawione jak najbliżej miejsca zdarzenia, choć nie

zawsze jest to możliwe. Policja, Pogotowie Ratunkowe nie w pełni zdają sobie sprawę
z potrzeb ratownictwa drogowego i ustawiają swe pojazdy w sposób, który utrudnia
skuteczność działań. Dlatego przy ustawianiu pojazdów należy pamiętać o:

−

bezpieczeństwie ratowników,

−

konieczności użycia sprzętu gaśniczego,

−

wymaganiach sprzętu hydraulicznego, pneumatycznego i oświetleniowego,

−

występowaniu substancji palnych i toksycznych,

−

umożliwieniu dojazdu pojazdom Pogotowia Ratunkowego i innych służb,

−

warunkach atmosferycznych /kierunek i siła wiatru/,

−

bezpieczeństwie ruchu drogowego,

−

wstępnym rozpoznaniu sytuacji.

Rozpoznanie sytuacji

Należy przyjąć tu zasadę rozpoznania bliższego i dalszego /okrąg bliższy i dalszy/.

Powinno ono obejmować najbliższe otoczenie pojazdów, jak i teren w odległości kilku
metrów od nich.
W czasie rozpoznania należy ustalić:

−

rodzaj zdarzenia – zderzenie, przewrócenie itp.;

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

czy nastąpił wyciek paliwa lub innej substancji z uszkodzonego pojazdu,

−

ile jest ofiar i jaki jest ich stan, czy żadna z nich nie oddaliła się z miejsca wypadku,

−

w jaki sposób i jakie elementy blokują ofiary,

−

jak je uwolnić biorąc po uwagę ich stan i posiadany sprzęt, czy istnieje możliwość
otwarcia drzwi lub okien,

−

czy istnieją inne zagrożenia np. instalacje gazowe w pojazdach, poduszki powietrzne,
instalacje elektryczne, bądź też przewożone ładunki,

−

możliwość wystąpienia pożaru, wybuchu itp.

Zabezpieczenie miejsca zdarzenia

Miejsce zdarzenia należy zabezpieczyć przez:

−

oznakowanie terenu akcji (pozostawienie pojazdów ratowniczych z włączonymi lampami
błyskowymi/sygnalizacyjnymi,

otoczenie

terenu

taśmami,

ustawienie

lamp

sygnalizacyjnych i pachołków ostrzegawczych),

−

przygotowanie sprzętu gaśniczego na wypadek pożaru – nawodniona linia gaśnicza
z prądownicą pianową i obsługujący ją ratownik wyposażony w sprzęt ochrony osobistej,
w tym aparat powietrzny przez cały czas trwania akcji,

−

pokrycie pianą wyciekającego paliwa lub innych cieczy stwarzających zagrożenie
pożarowe – w przypadku wycieku paliwa gazowego należy dążyć do jego likwidacji,

−

odłączenie akumulatorów w pojazdach uczestniczących w zdarzeniu: przed wykonaniem
tej czynności w nowszych konstrukcjach należy otworzyć w miarę możliwości
elektrycznie otwierane zamki, opuścić szyby, przesunąć fotele itp.:

−

ograniczenie wycieku lub emisji szkodliwych substancji niebezpiecznych oraz ich
neutralizacja (ratownictwo chemiczne).
Odcięcie zasilania w energię elektryczną (akumulator) należy realizować poprzez

odłączenie obydwu przewodów, w taki sposób, aby w razie potrzeby można je było łatwo
podłączyć. W pierwszej kolejności odłączyć należy przewód ujemny (-).
Trzeba pamiętać, iż w pojeździe mogą być zainstalowane dwa lub więcej akumulatorów.
Kiedy czynność polegająca na odłączeniu akumulatora jest niewykonalna (z uwagi na
uszkodzenia) należy wyłączyć zapłon i wyciągnąć kluczyki ze stacyjki.

Działania ratownicze
Działania ratownicze polegają na:

−

wydobyciu ofiar i poszkodowanych,

−

udzieleniu rannym pierwszej pomocy przedlekarskiej,

−

ewakuacji innych osób zagrożonych,

−

w przypadku uwięzienia osób w pojeździe – rozmontowaniu (cięciu, rozpieraniu) pojazdu
w zakresie niezbędnym do ich wydostania:

−

podczas rozmontowywania pojazdu staramy się tak wykonywać wszystkie czynności, aby
nie zmieniać położenia poszkodowanego.

−

pojazdy mogą być w różnym stanie technicznym i podczas rozmontowywania (osłabianie
konstrukcji) mogą zachowywać się w nieprzewidziany sposób, np. załamanie się podłogi,
dlatego przed tego typu czynnościami należy pojazd ustabilizować w celu uniknięcia
nieprzewidzianego przemieszczenia konstrukcji;

Działania ratownicze powinny być wykonywane z zachowaniem poniższych zasad:

−

wszystkie czynności ratownicze należy wykonywać przy maksymalnym zabezpieczeniu
poszkodowanych i ratujących,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

wszystkie decyzje związane z ratowaniem poszkodowanych powinny być konsultowane
z lekarzem (jeżeli jest na miejscu zdarzenia),

−

odcięte elementy należy odkładać w takie miejsce, aby nie przeszkadzały w dalszym
prowadzeniu akcji ratowniczej,

−

ostre krawędzie należy zabezpieczyć poprzez osłonięcie kocem lub innym materiałem.

Zakończenie działań

Dowódca akcji ratowniczej może podjąć decyzję o zakończeniu działań, gdy:

−

wydobyto z uszkodzonych pojazdów wszystkich poszkodowanych i udzielono im
pomocy medycznej,

−

usunięto obiekty i przeszkody mogące stanowić jakiekolwiek zagrożenie dla
użytkowników drogi,

−

przekazano miejsce akcji właściwym organom i obecność służb ratowniczych nie jest
konieczna

Sprzęt ratowniczy wykorzystywany do prowadzenia działań z zakresu ratownictwa
technicznego dzieli się na: burzący, podnoszący, rozpierający, tnący, specjalny.

Techniki ratownicze

W celu wydobycia poszkodowanych z rozbitych wraków pojazdów w wielu przypadkach

trzeba te pojazdy w znacznym stopniu rozmontować przy pomocy narzędzi i urządzeń
będących na wyposażeniu ekip ratowniczych.

Musimy w pełni zdawać sobie sprawę, przez co i w jaki sposób poszkodowane osoby

zostały zablokowane we wnętrzu wraku. Od rodzaju zablokowania zależeć będzie dobór
techniki oraz sprzętu w celu dotarcia, uwolnienia i wydobycia osób poszkodowanych.

Każde zdarzenie komunikacyjne ma swoje specyficzne warunki, dlatego trudno jest

jednoznacznie określić techniki rozmontowywania pojazdu dla konkretnego zdarzenia
i niejednokrotnie zależą one od zaistniałej sytuacji, wyszkolenia i umiejętności ratowników
oraz posiadanych na miejscu sił i środków.

Usuwanie szyb

Szyby usuwa się w przypadku konieczności usunięcia dachu rozbitego pojazdu, aby nie

powodować dodatkowego zagrożenia dla uwięzionych we wnętrzu wraku osób. Usunięcie
szyb daje również dostęp do środka pojazdu w celu otwarcia zablokowanych drzwi. Przed
przystąpieniem do usuwania szyb poszkodowanego należy okryć dużym kawałkiem materiału
np. kocem w celu ochrony przed odłamkami szkła. Usuwamy zawsze szybę przednią i tylną,
natomiast szyby boczne w drzwiach opuszczamy.

Usuwanie szyb mocowanych na uszczelkach

Szyby hartowane i laminowane można wyjąć przy pomocy przyssawek umieszczonych

w rogu lub przy krawędzi tak, aby uzyskać jak największy efekt przy wyciąganiu z uszczelek.

Jeżeli szyba jest pęknięta, przyssawkę umieszcza się na jak największym całym kawałku

szkła. Aby uniknąć kołysania rozbitym pojazdem należy nacinać uszczelkę w miarę
wyjmowania szyby.

W przypadku braku przyssawek szybę można wyjąć w następujący sposób:

−

przy pomocy śrubokrętu wyjąć klin uszczelki i wyciągnąć szybę z uszczelki,

−

przyłożyć nóż lub dłuto do szyby i na ok. 1/3 przeciąć uszczelkę wzdłuż szyby, odciętą
gumę oderwać,

−

gdy szyba jest obluzowana, można ją wypchnąć od środka lub podważyć i wyjąć.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób usuwania szyb wklejanych:

Aby bezpiecznie usunąć szybę wklejaną należy:

−

przy pomocy śrubokrętu zdjąć osłony krawędzi szyby,

−

do szyby przymocować przyssawkę,

−

w środkową część górnego spojenia wprowadzić specjalny nóż, przeciąć aż do dolnego
rogu z jednej i drugiej strony,

−

posługując się przyssawką odgiąć szybę na maskę pojazdu,

−

w przypadku szyby tylnej należy ją całkowicie wyciąć lub szybę hartowaną rozbić.

Jeżeli wyjęcie, wycięcie szyb nastręcza trudności lub nie posiadamy odpowiednich narzędzi to
wówczas rozbijamy szybę młotkiem lub toporem na wysokości cięcia słupków, a następnie
przecinamy laminat. Toporem można również przeciąć szybę wzdłuż na odpowiedniej
wysokości. Wówczas część szyby usuwa się z dachem.
Istnieje również możliwość usunięcia szyb przy zastosowaniu poduszek pneumatycznych pod
warunkiem, że nie zaszkodzi to osobie poszkodowanej. Po przeciwnej stronie samochodu
można zastosować poduszkę w celu wypchnięcia szyby.

Nie należy zbyt napełniać poduszki i jeżeli szyba została stłuczona to użycie

poduszki spowoduje tylko dalsze jej spękanie. Wyjęte szyby należy odłożyć, w miejsce,
w którym nie będzie przeszkadzała wprowadzeniu dalszej akcji.

Oznaczenie najważniejszych elementów karoserii pojazdów
Słupek A – jest to słupek między dachem a pokrywą przednią silnika,
Słupek B – jest to słupek między pokrywą przednią a progiem samochodu,
Słupek C – jest to słupek miedzy dachem a progiem samochodu,
Słupek D – jest to słupek między dachem a pokrywą tylną samochodu.

Otwieranie drzwi

Pierwszą i najbardziej oczywistą metodą dostania się do wnętrza rozbitego pojazdu jest

wejście przez drzwi po nieuszkodzonej stronie pojazdu. Nawet potężne uderzenie z przodu
nie spowoduje zablokowania tylnych lub piątych drzwi.

Przy otwieraniu drzwi należy zwolnić wszelkie zamki i blokady, zwolnić zamek centralny

przed odłączeniem akumulatora, otworzyć drzwi przy pomocy kluczyka.

Gdy ze względu na uszkodzenia drzwi nie dają się otworzyć, a zamek działa należy

pociągnąć za klamkę, użyć łomu lub rozpieracza. Natomiast w razie niemożności otwarcia
drzwi z zewnątrz można spróbować otworzyć je klamkami wewnątrz pojazdu zdjąć tapicerkę
drzwi i dostać się do cięgien sterujących zamkami.

Siłowe otwieranie drzwi

Rozpychanie rozpoczynamy od góry i od strony zamka gdzie kolejne rozepchnięcia

pozwolą na osłabienie i sforsowanie zamka. Jeżeli rozpychanie od góry nie przynosi rezultatu
z powodu wysoko umieszczonego zamka wówczas rozpychanie należy podjąć od dołu.
W wypadku rozdarcia zewnętrznego poszycia, gdy wewnętrzna część pozostaje nadal
zamknięta można przeciąć uchwyt zatrzasku na słupku „C”.
Drzwi w miarę możliwości otwierać w kierunku, w którym otwierają się normalnie, unikać
nagłego otwarcia oraz nie dopuścić, aby wygięły się do środka na poszkodowanego.

Usuwanie tylnych drzwi i słupka „C”

Usunięcie boku pojazdu może być pierwszym krokiem do uzyskania przestrzeni w celu

uwolnienia i wyciągnięcia poszkodowanego.
Prawidłowa kolejność działań:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

przed rozbijaniem i rozpieraniem nie wolno otwierać tylnych drzwi, aby nie zmniejszyć
wytrzymałości konstrukcji pojazdu,

−

otworzyć przednie, a następnie tylne drzwi, opuścić szyby w oknach,

−

przeciąć pasy bezpieczeństwa,

−

nożycami przeciąć słupek „C” w pobliżu górnego końca, omijając wzmocnienia
mocowania pasów bezpieczeństwa,

−

przeciąć podstawę słupka „C” omijając napinacz pasów bezpieczeństwa, wyjąć tylne
drzwi wraz ze słupkiem.

Jeżeli podstawa słupka „C” jest wgnieciona w stronę podstawy przedniego fotela i nie ma
dość miejsca dla wprowadzenia nożyc należ tylko naciąć jego podstawę przy progu i użyć
słupka jak dźwigni do odgięcia tylnych drzwi wraz z słupkiem na zewnątrz. Można także
zmiażdżyć próg lub osłabić go wycinarką.

Usuwanie tylnych drzwi pojazdu czterodrzwiowego

Tylne drzwi usuwa się wraz ze słupkiem „C”, kiedy ofiary wypadku siedzą z tyłu, są

zablokowane przez wgniecenie podłogi lub przesunięcie przedniego fotela. Tylne drzwi
usuwa się również, aby uzyskać lepszy dostęp do poszkodowanych z przodu pojazdu. Przed
rozpoczęciem jakiegokolwiek rozcinania konstrukcji pojazdu konieczne jest otwarcie drzwi
najbliżej poszkodowanego i przeprowadzenie odpowiedniego rozpychania.
Nie należy otwierać tylnych drzwi i przeprowadzać cięć przed stabilizacją pojazdu i jeżeli nie
uzyska się punktów podparcia do rozpierania.

Odcinanie słupka „C” przy pomocy nożyc hydraulicznych:

−

naciąć próg przy podstawie słupka unikając podwójnych blach,

−

po osłabieniu podstawy słupek odgiąć wraz z drzwiami na zewnątrz pojazdu do ziemi,

−

przeciąć pasy bezpieczeństwa, zerwać uszczelkę i tapicerkę, dokończyć cięcie i usunąć
odcięte elementy.

Usunięcie boku pojazdu przez otwarcie tylnych drzwi, wycięcie słupka „C” i przednich
drzwi

Metodę tę stosuje się w przypadku niemożliwości otwarcia przednich drzwi z powodu

następujących przyczyn:

−

zniszczenie pojazdu uniemożliwiające siłowe otwarcie przednich drzwi (uszkodzenie
słupka „ B” i oddzielenie się słupka „C” od góry),

−

poszkodowany znajduje się tuż koło zniszczonych części,

−

przedwczesne odcięcie słupka „C” uniemożliwiające siłowe otwarcie przednich drzwi.

Sposób postępowania:

−

otworzyć tylne drzwi,

−

podeprzeć poszkodowanego, przeciąć pasy bezpieczeństwa,

−

odciąć słupek „C” u góry i u dołu,

−

otworzyć tylne drzwi wraz ze słupkiem „C” i przednimi drzwiami, zabezpieczyć.

Usuwanie boku pojazdu dwudrzwiowego

Wycięcie boku pojazdu dwudrzwiowego pozwala na uzyskanie dostępu do uwięzionych

osób z przodu pojazdu jak również z tyłu zwłaszcza, gdy zablokowane zostały nogi pod
przednimi siedzeniami. Występują dwa sposoby odcięcia boku pojazdu dwudrzwiowego:

−

przez odcięcie tylnej 1/4 części pojazdu w celu odsłonięcia wnętrza pojazdu,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

przez odcięcie tylnej 1/4 części pojazdu w celu ułatwienia usunięcia słupka „C” wraz
z zablokowanymi drzwiami.
Po bocznym uderzeniu w przypadku uwięzienia nóg przez wygięcie słupka „C”, progu

i płyty podłogi zwłaszcza w przypadku pasażera tylnego siedzenia i gdy otwarcie drzwi jest
niemożliwe zachodzi wówczas konieczność odcięcia tylnej 1/4 w celu usunięcia słupka „C”
wraz z drzwiami.
Usuniecie tylnej 1/4 części pojazdu przy pomocy narzędzi ręcznych:

−

otwarcie drzwi, usunięcie tylnej szyby bocznej,

−

zdjąć oparcie tylnego siedzenia, jeżeli poszkodowany uwięziony jest na przednim fotelu,

−

jeżeli to możliwe zdjąć tapicerkę tylnej 1/4, przeciąć pas bezpieczeństwa,

−

przeciąć słupek „D” wzdłuż linii okna tak, aby odciąć także wewnętrzne poszycie,

−

używając wycinarki przeciąć tylną 1/4 od tyłu linii okna aż do progu, omijając wnękę
koła,

−

kontynuować cięcie w kierunku podstawy słupka „C” omijając napinacz pasów
bezpieczeństwa,

−

odciąć górną część słupka i usunąć odcięte części,

−

wskazane jest podparcie dachu, aby jego waga nie powodowała blokowania ostrza piłki
oraz dla bezpieczeństwa poszkodowanych i ratowników przykryć ostre krawędzie
odciętych zespołów kawałkami materiału.

Usuwanie tylnej 1/4 części pojazdu przy pomocy narzędzi hydraulicznych:

−

zdjąć oparcie tylnego siedzenia (w przypadku jw. ),

−

przeciąć w górnej części słupek „C”,

−

przeciąć pas bezpieczeństwa i w miarę możliwości usunąć tapicerkę z tylnej 1/4,

−

przy pomocy wycinarki przeciąć tylną 1/4 od punktu z tyłu linii okna, do dołu w kierunku
progu i do przodu w kierunku podstawy słupka „C”,

−

dokończyć cięcie w kierunku linii okna,

−

dokończyć cięcie usuwając słupek „C” lub wykorzystać go jako dźwignię i odgiąć cały
odcięty element do dołu.

Usuwanie dachu

Usunięcie dachu i boku pojazdu dają dużo miejsca potrzebnego do wyciągnięcia

poszkodowanych, udzielenia im pierwszej pomocy, skutecznie zmniejsza wytrzymałość
konstrukcji pojazdu przy podnoszeniu deski rozdzielczej i odciąganiu kolumny kierowniczej.
Przedwczesne usunięcie dachu eliminuje natomiast zastosowanie metody ukośnego
rozpychania w wypadku, gdy nogi zostały zablokowane w przestrzeni przed fotelem.
Podczas usuwania dachu należy również brać pod uwagę warunki pogodowe oraz łatwość
dostępu personelu medycznego w celu udzielenia pierwszej pomocy. Kolejność działania
podczas usuwaniu dachu:

−

podeprzeć pojazd od dołu, aby uniknąć wyginania się podłogi,

−

w miarę możliwości otworzyć wszystkie drzwi, gdyż przedwczesne usunięcie dachu
utrudni otwarcie drzwi,

−

usunąć wszystkie konieczne szyby,

−

przeciąć obydwa słupki „C” jak najbliżej dachu (ułatwi to odginanie słupków wraz
z innymi odciętymi elementami nadwozia

−

przeciąć jak najniżej słupki „A” aby nie przeszkadzały w dalszych czynnościach,

−

przeciąć słupki „D”.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

W pojazdach kombi lub pięciodrzwiowych należy otworzyć piąte drzwi gdyż w przeciwnym
wypadku otwierają się samoczynnie pod koniec cięcia. Jeżeli w piątych drzwiach znajdują się
tzw. sprężyny gazowe należy ominąć je podczas cięcia gdyż są pod ciśnieniem.
Przy jak najszybszym otwarciu pojazdu, należy przecinać słupki i pasy bezpieczeństwa na
wysokości linii okien, a jeżeli nie można otworzyć drzwi, to wyjąć uszczelki szyb i podpierać
okna podczas cięcia.

Odginanie dachu do tyłu

W razie trudności z przecięciem słupków „D” lub ze względu na dużą czasochłonność tej

czynności można zastosować metodę odginania dachu do tyłu przez przecięcie konstrukcji
dachu jak najbliżej słupków „C” wzdłuż krawędzi po obu stronach. Następnie wtórne cięcie
wykonać przy pomocy nożyc hydraulicznych przecinając profilowane kształty po obu stronach
dachu zmniejszając wytrzymałość konstrukcji. W dalszej kolejności nacisnąć mocno na dach
pomiędzy przecięciami załamując go i odgiąć do tyłu. Załamanie można wykonać przy
pomocy długiego pręta, łomu itp. położonego na dachu w punktach nacięć.

Odginanie dachu do przodu

Metodę tę stosuje się alternatywnie, gdy pojazd jest zablokowany lub przygnieciony.

W metodzie tej nie jest konieczne usunięcie przedniej szyby. Kolejność działań:

−

usunąć szyby przeszkadzające w prowadzeniu działań,

−

przeciąć nożycami jak najniżej słupki „A”,

−

przeciąć jak najwyżej słupki „C”,

−

przeciąć w najdogodniejszych punktach słupki „D” i odgiąć do przodu dach.
Przy przecinaniu słupków „D” należy uwzględnić takie czynniki jak: położenie

poszkodowanego,

ilość

drzwi

pojeździe,

grubość

słupków

„D”,

obecność

otwieranego dachu.

W przypadku braku dostępu do słupków „D” lub ze względu na ich mocną konstrukcję

należy przeciąć dach po obu stronach jak najbliżej słupków „D” i odgiąć do przodu.

Przesuwanie i usuwanie foteli

Częstą przyczyną zablokowania osób we wnętrzu pojazdu jest przedni fotel. Ostatnio

w wielu przypadkach stosuje się metodę wydobycia poszkodowanego z wraku pojazdu wraz
z fotelem. Postępowanie takie uzasadnione jest również z medycznego punktu widzenia, lecz
nie zawsze możliwe do realizacji. Ze względu na różnorodność konstrukcji i sposoby regulacji
oraz mocowania foteli ratownik powinien znać kilka sposobów na przesunięcie lub usunięcie
foteli. W tym zakresie działań istnieją dwa podstawowe zagadnienia:

−

Usunięcie fotela wraz z siedzącą w nim osobą.

