1

Bronisław Malinowski - „Kultura i jej przemiany”

(str. 90 – 183)

VIII. CO TO JEST NATURA LUDZKA? (Biologiczne podstawy kultury)

Teoria kultury opiera się na stwierdzeniu – LUDZIE NALEŻĄ DO GATUNKU ZWIERZĘCEGO!
Warunkiem przetrwania kultury jest CIAGŁOŚĆ.

NATURA LUDZKA – determinizm biologiczny, który nakazuje każdej jednostce i cywilizacji spełnianie

cielesnych funkcji (oddychanie, odpoczynek, reprodukcję, etc)

POTRZEBY PODSTAWOWE – środowiskowe i biologiczne warunki, które są niezbędne do przetrwania

jednostki i grupy.

SEKWENCJE ŻYCIOWE WYSTĘPUJĄCE WE WSZYSTKICH KULTURACH

(związek między popędem, jego fizjologiczny spełnieniem, a stanem organicznego spełnienia)

A. BODZIEC

B. DZIAŁANIE

(czynności)

C. STAN

ZASPOKOJENIA

Konieczność oddychania

Przyjmowanie tlenu

Wydalanie CO 2 w tkankach

Głód

Przyjmowanie pokarmu

Sytość

Pragnienie

Przyjmowanie płynów

Ugaszenie pragnienia

Potrzeby seksualne

Akt płciowy

Zaspokojenie

Zmęczenie

Odpoczynek

Regeneracja energii fizycznej i

psychicznej

Senność

Sen

Przebudzenie się z nowymi siłami

Ucisk w pęcherzu moczowym

Oddawanie moczu

Usunięcie napięcia

Ucisk w okrężnicy

Defekacja

Rozładowanie napięcia brzusznego

Strach

Ucieczka przed

niebezpieczeństwem

Odprężenie

Ból

Skuteczna likwidacja

Powrót do stanu normalnego

Natura ludzka (determinizm biologiczny) narzuca im pewne niezmienne sekwencje zachowań (zdeterminowane
biologicznie), które występują zarówno w kulturach złożonych, jak i najprostszych. Wszystkie trzy fazy
(bodziec, działanie, zaspokojenie) zachodzą w każdej kulturze i są niezbędne do przetrwania organizmu.

IX. POCHODZENIE POTRZEB

KULTUROWYCH



Ad. A. BODZIEC - Modelowany przez tradycję (pojawia się jako popęd, ale już ukształtowany przez

tradycję)



Ad. B. DZIAŁANIE (czynności) – Działanie wywołane bodźcem jest również zdeterminowane
kulturowo (np. różne sposoby spożywania posiłku)



Ad. C. STAN ZASPOKOJENIA – stan zaspokojenia potrzeby znacznie określony jest przez kulturę
(np. odczucie sytości po zjedzeniu przez pomyłkę wieprzowiny przez Żyda będzie inny niż u
przeciętnego człowieka)

WNIOSEK – Życiowych sekwencji nie należy rozważać tylko pod kontem procesów fizjologicznym. Każda z
nich jest silnie kształtowana przez kulturę, tradycję, wartości, wierzenia w której jednostka i grupa żyje.

X. POTRZEBY PODSTAWOWE I

REAKCJE KULTUROWE

Każda potrzeba podstawowa łączy się z bezpośrednim odzewem ze strony kultury. Właściwe rozumienie
potrzeby zakłada jej bezpośredni związek z kulturą.

2

Każda potrzeba podstawowa spotyka się z reakcja ze strony kultury, w której jednostka, (grupa) funkcjonuje.