−

Odchylenie fotela z siedzącą w nim osobą w przypadku poważnego zgniecenia płyty
podłogowej.

Przesuwanie przedniego fotela

Operację tę wykonuje się w połączeniu z usunięciem boku pojazdu w następujący sposób:

−

sprawdzić czy fotel nie jest już całkowicie odsunięty,

−

wyjąć siedzenie tylnego fotela w celu ułatwienia pracy za przednim fotelem oraz
całkowitego położenia przedniego oparcia,

−

jeden z ratowników powinien wejść za przesuwany fotel i wspomagać działania
innych ratowników,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

uwolnić blokadę przesuwania, unieść z tyłu w celu odciążenia szyn i odsunąć fotel do
tyłu.

Siłowe usuwanie fotela wraz z poszkodowanym
Prawidłowa kolejność działań to:

−

przy

pomocy

rozpieracza

przeprowadzić

rozpychanie

pomiędzy

progiem i tylnym mocowaniem szyny lub progiem i suwakiem, oderwanie na początku
zewnętrznego mocowania fotela zmniejsza ryzyko zgniecenia siedzenia fotela, które
może zgnieść uda poszkodowanego podczas rozrywania wewnętrznych mocowań.

−

oderwać wewnętrzne przednie mocowanie fotela wprowadzając rozpieracz pionowo
i rozepchać pomiędzy tunelem wału napędowego i uchwytem szyny,

−

przy pomocy łomu unieść fotel z poszkodowanym odpychając go od tunelu. Jeżeli dla
uzyskania dostępu do zewnętrznych mocowań przeprowadzono odginanie progu,
podpieranie łomem nie jest konieczne.

−

W razie potrzeby można oderwać wewnętrzne tylne mocowanie fotela.

Zablokowanie nóg kierowcy przez koło i kolumnę kierownicy

Zablokowanie przez koło i kolumnę kierownicy należy do grupy zablokowania

w ograniczonej przestrzeni i może być spowodowane przez:

−

odgięcie podłogi do góry,

−

opadnięcie deski rozdzielczej,

−

poważne uderzenie z przodu skracające przestrzeń przed przednim fotelem.

Postępowanie w sytuacji zablokowania przez koło i kolumnę kierownicy:

−

postępowanie jak w każdej sytuacji poważnego ograniczenia przestrzeni,

−

oddzielenie pojazdu, który wjechał pod ciężarówkę,

−

usunięcie boku i dachu pojazdu,

−

siłowe podnoszenie kolumny kierowniczej i deski rozdzielczej.

Odcinanie koła kierownicy należy wykonać przez odcięcie kolejnych „szprych” i zdjąć koło
tak, aby środek kierownicy pozostał jako punkt podparcia przy odciąganiu kolumny.
Jeżeli poszkodowany znajduje się za kołem kierownicy nie wolno przecinać kolumny
nożycami ze względu na wstrząsy, lecz czynność tę wykonać przy pomocy piłki do metalu.

Podnoszenie kolumny kierowniczej przy pomocy narzędzi hydraulicznych

Obecnie wiele samochodów wyposażonych jest w mechanizm regulacji położenia koła

kierownicy. Mechanizm ten może ograniczyć możliwość zastosowania rozpieraczy i poduszek
powietrznych przy odciąganiu kolumny, lecz niekiedy samo wyregulowanie położenia
kierownicy może wydatnie zmniejszyć nacisk na poszkodowanego. Kolejność postępowania:

−

narzędzie „kombi”, rozpieracz lub rozpieracz kolumnowy należy połączyć za pomocą
łańcuchów z kolumną i układem przedniego zawieszenia,

−

owinąć łańcuch jeden raz wokół kolumny kierownicy jak najbliżej koła kierownicy,

−

dołączyć drugi koniec łańcuch do przedniego zawieszenia,

−

pod łańcuchy położyć podkłady zabezpieczające miękkie części pojazdu przed
wgnieceniem. Nie należy dopuścić do poluzowania łańcuchów oraz nie wolno mocować
łańcucha do półosi napędowych samochodów z przednim napędem.

−

zabezpieczyć poszkodowanego przed odpryskami szkła i plastiku przez nakrycie np.
kocem,

−

zamykać powoli szczęki rozpieracza w celu podniesienia kolumny obserwując przez cały
czas zachowanie łańcuchów.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rozpieranie w połączeniu z przecinaniem

Rozpieranie pomiędzy słupkiem „B” i „C” przeprowadza się w przypadku, kiedy stan

poszkodowanego jest bardzo ciężki i gdy ma on trudności z oddychaniem. Sytuacja taka
przeważnie spowodowana jest załamaniem deski rozdzielczej, koła i kolumny kierowniczej
oraz słupków „A” i „B”. Jeżeli konieczne jest rozpychanie tego typu to nie wolno zmniejszać
wytrzymałości nadwozia przez otwarcie tylnych drzwi i wykonywanie zbędnych cięć.
Rozpieracz należy założyć pomiędzy słupkami „B” i „C” na wysokości deski rozdzielczej,
a następnie przeprowadzić rozpychanie zabezpieczając równocześnie rozpieracz przed
wysunięciem. Po przeprowadzeniu rozpychania należy wyjąć rozpieracz stosując dodatkowo:

−

podpieranie pojazdu pod wzmocnieniem pod fotelem,

−

przeciąć słupek „A” przy desce rozdzielczej i naciąć podstawę słupka „B”,

−

przeprowadzić rozciąganie przy pomocy rozpieracza jak w przypadku odciągania
kolumny kierowniczej, lecz dodatkowo zakładając łańcuch do słupka „B”,

−

odciąganie przeprowadzić przy użyciu wciągarki stacjonarnej.

Najważniejsze Przyczyny, Zagrożenia i Skutki Katastrof Kolejowych

Do pojazdów w transporcie szynowym zaliczamy:

−

tramwaje miejskie,

−

autobusy szynowe,

−

elektryczne zespoły trakcyjne,

−

lokomotywy,

−

wagony pasażerskie,

−

wagony towarowe.

Pociągiem nazywamy skład /zestaw wagonów/ sprzęgniętych z pojazdem trakcyjnym.
Pojazdem trakcyjnym /lokomotywą/ nazywamy pojazd z własnym źródłem napędu,
przystosowany do jazdy po szynach i do ciągnięcia wagonów.
Wagonem kolejowym nazywamy pojazd bez własnego źródła napędu, służący do przewozu
osób lub ładunków i przystosowany do poruszania się po szynach. Eksploatowane są obecnie
wagony z silnikami spalinowymi i autobusy szynowe.

Budowa wagonów

Niezależnie od tego, czy wagon służy do przewozu osób czy towarów składa się z dwóch

zasadniczych części;

−

podwozia,

−

nadwozia.

Podwozie służy do umożliwienia ruchu wagonów po szynach, natomiast nadwozie służy do
przewożenia osób i towarów.
W skład podwozia wchodzą następujące układy:

−

biegowy,

−

hamulcowy,

−

cięgłowo – zderzny,

−

ostoja wagonu.

Układ biegowy składa się z:

−

zestawu kołowego,

−

łożyska,

−

usprężynowania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rozróżnia się dwa rodzaje układów biegowych:

−

wagony na wózkach – zestawy kołowe prowadzone w specjalnych 2-3 lub wieloosiowych
wózkach,

−

wagony bezwózkowe – wagony na 2 lub 3 osiach prowadzonych bezpośrednio w ostoi
wagonu.

Do podstawowych przyczyn katastrof kolejowych zaliczamy:

−

Uszkodzenie torów, rozjazdów.

−

Niesprawne urządzenia sygnalizacyjne.

−

Uszkodzenia lokomotyw lub wagonów.

−

Zderzenie z innymi pojazdami na przejazdach kolejowych.

−

Błąd człowieka.

−

Warunki atmosferyczne.

−

Pożary.

Zagrożenia występujące podczas katastrof kolejowych możemy podzielić na:
a) bezpośrednie:

−

wykolejenie się całego lub części składu pociągu,

−

uwięzienie pasażerów i obsługi w wagonach i lokomotywie,

−

uszkodzenie cystern związane z ich rozszczelnieniem i wyciekiem,

−

wybuchy i pożary,

−

uszkodzenie sieci trakcyjnej i torów,

b) pośrednie:

−

zablokowanie sąsiednich torów,

−

możliwość rozprzestrzenienia się pożaru na otoczenie;

−

eksplozja cystern nieuszkodzonych; skażenie toksyczne ziemi, wody, powietrza;

−

dezorganizacja ruchu;

Skutki katastrof (wykolejeń) uzależnione są głównie od:

−

przyczyny katastrofy (wykolejenia),

−

prędkości poruszającego się składu (składów) pociągu,

−

rodzaju przewożonego ładunku,

−

miejsce powstania katastrofy (wykolejenia),

−

możliwości szybkiej interwencji służb ratowniczych.

Ze względu na miejsce katastrofy wykolejenia mogą powstać:
a)

na szlakach kolejowych:

−

ze względu na rozwijalną dużą prędkość, pociągają za sobą większą ilość
wykolejonych i uszkodzonych wagonów. Wykolejeniu i przewróceniu ulega
pierwszych 2-6 wagonów, pozostałe wypadają z szyn, lecz nie wywracają się.

b) w wykopie (wąwozie):

−

ze względu na ograniczoną powierzchnię, może nastąpić wiele innych
niekorzystnych zjawisk na miejscu katastrofy np.: nasilenie pożaru, kałuże rozlanych
cieczy, ale nie umożliwia to również ograniczenie pożaru czy rozlewisk do
niewielkiej przestrzeni. Utrudniony dostęp służb ratowniczych do miejsca katastrofy.

w terenie zabudowanym lub zalesionym:

−

możliwość rozprzestrzenienia się pożaru na otoczenie, zwiększenie ilości ofiar,
utrudniony dostęp dla służb ratowniczych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

na stacji:

−

zwiększona ilość ofiar, utrudnione działania ratowników, nieprzewidywalne
zniszczenia i straty.

Prowadzenie działań ratowniczych podczas katastrof szynowych

Po odebraniu zawiadomienia, pracownik stanowiska kierowania ma obowiązek

natychmiast połączyć się z dyżurnym ruchu na kolei. Problemy mogą wystąpić przy próbie
dokładnego określenia miejsca zdarzenia, gdyż osoby zawiadamiające mogą być nieścisłe,
jeżeli znajdują się gdzieś w terenie nieznanym sobie. Dlatego od takiej osoby należy
dowiedzieć się możliwie jak najwięcej, wypytać o charakterystyczne cechy terenu (np.
budynki, wieże ciśnień, wieże kościelne, osiedla mieszkaniowe itp.), co pomoże w lokalizacji.
Załoga pociągu alarmując o pożarze pociągu powinna wykonać podstawowe rozpoznanie
pociągu i ładunków, a do przekazania użyć radiotelefon lub telefon trakcyjny. Bardzo ważną
rzeczą jest, aby dyspozytor stanowiska kierowania straży pożarnej potwierdził przez
radiotelefon lokalizację miejsca zdarzenia jednostką jadącym na miejsce wypadku lub
katastrofy. Powyższe czynności pozwolą uniknąć błądzenia i poszukiwania miejsca zdarzenia
przez jadące tam jednostki.

Dokładne określenie miejsca zdarzenia jest również niezbędne podczas podejmowania

decyzji o wstrzymaniu lub ograniczeniu ruchu kolejowego do niezbędnego minimum oraz
o odcięciu zasilania sieci trakcyjnej.

Każde ze zdarzeń występuje w innym miejscu bardziej lub mniej niedostępnym terenowo.

I chociaż miejsce zdarzenia może być już dokładnie znane to również znajomość, przez
dowódcę różnego rodzaju skrótów, przejazdów mostów, dróg wiejskich itp. może okazać się
pomocne w omijaniu takich przeszkód jak lasy, zabudowania, bagna itp. Celem jak
najlepszego poznania terenu przez strażaków jest organizowanie jak największej ilości
ć

wiczeń, manewrów. Bardzo ważną sprawą jest znajomość usytuowania pobliskich szpitali,

stacji pogotowia ratunkowego, usytuowania jednostek wojskowych, oddziałów prewencji
policji. W zależności od rodzaju, miejsca i wielkości zdarzenia wspomniane służby mogą być
alarmowane i postawione w stan gotowości lub użyte do bezpośrednich działań.

Jeżeli na miejsce akcji przybywają poszczególne jednostki, a wcześniej przybyła już

Zakładowa Straż Pożarna PKP to poszczególni dowódcy mają obowiązek meldować swoje
przybycie dowódcy ZSP PKP i on dalej kieruje ich do działań. Jeżeli jednak pierwszą
przybyłą jednostką jest JRG PSP–dowódca akcji zgłasza się do drużyny pociągowej,
a następnie do dyżurnego ruchu[8]. W sytuacji, kiedy drużyna konduktorska, maszynista,
kierownik pociągu będą w szoku lub martwi, wszelkie zadania związane z alarmowaniem,
zabezpieczeniem miejsca i prowadzeniem akcji ratowniczej spadają na kierownika akcji
ratowniczej (KDR). KDR powinien postępować zgodnie z procedurami obowiązującymi na
kolei aż do momentu przybycia właściwych służb kolejowych. Jednocześnie trzeba wiedzieć
o tym, iż stopień autonomiczności służb kolejowych jest bardzo wysoki. W takich wypadkach
opłacalną rzeczą będzie kontaktowanie z odpowiednimi służbami w odpowiedniej sprawie.

Jednostki ratowniczo-gaśnicze PSP powinny posiadać odpowiednio dużo informacji na

temat procedur stosowanych na kolei, na temat pojazdów tam stosowanych, obiektów i całego
zaplecza. Co jakiś czas wszystkie informacje muszą być uzupełniane, aktualizowane najlepiej
podczas prowadzenia ćwiczeń, manewrów, działań kontrolno-rozpoznawczych. Wiadomości
te są niezbędne do prowadzenia rzeczywistej akcji ratowniczej. Powinny również być
materiałem podstawowym do szkolenia ratowników.

Dowódca, który pierwszy przybędzie na miejsce zdarzenia musi jak najszybciej nawiązać

łączność ze służbami kolejowymi. Najczęściej robi się to pośrednio wykorzystując stanowisko
kierowania (SK). Łączność radiowa pomiędzy poszczególnymi służbami na miejscu akcji

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

może być utrudniona ze względu na brak wspólnych częstotliwości. Natomiast większość
pojazdów z ZSP PKP urządzenia pracujące w sieci RASZ (radiotelefoniczna abonencka sieć
zarządzania), co umożliwia wywoływanie abonentów w sieci telefonicznej. Dowódca po
dojechaniu na miejsce akcji przekazuje do SK informacje na temat[9]:

−

miejsca zdarzenia,

−

ofiar,

−

ładunków niebezpiecznych,

−

uszkodzeń,

−

zagrożeń,

−

niezbędnych sił i środków,

−

konieczności odłączenia zasilania trakcyjnego,

−

ograniczeni lub wyłączenia ruchu kolejowego na danym obszarze.

Czynności Kierującego Działaniem Ratowniczym KDR
1.

Rozpoznanie sytuacji i zadecydowanie gdzie niezbędne jest natychmiastowe podjęcie
działań (tj. ratowanie, gaszenie). Bardzo szczegółowe określenie celowości rozbierania
składu, ograniczenia lub wstrzymania ruchu na danym terenie, zastosowanie wszystkich
procedur bezpieczeństwa.

Przekazanie do SK dokładnego opisu sytuacji (SK zawiadamia dyspozytorów właściwego
szczebla w celu uruchomienia wszystkich sił i środków ratownictwa kolejowego).

Ewentualnie zażądać dodatkowych sił i środków i otrzymać potwierdzenie wysłania.
Uwaga: śaden strażak bez wyraźnej potrzeby nie może zbliżyć się do pojazdu
trakcyjnego, dopóki nie stanie się to niezbędne.

Bieżące informowanie o podejmowanych decyzjach i przebiegu działań.

Baczenie na ludzi przebywających w strefie zagrożenia i elastyczności w działaniu
w razie gdyby szybko trzeba było zmienić pozycję ludzi, samochodów i sprzętu dla
optymalnego zagwarantowania ludziom bezpieczeństwa.

Zwracanie uwagi na pełne wyposażenie strażaków w ubrania ochronne, rękawice
ochronne, buty ochronne, hełm z przyłbicą, aparat powietrzny itp.
Uwaga: Każdy strażak ponosi osobistą odpowiedzialność za stosowanie się do
wszystkich zasad bezpieczeństwa podczas prowadzonych działań przyczyniających
się do zmniejszenia bezpieczeństwa swojego lub jakiejkolwiek innej osoby.
W przypadku równoległego stosowania środków bezpieczeństwa z prowadzonymi

działaniami ratowniczymi należy:
1.

Oszacować wielkość ryzyka w stosunku do prawdopodobieństwa sukcesu akcji.

Użyć możliwie małej liczby strażaków z niezbędną ilością potrzebnego sprzętu
ratowniczego do pracy na lub w pobliżu pojazdu szynowego.

Natychmiast podjąć działania mające na celu wstrzymanie lub ograniczenie ruchu
pociągów oraz odłączenie napięcia w sieci trakcyjnej.

Do obowiązków kierującego akcją ratowniczo-gaśniczą należy w szczególności:

−

rozpoznanie sytuacji i podjęcie decyzji o niezwłocznym przystąpieniu do działań,
a w razie konieczności wstrzymanie lub ograniczenie ruchu pociągów,

−

przekazanie wyczerpujących informacji na temat zdarzenia,

−

opracowanie planu prowadzenia działań,

−

określenie nazwy przewożonej substancji chemicznej,

−

skierowanie żądania o dodatkowe siły i środki, uzyskanie potwierdzenia rozpoczęcia
działań od właściwych służb kolejowych, (jeżeli jest to możliwe),

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

wskazanie dogodnych dróg dojazdowych dla przybywających kolejnych ekip
ratowniczych (pilot),

−

rozdzielenie zadań i wydanie rozkazów podległym dowódcom niższego szczebla,
wyznaczenie odcinków bojowych (najczęściej każda strona zdarzenia stanowi odrębny
odcinek bojowy),

−

w razie potrzeby wyznaczenie obserwatorów, których zadaniem jest ostrzeganie
nadjeżdżających pociągów o zdarzeniu i zapewnienie bezpieczeństwa ratowników,

−

ciągłe informowanie SK o przebiegu akcji, występowaniu nieprzewidzianych sytuacji
i zagrożeń, i innych sprawach mających na wpływ na przebieg akcji,

−

kontrolowanie przebiegu działań,

−

prowadzenie ciągłego rozpoznania, w razie konieczności wprowadzanie korekt do planu
działania,

−

kontrolowanie przestrzegania zasad bezpieczeństwa oraz podejmowanie w ekstremalnych
warunkach decyzji o odstąpieniu od nich,

−

utrzymywanie kontaktu z przedstawicielami masmediów poprzez rzecznika prasowego.
Jednostki straży pożarnych mają obowiązek wydobywać rannych lub ofiary śmiertelne ze

spiętrzonych lub wywróconych wagonów. W katastrofie pociągu elektrycznego, przed
przystąpieniem do ratowania ludzi trzeba odłączyć pantografy od linii wysokiego napięcia.
PSP nie dysponuje zabezpieczeniami dielektrycznymi mogącymi pomóc w odłączeniu od
sieci (3000 V). W nagłych wypadkach o wyłączenie sieci zwracamy się do dyżurnego
elektromontera najbliższej podstacji trakcyjnej. Ponad to wagony pociągu należy rozłączyć,
a sieć trakcyjną uszynić (uszynienie ma na celu połączenie sieci trakcyjnej z szyną toru
kolejowego za pomocą drążków uszyniających) z obu stron zdarzenia. KDR musi mieć
możliwość stałego obserwowania drążków uszyniających, które są koloru pomarańczowego.
Uszynienie wykonuje załoga pogotowia sieciowego. Następnym posunięciem KDR-a jest
włączenie do akcji systemu poszukiwań poszkodowanych. Do każdego wagonu wysłać
wystarczającą ilość ludzi pod kierownictwem najlepiej dowódcy zastępu. Zadaniem dowódcy
zastępu będzie:

−

koordynacja poszukiwania i ratowania ludzi,

−

polecenie użycia specjalistycznego sprzętu (np. najaśnicę, nożyce hydrauliczne,
rozpieracze, pompy do pompowania substancji niebezpiecznych)

−

liczenie osób uratowanych,

−

oznaczanie i oczyszczanie sprawdzonych i przeszukanych przedziałów,

−

asystowanie innym służbom ratowniczym,

−

informowanie KDR-a o przebiegu działań,

Osoby mniej ranne po przybyciu straży powinny być skierowane bądź do wagonów, które nie
zostały uszkodzone, bądź do pobliskich stacji kolejowych (szczególnie podczas złych
warunków atmosferycznych). Działanie takie umożliwi lepszy, szybszy dostęp do bardziej
poszkodowanych, a jak wiadomo ludzie mniej poszkodowani będący w szoku, mogą stanowić
zagrożenie dla bezpieczeństwa swojego i ratowników.

Działania ratownicze podczas pożaru pociągu

W pierwszej fazie pożaru powodzenie akcji ratowniczych zależy tylko od sprawnego

działania służb kolejowych (alarmowanie, rozłączanie i rozciąganie, ewakuacja
pasażerów)[10]. Bardzo istotną sprawą jest szybkie zatrzymanie pociągu. Gdy pociąg będzie
znajdował się w innym miejscu niż stacja to prawdopodobnie będzie to w niekorzystnym
miejscu na szlaku. Czas dojazdu pierwszych jednostek straży pożarnej na miejsce zajmie od
kilku do kilkunastu minut. Po takim czasie ogniem będzie objęty przynajmniej jeden wagon.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Należy także pamiętać o tym, że na miejscu zdarzenia mogą wystąpić kłopoty
z zaopatrzeniem w wodę z powodu jej braku lub dużej odległości do źródeł czerpania.
Szybkość rozprzestrzeniania pożaru w wagonach zależy od wielu czynników m.in. od:

−

miejsca powstania pożaru,

−

szybkości poruszania się pociągu,

−

konstrukcji wagonów (im większe obciążenie ogniowe na m

tym szybciej

rozprzestrzenia się ogień),

−

przewożonych w danych wagonach ładunków.
Przeprowadzenie sprawnej akcji determinuje fakt czy napięcie jest w sieci trakcyjnej czy

nie. Przy włączonym napięciu strażacy mogą przystąpić do pracy w ograniczonym zakresie
tzn. gasząc tabor od środka tyko i wyłącznie podręcznym sprzętem gaśniczym, zawierającym
odpowiednie środki gaśnicze. Dopuszczenie gaszenia z zewnątrz może nastąpić dopiero po
otrzymaniu zezwolenia od dyspozytora zasilania, przekazanego do KDR-a przez maszynistę,
dyżurnego ruchu lub brygadzistę pogotowia sieciowego i odnotowaniu tego faktu w dzienniku
pokładowym maszynisty. Podczas pożaru wewnętrznego wagonu należy brać pod uwagę
możliwość rozgorzenia ognia po otwarciu drzwi lub wybiciu okna. Ciecze i gazy palne
przewożone w cysternach, podczas pożaru stanowią duże niebezpieczeństwo szczególnie dla
strażaków będących w akcji. Cysterny zawierające gaz i ciecze palne mogą eksplodować.
Dlatego szybkie rozpoznanie zagrożenia pozwoli na skuteczniejsze działanie. Eksplozja (o ile
do niej dojdzie) spowoduje natychmiastowe rozprzestrzenienie pożaru na inne wagony,
obiekty budowlane itp. Ażeby nie dopuścić do wybuch można chłodzić prądami wody
zbiorniki z cieczami palnymi. Pamiętać należy o tym, iż gaszenie nierozpoznanego medium
wiąże się z ryzykiem emisji toksycznych produktów, których jedyną formą neutralizacji było
spalanie. Bardzo ważne jest rozpoznanie wstępne, aby ustalić czy w składzie pociągu nie
znajdują się substancje łatwozapalne lub inne materiały niebezpieczne. Gdy cysterny są
ogrzewane poprzez płomienie w ich środku niebezpiecznie wzrasta ciśnienie, które może
spowodować rozerwanie zbiornika. Przeciwdziałaniem jest właśnie chłodzenie zbiornika
prądami wody i obniżanie w ten sposób ciśnienia.

W razie gdyby w porę nie udało się schłodzić zbiornika to zawartość zostanie wyrzucona

na zewnątrz (wybuch, wykipienie) i może powstać rozlewisko. Podczas takich wydarzeń
zabiegiem zabezpieczającym jest pokrywanie rozlewisk pianą, ewentualnie stosowanie
sorbentów zabezpieczających przed przedostaniem się mediów do gleby. W przypadku
wyciekających mediów można je przepompować do sprawnych zbiorników. Po wstępnym
rozpoznaniu informujemy SK i Generalną Dyspozyturę o przewożonych ładunkach
niebezpiecznych mogących wywołać skażenie toksyczne, radiologiczne powietrza, wód,
gleby. Przed podjęciem decyzji o gaszeniu wycieku, rozlewiska przeanalizować trzeba czy nie
spowoduje to większych szkód i czy nie korzystniej jest rozpiąć i odciągnąć nieuszkodzone
wagony na bezpieczną odległość. Oprócz tego prowadzić działania w obronie z jednoczesną
kontrolą procesu spalania się tej substancji. Działania z substancjami niebezpiecznymi
przeprowadzamy zawsze od strony nawietrznej najlepiej w aparatach powietrznych a jeżeli
zajdzie potrzeba to w ubraniach gazoszczelnych. Jeżeli do strefy zagrożenia wchodzą ludzie
czy to w aparatach czy w ubraniach gazoszczelnych to automatycznie musi być wyznaczona
jedna osoba odpowiadająca za podmiany tych ludzi. Do strefy zagrożenia ratownicy zawsze
wchodzą po dwóch. Osoba nadzorująca przebywanie w strefie musi wiedzieć, kiedy każdy
z ratowników wszedł do strefy i ile czasu może tam przebywać. Długość przebywania
w strefie zależy m.in. od:

−

warunków atmosferycznych (wysoka, niska temperatura otoczenia),

−

widoczności (zadymienie, noc),

−

intensywności pracy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

W akcjach z rozlewiskami często zdarza się, że pokrycia pianą wymaga duża

powierzchnia. Wtedy należy mieć na uwadze możliwość wystąpienia trudności w ciągłości
zaopatrzenia wodnego. Dlatego takie czynności jak dowożenie, przepompowywanie na duże
odległości, ewentualnie wezwanie cystern zaopatrzenia wodnego wymagają dużych ilości
samochodów i sprzętu ratowniczego.

Inne podejmowane czynności w akcjach ratowniczych:

−

koordynowanie działań zastępów PSP i Zakładowych Straży Pożarnych ZSP PKP,

−

likwidacja wycieków,

−

uszczelnianie cystern (przez ciśnieniowe opaski uszczelniające lub kołki drewniane),

−

rozpowszechnianie wiadomości o zagrożeniu środowiska,

−

zorganizowanie odwodu taktycznego,

−

zabezpieczenie rowów, rzek i kanalizacji przed skażeniami (np. balami słomy, wałami
z ziemi, piasku, poduszkami korkowymi ciśnieniowymi),

−

demontowanie części sieci trakcyjnej,

−

sprowadzanie pustych cystern do przepompowywania,

−

oświetlenie terenu akcji,

−

współpraca z sekcjami pogotowia chemicznego i radiologicznego,

−

dokonywanie pomiarów stężeń toksycznych i wybuchowych,

−

udrażnianie szlaku kolejowego,

−

ewakuowanie ludzi z pobliskich budynków czy też miejscowości (w razie potrzeby).
Wypadek pociągów osobowego i towarowego to sprawa bardziej skomplikowana, ale

postępowanie jest takie samo jak przy innym tego typu wypadku z uwzględnieniem większego
zagrożenia pasażerów pociągu osobowego ze strony np. niebezpiecznych substancji.

Czynności zapewniające bezpieczeństwo strażakom przy przepompowywaniu substancji

niebezpiecznych:

−

określić, oznakować i zabezpieczyć w odpowiedni sposób strefę ochronną i strefę
zagrożenia wybuchem,

−

wstrzymać ruch na torach sąsiednich,

−

usunąć wszystkie urządzenia mogące powodować iskrzenie,

−

teren dodatkowo zabezpieczyć samochodami,

−

oczyścić teren z osób postronnych,

−

uziemić cysterny i sprzęt i przyłączyć do wspólnego uziomu,

−

przy wysokiej temperaturze i nasłonecznieniu chłodzić cysterny prądami wody.

Nie należy wykonywać przepompowywania substancji niebezpiecznych podczas burzy
z wyładowaniami atmosferycznymi.

Zasady postępowania ratowniczego podczas zdarzeń w tunelach
Tunel drogowy jest to podziemny obiekt, w którym odbywa się ruch drogowy.
Tunel tworzy tzw. „rurę tunelową”. Ze względu na podział podstawowy rozróżniamy:

−

tunel jednorurowy,

−

tunel dwururowy.

Ze względu na długość tunele dzielimy na:

−

tunele krótkie – długość pomiędzy 150 m – 300 m,

−

tunele średnie – długość pomiędzy 300 m – 3000 m,

−

tunele długie – długość powyżej 3000 m.
Rura tunelowa jest główną częścią tunelu drogowego i jest tylko jedną częścią z całego

kompleksu obiektów. Do obiektów tych należą: maszynownie, szyby wentylacyjne,
elektryczne stacje rozdzielcze, stacje trafo itp.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Obiekty podziemne stwarzają poważne zagrożenie z punku widzenia ochrony

przeciwpożarowej. Największym zagrożeniem jest niebezpieczeństwo wystąpienia pożaru,
i możliwość powstania paniki spowodowanej trudnościami podczas ewakuacji. Występujące
w tych obiektach materiały palne, szczególnie w postaci znajdujących się w nich pojazdów
i wyposażenia, powodują zwiększenie szybkości rozprzestrzeniania się ognia oraz wzrost
intensywności powstawania dymu. Toksyczna atmosfera, duża ilość produktów spalania,
ograniczenie widoczności a nierzadko jej brak, wysoka temperatura, brak łączności radiowej
oraz przyspieszony proces rozkładania się zwłok w wysokiej temperaturze to tylko niektóre
z utrudnień z jakimi mają do czynienia ratownicy.

Do najważniejszych problemów determinujących działania ratowniczo – gaśnicze

w tunelach należy zaliczyć czynniki:
1.

wynikające ze specyfiki fizycznej pożarów w tunelach

−

zmienne parametry spalania, bezpośrednio związane z warunkami wentylacji
wewnątrz tunelu,

−

całkowity brak konwekcyjnych ruchów gazów pożarowych,

−

bardzo szybki przyrost temperatury w niewielkiej kubaturze tunelu.

związane z taktyką działań ratowniczo – gaśniczych

−

długie drogi dojścia do miejsca zdarzenia wewnątrz tunelu,

−

utrudniony dostęp służb ratowniczych do strefy bezpośrednich działań

−

możliwość całkowitego zaniku widoczności podczas działań poszukiwawczych
i ratowniczych,

−

niewielkie odległości pomiędzy pojazdami (wagonami), sprzyjający szybkiemu
rozwojowi pożaru,

−

mało skuteczna wentylacja,

−

brak odpowiedniego zabezpieczenia biernego tuneli (schrony z zapasem świeżego
powietrza, wentylacja pożarowa, stałe urządzenia gaśnicze, monitoring),

−

późne alarmowanie, słaba łączność lub jej brak.

Zasady postępowania z poszkodowanym na miejscu wypadku

Na miejscu zdarzenia (katastrofa, wypadek komunikacyjny, pożar) często pierwszym

zespołem ratunkowym jest zespół Straży Pożarnej. W pierwszej kolejności należy dbać
o bezpieczeństwo własne i poszkodowanego, przed przystąpieniem do udzielania pomocy
poszkodowanym należy właściwie i szybko ocenić stan zagrożenia, należy upewnić się, że do
minimum zostało zredukowane ryzyko wybuchu benzyny, zsunięcia się rozbitego samochodu
z nasypu, zawału ściany czy stropu itp. W celu właściwego udzielenia pomocy
poszkodowanemu i wykonaniu ręcznej stabilizacji odcinka szyjnego kręgosłupa należy
dokładnie zbadać pod kątem możliwych urazów. Następnie dokonać oceny stanu
ś

wiadomości tzn. czy reaguje na głos i bodziec bólowy. Jeżeli poszkodowany reaguje na nasza

pytania zgodnie z obowiązującymi procedurami medycznymi można zostawić go w zastanej
pozycji, pod warunkiem wydolnych parametrów krążeniowo – oddechowych oraz braku
zagrożeń pochodzących od miejsca zdarzenia. Wykonując zabezpieczając kręgosłup szyjny,
zwracając uwagę na:

−

zachowanie poszkodowanego (bełkotliwa mowa, splątanie, pobudzenie psychoruchowe),

−

zabarwienie skóry (sinica, bladość) oraz ciepłotę skóry,

−

wilgotność skóry (poty, suchość),

−

sposób oddychania (normalny człowiek oddycha z częstością 10 - 20 oddechów/minutę;
dziecko 15-25 x/minutę; noworodek 25-40 x/minutę); a do niepokojących objawów
należą: nieregularny oddech, oddech szybki i głęboki; oddech, który przypomina

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

chwytanie powietrza tzw. rybi oddech; brak przepływu powietrza z ust (wydechu)
z jednoczesnym „szarpaniem" brzuchem i przeponą w rytmie oddechu),

−

lady krwi, wymiocin, moczu, fragmentów tkanek na ubraniu lub w bezpośrednim

otoczeniu poszkodowanego,

−

szybko rozprzestrzeniające się plamy krwi na ubraniu (świadczące o ranach pod
ubraniem),

−

zniekształcenia kończyn, fragmenty kości przebijających ubranie.
Należy się zorientować się, co do mechaniki wypadku zwracając uwagę na zajmowane

miejsce w pojeździe, zapięte pasy bezpieczeństwa (bezwładnościowe) i wypełnienie się
(odpalenie) poduszki powietrznej.

Etapy postępowania z ofiarą wypadku

Etap I

Ocena wstępna stanu poszkodowanego

−

wrażenia ogólne,

−

ocena stanu świadomości,

−

ocena drożności górnych dróg oddechowych /inspekcja jamy ustnej + rękoczyny/,

−

ocena oddechu (częstość, głębokość, wysiłek oddechowy),

−

ocena układu krążenia (obecność tętna na tętnicach szyjnych i obwodowych; symetria,
temperatura, kolor, wilgotność skóry, ocena nawrotu kapilarnego i obecności dużych
krwawień),

−

opanowanie krwotoku zewnętrznego jeżeli takowy istnieje,

−

zebranie wywiadu ratowniczego od poszkodowanego i świadków zdarzenia (symptomy,
alergie, choroby, zażywane leki, czas ostatniego posiłku i zdarzenia poprzedzające
wypadek, orientacja w czasoprzestrzeni).
Badanie wstępne nie powinno trwać dłużej niż dwie minuty. Ma ono na celu wykrycie

podstawowych przyczyn zagrożenia życia. Można je przerwać tylko celem zapewnienia
drożności dróg oddechowych lub/i podjęcia czynności reanimacyjnych.
Etap II

Decyzja o ewentualnym podjęciu szybkiej ewakuacji

Zabezpieczenie podstawowych funkcji życiowych poprzez:

−

przyrządowe metody utrzymywania drożności dróg oddechowych,

−

wdrożenie oddechu zastępczego (workiem samorozprężalnym, usta-usta),

−

rozpoczęcie tlenoterapii,

−

zabezpieczenie poszkodowanego przed utratą ciepła lub przegrzaniem,

−

ewakuację poszkodowanego do strefy bezpiecznej,

−

opiekę psychiczną (izolacja od innych ofiar wypadku, zakaz pozostawiania
poszkodowanego bez opieki).

4.2.2.

Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Z czego składa się pojazd drogowy i jakie może być jego przeznaczenie?

Jakie są obowiązki dyspozytora Punktu Alarmowego i za co jest odpowiedzialny?

W jaki sposób można wykonać zabezpieczenie miejsca zdarzenia podczas wypadku
komunikacyjnego?

W jaki sposób należy zabezpieczyć miejscu wypadku komunikacyjnego pod względem
przeciwpożarowym?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Jakie są możliwości wykonywania dostępu do uwięzionych nóg kierowcy samochodu
osobowego?

W jaki sposób należy udzielać pierwszej pomocy przedmedycznej poszkodowanym
w wypadkach komunikacyjnych?

W jakiej lokalizacji może wystąpić katastrof kolejowych i jakie wiążą się z tym
niebezpieczeństwa dla ratowników?

Jak wygląda schemat powiadamiania służb współdziałających podczas katastrofy
kolejowej?

Jakie zagrożenia dla ratowników i poszkodowanych mogą wystąpić w następstwie
katastrofy kolejowej?

10.

Jakie zadania spoczywają na służbach PKP na miejscu katastrofy kolejowej?

4.2.3.

Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Jesteś dowódcą zastępu ratowniczego, przeprowadź działania ratownicze, jakie wykonasz

po otrzymaniu następującego zgłoszenia.

Zgłoszenie:
W dniu xx.xx.xxxx o godzinie 10.30 w miejscowości ZZZZZZZZ doszło do zderzenia

czołowego dwóch samochodów osobowych. W wyniku zdarzenia kierowca pierwszego
samochodu jest uwięziony wewnątrz pojazdu i ma złamaną rękę natomiast kierowca drugiego
samochodu samodzielnie opuścił pojazd i telefonicznie wezwał Straż Pożarną. Aby uwolnić
poszkodowanego z pierwszego pojazdu, należy wyciąć przednie drzwi od strony kierowcy
i udzielić mu pierwszej pomocy przedmedycznej. Samochód drugi posiada instalacje LPG.

Sporządź meldunek z miejsca zdarzenia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenia, powinieneś:

wezwać na miejsce zdarzenia służby współdziałające,

ustawić samochody ratownicze w odpowiedniej odległości od miejsca zdarzenia,

zabezpieczyć i oznaczyć teren akcji ratowniczej,

wykonać prawidłowe rozpoznanie wstępne na miejscu zdarzenia,

zabezpieczyć pod względem gaśniczym teren działań ratowniczych,

dobrać odpowiedni sprzęt ratowniczy do zaistniałego zdarzenia,

zastosować odpowiednie środki ochrony osobistej dla strażaków ratowników,

odłączyć media w pojazdach,

prawidłowo wykonać stabilizację pojazdu,

10)

wyznaczyć miejsce składowania sprzętu ratowniczego,

11)

wykonać prawidłowo wycięcie drzwi w pojeździe,

12)

udzielić poszkodowanemu pierwszej pomocy przedmedycznej,

13)

wydobyć poszkodowanego i przekazać go ratownikom medycznym z Pogotowia
Ratunkowego

14)

usunąć skutki zdarzenia,

15)

prowadzić prawidłowo korespondencję radiową,

16)

przekazać miejsce zdarzenia odpowiednim służbom,

17)

sporządzić meldunek z zaistniałego zdarzenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

literatura, karty substancji niebezpiecznych,

−

samochody ratownicze GBA oraz SCRT,

−

sprzęt łączność radiowej,

−

literatura z zakresu ochrony przeciwpożarowej,

−

dokumentacje Kierującego Działaniami Ratowniczymi,

−

materiały piśmiennicze

−

stanowisko komputerowe z dostępem do Internetu i drukarką.

Ćwiczenie 2

Jesteś dowódcą zastępu ratowniczego, przeprowadź działania ratownicze, jakie wykonasz

po otrzymaniu następującego zgłoszenia.

Zgłoszenie:
W dniu XXXXXXXX o godzinie 22.30 dyspozytor odebrał zgłoszenie o palącym się

samochodzie osobowym na parkingu w miejscowości ZZZZZZZZ na ulicy WWWWWW. Na
parkingu znajduje się kilkanaście innych samochodów.

Sporządź meldunek z miejsca zdarzenia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenia, powinieneś:

wezwać na miejsce zdarzenia służby współdziałające,

ustawić samochody ratownicze w odpowiedniej odległości od miejsca zdarzenia,

zabezpieczyć i oznaczyć teren akcji ratowniczej,

oświetlić teren zdarzenia,

wykonać prawidłowe rozpoznanie wstępne na miejscu zdarzenia,

zbudować linię gaśniczą,

zastosować odpowiednie środki ochrony osobistej dla strażaków ratowników,

ugasić pożar samochodu,

usunąć skutki zdarzenia,

10)

przekazać miejsce zdarzenia Policji lub właścicielowi,

11)

prowadzić prawidłowo korespondencję radiową,

12)

przekazać miejsce zdarzenia odpowiednim służbom,

13)

sporządzić meldunek z zaistniałego zdarzenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

literatura,

−

samochody ratownicze GBA oraz SCRT,

−

sprzęt łączność radiowej,

−

literatura z zakresu ochrony przeciwpożarowej,

−

dokumentacje Kierującego Działaniami Ratowniczymi,

−

materiały piśmiennicze

−

stanowisko komputerowe z dostępem do Internetu i drukarką.

Ćwiczenie 3

Jesteś dowódcą zastępu ratowniczego, przeprowadź działania ratownicze, jakie wykonasz

po otrzymaniu następującego zgłoszenia.

Zgłoszenie:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

W dniu xx.xx.xxxx o godzinie 10.30 w miejscowości ZZZZZZZZ na przejeździe

tramwajowym doszło do zdarzenia samochodu osobowego ze zjeżdżającym do zajezdni
tramwaj. W wyniku zdarzenia kierowca samochodu osobowego jest uwięziony wewnątrz
pojazdu, jest nieprzytomny, ale ma zachowane podstawowe funkcje życiowe natomiast
w tramwaju znajduje się tylko motorniczy, który narzeka na ból głowy. Z samochodu
osobowego widać wyciekające paliwo. Służby MPK odcięły zasilanie sieci trakcyjnej.

Sporządź meldunek z miejsca zdarzenia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenia, powinieneś:

wezwać na miejsce zdarzenia służby współdziałające,

ustawić samochody ratownicze w odpowiedniej odległości od miejsca zdarzenia,

zabezpieczyć i oznaczyć teren akcji ratowniczej,

zapewnić kierowanie ruchem drogowym do momentu przybycia Policji,

wykonać prawidłowe rozpoznanie wstępne na miejscu zdarzenia,

zabezpieczyć pod względem gaśniczym teren działań ratowniczych,

położyć dywanik piany pod samochód osobowy oraz tramwaj,

odłączyć pantograf oraz akumulator w samochodzie osobowym,

dobrać odpowiedni sprzęt ratowniczy do zaistniałego zdarzenia,

10)

zastosować odpowiednie środki ochrony osobistej dla strażaków ratowników,

11)

wykonać prawidłowo stabilizację pojazdu,

12)

wyznaczyć miejsce składowania sprzętu ratowniczego,

13)

prawidłowo wykonać odcięcie dachu samochodu celem wydobycia poszkodowanego,

14)

udzielić poszkodowanym pierwszej pomocy przedmedycznej,

15)

wydobyć poszkodowanych i przekazać go ratownikom medycznym z Pogotowia
Ratunkowego,

16)

usunąć skutki zdarzenia,

17)

prowadzić prawidłowo korespondencję radiową,

18)

przekazać miejsce zdarzenia odpowiednim służbom,

19)

sporządzić meldunek z zaistniałego zdarzenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

literatura,

−

samochody ratownicze GBA oraz SCRT,

−

sprzęt łączność radiowej,

−

literatura z zakresu ochrony przeciwpożarowej,

−

dokumentacje Kierującego Działaniami Ratowniczymi,

−

materiały piśmiennicze

−

stanowisko komputerowe z dostępem do Internetu i drukarką.

4.2.4.

Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

wymienić i scharakteryzować rodzaje pojazdów drogowych?

wymienić i opisać zagrożenia mogące wystąpić na miejscu wypadku
drogowego?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

wymienić informacje, jakie musi uzyskać dyspozytor od osoby
zgłaszającej wypadek komunikacyjny?

zabezpieczyć miejsce zdarzenia podczas wypadku komunikacyjnego?

opisać zasady wykorzystania ratowniczego sprzętu hydraulicznego?

wymienić i opisać techniki ratownicze na miejscu wypadku
komunikacyjnego?

opisać sposoby usuwania boku uszkodzonego pojazdu?

omówić zasady określania stanu poszkodowanych w wypadkach
komunikacyjnych?

omówić zagrożenia występujące podczas katastrof kolejowych?

10)

omówić zasady prowadzenia działań ratowniczych podczas katastrofy
kolejowej?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.

Działania ratownicze podczas likwidacji skutków katastrof
budowlanych

4.3.1.

Materiał nauczania

Przyczyny katastrof budowlanych:

Budynki są zaprojektowane do przenoszenia określonych obciążeń. Jeśli rozpatrywany

element budynku ulegnie osłabieniu lub zostanie przeciążony może ulec zniszczeniu
i spowodować zniszczenie innych elementów. Najczęstsze przyczyny to:

−

błędy konstrukcyjne i projektowe,

−

starzenie budynku,

−

zmiany w podłożu,

−

nadciśnienie lub podciśnienie,

−

przeciążenie poszczególnych części budynku,

−

działanie wody,

−

ogień,

−

inne przyczyny.

Dla sił ratowniczych prowadzących akcję ważna jest przyczyna katastrofy, gdyż dzięki temu
możliwe jest uniknięcie ewentualnych zagrożeń.

Błędy konstrukcyjne

Błędy konstrukcyjne powstają w szczególności w wyniku:

−

przyjęcia złych obciążeń dla obliczeń statycznych,

−

niedostatecznego rozpoznania geologicznego terenu pod budynek,

−

błędów obliczeń statycznych,

−

stosowania materiałów budowlanych o złej jakości,

−

nieprofesjonalnego, wadliwego prowadzenia budowy.

Starzenie budynku

Do uszkodzeń budynku może dojść na skutek starzenia materiałów budowlanych

w wyniku:

−

zmęczenia materiału,

−

zmian w materiale na skutek reakcji i wpływu warunków atmosferycznych (np. korozja,
pasożyty drewna, gnicie drewna, chemikalia jak i woda morska oraz powietrze
przemysłowe).

Zmiany w gruncie

Zmiany w gruncie powodują przede wszystkim zmianę warunków statycznych budynku,

które mogą prowadzić do jego zniszczenia.
Przyczynami zmian w gruncie są:

−

wahania poziomu wody (np. obniżenie lub podnoszenie lustra wody gruntowej),

−

wpływ mrozu lub zmian: mrozu i odwilży (przełomy),

−

osiadanie budynku (zagęszczanie, wypełnienie pustek, szkody górnicze),

−

przesunięcia warstw ziemi,

−

trzęsienia ziemi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Nadciśnienie i podciśnienie powietrza
Szkody tego typu powodowane są przez:

−

silne wiatry (cyklony, huragany),

−

eksplozje wewnątrz budynku (np. eksplozja gazu),

−

eksplozje na zewnątrz budynku,

−

działania zbrojne (np. amunicja z działaniem burzącym, wybuch atomowy),

−

terroryzm.

Przeciążenie elementu budowlanego

Przeciążenie elementu budowlanego wewnątrz budynku ma miejsce wtedy, gdy

obciążenie użytkowe zostanie przekroczone lub występuje nadmierne działanie sił
zewnętrznych (np. uderzenie pojazdu samochodowego, upadek statku powietrznego), lub, gdy
elementy budowlane zostaną osłabione dodatkowo środkami budowlanymi.

Działanie wody
Budynki mogą być doprowadzone do sytuacji zagrożenia zawaleniem lub uszkodzenia
w wyniku:

−

podmycia,

−

działania wody z potoków.

Podmycia mogą doprowadzić do osłabienia fundamentów i w konsekwencji do zawalenia
budynku. Woda z potoków napływająca w wyniku uszkodzenia tam, wałów prowadzić może
do zniszczenia budynku, lub jego części poprzez mechaniczny nacisk.

Termiczne działanie ognia
Zawalenia budynków spowodowane działaniem ognia następują poprzez:

−

zmniejszenie przekrojów elementów budowlanych w wyniku spalenia materiału,

−

zmiany fizyczne w strukturze materiału, w szczególności rozszerzenia powodujące
naprężenia,

−

chemiczne zmiany w materiałach spowodowane oddziaływaniem temperatury
powodujące obniżenie wytrzymałości.

Ogień może być także przyczyną przeciążeń konkretnych elementów budowli, co w końcu
prowadzi do zawalenia budynku.

Inne przyczyny katastrof budowlanych
Do tej grupy przyczyn zaliczyć należy:

−

wyeksploatowanie techniczne,

−

brak właściwej konserwacji,

−

awarie instalacji technicznej,

−

wady w posadowieniu obiektu,

−

nieprawidłowości w wykonawstwie,

−

stosowanie nieodpowiednich materiałów,

−

przeciążenia części budynku,

−

ruchy gruntów wywołanych pracami podziemnymi i obciążeniami transportowymi,

−

wybuchy materiałów pirotechnicznych,

−

nie zabezpieczenie obiektów przeznaczonych do rozbiórki,

−

wjechania na obiekt środków transportu, oraz wypadków losowych, takich jak: silne
wiatry, powodzie, odsunięcia ziemi, śnieżyce, gradobicie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Szkody w obiektach

Budynek uszkodzony

Budynek jest uszkodzony, jeśli poszczególne elementy budynku są naruszone, lub

zniszczone, natomiast zewnętrzna forma budynku pozostaje niezmieniona. Nie jest przy tym
ważne, czy budynek może być przywrócony do pierwotnego użytkowania, czy też będzie
musiał zostać rozebrany.

Budynek częściowo zniszczony

Budynek traktuje się jako częściowo zniszczony, jeśli jego niektóre elementy zostały

uszkodzone lub zniszczone tak, że części budynku są zawalone a pozostałe części pozostają
niezniszczone lub tylko uszkodzone.

Budynek całkowicie zniszczony

W przypadku całkowitego zniszczenia budynku, z budynku pozostaje sterta gruzu. Jej

kształt zależy od rodzaju konstrukcji i rodzaju materiałów zastosowanych do wykonania
budynku.

Wielkość zniszczeń

Dla ustalenia potrzeb materiałowych, niezbędnych sił i wstępnego oszacowania czasu

trwania akcji niezbędne jest określenie poziomu strat. Należy tu odróżnić szkody na terenie
akcji i/lub w konkretnym obiekcie w ramach całego terenu akcji.

Podział terenu akcji ratowniczej w oparciu o liczbę i zakres szkód

W ramach obszaru dotkniętego katastrofą można określić rozmiar i zakres uszkodzeń

w budynkach. Rozróżnia się:

−

miejsca zniszczeń,

−

duże miejsce zniszczeń,

−

pole zniszczeń.

Uwzględniając liczbę osób dotkniętych katastrofą określa się potrzeby w zakresie sił
ratowniczych i ustala główne cele działań.

Miejsce zniszczeń

W ramach terenu akcji wyodrębnia się stanowisko akcji ratowniczej, na którym działa

jedna rota lub maksimum sekcja i nazywa się je miejscem zniszczeń. Miejsce zniszczeń może
znajdować się na otwartej przestrzeni, jak i wewnątrz jednej lub więcej budowli.

Duże miejsce zniszczeń

Jeśli na części terenu akcji działa więcej zastępów, do siły plutonu ratowniczego włącznie

to określa się je jako duże miejsce zniszczeń.

Pole zniszczeń

Jako pole zniszczeń określa się obszar zniszczeń obejmujący teren zabudowany gdzie

niezbędne jest działanie więcej plutonów ratowniczych.

Formy zniszczeń

Rozróżnia się następujące formy zniszczeń:

−

uszkodzenie,

−

częściowe uszkodzenie (częściowe zawalenie),

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

całkowite zniszczenie (całkowite zawalenie).

Ta klasyfikacja (formy) zniszczeń służy przede wszystkim ocenie miejsc zniszczeń. Mają one
zastosowanie także w dużych miejscach zniszczeń i polach zniszczeń.

Rodzaje zawałów (zagruzowań) i zniszczeń budynków

Stopień i rodzaj zniszczenia uszkodzonych obiektów budowlanych uwarunkowany jest
rodzajem materiałów i technologii stosowanych w budownictwie i tak:.

−

w budowlach stalowych w zależności od nasilenia działania czynnika destrukcyjnego
może wystąpić zawalenie się całej konstrukcji lub znaczne odkształcenie poszczególnych
elementów z zachowaniem całości konstrukcji,

−

budowle z elementów prefabrykowanych mogą utracić sztywność w połączeniach
i usztywnieniach (wieńce, węzły), lecz osuwając się lub przemieszczając tworzą
przestrzenne komory wewnętrzne powstałe w wyniku rozpierania się elementów
ułożonych prostopadle do siebie. Większość elementów może być popękana, lecz
zachowuje swoje pierwotne kształty,

−

budowle murowane ulegają zniszczeniu w skutek uszkodzenia ścian i filarów nośnych
i tworzą zagruzowanie składające się z uwarstwienia elementów stropowych oraz
fragmentów murów i gruzu ze ścian,

−

budowle żelbetowe monolityczne charakteryzują się dużą sztywnością w połączeniach
konstrukcyjnych i są dość odporne na działanie sił poziomych. Częstym przypadkiem jest
tu uszkodzenie w postaci utraty stateczności całego budynku,

Znajomość rodzaju zagruzowania charakterystycznego dla danej konstrukcji, znajomość
miejsc, w których można znaleźć poszkodowanych oraz zasad i sposobów docierania do
poszkodowanych w celu udzielenia im pomocy i jest podstawowym obowiązkiem
i warunkiem skutecznego działania jednostek ratownictwa technicznego.

Rodzaje zawałów (zagruzowań)

Technologie i materiały stosowane przy wznoszeniu budynków mieszkalnych i obiektów

budowlanych mają zasadniczy wpływ na to, jakiego rodzaju zgruzowania powstaną w wyniku
katastrofy.
Wyróżniamy następujące rodzaje zagruzowania:

−

stok (zawał pochyły),

−

zawał płaski (uwarstwienie),

−

pomieszczenie wypełnione,

−

pomieszczenie zasypane,

−

ruina brzegowa,

−

pomieszczenie uszkodzone,

−

stożek gruntowy (stos rumowiska).

Zasady postępowania po uszkodzeniach budynków wykonanych przy pomocy różnych
technologii

Konstrukcja budynku ma znaczny wpływ na rodzaj uszkodzeń. Konstrukcja szkieletowa

odróżnia się tu wyraźnie od budynków masywnych. Jednak oba systemy konstrukcyjne
w czystej formie występują rzadko, mieszane są także skutki w zniszczonym budynku.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Budynki o konstrukcji szkieletowej

Budynki szkieletowe są wytrzymałe odpowiednio do występujących sił. Przy

oddziaływaniu nacisków i ssania (rozciągania) obciążenia elementów o relatywnie małej
powierzchni roboczej nie powinny być przekroczone.

Wstrząsy, drgania i mechaniczne uderzenia mogą dzięki wysokiej elastyczności

konstrukcji, być przejmowane w dużym zakresie. Trzeba przy tym zaznaczyć, że wypełnienie
już przy wystąpieniu nieznacznych uszkodzeń pęka, i konstrukcja może uleć zburzeniu.
Zniszczenie jednego elementu nośnego nie musi koniecznie prowadzić do zburzenia całego
budynku, ponieważ dzięki konstrukcyjnym połączeniom w nowej sytuacji statycznej może
być zachowana równowaga dzięki innym elementom nośnym. Budynki o konstrukcji
szkieletowej często po zadziałaniu siły niszczącej (powodującej uszkodzenie), pozostają w ich
dotychczasowej statycznie formie. Łącznie zawalenia danej części budynku występują
rzadziej. Jeśli jednak siły niszczące były tak duże, że dochodzi do całkowitego zniszczenia, to
ruiny poprzez duże masywne części tworzą osobliwy układ zwisający. Powstałe w ten sposób
wolne przestrzenie są wypełnione tylko częściowo – każdorazowo w zależności od ich masy.

Budynki monolityczne (masywne)

Budynki masywne w sytuacjach wystąpienia uszkodzeń, reagują znacznie wrażliwej,

w przeciwieństwie do budynków o konstrukcji szkieletowej (są bardziej czułe na wystąpienie
uszkodzeń). Nadciśnienie lub podciśnienie natrafia na elementy nośne o dużych przekrojach
(np. ściany zewnętrzne) i powoduje to relatywnie większe zniszczenia. W przypadku
zawalenia całej ściany powoduje to utratę równowagi statycznej i często wynikiem tego jest
zawalenie się całego budynku. Układ zagruzowania zależny jest przede wszystkim od
zastosowanych materiałów budowlanych. Mury wykonane z mało formatowych kamieni
naturalnych lub sztucznych dają gruzowisko jednorodne z małymi tylko przestrzeniami,
w przypadku ścian betonowych - w szczególności z odpowiednim zbrojeniem daje części
rumowiska o dużej powierzchni i dzięki temu powstają także duże przestrzenie wolne.

Postępowanie na wypadek katastrofy budowlanej

Rozpoznanie i źródła informacji

Wyjeżdżający z pierwszymi siłami i środkami dowódca, organizator działań,

rozpoczynając rozpoznanie powinien opierać się na informacjach uzyskanych:

−

meldunku informacyjnego o zdarzeniu,

−

charakterystyki operacyjnej miejscowości, dzielnicy, ulicy, a czasem obiektu,

−

zeznań poszkodowanych i przypadkowych świadków,

−

obserwacji własnej i podległych ratowników poczynionych w trakcie penetracji terenu
akcji,

−

pomiarów różnego typu przyrządów do oceny: wybuchowości ulatniających się mediów,
odchyleń i ugięć konstrukcji, wytrzymałości elementów, siły wiatru lub poszukiwań
zagruzowanych,

−

dokumentacji

planów

budowlanych,

instalacyjnych,

technologicznych

oraz

ratowniczych,

−

treści ekspertyz, opinii i meldunków dowódców podległych odcinków bojowych
i sektorów działań, ekspertów, specjalistów,

−

wiedzy i doświadczeń dowódcy oraz członków sztabu,

−

ustaleń przewodników psów ratowniczych poszukujących zagruzowanych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

innych źródeł informacji, specyficznych dla danego obiektu, uwarunkowań terenu,
rozmiarów zdarzenia, liczby i rodzaju poszkodowanych lub czasu wystąpienia katastrofy.
Oczywiście rozpoznanie to proces ciągły trwający do końca akcji ratowniczych. Wymaga

bieżącej analizy, nowych decyzji, koordynacji działań, wszechstronnego współdziałania
i rozwiązywania nowych zadań - w zależności od rozwoju sytuacji.

Ocena sytuacji

−

Próbując zdefiniować “sytuację” w ratownictwie budowlanym można przyjąć, że jest to
stan po katastrofie lub w danym momencie i perspektywy jego rozwoju. W tej definicji
mieszczą się takie elementy jak: miejsce, czas, zakres zniszczeń, ilość zagruzowanych,
stopień

zagrożeń

wywołanych

uwolnieniem

mediów,

zagrożenie

pożarowe,

przewidywane zagrożenia od i dla konstrukcji budynku oraz rezultaty dotychczasowych
działań ratowniczych. Wszystkie te elementy i ich pochodne winny dać możliwość oceny
sytuacji. Dla sprawnego jej przeprowadzenia można posługiwać się następującym
schematem: rodzaj i rozmiary zagrożenia dla ludzi, obiektów, budowli, urządzenia
i otoczenia, możliwości ratownicze posiadanych sił i środków, a także kalkulacja potrzeb
w aspekcie rodzaju, ilości i sił i środków czasu. Jest to ocena katastrofy (agresora)
i ratowniczych (obrońcy).

Podział na sektory

Jednym z elementów gwarantujących bezpieczeństwo działań ratowniczych i sprawność

realizacyjną jest podział terenu na sektory. Dla poszczególnych dowódców sektorów określa
się zadania, przydziela siły i środki oraz podmiany, a także ustala zasady współdziałania,
zabezpieczenia i łączności. Teren działań ratowniczych jest dzielony na sektory w zależności
od wyników rozpoznania i postawionych do realizacji celów:

−

podział według kierunków geograficznych,

−

podział według pięter (jeden sektor może obejmować kilka pięter),

−

podział na trójkąty (najczęściej stosowany, gdy zawaleniu ulega prawie cały budynek).

Dzieląc teren akcji na sektory, przestrzegać należy następujące zasady:

−

wybierać podział zapewniający największą skuteczność działań ratowniczych
i bezpieczeństwo,

−

sektory nie powinny się nakładać, ale również nie może być „białych plam”,

−

granice sektorów oznakowywać lub jasno precyzować,

−

na dowódców sektorów wyznaczać dowódców o najwyższych kwalifikacjach
i doświadczeniu,

−

precyzyjnie określać zadania, zagrożenia i zasady współdziałania,

−

nie dopuszczać, by siły i środki pracujące w różnych sektorach przeszkadzały sobie
wzajemnie, a tym bardziej powodowały dodatkowe zagrożenia,

−

stosując podmianę ratowników należy pamiętać o chwilowym zazębianiu się ich na
poszczególnych stanowiskach i o ciągłości dowodzenia,

−

dowódcy sektorów podlegają bezpośrednio dowódcy akcji.
Niezależnie od sektorów zasadniczych, przy akcjach długotrwałych, z udziałem wielu

służb tworzy się sektory pomocnicze takie jak:

−

medyczne: z karetkami, personelem lekarskim, ratownikami medycznymi, punktem
segregacji, ewidencją osób rannych, identyfikacją zwłok, transportu do szpitali itp.

−

porządkowo-ochronne i dochodzeniowych, skupiający siły policyjno-prokuratorskie,

−

psów ratowniczych z przewodnikami,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

oświetlenia: ze specjalistami z zakładów energetycznych, obsługą agregatów i sprzętu
oświetleniowego PSP, wojska itp.

−

zaplecza technicznego: dla sprzętu silnikowego, łączności, oddechowego, narzędzi
ratowniczych itp.

−

zaplecza socjalnego: z wyżywieniem, noclegami, pomocą dla poszkodowanych itp.,

−

informacyjno-sprawozdawczy: skupiający mass media i publikatory,

−

odwodów i rezerw,

−

transportu maszyn budowlanych,

−

inne, tworzone w zależności od potrzeb i sytuacji.

Zadaniem każdego pomocniczego sektora będzie świadczenie usług na rzecz sektorów
zasadniczych.

Zasady prowadzenia działań ratowniczych w przypadku katastrofy budowlanej

W odniesieniu do działań ratowniczych przy katastrofach budowlanych istnieje zasada

„od łatwego do trudnego”. Wskazuje ona na stale rosnący wysiłek ratowniczy ratowników
w przeliczeniu na jedną osobę. Podczas rozwijającej się akcji ratowniczej można wyodrębnić
jej fazy, choć zachodzą one na siebie i tylko w niektórych przypadkach dokładnie da się je
rozgraniczyć. Od tej podstawowej zasady taktyki „objęcia całego terenu akcji przy
wzrastającym wysiłku ratowniczym rozwijającej się akcji” należy odstąpić, jeżeli:

−

stojące do dyspozycji siły ratownicze nie są wystarczające,

−

gdy trudna sytuacja wymaga skoncentrowania działań na konkretnym odcinku akcji.

W obydwu przypadkach niezbędne jest określenie głównych zadań akcji ratowniczych. Tylko
szybka uwzględniająca realia sytuacji decyzja dowódcy jednostki lub części jednostki
ratowniczej w ramach tych możliwości zapewnia sukces akcji.

Podstawowe zadania jednostek PSP podczas awarii i katastrof budowlanych to:

Lokalizacja oraz rozpoznanie dróg ewakuacyjnych i rejonu zniszczeń w celu podjęcia

działań ratowniczych poprzez:

−

odgruzowanie i otwarcie wejść głównych do budynków lub pomieszczeń,

−

odgruzowanie wejść ewakuacyjnych i awaryjnych,

−

przebicie elementów budowlanych (ściany, stropy).

Odszukanie ofiar oraz wykonanie dojść w celu wydobycia poszkodowanych kierując się
zasadą, że w pierwszej kolejności należy dotrzeć do osób zagrożonych przez:

−

brak powietrza,

−

zalanie wodą,

−

ulatniający się gaz,

−

porażenie prądem elektrycznym.

Zabezpieczenie naruszonych konstrukcji grożących zawaleniem, stanowiących przeszkodę
w dotarciu do zasypanych poprzez:

−

zapewnienie stateczności rumowiska,

−

zabezpieczenie metodami technicznymi (podstemplowanie, rozparcie, ściągnięcie),

−

rozbiórkę uszkodzonych elementów.

Lokalizacja uszkodzeń sieci i urządzeń gospodarki komunalnej w celu:

−

określenia stopnia i rodzaju zawalenia,

−

oznakowania miejsca uszkodzenia,

−

zabezpieczenia miejsca uszkodzenia,

−

likwidacji zagrożenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zasady bezpieczeństwa na miejscu katastrofy budowlanej

W większości przypadków działania ratownicze podczas awarii i katastrof budowlanych

ze względu na swoją specyfikę wymagają działań prowadzonych w kilku kierunkach
jednocześnie. Znajomość podstawowych zasad organizacji akcji ratowniczej pozwala na
uniknięcie błędów w jej prowadzeniu mogących spowodować śmierć ratowanych osób, lub
ratowników oraz zapewnia sprawne wykonywanie działań ratowniczych. Podstawą
bezpiecznej i skutecznej akcji jest właściwa jej organizacja. W rejonie katastrofy należy
wyodrębnić i oznakować strefę bezpośredniego zagrożenia, za którą uważa się obszar,
w którym, ze względu na dotychczasowy rozwój sytuacji, może nastąpić zagrożenie od
naruszonych konstrukcji lub rozszczelnień sieci i instalacji powstałych w wyniku zdarzenia.
Dlatego też, z wyżej wymienionych zdań, wynikają następujące zalecenia dotyczące
zapewniania bezpiecznej pracy ratowników:

−

pojazdy ratownicze powinny być ustawione w odległości nie mniejszej niż ½ wysokości
mogącej zawalić się budowli lub pełnej wysokości swobodnie stojących, sterczących
elementów konstrukcji z uwzględnieniem kierunku wiatru (w miarę możliwości od strony
zawietrznej),

−

w strefie bezpośredniego zagrożenia wprowadzać tylko siły i środki niezbędne dla
prawidłowego i sprawnego przebiegu działań, po uprzednim sprawdzeniu stanu
konstrukcji,

−

punkty pomocy medycznej i segregacji poszkodowanych, oraz zabezpieczenia
logistycznego, koncentracji odwodu taktycznego organizować poza strefą bezpośredniego
zagrożenia,

−

przeprowadzić ewakuację ludzi, którzy nie zostali uwięzieni w gruzach, lecz są
kontuzjowani, usunąć ofiary śmiertelne znajdujące się na zewnątrz gruzowiska.

Poszukiwanie zaginionych

Jeżeli wszystkie dostępne miejsca zniszczeń są przeszukane pod kątem osób zasypanych

a mimo tego istnieje podejrzenie jeszcze dalszych osób zaginionych, należy ich poszukiwać
przy pomocy technicznych metod lokalizacji. Dla oceny sytuacji zaleca się wszystkie poszlaki
wynikające z:

−

przyczyny katastrofy,

−

kształtu gruzowiska,

−

podziału pomieszczeń,

−

pory dnia, w której nastąpiło zdarzenie,

−

orientacji sąsiadów i osób już wyratowanych.

Wszystkie te informacje należy zebrać, przeanalizować i w oparciu o to otrzyma się łączny
obraz, daje to większą szansę sukcesu przy poszukiwaniach dzięki wykorzystaniu wszystkich
możliwości.

Rozróżniamy następujące sposoby wyszukiwania zaginionych:

−

metoda nadsłuchiwania, wołania i pukania,

−

poszukiwanie przez psy ratownicze,

−

poszukiwanie przy pomocy środków technicznych (geofonów, kamer termowizyjnych,
kamer wziernikowych, bioradarów),

−

metody przemieszczania się w gruzach zniszczonego budynku:

−

przebicia w ścianach,

−

przebicia otworów w stropach,

−

wykonywanie chodnika do czołgania się,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

wykonywanie przekopów,

−

tworzenie sztolni,

−

wykonywanie szybów.

Sprzęt do lokalizacji osób zasypanych

Geofon

Geofony są to urządzenia służące do nasłuchiwania sygnałów dawanych przez ludzi

znajdujących się w zasypie lub zawale (stukanie, drapanie, odgłosy ruchów ciała, wołanie,
szept, stękanie) oraz lokalizacja miejsca pobytu zasypanych. Większość modeli posiada
możliwość nawiązania kontaktu z poszkodowanym.

Geofony mają zastosowanie w następujących zdarzeniach:

−

katastrofy budowlane,

−

zawały ziemne,

−

zawały kopalniane.
Odgłosy stukania pochodzące od uwięzionych można zaobserwować jako odpowiednik

mikroskopijnych trzęsień ziemi. Wywołane nimi bardzo słabe wstrząsy rozchodzą się jak fale,
których prędkość w znaczny sposób zależy od środowiska. I tak np. w płytach betonowych
fala wywołana uderzeniem rozchodzi się z prędkością około 5000 m/s, z częstotliwością 100
Hz i więcej. W luźnych podłożach i gruzowisku prędkości te mogą być nawet
dziesięciokrotnie mniejsze.

Kamery termowizyjne

Działanie kamer termowizyjnych polega na przetworzeniu obrazu w podczerwieni

wysyłanego przez obiekt o zróżnicowanym polu temperatur na obraz wizyjny, czytelny dla
obserwatora. Jeśli więc w polu widzenia termowizora będą występowały obiekty o różnej
temperaturze lub obiekt, którego poszczególne fragmenty różnią się między sobą temperaturą,
to intensywność promieniowania emitowanego przez te obiekty lub ich fragmenty będzie
różna. Termowizor „odbiera” promieniowanie podczerwone emitowane przez obiekty
znajdujące się w polu widzenia, tworzy obraz podczerwony tych obiektów, który następnie
przetwarza na obraz telewizyjny. Jasność poszczególnych punktów widzialnego obrazu
termalnego jest proporcjonalna do intensywności promieniowania w poszczególnych
punktach obrazu podczerwonego – ta zaś z kolei zależy od temperatury obiektów
znajdujących się w polu widzenia kamery termowizyjnej. Istnieje jednak poważne
ograniczenie możliwości stosowania kamer termowizyjnych do lokalizacji osób
zagruzowanych. Lokalizacja osób znajdujących się za jakąkolwiek przesłoną (warstwa gruzu,
ś

ciana, itp.) jest niemożliwa.

Kamery wziernikowe

Kamery wziernikowe – są to urządzenia służące do dokładnej lokalizacji

poszkodowanych,

szczególnie

znajdujące

zastosowanie

przy

odszukiwaniu

osób

nieprzytomnych. Wykorzystuje się w nich system elektronicznego przetwarzania obrazu
poprzez układy optyczne.

Kamery wziernikowe wykorzystuje się w działaniach podczas katastrof budowlanych,

a w szczególności:

−

poszukiwanie osób zasypanych,

−

dokładna lokalizacja poszkodowanego,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

rozpoznanie stanu poszkodowanego,

−

nawiązanie kontaktu z poszkodowanym,

−

penetracja struktury gruzowiska przed rozpoczęciem prac wyburzeniowych.

Bioradar

Bioradar jest to urządzenie wykorzystujące w lokalizacji osób zasadę odbicia fal

radiowych. Poprzez skierowanie fal radiowych na obszar gruzowiska, czuła antena zbiera
wszelkiego rodzaju sygnały pochodzące z odbić. Sygnały te przechodzą analizie i weryfikacji
w właściwym programie komputerowym. Na podstawie wyników analizy możemy stwierdzić
czy w gruzowisku znajdują się żywe osoby czy też nie.

Zadania jednostek PSP podczas likwidacji katastrof budowlanych

Doświadczenia z przeprowadzonych akcji ratownictwa budowlanego wskazują, że przed

służbami ratowniczymi stoją następujące zadania:

−

Poszukiwanie osób zagruzowanych. Do wykonania tego zadania wykorzystuje się
najbardziej doświadczonych ratowników, a także przyrządy reagujące na odgłosy, szmery
i stuków wydobywających się z pod gruzu, kamery termowizyjne, psy ratownicze.

−

Ewakuacja poszkodowanych z wyższych pięter. Zadanie to może być przeprowadzane
w następujący sposób:

−

ewakuacja z balkonów i przez otwory okienne,

−

wykorzystanie częściowo zachowanych pionów komunikacyjnych (klatki schodowe,
szyby windowe),

−

zastosowanie do ewakuacji przebić w ścianach i stropach, ewakuacja przy pomocy
helikopterów.

−

Odgruzowywanie, rozumiane jako zespół czynności mających na celu wydobycie
z zawałów i gruzów uwięzionych osób. Możemy tu mówić o wyburzaniu, stemplowaniu,
podpieraniu, ściąganiu, rozpieraniu, podkopach, budowach chodnikowych, szalunkach,
tunelach, przebijaniu i przewiercaniu, a także usuwaniu gruzu metodą odkrywkową.
Odgruzowanie może być prowadzone w sposób:

−

ręczny (tylko z wykorzystaniem rąk ratowników),

−

z użyciem narzędzi,

−

narzędziowo-maszynowy (koparka wspierana jest piłą do cięcia metalu),

−

maszynowy lub ręczno-maszynowy,

−

przy pomocy materiałów wybuchowych.

−

Pomiary i likwidacja wydobywających się mediów zagrażających poszkodowanym.
Zadaniem służb ratowniczych jest odcięcie zasilania (gazem, prądem, wodą, parą
i innymi mediami) i likwidacja innych zagrożeń dla poszkodowanych.

−

Ewakuacja zagrożonych i poszkodowanych, zarówno tych zagruzowanych oraz
znajdujących się na górnych piętrach uszkodzonego budynku, jak i tych
w studniach, kanałach i tunelach. Ratowanie ludzi odbywa się przy wykorzystaniu
częściowo zachowanych pionów komunikacyjnych, przez przebicia w stropach, po
zewnętrznych stronach budynku, śmigłowcami, a zwłaszcza przy wykorzystaniu całej
gamy sprzętu ratowniczego do ewakuacji. Ważne jest, aby odgruzowana osoba już w
miejscu odnalezienia otrzymała niezbędną pomoc medyczną.

−

Dostarczenie powietrza. Po kilku godzinach w zasypanych obiektach, wykopach,
tunelach i studniach może brakować powietrza. Powietrze może być dostarczane przez
wykonanie

przebicia,

przewiercenia,

uszkodzoną

instalacją

lub

przewodami

wentylacyjnymi, szybowymi, windowymi itp., a także strażackimi wężami. Używa się do

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

tego celu agregaty piany lekkiej, oddymiające, wentylatory dymowe, sprężarki od
narzędzi pneumatycznych, a także butle ze sprężonym powietrzem.

−

Zabezpieczenie przeciwpożarowe. Często katastrofom budowlanym towarzyszą pożary.
Zmniejszają one szansę przeżycia zagruzowanych.

−

Oznakowanie i zabezpieczenie terenu. Oznakowanie spełnia przy akcji ważną rolę.
Można je podzielić na oznakowanie:

−

całego terenu akcji,

−

poszczególnych sektorów działań ratowniczych,

−

miejsc dyslokacji poszczególnych służb i odwodów,

−

miejsc gdzie występuje największe prawdopodobieństwo znalezienia zasypanych,

−

miejsc lub rejonów zagrożonych substancjami toksycznymi i trującymi,

−

dróg alarmowej komunikacji dla ratowników,

−

elementów konstrukcyjnych niebezpiecznych dla ratowników, osób funkcyjnych,
dziennikarzy itp.,

−

tras przejazdowych, wysypisk gruzu i punktów koncentracji dla służb ratowniczych,-
punktów informacyjnych, pomocy socjalnej i medycznej, stanowisk kierowania itp.

−

zabezpieczamy także grożące dalszym zawaleniem konstrukcje, a przy studniach
i wykopach wykonujemy prace mające na celu niedopuszczenie do dalszego obsuwania
się gruntu.

−

Oświetlenie miejsca i terenu. Akcja ratownictwa budowlanego najczęściej prowadzone
są nieprzerwanie przez długo okres czasu a nawet kilka dni, dlatego dostarczenie energii
elektrycznej i zapewnienie oświetlenia jest ważne. Na terenie akcji korzysta się
z następujących źródeł energii elektrycznej:

−

sieci zakładów energetycznych,

−

samochodów oświetleniowych PSP,

−

agregatów elektryczno-oświetleniowych,

−

samochodów ratownictwa technicznego, posiadających agregaty i maszty
oświetleniowe,

−

wojskowych samochodów-reflektorów,

−

oświetlenia bateryjno-akumulatorowego.

−

Zabezpieczenie socjalne. Zabezpieczenie socjalne osób, które przeżyły katastrofę
budowlaną jest bardzo ważne. W ramach organizacji tego zabezpieczenia konieczne jest
podejmowanie działań i decyzji zapewniających: odzież, koce, wyżywienie, lekarstwa,
najniezbędniejsze przedmioty osobistego użytku, pomieszczenia zastępcze pomoc
prawną, pedagogiczną, psychologiczną, pieniądze, łączność, tymczasowe dokumenty,
informacje, a zwłaszcza reagowanie na osobiste dylematy poszczególnych osób.
Zabezpieczenie socjalne ratowników jest prostsze w realizacji. Ogranicza się do
wyżywienia, wypoczynku, wymiany umundurowania, pomocy medycznej, uzupełnienia
wyekwipowania, a także zapewnienia łączności z domem.

−

Zapewnienie rezerw, odwodów, materiałów ratowniczych i organizacja punktów
naprawczych. Materiały przydatne to drewno do podpór, szalunków, obudów i stempli,
gwoździe, rurki wskaźnikowe, klamry, tarcze do pił itp.

−

Zabezpieczenie dokumentacyjne akcji oraz zabezpieczenie śladów pozwalających
ustalić przyczynę katastrofy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Organizacja działań ratowniczych podczas katastrofy budowlanej

Po przybyciu na miejsce zdarzenia służb ratowniczych należy:

−

miejsce katastrofy budowlanej trzeba odgrodzić w takim promieniu, aby osoby postronne
nie utrudniały akcji i nie poniosły obrażeń na skutek spadających szczątków. Ruch
kołowy trzeba zamknąć w takiej odległości, aby wstrząsy nie zagrażały zawaleniem się
budynku. Należy udzielić odpowiednich wskazówek Policji,

−

natychmiast po przybyciu na miejsce katastrofy budowlanej dowódca tej akcji musi
przeprowadzić rozpoznanie, a w nim:

−

bezwzględnie odłączyć wszystkie media zasilające budynek,

−

ocenić rozmiar katastrofy i stan elementów budowli,

−

stwierdzić czy w katastrofie uczestniczyli ludzie a jeżeli tak to gdzie się znajdują
i czy są ofiary śmiertelne lub ranni,

−

w miarę możliwości ustalić liczbę osób mogących się znajdować w budynku,

−

zasięgnąć informacji u mieszkańców lub świadków zdarzenia. W razie wątpliwości
prace poszukiwawcze należy prowadzić dopóty, dopóki nie ustali się, że nikt nie
pozostaje pod gruzami. Jeżeli budynek graniczył z ulicą, należy przyjąć, że pod
rumowiskiem mogą znajdować się zasypani przechodnie,

−

upewnić się, czy w skutek uszkodzenia przewodów gazowych, elektrycznych,
wodociągowych lub ciepłowniczych nie ma dalszych zagrożeń dla poszkodowanych
i ratowników (np. wybuchy gazu, porażenia prądem), w przypadku istnienia takich
zagrożeń niezwłocznie im zapobiec.

−

w zależności od sytuacji i rozmiarów katastrofy, jeżeli przypuszcza się, że wśród ofiar są
ludzie zasypani, należy bezzwłocznie zażądać dodatkowych ekip ratunkowych, w tym
specjalistycznych grup poszukiwawczo – ratowniczych wyposażonych w elektroniczny
sprzęt lokalizacyjny i posiadających wyszkolone psy poszukiwawcze, policji, pogotowia
ratunkowego, służb komunalnych, wyznaczonych ekip technicznych ze sprzętem
specjalistycznym przewidzianym w planie działań ratowniczych, a także dodatkowych sił
i środków jednostek ochrony przeciwpożarowej oraz specjalisty ds. ratownictwa.

−

przeprowadzić ewakuację ludzi z zagrożonych miejsc, którzy nie zostali uwięzieni
w gruzach, lecz są ranni.

−

usunąć ofiary śmiertelne znajdujące się na zewnątrz gruzowiska.

−

ekipy ratownicze powinny być jak najmniejsze, aby w razie niebezpieczeństwa ludzie ci
mogli się łatwiej wycofać. Prace ich trzeba asekurować rozstawiając posterunki; ludzie ci
nasłuchują i obserwują czy nie pojawiają się nowe oznaki niebezpieczeństwa.

−

w szczególnie niebezpiecznej sytuacji należy ograniczyć się do doraźnego wzmocnienia
i podparcia części zwalonego budynku, mając na względzie przede wszystkim
bezpieczeństwo ekip.

−

gdy akcję przeprowadza się w nocy, miejsce katastrofy musi być dobrze oświetlone.
Ułatwia to pracę i chroni przed wypadkami.

−

po zakończeniu prac umocnieniowych trzeba przedsięwziąć środki, aby uniemożliwić
wchodzenie na wzmocnione części budynku i ich uszkodzenie.

−

wstrząsy wywołane ruchem ulicznym mogą rozluźnić stemple. Dlatego należy
skontrolować wszystkie stemple. Zaklinowanie lub usztywnienie ruchomych części
zapobiegnie niebezpieczeństwu ponownego zawalenia się.

−

elementy grożące runięciem należy prowizorycznie zabezpieczyć, unikając przy tym
wstrząsów. Stemplowanie musi być tak wykonane, aby nie utrudniało w miarę
możliwości akcji ratowniczej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

akcję ratowniczą rozpocząć od pomieszczeń, w których poszkodowani zagrożeni są
brakiem powietrza, ulatniającym się gazem, zalaniem wodą i zapewnić im pomoc
medyczną

−

jeżeli do ratowania rannych lub zasypanych trzeba przystąpić w warunkach stałego
niebezpieczeństwa, należy wystawić posterunki, które obserwowałyby grożące
obsunięciem elementów konstrukcji budowlanych.

−

użycie sprzętu ciężkiego w celu usunięcia szczątków i gruzu w momencie dotarcia do
zasypanych należy ograniczyć, gdyż ofiary mogłyby doznać obrażeń.

−

przy usuwaniu zawalonych stropów w pierwszej kolejności usunąć gruz znajdujący się
pomiędzy tymi elementami, a dopiero potem elementy stropu i belki nośne.

−

w razie odnalezienia miejsc zasypanych osób trzeba je wydobyć spod gruzu i natychmiast
udzielić im pierwszej pomocy przed lekarskiej.

−

podczas wydobywania ludzi spod gruzu w pierwszej kolejności uwolnić głowę i piersi, po
czym jak najszybciej oczyścić wyratowanemu twarz (usta, nozdrza).

−

kierujący działaniem ratowniczym powinien jak najszybciej ocenić przyczynę katastrofy
budowlanej i stopień dalszego zagrożenia.

−

jeżeli niezbędne jest podnoszenie zawalonych elementów konstrukcji w celu uwolnienia
ludzi, a nie ma pewności, czy ich podniesienie nie spowoduje dalszego zawalenia się
budynku, należy skorzystać z pomocy specjalisty ds. ratownictwa budowlanego.

−

przed wezwaniem dalszych sił straży pożarnej i zapotrzebowaniem dodatkowego sprzętu
należy: sporządzić szkic dotyczący stemplowania. Ustalić ilość i rodzaj potrzebnego
materiału i sprzętu, określić liczebność sił.

−

akcję ratowniczą zakończyć z chwilą wydobycia z gruzów ostatniego poszkodowanego
oraz upewnienia się, że stan techniczny obiektu nie stwarza dalszego zagrożenia.

4.3.2.

Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Jakie mogą być potencjalne przyczyny katastrof budowlanych?

Jak brzmi definicja uszkodzonego budynku?

Jakie znasz najczęściej spotykane rodzaje zagruzowań na miejscu katastrofy budowlanej?

Jakie uszkodzenia najczęściej występują podczas katastrof budynków o konstrukcji
szkieletowej?

Jakie informacje i od kogo będziesz starał się ustalić podczas rozpoznania na miejscu
katastrofy budowlanej?

Jakie zagrożenia dla ratowników mogą wystąpić na miejscu katastrofy budowlanej?

W jaki sposób ratownicy powinni prowadzić poszukiwania osób zagruzowanych na
miejscu katastrofy budowlanej?

Jakie działania ratownicze na miejscu katastrofy budowlanej wykonuje PSP?

Jakie służby współdziałające wspomagają prace ratowników PSP na miejscu katastrofy
budowlanej?

10.

Jakie zagrożenia mogą pochodzić od instalacji podłączonych do budynków, które uległy
zniszczeniu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.3.

Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Jesteś dowódcą zastępu ratowniczego, przeprowadź działania ratownicze, jakie wykonasz

po otrzymaniu następującego zgłoszenia.

Zgłoszenie:
W dniu xx.xx.xxxx o godzinie 10.30 w miejscowości ZZZZZZZZ doszło do wybuchu

gazu w budynku jednorodzinnym. W wyniku zdarzenia uszkodzeniu uległa ściana zewnętrzna
budynku oraz pali się pomieszczenie kuchni. W budynku mieszkała rodzina dwuosobowa,
najprawdopodobniej jedna osoba przebywała wewnątrz w trakcie wybuchu. Budynek
podłączony jest do instalacji gazu ziemnego.

Sporządź meldunek z miejsca zdarzenia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenia, powinieneś:

wezwać na miejsce zdarzenia służby współdziałające,

ustawić samochody ratownicze w odpowiedniej odległości od miejsca zdarzenia,

zabezpieczyć i oznaczyć teren akcji ratowniczej,

wykonać prawidłowe rozpoznanie wstępne na miejscu zdarzenia,

odłączyć media w budynku,

zabezpieczyć pod względem gaśniczym teren działań ratowniczych,

dobrać odpowiedni sprzęt ratowniczy do zaistniałego zdarzenia,

zastosować odpowiednie środki ochrony osobistej dla strażaków ratowników,

ugasić pożar budynku,

10)

odnaleźć poszkodowana osobę,

11)

wydobyć poszkodowanego z budynku

12)

udzielić poszkodowanemu pierwszej pomocy przedmedycznej,

13)

przekazać poszkodowanego ratownikom medycznym z Pogotowia Ratunkowego

14)

przeszukać cały teren katastrofy budowlanej

15)

prowadzić prawidłowo korespondencję radiową,

16)

przekazać miejsce zdarzenia odpowiednim służbom,

17)

sporządzić meldunek z zaistniałego zdarzenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

literatura, karty substancji niebezpiecznych,

−

samochody ratownicze GBA oraz SCRT,

−

sprzęt łączność radiowej,

−

literatura z zakresu ochrony przeciwpożarowej,

−

dokumentacje Kierującego Działaniami Ratowniczymi,

−

materiały piśmiennicze

−

stanowisko komputerowe z dostępem do Internetu i drukarką.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.4.

Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

zdefiniować i wyjaśnić pojęcie: katastrofy budowlanej?

omówić sposoby zabezpieczenia miejsca zdarzenia podczas
katastrofy budowlanej?

przeprowadzić rozpoznanie na miejscu katastrofy budowlanej?

omówić metody poszukiwań osób zasypanych?

wymienić sposoby odgruzowywania przy pomocy specjalistycznego
sprzętu?

wymienić zadania służb współdziałających na miejscu katastrofy
budowlanej?

przedstawić zasady zabezpieczenia ratowników na miejscu katastrofy
budowlanej?

wymienić specjalistyczny sprzęt ratowniczy wykorzystywany na
miejscu katastrofy budowlanej?

wymienić zasady ewakuacji osób poszkodowanych na miejscu
katastrofy budowlanej?

10)

omówić zasady działania geofonów?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4.

Działania ratownicze podczas usuwania skutków powodzi

4.4.1.

Materiał nauczania

Zagrożenia związane z powodzią

Powódź jest zjawiskiem przyrodniczym o charakterze ekstremalnym, często

gwałtownym, występującym nieregularnie. Można przyjąć definicję, ze z powodzią mamy do
czynienia wtedy, gdy wezbrane wody rzeki, jeziora lub morza przekraczają granice, w których
zwykle się mieszczą i zalewają nowe obszary, wyrządzając szkody materialne, a często niosąc
ś

mierć ludziom i zwierzętom.

Rodzaje ochrony przeciwpowodziowej
Bierną ochronę przeciwpowodziową stanowią obiekty, które zabezpieczają określone

tereny lub zmniejszają wielkość fali powodziowej przez sam fakt swego istnienia, jak również
niektóre działania człowieka, a więc:

−

wały przeciwpowodziowe,

−

poldery otwarte (nie sterowane),

−

zbiorniki przepływowe i suche zbiorniki bez zamknięć,

−

kanały ulgi i bramy przeciwpowodziowe,

−

właściwe zagospodarowanie zlewni (głównie zalesienie),

−

utrzymanie właściwego stanu koryta rzeki i międzywała (obszar położony po obu
stronach rzeki, między wałami przeciwpowodziowymi) – bez zwalonych pni
i hamującego przepływ wody zadrzewienia,

−

regulacja rzek i potoków górskich,

−

ewakuacja ludności z zagrożonych terenów,

−

wzmacnianie wałów przeciwpowodziowych.
Czynna ochrona przeciwpowodziowa polega na sterowaniu obiektami hydrotechnicznymi

w celu ograniczenia skutków powodzi. Sterowanie to opiera się na częściowym zatrzymaniu
fali powodziowej w przygotowanym zbiorniku, kiedy przepływy i stany wody osiągają
najwyższe wartości. Taki efekt nazywa się ścięciem szczytu fali powodziowej. Do ochrony
czynnej zaliczamy, zatem eksploatację następujących obiektów i niektóre działania:

−

zbiorniki retencyjne,

−

poldery z ruchomymi zamknięciami pozwalającymi sterować dopływem wody,

−

suche zbiorniki z regulowanym odpływem,

−

lodołamacze i inne metody likwidacji zatorów lodowych.

Przyczyny i rodzaje powodzi

Rozróżniamy następujące rodzaje powodzi:

−

opadowa (powstająca w wyniku intensywnych, a czasami również długotrwałych
opadów),

−

roztopowa (powstająca w wyniku gwałtownego topnienia pokrywy śnieżnej),

−

zatorowa (powstająca w wyniku zablokowania koryta rzeki różnymi formami lodowymi),

−

sztormowa (powstająca na skutek spychania wód morza lub jezior przez wiatr).
Najczęstszą przyczyną powodzi są intensywne, nierzadko długotrwałe opady deszczu,

które częściowo wsiąkają w grunt, ale w większości spływają po powierzchni terenu do
lokalnych strumyków i łączą się na dnie doliny z głównym ciekiem. Intensywność i czas
trwania wezbrania powodziowego wywołanego opadami będą zależne od ich natężenia
i czasu trwania. Przebieg wezbrania zależy także od spadków poprzecznych i podłużnych
całej doliny oraz zdolności retencyjnej zlewni.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Z powodziami, których przyczyną są intensywne opady, mamy częściej do czynienia na

zlewniach mniejszych (lokalnych) lub w terenach górskich. Długotrwałe i intensywne opady
na znacznych obszarach mogą spowodować wezbrania naszych największych rzek.

Drugim z kolei (pod względem częstości występowania) rodzajem powodzi w klimacie

umiarkowanym, występującym zwykle na wiosnę, są powodzie roztopowe.
Zdarzają się także w zimie, wywołane ociepleniem występującym wraz z opadami deszczu.
Powodzie roztopowe występują częściej w środkowych i dolnych odcinkach rzek.

Wały ochronne

Rozmiary powodzi oraz szkody wyrządzone przez nie mogą być bardzo poważnie

ograniczone i zmniejszone w wyniku zastosowania wałów ochronnych.

Budowa obwałowań ochronnych jest najdawniej stosowanym środkiem ochrony od

skutków powodzi. Wały są elementem regulacji rzek na wielką wodę, buduje się je wówczas,
gdy obszary w dorzeczu zagrożone powodzią są rozległe i, żyzne oraz gdy mają być
zagospodarowane urbanistycznie i przemysłowo. Najlepiej obwałowanymi rzekami w Polsce
są: Wisła, Warta, Odra, Noteć oraz ujściowe odcinki dopływów tych rzek.

Rodzaje obwałowań

Wał przeciwpowodziowy jest to budowla ziemna, chroniąca tereny przyległe przed

zalaniem utrzymująca piętrzenie w okresach występowania wysokich stanów wody.

W zależności od pełnionych zadań wały dzielimy na:

−

wały o pełnej ochronie tzn. wały zimowe, które nie dopuszczają do przelania się przez
korony wody stuletniej lub o mniejszym prawdopodobieństwie tzn., że wytworzony profil
koryta praktycznie jest bezpieczny - przepuści maksymalny przepływ

−

wały o częściowej ochronie, przez które możliwe jest przelanie się wód większych od
wody przyjętej za podstawę obliczeń rozstawy wałów w projekcie z tym, że
prawdopodobieństwo tej wody jest większe od 1%, do tej grupy należą wały letnie

−

wały główne (przybrzeżne) buduje się wzdłuż biegu rzeki przede wszystkim na terenie
gdzie ciek rozwija swój naturalny nurt, lub wzdłuż koryta właściwego.

W zależności od otoczenia wodą rozróżniamy wały:

−

wały otwarte z obu stron otoczone wodą,

−

wały zamknięte z jednej strony otoczone wodą.

Wały otwarte nie chronią terenów przyległych do zalewów. Zadaniem ich jest prowadzić
wielką wodę w założony kierunek i ułatwić odprowadzenie rumowiska rzecznego, pełnią one
funkcję stałych tarcz kierujących.

Wśród nich rozróżnia się wały:

−

boczne,

−

poprzeczne,

−

kierujące.
Wały zamknięte mają zawsze charakter obronny. Połączenie i zakończenie wału

głównego z wysokim brzegiem odbywa się za pomocą wałów skrzydłowych.
Poza tym można spotkać wały:

−

wsteczne – służące do ochrony terenów położonych nad dopływem rzeki obwałowanej,

−

Pierścieniowe – które osaczają i chronią przed zalewami poszczególne osiedla, grupy
gospodarstw lub inne ważne obiekty zlokalizowane na terenach indu akcyjnych,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

działowe – dzielą teren na mniejsze pola. Ich zadaniem jest graniczenie powierzchni
zatopionej w wypadku przerwania wału lub konieczności zatopienia wydzielonego działu.

W praktycznym zastosowaniu jest również podział wałów na klasy ze względu na wielkość
obszaru chronionego.

Wzmocnienie doraźne obwałowań w okresie akcji powodziowej

Jako doraźne zabezpieczenie obwałowań traktować należy te, które wykonane są

bezpośrednie przed akcją przeciwpowodziową lub w trakcie jej trwania. Wykonuje się je
natychmiast po stwierdzeniu niekorzystnej sytuacji mogącej spowodować awarię.
Wzmocnienia doraźne obwałowań dotyczą najczęściej zabezpieczenia przed:

−

przelaniem się wody przez koronę obwałowań,

−

przeciekami przez korpus wału,

−

przesiąkami przez korpus i podłoże wału,

−

rozmyciem skarpy odwodnej oraz brzegów rzeki przy stopie wału.

Zabezpieczenie przed przelaniem się wody przez koronę wału

Zabezpieczenie przed przelaniem się wody przez koronę polega głównie na

podwyższeniu korony, a o przyjęciu sposobu zabezpieczenia decydują:

−

długość odcinka, na którym mają być wykonane roboty,

−

materiały będące w dyspozycji,

−

spodziewane wielkości przyboru wody.

Najczęściej stosowanymi sposobami zabezpieczeń są:

−

podwyższanie wału workami z piaskiem – przy niskich piętrzeniach stosować można
jeden ciąg worków, przy wyższych piętrzeniach dwa ciągi wypełnione gruntem słabo
przepuszczalnym (nawóz zwierzęcy). Worki układa się do wysokości 40 cm. Nie należy
ich zbytnio wypełniać piaskiem, bo wtedy źle przylegają do siebie. Od strony wody
uszczelnia się je nawozem z gliną.

−

wykonanie pojedynczej ścianki – zabezpieczenie to stosuje się na krótkich odcinkach
podwyższonych nie wyżej niż 10 cm. Wbijanie pali grozi upłynnieniem gruntu należy,
więc wbijać je przy niskich stanach wody.

−

wykonanie grodzy – Stosuje się na niewielkich odcinkach w przypadku podwyższenia
wału nie wyżej niż 1,5 m.

Zabezpieczenie przed przeciekami przez korpus wału.

Pierwszym objawem przecieków jest wydostanie się baniek powietrza. Następuje

zawilgocenie nasypu oraz tworzą się małe źródełka, przekształcające się w wyraźnie
uformowane drogi filtracji. Do najczęściej stosowanych zabezpieczeń przed przeciekami
przez korpus wału można zaliczyć:

−

wbicie ścianki z pali i uszczelnienie gruntem spoistym. Metoda ta ma zastosowanie
w przypadku, gdy w przypowierzchniowej warstwie wału znajdują się nory gryzoni

−

wykonanie na zawale grobelek ochronnych z worków. Grobelki te mają za zadanie
zniwelowanie różnicy ciśnień, przez co zmniejszają się gradienty hydrauliczne,
a w efekcie także przecieki i sufozja.

−

wyłożenie skarpy odwodnej wału folią i dociążenie jej workami z piaskiem. Folię należy
układać ze spadkiem stopy skarpy na zakład około 20 cm. i dociążyć workami
z piaskiem.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zabezpieczenie przed przesiąkaniem przez korpus i podłoże obwałowań

Przesiąki mają charakter bardziej intensywny niż przecieki i zajmują najczęściej znaczne

długości korpusu wału oraz mogą występować na długich i szerokich odcinkach podłoża
obwałowań. Do najczęściej stosowanych zabezpieczeń doraźnych przed przesiąkami można
zaliczyć:

−

dociążenie stopy skarpy odpowietrznej i terenu przyległego workami z piaskiem. Worki
powinny być ułożone rzędami jeden na drugim zgodnie ze spadkiem skarpy. Odległości
między rzędami 50 do 100 cm. Obecnie zaleca się układanie obciążenia z worków na
włókninie filtracyjnej ułożonej wzdłuż skarpy na zakład 30 do 40 cm. Zapobiega to
unoszeniu się drobnych cząstek gruntu.

−

dociążenie podłoża przy odpowietrznej stronie wału. W miejscach przesiąków lub przebić
należy ułożyć włókninę filtracyjną wzdłuż wału na zakłady, a następnie przysypać ją na
odpowiednią wysokość gruntem piaszczystym.

−

wykonanie ujęć źródlisk (przebić) na podłożu poprzez ich obudowę workami z piaskiem
lub wielo średnicowej rury stalowej lub aluminiowej. Przy przebiciach bardziej
rozległych umocnienie tego typu może być większe i mocniejsze.

Zabezpieczenie skarpy odwodnej przed rozmyciem

Rozmycie wału silnym prądem wody ma zwykle miejsce na wklęsłych łukach

obwałownic. Zabezpieczenie przed rozmyciem skarpy jest trudne (obok prób zasypania
wyrwy gruntem kamienistym, workami z piaskiem lub uszczelnienia skarpy folią) można
stosować:

−

ubezpieczenie skarpy wiązkami faszynowymi. Układa się wzdłuż wału wiązki faszynowe
wierzchołkami w kierunku przepływu wody przybijając je do wału kołkami poprzez
kiszki faszynowe.

−

odbudowę wyrwy po stronie odpowietrznej.

−

ochronę skarpy przed falowaniem.

Ma ona miejsce tam gdzie przy dużej odległości na biegu fali utrzymują się przez dłuższy czas
silne wiatry. Zabezpieczeniem łagodzącym skutki falowania może być w takim przypadku
wiązanie pływających wiązek faszynowych lub dłużyc drewnianych na uwięziach
przytwierdzonych do kołków wbitych w wał. Można dodatkowo zastosować umocnienia
z worków ułożonych w strefie mniejszego falowania wody. Zabezpieczenie to może być także
stosowane jako zabezpieczenie przed krą.

Przerwanie wału

Jeśli mimo obrony lub z jej braku wał został przerwany, staramy się wyrwę zlikwidować.

Staramy się zwykle w pierwszej fazie zablokować wyrwę drzewami, spławionymi z wodą
i zakotwiczonymi w miejscu wyrwy. Jednocześnie rozpoczynamy bicie pali wzdłuż osi wału
i w ich oparciu zatapiamy elementy faszynowe lub worki z piaskiem, przekładając to
wszystko gęsto kamieniami. Po uchwyceniu wody część odpowietrzną utworzonej tamy
uszczelniamy nawozem, gliną lub piaskiem.

Ewakuacja

Ewakuacja polega na zorganizowanym przemieszczeniu ludności z rejonów, w których

jej przebywanie może zagrażać życiu lub zdrowiu do rejonów bezpiecznych. Jako jeden ze
sposobów zbiorowej ochrony ludności ma na celu minimalizowanie strat spowodowanych
zagrożeniami występującymi w okresie pokoju i wojny. Z uwagi na uwarunkowania
wynikające z rodzaju niebezpieczeństwa lub zagrożenia, ewakuacja może być prowadzona
w sposób planowy lub doraźny. Ewakuacje ludności planuje się i przygotowuje w czasie

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

pokoju, a realizuje w czasie wojny lub w przypadku występowania nadzwyczajnych zagrożeń,
jeżeli zachodzi taka konieczność.

Podstawowym działaniem ratowniczym podczas akcji przeciwpowodziowej jest

ewakuacja ludności zwierząt i mienia oraz zaopatrzenie obszarów odciętych wodami
powodziowymi.

Ewakuacja ludności, inwentarza oraz mienia z obszarów zagrożonych zalaniem

Ewakuacja ludności, inwentarza oraz mienia z obszarów zagrożonych zalaniem

występuje wtedy, gdy istnieje bezpośrednie niebezpieczeństwo zalania terenów i nie ma innej
możliwości usunięcia zagrożenia dla życia ludności i zapobieżenia stratom w mieniu.
Sytuacja taka daje pewien komfort przeprowadzenia akcji, ze względu na możliwość dotarcia
do ewakuowanych i przeprowadzenia ewakuacji dostępnymi środkami transportu kołowego
wykorzystując jeszcze niezalane drogi. Wystarczające do przeprowadzenia takiej ewakuacji
będą miejscowe komitety przeciwpowodziowe z lokalnymi siłami i środkami bez
konieczności angażowania jednostek ratowniczych głównych sił akcji przeciwpowodziowej.
W tym czasie wskazane jest ewakuowanie mienia ważnego i cennego dla gospodarki
narodowej. Należy zabezpieczyć lub przenieś w bezpieczne miejsce dokumenty znajdujące się
w archiwach, w urzędach, zabezpieczyć bazy danych w komputerach. Należy przeprowadzić
ewakuację dzieł sztuki, rekwizytów teatralnych, kostiumów, woluminów w bibliotekach oraz
innych wartościowych przedmiotów.

Ewakuacja ludności odciętej wodami powodziowymi

Ewakuacja ludności odciętej wodami powodziowymi z miejsc zagrożonych występuje

wtedy, gdy po wylewie wód, ludność znalazła się na otoczonych wodą wzniesieniach terenu
(wysepkach), a prognozy przewidują dalsze podniesienie się wód powodziowych i nie ma
warunków na dłuższe bezpieczne pozostawanie tam ludności. Sytuacja ta wymaga użycia
sprzętu umożliwiającego dotarcie do odciętych wodami ludzi oraz ich ewakuację łącznie
z inwentarzem żywym i mieniem. Akcję taką winny przeprowadzić wszystkie podmioty
ratownicze dysponujące jednostkami pływającymi i śmigłowcami. Niekiedy wysokość
poziomu wód powodziowych umożliwia dotarcie do ewakuowanych transportem kołowym,
zwłaszcza ciągnikami z przyczepami, furmankami, samochodami ciężarowymi o wysokim
zawieszeniu i napędzie terenowym. Akcja taka nie narzuca ratownikom bezwzględnego
pośpiechu w działaniach, co pozwala im na właściwe zapewnienie bezpieczeństwa
prowadzonych działań i ewakuację większej ilości mienia.

Ratownictwo ludzi z obszarów zalanych wodami powodziowymi

Ratownictwo ludzi z obszarów zalanych wodami powodziowymi; tj. wtedy, gdy ludzie

znajdują się bezpośrednio w wodzie lub na przedmiotach pływających lub nad nadwodnych
częściach zalanych obiektów. Sytuacja taka może się zdarzyć przeważnie w początkowej fazie
powodzi lub wskutek zatopienia środka transportowego (łodzi, samochodu, itp.)
z przewożonymi ludźmi. Jest to moment krytyczny i pośpiech jest tu bezwzględnie wskazany
i zdecydowanie rzutuje na powodzenie akcji. Akcje taką winny przeprowadzić wszystkie
podmioty

ratownicze

dysponujące

jednostkami

pływającymi

migłowcami

oraz

poduszkowcami lub innym sprzętem mogącym służyć natychmiastowej pomocy.

Nie zawsze konieczna jest ewakuacja ludności z obszarów odciętych wodami

powodziowymi. Jeżeli tereny te nie są zagrożone całkowitym zalaniem, ludność pozostaje
w swoich domostwach. W takich okolicznościach jednostki ratownicze mogą spełniać
następujące zadania:

−

przewozić dla ludzi i zwierząt, żywność, wodę pitną, paszę,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

współpracować ze służbą medyczną przy udzielaniu pomocy poszkodowanym (transport
chorych, lekarstw, lekarzy, itp.),

−

współpracować z Policją i wojskiem przy zabezpieczaniu przed grabieżą terenów
opuszczonych przez ludność.

Zasady ewakuacji

Po powiadomieniu o ewakuacji, ludność podlegająca tej akcji powinna natychmiast

przygotować się do wyjazdu lub do wymarszu. Powinna zabrać ze sobą niezbędne dokumenty,
rzeczy osobiste, ubranie i bieliznę, podręczną apteczkę oraz żywność na trzy dni. Bagaż
powinien być spakowany w sposób umożliwiający łatwe jego przenoszenie. Ogólna ilość
bagażu nie powinna przekraczać 50 kg na osobę dorosłą.

W pierwszej kolejności umożliwia się ewakuację:

−

kobietom ciężarnym,

−

osobom starszym,

−

osobom niepełnosprawnym,

−

matkom z dziećmi do lat 7.

W drugiej kolejności umożliwia się ewakuację pozostałej zagrożonej ludności.

Sprzęt ratowniczy służący do ewakuacji

Sprzęt podstawowy przydatny w czasie akcji przeciwpowodziowej ze względu na jego

zastosowanie przedstawia się następująco:
Sprzęt do patrolowania i obserwacji oraz rozpoznawania zagrożeń powodziowych:

−

migłowce, samoloty,

−

poduszkowce,

−

samochody terenowe,

−

łodzie motorowe,

−

zestawy do nurkowania.

Sprzęt do ewakuacji i transportu oraz zaopatrzenia ludności i zwierząt na terenie
powodziowym w żywność, wodę, lekarstwa i paszę:

−

samochody ciężarowe,

−

transportery pływające (amfibie),

−

łodzie,

−

migłowce,

−

poduszkowce,

−

ciągniki z przyczepami,

−

zaprzęgi konne z furmankami.

Zasady bezpieczeństwa podczas ewakuacji

Podczas ewakuacji dla bezpieczeństwa ratowników i ratowanych na jednostkach

pływających należy obsadzać osoby umiejące dobrze pływać, a zwłaszcza tych
z uprawnieniami wodnymi (np. ratownik wodny WOPR, płetwonurek, sternik motorowodny,
patent żeglarski, itp.). Ratownik musi znać środowisko wodne i mieć świadomość zagrożenia
wodnego, pozwoli to na bezpieczne i właściwe prowadzenie działań ratowniczych.

Na jednostki pływające po terenach zatopionych należy zabierać przewodnika spośród

miejscowej ludności. Uchroni to łódź lub amfibię przed wpłynięciem na słupki, kołki czy
płoty, które mogą przedziurawić im dno i je zatopić.

Podczas przeprowadzania /ładowania/ ewakuowanych osób na jednostki pływające należy

przestrzegać następujących zasad:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

nie przekraczać ładowności łodzi,

−

ewakuowanych przemieszczać tylko w pozycji siedzącej na dnie łodzi,

−

zabraniać wykonywania wszelkich niezbędnych ruchów,

−

wszyscy ewakuowani winni by ubrani obowiązkowo w kamizelki asekuracyjne,

−

w pierwszej kolejności przeprowadzać do łodzi kobiety i dzieci, zapewniając im opiekę
mężczyzn,

−

w celu uniknięcia paniki nie zabierać na łódź samych kobiet lub dzieci,

−

zachować spokój i opanowanie.
W miejscu pobytu ludność ewakuowana winna mieć zapewnione godziwe lokum, opiekę

medyczną, żywność a także opiekę psychologa.

4.4.2.

Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Jak brzmi definicja powodzi?

Jakie obiekty zaliczamy do obiektów spełniających zadania biernej ochrony przed
powodzią?

Jakie znasz przyczyny i rodzaje powodzi?

W jaki sposób należy przeprowadzać ewakuację osób poszkodowanych podczas
powodzi?

Przy pomocy jakiego sprzętu będziesz wykonywał ewakuację ludzi i mienia podczas
powodzi?

Jakie znasz rodzaje wałów przeciwpowodziowych?

Jak znasz sposoby zabezpieczania wałów przed przerwaniem?

W jaki sposób należy ułożyć worki z piaskiem w celu podwyższania korony wałów
przeciwpowodziowych?

4.4.3.

Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Jesteś dowódcą zastępu ratowniczego, przeprowadź działania ratownicze, jakie

wykonasz, po otrzymaniu następującego zgłoszenia.

Zgłoszenie:
W dniu xx.xx.xxxx o godzinie 10.30 w miejscowości ZZZZZZZZ w wyniku

gwałtownych opadów deszczu doszło do wylania rzeczki i podtopienia kilku budynków.
Z uwagi na ciągłe opady deszczu należy wykonać zabezpieczenie brzegu rzeczki za pomocą
ułożenia wału z worków z piaskiem.

Sporządź meldunek z miejsca zdarzenia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenia, powinieneś:

wezwać na miejsce zdarzenia służby współdziałające,

ustawić samochody ratownicze w odpowiedniej odległości od miejsca zdarzenia,

zabezpieczyć i oznaczyć teren akcji ratowniczej,

wykonać prawidłowe rozpoznanie wstępne na miejscu zdarzenia,

poinformować ludność o istniejącym zagrożeniu,

prawidłowo ułożyć wał z worków z piaskiem,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

prowadzić prawidłowo korespondencję radiową,

przekazać miejsce zdarzenia odpowiednim służbom,

sporządzić meldunek z zaistniałego zdarzenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

literatura,

−

samochody ratownicze GBA oraz SCRT,

−

wywrotka piasku,

−

worki jutowe,

−

sprzęt łączność radiowej,

−

literatura z zakresu ochrony przeciwpożarowej,

−

dokumentację Kierującego Działaniami Ratowniczymi,

−

materiały piśmiennicze,

−

stanowisko komputerowe z dostępem do Internetu i drukarką.

Ćwiczenie 2

Jesteś dowódcą zastępu ratowniczego, przeprowadź działania ratownicze, jakie

wykonasz, po otrzymaniu następującego zgłoszenia.

Zgłoszenie:
W dniu xx.xx.xxxx o godzinie 10.30 w miejscowości ZZZZZZZZ w budynku

jednorodzinnym w wyniku pęknięcia rury z wodą doszło do zalania piwnicy. Należy odciąć
dopływ wody do budynku i wypompować wodę z piwnicy.

Sporządź meldunek z miejsca zdarzenia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenia, powinieneś:

wezwać na miejsce zdarzenia służby współdziałające,

ustawić samochody ratownicze w odpowiedniej odległości od miejsca zdarzenia,

zabezpieczyć i oznaczyć teren akcji ratowniczej,

wykonać prawidłowe rozpoznanie wstępne na miejscu zdarzenia,

zakręcić dopływ wody do budynku oraz wyłączyć prąd,

dobrać odpowiedni sprzęt do wypompowania wody z piwnicy,

wypompować wodę z piwnicy,

prowadzić prawidłowo korespondencję radiową,

przekazać miejsce zdarzenia właścicielowi,

10)

sporządzić meldunek z zaistniałego zdarzenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

literatura,

−

samochody ratownicze GBA oraz SCRT,

−

sprzęt łączność radiowej,

−

literatura z zakresu ochrony przeciwpożarowej,

−

dokumentację Kierującego Działaniami Ratowniczymi,

−

materiały piśmiennicze,

−

stanowisko komputerowe z dostępem do Internetu i drukarką.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4.4.

Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

podać definicję powodzi?

wymienić rodzaje powodzi i przyczyny ich powstawania?

wyjaśnić definicje ewakuacji ludności z terenów zagrożonych?

wskazać różnicę pomiędzy ewakuacją osób z terenów zalanych
a terenów odciętych wodami powodziowymi?

wymienić zagrożenia występujące podczas powodzi?

wskazać różnicę pomiędzy zagrożeniami spowodowanymi przez
powódź w górach i na równinach?

wyjaśnić definicję wałów ochronnych i przedstawić ich rodzaje?

omówić zabezpieczenie przed przeciekaniem wody przez korpus
wału?

omówić sposoby podnoszenia korony wałów przy pomocy worków
z piaskiem?

10)

przedstawić zagrożenia dla ludności mogące powstać w wyniku
przerwania wałów przeciwpowodziowych?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5.

Działania ratownicze podczas likwidacji skutków innych
miejscowych zagrożeń

4.5.1.

Materiał nauczania

Potencjalne zagrożenia pochodzące od zerwanych linii energetycznych

Podczas prowadzenia akcji ratowniczych z zakresu ratownictwa technicznego

związanego z powalonymi drzewami i zerwanymi liniami energetycznymi mogą wystąpić
różne zagrożenia. Do tych zagrożeń zaliczamy miedzy innymi:

−

porażenie prądem elektrycznym,

−

porażenie napięciem krokowym,

−

przygniecenie obalanym drzewem,

−

potrącenie przez inny pojazd,

−

przemoczenie i przemarznięcie, itp.

Ze względu na niebezpieczeństwo, jakie niesie za sobą porażenie prądem elektrycznym
w mojej pracy rozwinąłem ten temat szerzej.

Niebezpieczeństwo porażenia prądem elektrycznym

Groźba kontaktu z urządzeniami i instalacjami elektrycznymi występuje niemal w każdej

akcji. W zasadzie wszelkie czynności przy tych urządzeniach powinni wykonać pracownicy
pogotowia elektrycznego lub personel elektro-energetyczny danego zakładu pracy.
W sytuacjach wymagających natychmiastowego działania mogą podjąć je strażacy
posiadający odpowiednie przygotowanie, a praca powinna przebiegać w obecności dowódcy
zastępu.

Jeżeli nie udało się wyłączyć dopływu prądu, lub ze względu na potrzeby akcji bądź

zakładu pracy nie można tego uczynić, przyjmuje się, że każdy przewód i urządzenie
elektryczne znajduje się pod napięciem stwarza niebezpieczeństwo porażenia.

Podstawowe zasady bezpieczeństwa podczas działań ratowniczych przy zerwanych

liniach energetycznych

−

Dowódca akcji może zażądać od właściwych służb natychmiastowego wyłączenia
zasilania w podstacjach, kabinach lub wyłącznikach sekcyjnych. W zakładach pracy,
gdzie występują urządzenia energetyczne dużej mocy można po odłączeniu zasilania
żą

dać pisemnego zezwolenia na pracę.

−

Stosować należy sprzęt i środki chroniące przed porażeniem. Przy braku sprzętu
dielektrycznego należy posługiwać się narzędziami z osłonami zabezpieczającymi, od
podłoża można odizolować się wykorzystując chociażby suche wycieraczki bądź
dywaniki gumowe. Zwracać uwagę na wystąpienie zagrożenia napięciem krokowym.

−

Uważać należy by nie dotykać sprzętem pożarniczym bądź innymi przedmiotami, które
w czasie akcji mogły ulec zamoczeniu – przewodów i urządzeń będących pod napięciem.
Przestrzegać należy zasady utrzymywania 3 m odległości od napowietrznych przewodów
niskiego napięcia, zwłaszcza podczas posługiwania się drabinami i podnośnikami.
Generalnie unikać trzeba zajmowania stanowisk bojowych pod napowietrznymi
przewodami prądu, w tym także pod siecią trakcyjną,

−

Samodzielnego wyłączenia prądu można wykonać w miejscach niezastrzeżonych dla
służb energetycznych i sieciowych, poprzez uruchomienie wyłączników głównych lub
wykręcenie (odłączenie) zabezpieczeń na tablicach rozdzielczych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

Unikać wykonywania zwarć pętlą liniową lub zarzutką na przyłączach napowietrznych.
Jeżeli nie mamy innej możliwości postąpienia – zwarcia dokonuje się na przewodach
fazowych (np. 220/380V) lub odcina się przewody kolejno, zaczynając od najniżej
położonego za słupem. Zachować należy przy tym szczególną ostrożność, bowiem
spadający przewód może porazić ludzi. W żadnym wypadku nie wolno wykonywać tych
czynności na liniach wysokiego napięcia lub sieci trakcyjnej.

−

W środkach komunikacji o napędzie elektrycznym odcinamy dopływ prądu przez
odciągnięcie pantografów od sieci lub odłączenie dopływu prądu z baterii akumulatorów.
Przy zestawach wielo wagonowych czynności te wykonujemy przy wszystkich wagonach.
Sieć trakcyjna musi zostać uszyniona specjalnymi tyczkami, chroniącymi przed
możliwością przeniesienia napięcia z innej sieci. Uszynienie musi być wykonane
w sposób widoczny dla kierującego akcją ratowniczo-gaśniczą.

−

Gasząc pożary w obrębie urządzeń będących pod napięciem stosować musimy właściwe
ś

rodki gaśnicze lub też odpowiednie techniki ich podawania, pamiętając, że nie ma

rodka idealnie bezpiecznego.

−

Kończąc działania musimy zabezpieczyć miejsce akcji przed możliwością porażenia
prądem innych osób.

Działania ratownicze podczas uwalniania osób z wind
Ze względu na przeznaczenie windy dzielimy na:

−

osobowe,

−

szpitalne,

−

towarowe małe,

−

towarowe i towarowo-osobowe,

−

panoramiczne.

Ze względu na napęd windy dzielimy na:

−

linowe,

−

hydrauliczne.

Zasady uwalniania osób z kabin dźwigów o napędzie elektrycznym:

Osoba zajmująca się uwalnianiem pasażerów z kabiny dźwigu o napędzie elektrycznym

powinna podjąć następujące działania:

−

wyłączyć łącznik główny w maszynowni,

−

nawiązać kontakt z osobami zablokowanymi,

−

sprawdzić czy drzwi kabinowe są zamknięte, jeśli nie, to osoby zablokowane w kabinie
powinny je zamknąć. Uprzedzić osoby zablokowane o zamierzonych ruchach kabiny,

−

założyć koło do ręcznego pokręcania dźwigiem i wolno opuszczać / podciągać kabinę
(ruch kabiny powinien być powolny, nie wolno przejechać najbliższego przystanku),

−

gdy kabina dojedzie do najbliższego przystanku, co można stwierdzić na podstawie
wskaźnika położenia kabiny, spowodować, aby osoby zablokowane otworzyły drzwi
kabinowe, w razie potrzeby przy pomocy z zewnątrz. Do otworzenia drzwi szybowych
użyć klucza awaryjnego otwierania drzwi.

−

wezwać osoby zablokowane do opuszczenia kabiny.

Jeśli kabina nie może być poruszona przy użyciu koła awaryjnego, to należy otworzyć
najbliższe drzwi przystankowe leżące ponad podłogą kabiny i poprzez odryglowanie awaryjne
uwolnić osoby zamknięte w kabinie przez wyjście do góry.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zasady uwalniania osób z kabin dźwigów o napędzie hydraulicznym
Osoba uwalniająca pasażerów z kabiny dźwigu hydraulicznego powinna:

−

wyłączyć łącznik główny w maszynowni,

−

przyłączyć manometr,

−

uruchomić pompę ręczną obserwując przyrost ciśnienia na manometrze, gdy mimo
dalszego pompowania ciśnienie nie przyrasta, należy zaniechać pompowanie,

−

opuszczać kabinę w dół przez uruchomienie awaryjnego zaworu spustowego,

−

należy zważać na możliwość wystąpienia zwisu liny, dlatego awaryjny zawór spustowy
powinien być uruchamiany w sposób przerywany,

Jeżeli środki zastosowane do uwolnienia:

−

przy użyciu pompy ręcznej,

−

przez uruchomienie awaryjnego zaworu spustowego,

−

przez odryglowanie awaryjne drzwi przystankowych,

nie dają rezultatu możliwe lub jeśli zranienie osób zablokowanych wymaga szczególnej
interwencji to należy powiadomić firmę specjalistyczną.

Do chwili nadejścia niezbędnej pomocy z osobami zablokowanymi musi być utrzymywany
kontakt słowny.

Zasady uwalniania pasażerów przy awarii lub braku zasilania

−

Nowoczesne dźwigi osobowe wyposażone w sterowanie elektroniczne, posiadają
specjalną funkcję służąca do uwalniania pasażerów zablokowanych w kabinie windy. Jest
to funkcja określona mianem „jazdy uwalniającej”, aby ją uruchomić należy wcisnąć
jednocześnie przełącznik jazdy uwalniającej i przycisk luzownika (BRB 1).

−

Położenie kabiny windy widoczne jest na wyświetlaczu (DS1 – DS2), zaś rząd diod
ś

więcących wskazuje jej kierunek ruchu. Sygnał akustyczny informuje o przekroczeniu

przez kabinę prędkości 0.3 m/s. Dźwig zostaje w tym momencie automatycznie
zahamowany. Jeżeli to nie nastąpi, a sygnał dźwiękowy rozbrzmiewa dłużej niż 5 s
konieczne jest natychmiastowe zwolnienie przycisku i przerwanie uwalniania pasażerów
oraz wezwanie serwisu.

−

Przy poprawnej pracy układu uwalniania, kabina dojedzie do najbliższej strefy drzwiowej
i zostanie automatycznie zatrzymana. Obecność kabiny w strefie drzwiowej potwierdza
zapalenie się diody DZ. Następnym krokiem jest udanie się na przystanek, którego numer
wyświetlany jest na wskaźniku, otworzyć drzwi szybowe przy pomocy specjalnego
klucza i uwolnić pasażerów.

−

Tak jak w przypadku innych dźwigów, niezbędny jest kontakt głosowy z osobami
zablokowanymi w kabinie, tyle tylko, że nowoczesnych dźwigach można go utrzymywać
poprzez interkom.

Zasady uwalniania osób w przypadku zaistnienia pożaru

W przypadku zaistnienia pożaru ( rozumie się przez to wzrost temperatury w szybie

dźwigu do 70°C i 40°C w maszynowni) wykonać należy następujące czynności:

−

sprowadzić wszystkie dźwigi na parter, aby umożliwić użytkownikom opuszczenie
kabiny,

−

wyłączyć wyłączniki główne tych wind,

−

jeżeli winda wraz z pasażerami został zablokowana, to po nawiązaniu z nimi kontaktu
głosowego i odłączeniu głównego wyłącznika przystąpić należy do awaryjnego
uwalniania osób:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

kluczem awaryjnym należy otworzyć drzwi szybowe, zwracając uwagę na to czy kabina
znajduje się w górnej czy w dolnej części drzwi przystankowych,

−

jeżeli kabina zatrzymana jest w górnej części drzwi nie należy uwalniać pasażerów, gdyż
opuszczając kabinę zazwyczaj robią to plecami do ratowników i z tej pozycji łatwo mogą
wślizgnąć się do szybu windy – uwalnianie osób w tej sytuacji jest dopuszczalne pod
warunkiem zastawienia pustej przestrzeni,

W przypadku, kiedy możliwe jest dojście do maszynowni należy opuścić kabinę do

najbliższego przystanku. W tym celu konieczne jest mechaniczne poluzowanie hamulca
i poruszanie kabiny windy poprzez pokręcanie kołem zamachowym umieszczonym na silniku.
Następnie odblokować drzwi kabiny dźwigu i uwolnić pasażerów.

W obecnie stosowanych urządzeniach dźwigowych istnieje tzw. funkcja jazdy

pożarowej. Windy taki posiadają połączenie z centrala pożarową i w przypadku otrzymania
sygnału o zaistnieniu zagrożenia kabina zjeżdża na określony przystanek, gdzie zatrzymuje się
z otwartymi drzwiami i nie reaguje na inne polecenia niż te, które wydaje się za pomocą
tablicy sterowania kabiny po odblokowaniu jej specjalnym kluczem

Ratowanie poszkodowanych z zamarzniętej wody

Ratując wychłodzonego poszkodowanego, ratownicy powinni zdawać sobie sprawę, że

znaczne obniżenie siły mięśniowej i zaburzenia koordynacji ruchowej mogą wykluczyć jego
współpracę w momencie ratowania (np. niemożność wciągnięcia na pokład z wody),
ponieważ utrata ciepła na powietrzu jest 25 razy mniejsza niż w wodzie. Absolutnie
niedopuszczalne jest holowanie poszkodowanego do brzegu. Pamiętać należy również o tym,
aby poszkodowanego wydobywać z wody w pozycji poziomej, gdyż fizjologiczne
mechanizmy dostosowawcze do przebywania w wodzie spowodować mogą tragiczny spadek
ciśnienia przy próbie pionizacji. Po wydobyciu na powierzchnię poszkodowanego, należy
zabezpieczyć przed dalszą utratą ciepła za pomocą materiałów termoizolujących (folia
aluminiowa), a w razie potrzeby przeprowadzić pełną resuscytację krążeniowo-oddechową.
Jakiekolwiek inne metody ogrzewania ratowanego nieprzytomnego w warunkach polowych są
niedopuszczalne. Poszkodowani przytomni mogą otrzymać do picia niewielkie ilości ciepłych
płynów.

Urazy mechaniczne powinny być opatrywane zgodnie z zasada mi ogólnymi, nie wolno

zapominać o tendencji do lekceważenia urazów i dolegliwości przez nurków pracujących
w stresie i obniżonej temperaturze wody. Rany, krwawienia, krwotoki opatrujemy typowymi
materiałami opatrunkowymi, m.in. uciskowymi, dostępnym w każdej aptece.

Szczególną ostrożność należy zachować u poszkodowanych z urazem kręgosłupa

szyjnego czy urazem głowy, dbając w miarę możliwości jeszcze przed wydobyciem z wody
o prawidłowe unieruchomienie kręgosłupa szyjnego. Dotyczy to również złamań, które
powinny być zaopatrzone (unieruchomione), aby przy przemieszczaniu poszkodowanego
z łodzi na pomost, z pomostu na materac, z materaca na nosze itd. nie doprowadzić do
poważniejszych urazów. W ciężkich złamaniach kości długich, miednicy czy obrażeniach
mnogich należy zastosować tlenoterapię 100-proc. tlenem i zapewnić komfort cieplny poprzez
stosowanie na przykład materiałów termoizolacyjnych. Niezwykle ważna jest pomoc
psychiczna dla poszkodowanego, zapewniona chociażby przez ratowników, którzy już swoją
obecnością i działaniami dają mu niezbędne poczucie bezpieczeństwa.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ratowanie tonących przy pomocy DS (desko - sań)

"HANSA – BOARD" jest to deska ratownicza w kształcie boba, o długości 3,5 m

i szerokości 65 cm. Zewnętrzna powłoka wykonana jest z tworzyw sztucznych - kewlaru
i vinylestheru z wewnętrznymi wzmocnieniami aluminium. Cały korpus wypełniony jest
spienionym poliuretanem. Dzięki takiej konstrukcji waga deski, bez wyposażenia, nie
przekracza 25 kg, a jej wyporność pozwala unieść na wodzie około 300 kg. Z przodu i tyłu
deski znajdują się metalowe uchwyty. Na całej długości umieszczone zostało 8 pętli
ułatwiających wciąganie się na deskę, względnie utrzymanie się na wodzie. W przedniej
części znajduje się wziernik z okularami do przeszukiwania głębin wodnych.

Główną jej zaletą jest prosta obsługa i możliwość użycia we wszystkich porach roku, bez

względu na warunki atmosferyczne panujące na lądzie i na wodzie. Znalazła ona także
zastosowanie na zamarzniętych akwenach wodnych, gdzie dzięki uchwytom może służyć jako
sanki, oraz na lądzie - jako nosze. Specjalnie ukształtowany przód deski umożliwia, po
zanurzeniu w wodzie, łatwe wciąganie ratowanego.

W skład podstawowego wyposażenia deski wchodzą: wiosło, teleskopowy bosak, dwa

czekany umożliwiające poruszanie się po gładkim lodzie, aluminiowy pokrowiec dla
ratowanej osoby, dwa pręty świecące oraz 15 m linka ratownicza przytwierdzona do deski,
służąca jako rzutka bądź zabezpieczenie dla osoby nurkującej.

Deska podczas akcji zabezpieczana jest za pomocą 300 m linki propylenowej o średnicy

8 mm, nawiniętej na bęben, co pozwala na szybkie ściągnięcie osób ratowanych na brzeg.

Usuwanie gniazd os i szerszeni przez jednostki Państwowej Straży Pożarnej

Osy jak i szerszenie budują swoje gniazda w miejscach osłoniętych od wiatrów, deszczu,

działania bezpośredniego promieni słonecznych, są to najczęściej poddasza, luki
wentylacyjne, zaciszne miejsca na balkonach, dziuple drzew, wolne przestrzenie pod dachami,
itp. W wielu przypadkach, podstawowym problemem dotarcia do gniazda jest utorowanie
sobie drogi, przygotowanie do zejścia po pochyłościach. Niejednokrotnie sprzęt wożony
w samochodzie, a przeznaczony do usuwania zagrożeń jest niewystarczający do
przeprowadzenia akcji w sposób bezpieczny i skuteczny. Dzieje się to zwłaszcza podczas
usuwania gniazd usytuowanych na dużych wysokościach, bez możliwości dotarcia do tego
miejsca od strony dachu, okna, drabiny nasadkowej, bądź innej drogi. W takich przypadkach
niezbędna jest pomoc samochodu z drabiną lub podnośnikiem hydraulicznym.

Po dotarciu na miejsce zdarzenia przeprowadzamy jego dokładne oględziny, tj. miejsce

usytuowania gniazda, jego wielkość, drogi wejścia owadów. W zależności od wymienionych
warunków przygotowujemy sprzęt potrzebny w czasie działania, dobieramy rodzaj skrzynki
transportowej, usuwamy na bezpieczną odległość osoby postronne. Cała akcja polega głównie
na bezpiecznym zebraniu gniazda owadów i umiejscowieniu go w skrzynce transportowej,
a następnie wywiezieniu w bezpieczne miejsce niezagrażające ludziom.
Gniazdo na poddaszu z dostępem z wewnątrz

Jeżeli jest to możliwe to przystawiamy skrzynkę i odcinamy gniazdo, jeżeli owady są

pobudzone to przez otwory prowadzące do wnętrza gniazda wprowadzamy strumień
dwutlenku węgla. Po upływie około 30 sek., owady odurzone gazem i odrętwiałe pod
wpływem niskiej temperatury przestają być aktywne. Pod gniazdo podstawiamy skrzynkę
transportową i zdecydowanymi cięciami noża odcinamy gniazdo od miejsca jego
zamocowania, a następnie lokujemy je w tejże skrzynce. Należy pamiętać o dokładnym
sprzątnięciu wszystkich pozostałości po gnieździe. Miejsce po gnieździe, drogi dojścia
owadów do gniazda zabezpieczamy środkami owadobójczymi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Gniazda na poddaszu z dostępem od zewnątrz

Po zlokalizowaniu miejsca usytuowania gniazda, przystępujemy do przygotowania drogi

dostępu do owadów przy użyciu odpowiedniego sprzętu. W zależności od sytuacji, usuwamy
element dachowy dzielący nas od gniazda albo usuwamy części ścian, np. cegły, deski, itp.
Należy pamiętać, aby nie naruszyć konstrukcji budynku. Po odurzeniu owadów C02, (niska
temperatura) odcinamy gniazdo nożem i umieszczamy w skrzynce transportowej. Miejsce po
gnieździe oczyszczamy z pozostałości i spryskujemy środkiem chemicznym.
Gniazdo w otworach drzewa

Po dotarciu do miejsca założenia gniazda, owady odurzmy CO

. W tym przypadku

niemożliwe jest zebranie gniazda w całości. Robimy to na "raty", używając do tego
dowolnego typu czerpaka, łyżki, itp. Należy przy tym uważać, ponieważ we wnęce mogą
pozostać żywe owady, które mogą nam zagrozić.
Gniazda w materiałach rolowanych np. dywanach, materiałach itp.

Usuwanie takich gniazd jest związane z kilkukrotnym działaniem CO

. Po odurzeniu

owadów w pierwszej warstwie, wycinamy gniazdo i umieszczamy jego część w skrzynce.
Odwijamy następną warstwę materiału i czynności powtarzamy do momentu całkowitego
zebrania całego gniazda. Pozostałość po miejscu usadowienia gniazda usuwamy
i zabezpieczamy środkiem owadobójczym.
Gniazdo między gałązkami krzewów i drzew

Po odurzeniu CO

, sekatorem lub ostrym nożem odcinamy gałązki tak, aby nie uszkodzić

gniazda. Gniazdo wraz z częściami gałązek umieszczamy w skrzynce transportowej. Miejsce
po gnieździe zabezpieczamy jw. Usuwanie tak umiejscowionych gniazd jest bardzo uciążliwe,
ponieważ trudno nam się do niego dostać.
Gniazdo w kanale wentylacyjnym

Niezbędną czynnością, jest tu dotarcie do gniazda poprzez usunięcie różnego rodzaju

elementów typu: kratki, cegły, itp. Często otwór wentylacyjny zbudowany jest w kształcie
litery "Z". W tym przypadku dojście do gniazda trzeba wykonać z dwóch stron. Bywa i tak, że
otwór wentylacyjny jest zbyt długi, a dotarcie do gniazda niemożliwe. Wówczas lokalizację
gniazda należy prowadzić na zasadzie nasłuchiwania. W miejscach, gdzie spodziewamy się
gniazda przesuwamy narzędziem po ścianie kanału. Gdy trafimy na gniazdo, w miejscu tym
słychać będzie wyraźny szum. Prowadząc nasłuch należy uwzględnić odgłosy dochodzące
z zewnątrz budynku (szumy z ulicy, liście na drzewach, podmuch wiatru, itp.). Po
zlokalizowaniu gniazda do kanału wprowadzamy C0

. W chwilę po ustaniu szumu robimy

otwór w kanale, by usunąć zagrożenie. W przypadku zauważenia wzmożonej aktywności
owadów, czynność z CO

ponawiamy. Po usunięciu gniazda do skrzynki miejsce to

zabezpieczamy środkiem owadobójczym.
Gniazdo w ziemi

Usunięcie polega na rozkopaniu miejsca zagnieżdżenia i zebraniu gniazda, jak

w przypadkach przedstawionych powyżej. Jeśli dotarcie do niego jest niemożliwe, należy
miejsce

usadowienia

owadów

zatopić

wodą.

Używając

rodków

chemicznych

(owadobójczych), należy bezwzględnie stosować półmaski z pochłaniaczem oraz okulary
ochronne. Po zakończeniu akcji umyć twarz i ręce, a usta wypłukać ciepłą wodą. W razie
podejrzenia o zatrucie, wezwać lekarza i w pierwszych momentach po wystąpieniu objawów
stosować się do zaleceń producenta lub dystrybutora używanych środków. Czynności
związane z objawami zatrucia są podane w instrukcji używanego środka chemicznego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5.2.

Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Jak brzmi definicja linii energetycznej?

Jak rozumiesz pojęcie napięcia krokowego?

Jak zapewnisz bezpieczeństwo ratownikowi, który będzie musiał poruszać się po lodzie.

Jaki sprzęt ratowniczy stosowany przez PSP należy użyć podczas ratowania osób
z zamarzniętych akwenów wodnych.

Jak należy zabezpieczyć ratownika podczas zdarzeń z udziałem owadów.

Jakimi sposobami można wydobywać poszkodowanych ze studni i wykopów.

4.5.3.

Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Jesteś dowódcą zastępu ratowniczego, przeprowadź działania ratownicze, jakie

wykonasz, po otrzymaniu następującego zgłoszenia.

Zgłoszenie:
W dniu xx.xx.xxxx o godzinie 10.30 dyspozytor Punktu Alarmowego przyjął zgłoszenie

o konieczności wyciągnięcia mężczyzny z głębokiego wykopu w miejscowości ZZZZZZZZ
na ulicy WWWWWWW. W skutek upadku mężczyzna ma najprawdopodobniej złamaną
nogę. Aby wyciągnąć poszkodowanego, należy mężczyznę położyć na noszach i przy pomocy
trójnogu wciągnąć na górę.

Sporządź meldunek z miejsca zdarzenia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenia, powinieneś:

wezwać na miejsce zdarzenia służby współdziałające,

ustawić samochody ratownicze w odpowiedniej odległości od miejsca zdarzenia,

zabezpieczyć i oznaczyć teren akcji ratowniczej,

wykonać prawidłowe rozpoznanie wstępne na miejscu zdarzenia,

opuścić ratownika z noszami do poszkodowanego,

udzielić poszkodowanemu pierwszej pomocy przedmedycznej,

rozstawić trójnóg,

ułożyć poszkodowanego na noszach i zabezpieczyć go przed wypadnięciem z noszy

wyciągnąć poszkodowanego na powierzchnie,

10)

przekazać poszkodowanego ratownikom medycznym z Pogotowia Ratunkowego

11)

prowadzić prawidłowo korespondencję radiową,

12)

przekazać miejsce zdarzenia odpowiednim służbom,

13)

sporządzić meldunek z zaistniałego zdarzenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

literatura,

−

samochody ratownicze GBA oraz SCRT,

−

sprzęt łączność radiowej,

−

literatura z zakresu ochrony przeciwpożarowej,

−

dokumentacje Kierującego Działaniami Ratowniczymi,

−

materiały piśmiennicze,

−

stanowisko komputerowe z dostępem do Internetu i drukarką.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5.4.

Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

zdefiniować pojęcie: inne miejscowa zagrożenia?

wymienić zagrożenia pochodzące od zerwanych linii energetycznych?

zabezpieczyć

miejsce

zdarzenia

podczas

zerwania

linii

energetycznych?

wymienić zasady uwalniania osób z wind o napędzie elektrycznym?

wymienić zasady uwalniania osób z wind o napędzie hydraulicznym?

omówić zagrożenia występujące podczas ratowania osób z
zamarzniętych akwenów wodnych?

omówić sposoby ratowania tonących przy pomocy sań lodowych?

omówić zasady osuwania gniazd os i szerszeni?

przedstawić zasady ratowania osób ze studni przy pomocy drabiny
przenośnej?

10)

przedstawić zasady ratowania osób ze studni przy pomocy trójnogu?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

Przeczytaj uważnie instrukcję.

Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.

Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.

Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi.

Test zawiera 25 zadań dotyczących tematu „Prowadzenie podstawowych działań
ratowniczych”. Wszystkie zadania są wielokrotnego wyboru i tylko jedna odpowiedź jest
prawidłowa.

Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej Karcie odpowiedzi: w zadaniach wielokrotnego
wyboru zaznacz prawidłową odpowiedź X (w przypadku pomyłki należy błędną
odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową).

Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.

Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie
na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

Na rozwiązanie testu masz 40 min.

Powodzenia

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

Prawidłowo wykonana stabilizacja pojazdu przed jego rozmontowaniem to
a)

zaciągnięcie hamulca ręcznego.

podłożenie podpór pod progi i kliny pod koła.

zaciągnięcie hamulca i podłożenie kliny pod koła.

podłożenie podpór pod progi i zaciągnięcie hamulca.

Poszkodowanych z przewróconych na dach lub bok pojazdów należy wydobywać
a)

po ustawieniu pojazdu na kołach.

po wykonaniu stabilizacji bez przemieszczania.

po ustawieniu na kołach i wykonaniu stabilizacji .

po podaniu „dywanika piany” i ustawieniu pojazdu na kołach.

Na miejscu wypadku drogowego z udziałem dwóch samochodów stwierdzając wyciek
paliwa należy
a)

zabezpieczyć wyciek odpowiednimi sorbentami i zneutralizować.

wyciek pokryć dywanikiem piany gaśniczej.

obficie zrosić wodą w celu odpowiedniego rozcieńczenia.

przemieścić samochód bez wycieku w bezpieczne miejsce.

Przy odciąganiu kolumny kierowniczej, końcówki łańcuchów mocujemy do
a)

kolumny kierowniczej i przedniego zderzaka.

koła kierownicy i przedniego zderzaka.

kolumny kierowniczej i stabilnego elementu podwozia.

koła kierownicy i stabilnego elementu podwozia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Do prawidłowej kolejności działań podczas katastrof drogowych należy:
a)

dojazd, działania ratownicze, zakończenie akcji.

dojazd, zabezpieczenie terenu, rozpoznanie, działania ratownicze, zakończenie akcji.

dojazd, rozpoznanie, zabezpieczenie terenu, działania ratownicze, zakończenie.

dojazd, zabezpieczenie terenu, działania ratownicze, zakończenie akcji.

Katastrofa budowlana to
a)

gwałtowne zniszczenie wykonywanego, albo istniejącego obiektu lub jego części,
a także konstrukcyjnych elementów rusztowań.

gwałtowne zniszczenie wykonywanego, albo istniejącego obiektu lub jego części.

utrata własności wytrzymałościowych budowli, wadliwy montaż, lub technologia
budowli.

wada materiałów lub elementów konstrukcyjnych.

Jeżeli, w wypadku uczestniczy autobus i inny pojazd, w którym znajduje się bardzo dużo
poszkodowanych to ratowanie rozpoczynamy
a)

od najciężej poszkodowanych, bo wymagają natychmiastowej pomocy.

od najmniej poszkodowanych, aby opuścili pole działania dla sprzętu
specjalistycznego i ratowników.

w kolejności bez znaczenia, najważniejsze to ewakuacja i uwolnienie w jak
najszybszym czasie.

od matek z dziećmi.

W sieci trakcyjnej PKP występuje napięcie
a)

3 kV prądu stałego.

3000 V prądu przemiennego.

600 V prądu przemiennego.

1,5 kV prądu stałego.

Ewakuacja pasażerów ze zniszczonego pociągu powinna odbywać się
a)

systematycznie wagon po wagonie.

tylko z najbardziej zniszczonych wagonów.

od strony ustawienia sił i środków PSP.

tylko z ustabilizowanych wagonów.

10.

Działaniami ratowniczymi prowadzonymi pod wodą dowodzi
a)

d-ca zastępu, który pierwszy przybył na miejsce zdarzenia.

oficer operacyjny województwa.

instruktor płetwonurkowania.

kierownik robót nurkowych MSW.

11.

W pojazdach czterodrzwiowych usuwanie boku polega na
a)

wybiciu lub opuszczeniu szyb drzwiowych, otwarciu drzwi tylnych i przednich
i wycięcia słupka C.

wybiciu lub opuszczeniu szyb drzwiowych, otwarciu drzwi tylnych i wycięcia słupka
C wraz zamkniętymi drzwiami przednimi.

wybiciu lub opuszczeniu szyb drzwiowych, otwarciu drzwi, podcięcia u dołu słupka
C.

wycięciu drzwi, słupka C oraz odciągnięciu kolumny kierownicy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

12.

W wyniku doziemienia napowietrznej sieci energetycznej mamy do czynienia
z zagrożeniem wynikającym z
a)

napięcia krokowego.

napięcia dotykowego.

pola elektromagnetycznego.

prądów błądzących.

13.

Na wodach płynących rzutkę rzucamy
a)

w tonącego.

przed tonącego.

używamy tylko koła ratunkowego.

potrzebni są płetwonurkowie.

14.

Podczas prowadzenia działań ratowniczych na lodzie ratownik powinien
a)

być ubrany w kombinezon nurkowy (suchy).

posiadać ze sobą „szydełka”.

posiadać koło ratunkowe.

być zabezpieczony liną.

15.

Dekontaminacja wstępna (na miejscu akcji ratowniczej) polega na
a)

zapakowaniu skażonego sprzętu i ubrań w szczelne pojemniki w celu przewiezienia
do punktu właściwej dekontaminacji.

odkażenie środkami chemicznymi (substancjami neutralizującymi).

zmyciu zanieczyszczeń wodą z niewielkimi ilościami detergentów.

wezwaniu zastępu ratownictwa chemicznego i przekazaniu im skażonych ubrań.

16.

Identyfikacja substancji niebezpiecznych podczas wypadków w trakcie transportu,
powinna opierać się
a)

wyłącznie na interpretacji oznaczeń pojazdu przewożącego dana substancję.

na wywiadzie z kierowcą lub przewoźnikiem, ewentualnie na podstawie informacji
uzyskanych od właściciela (cysterny) pojazdu.

na interpretacji oznaczenia pojazdu i stwierdzenia zgodności oznakowania
z dokumentami przewozowymi.

na sprawdzeniu organoleptycznym substancji.

17.

Ratownik wyznaczający granicę strefy niebezpiecznej (tzw. I strefy)
a)

powinien być ubrany w ubranie gazoszczelne – przebywa w strefie oddziaływania
substancji niebezpiecznych.

może być wyposażony tylko w aparat ochrony dróg oddechowych – wyznacza on
przecież granicę stężenia Ndsch, czyli granice stężenia, przy jakim można pracować
przez czas 30 minut.

powinien dokonywać ciągłego pomiaru stężenia danej substancji niebezpiecznej
i wyznaczać zasięg strefy I.

wykonuje pomiar strefy, wyznacza jej zasięg i dołącza do działań innych
ratowników.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

18.

Przewóz drogowy materiałów niebezpiecznych klasy 3 (wg klasyfikacji ADR) dotyczy
a)

materiałów wybuchowych.

substancji toksycznych i zakaźnych.

substancji utleniających .

materiały ciekłe zapalne.

19.

Dyspergowanie jest to
a)

likwidacja rozlewów na drodze naturalnej.

proces wytwarzania się emulsji wodno- olejowej.

proces osadzania się na dnie ciężkich frakcji olejowych.

metoda chemicznego rozproszenia oleju w celu przyspieszenia procesu jego
biologicznego rozkładu.

20.

Kolor niebieski nalepki ostrzegawczej zgodnie z przepisami ADR oznacza
a)

materiał stały zapalny, stwarzający niebezpieczeństwo wybuchu.

materiał, który w zetknięciu z wodą jest skłonny do wytwarzania gazu zapalnego.

materiał stały zapalny, stwarzający niebezpieczeństwo reakcji z woda.

materiały żrące, które niszczą tkanki nabłonkowe skóry lub błon śluzowych.

21.

Jeżeli podczas zderzenia czołowego pojazdu nie zostały uruchomione poduszki
powietrzne AIRBAG, to należy je zabezpieczyć poprzez
a)

założenie objemek.

założenie nakładek.

zabezpieczenie deską ratowniczą.

zdjęcie koła kierownicy z kolumny.

22.

Kartę zdarzenia wypełnia
a)

dowódca plutonu.

dowódca zmiany.

dyspozytor.

Kierujący Działaniem Ratowniczym.

23.

Informacje ze zdarzenia wypełnia się w
a)

momencie zgłoszenia.

na miejscu zdarzenia.

bezpośrednio w trakcie zdarzenia.

po powrocie do koszar.

24.

Zastosowanie kurtyny wodnej oznacza walkę z
a)

obłokiem substancji niebezpiecznej.

wyciekiem szkodliwej substancji do gleby.

wydostaniem się szkodliwej substancji ciekłej na powierzchni wody.

niebezpiecznym zapyleniem w miejscu zdarzenia.

25.

W kartę manipulacyjną wpisujemy
a)

siły i środki biorące udział w akcji.

treść meldunków korespondencji radiowej.

wszystkie działania podjęte na miejscu zdarzenia.

ilość i stan poszkodowanych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko:..........................................................................................

Prowadzenie podstawowych działań ratowniczych

Zakreśl poprawną odpowiedź

zadania

Odpowiedź

Punkty

10.

11.

12.

13.

14.

15.

16.

17.

18.

19.

20.

21.

22.

23.

24.

25.

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

LITERATURA

Adamski A., Zarzycki J., Podstawowe pojęcia i definicje z zakresy ratownictwa
w transporcie, Szkoła Główna Służby Pożarniczej, Warszawa 1999

Bednarek Z., Marciniak A., Działania ratownicze podczas katastrof budowlanych, Szkoła
Aspirantów Państwowej Straży Pożarnej, Kraków 1995

Bielicki P., Taktyka działań gaśniczych dla słuchaczy kursu kwalifikacyjnego
szeregowych Państwowej Straży Pożarnej, Komenda Główna Państwowej straży
Pożarnej, Fundacja Edukacja i Technika Ratownicza, Warszawa 2004

Grosset R. (red.), Zasady postępowania ratowniczego. Przewodnik, Państwowy Instytut
Ochrony Środowiska, Warszawa1997

Guzewski P., Pawłowski R., Auto na gaz. Instalacja zasilania samochodów ciekłym
gazem. Taktyka Działań Gaśniczych, Szkoła Podoficerska Państwowej straży Pożarnej,
Opole 1994

Guzewski P., Pawłowski R., Ranecki J., Ubrania ochrony przeciwchemicznej, Szkoła
Aspirantów Państwowej straży Pożarnej, Poznań 1997.

Kielin J. (tłum.), Akcje ratownicze podczas katastrof budowlanych, Szkoła Aspirantów
Państwowej straży Pożarnej, Kraków 1999

Klimek E., Lebkowska M., Biotechnologia w ochronie środowiska, Wydawnictwo
Naukowe PWN, Warszawa 2003

Likwidacja zanieczyszczeń substancjami ropopochodnymi w środowisku wodno
gruntowym, praca zbiorowa, Państwowa Inspekcja Ochrony Środowiska, Biblioteka
Monitoringu Środowiska, Warszawa 1994.

10.

Małaczyński M., Nadzwyczajne zagrożenia środowiska, cz.. I, Szkoła Aspirantów
Państwowej straży Pożarnej, Kraków 1994

11.

Materiały szkoleniowe z zakresu ratownictwa chemiczno-ekologicznego, praca zbiorowa,
S.A. Państwowej Straży Pożarnej, Poznań 1994

12.

PN-EN 12561 – 1:2001 Kolejnictwo. Wagony. Cysterny. Część 1: Znakowanie wagonów
cystern do przewozu ładunków niebezpiecznych.

13.

Ranecki J., Procedury postępowania i technika działań ratowniczych przy wykorzystaniu
samochodu ratownictwa chemiczno – ekologicznego, Szkoła Aspirantów Państwowej
Straży Pożarnej, Poznań 1999.

14.

Ranecki J., Ratownictwo chemiczno-ekologiczne, Poznań 1998.

15.

Schroeder M., Ćwiczenia ratownicze, Szkoła Aspirantów Państwowej Straży Pożarnej,
Poznań 2002

16.

Schroeder M., Osoby i zjawiska towarzyszące akcji ratowniczej, Szkoła Aspirantów
Państwowej Straży Pożarnej. Poznań 2002

17.

Schroeder M., Wypadki w komunikacji drogowej, Fundacja Edukacja i Technika
Ratownicza, Warszawa 2001

18.

Surygała J. Zanieczyszczenia naftowe w gruncie, Oficyna wydawnicza Politechniki
Wrocławskiej, Wrocław 2000

19.

Wskazówki metodyczne do oceny stopnia zanieczyszczenia gruntów i wód podziemnych
produktami ropopochodnymi i innymi substancjami chemicznymi w procesach
rekultywacji, praca zbiorowa, Wydawca: Główny Inspektorat Ochrony Środowiska,
Warszawa 1994

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
04 Prowadzenie podstawowych działań gaśniczych
10 Prowadzenie działalności marketingowej
Zagrożenia dla osób prowadzących działania ratownicze podczas
RiAO T 6 Doktrynalne zasady prowadzenia podstawowych rodzajów działań bojowych przez pododdziały zmo
Pytania z Tematu nr 10 zm I Taktyka działań gaśniczych i ratowniczych
Karta ewidencji prowadzonych działań ratowniczych
RiAO T 6 Doktrynalne zasady prowadzenia podstawowych rodzajów działań bojowych przez pododdziały zmo
10 Prowadzenie działalności marketingowej
Kierowanie dzialaniami ratowniczymi
Międzynarodowe działania ratownicze
25 Podstawy działania przetworników opto, Elektrotechnika-materiały do szkoły, Pomiary elektryczne w
Przedsiębiorczość jako podstawa działalności gospodarczej Przedsiębiorczość
podstawy turystyki 12.10.09, podstawy turystyki
Podstawy działania wybranych usług sieciowych
10 02 podstawy endokrynologi
Biologia test maturalny 10, poziom podstawowy interaktywny
Podstawy działania routerów i routingu
98 10 25 podstawy zarzdzania 5MPOKMRUV4F4256STNUFVDSERD3RMKAKLUT3XSI

więcej podobnych podstron