A. POTRZEBY PODSTAWOWE

B. REAKCJE KULTUROWE

Przemiana materii

Zaopatrywanie się w żywność

Reprodukcja

Pokrewieństwo

Wymogi organizmu (np. odpowiedniej temperatury ciała)

Schronienie

Bezpieczeństwo (np. ochrona ciała przez zranieniem)

Ochrona

Ruch

Działania

Rozwój

Trening

Zdrowie (ogólna potrzeba biologiczna bycia zdrowym )

Higiena

Zachowanie więc to nie tylko zwykły determinizm biologiczny. Każdy impuls ulega przemodelowaniu przez
wpływy kulturowe.
Np. Potrzeba przemiany materii nie jest zaspokajana tylko na poziomie biologicznym. Ludzie w celu spożycia
posiłku spotykają się, a produkcja i dystrybucja jedzenia są zorganizowanymi systemami ukształtowanymi przez
tradycję, kulturę etc.

 Potrzeby biologiczne to minimum determinizmu fizjologicznego, które należy wcielić do każdej kultury.

W każdej kulturze muszą być zaspokajane podstawowe potrzeby co oznacza, że ludzie muszą być chronieni
przed takimi fizycznymi wpływami, które mogłyby trwale uszkodzić ich ciało, znacznie wyczerpać siły itp. Muszą
mieć stworzone do tego odpowiednie warunki. Problemy te ludzie rozwiązują poprzez zorganizowanie się we
współpracujące grupy (np. instytucje)

Malinowski uważa, że kulturę należy analizować za pomocą instytucjonalizmu i funkcjonalizmu.

Analiza instytucjonalna
INSTYTUCJA:

 Element ludzkiej organizacji;
 Instytucja zakłada zgodę co do tradycyjnych wartości, dla których ludzie skupiają się we wspólnocie;
 Ludzie pozostają w określonych relacjach wobec siebie nawzajem, w myśl statutu określającego ich

zamierzenia;

 W kulturze zaspokajanie potrzeb (nawet podstawowych) realizowane jest za pomocą łańcuchowo

połączonych instytucji.

 Ludzie działają wspólnie i w ten sposób zaspokajają swoje potrzeby i jednocześnie wywierają wpływ

na środowisko.

Analiza funkcjonalna
FUNKCJA

–

zaspokajanie potrzeb przez działanie, w którym ludzie współpracują i konsumują dobra.

–

Funkcja zjawiska kulturowego polega na ukazywaniu, w jaki sposób ono działa

Analiza funkcjonalna została wyprowadzona z pojęcia sekwencji życiowych (dwie tabelki wyżej )
Niezbędna jest przy tym ORGANIZACJA:

 ludzie muszą się organizować dla zrealizowania każdego zamiaru, osiągnięcia celu. Organizacja

wprowadza ściśle określony schemat, a jej główne czynniki są uniwersalne tzn. można je zastosować
dla wszystkich zorganizowanych grup.

 Forma organizacji przy zaspokajaniu potrzeb podstawowych jest niezbędna nawet w najmniej

złożonych kulturach.

DEFINICJA KULTURY WYŁONIONA NA PODSTAWIE ANALIZY FUNKCJONALNEJ I

INSTYTUCJONALNEJ:

Kultura jest całością złożoną z instytucji, częściowo autonomicznych, częściowo współdziałających ze sobą. Jest
ona zintegrowana na podstawie kilku zasad, takich jak: wspólnota krwi poprzez prokreację, kontakt przestrzenny
związany we współdziałaniem, specjalizacją w wykonywaniu czynności. Każda kultura zawdzięcza woja pełnię i
niezależność faktowi, że zaspokaja całą gamę podstawowych, instrumentalnych i zintegrowanych potrzeb.

3

XI. CHARAKTER POTRZEB

POCHODNYCH

Potrzeby pochodne:
 nakazy kulturowe, które narzucają człowiekowi jego własną dążność do rozszerzenia swojego

bezpieczeństwa i wygody, do podejmowania wygodny, do podejmowania ryzyka przez wymiary
poruszania się, zwiększania prędkości, do przygotowywania zarówno machiny zniszczenia, jak i
budowania, do uzbrajania się w ogromne urządzenia obronne i do konstruowania środków ataku;

 Potrzeby pochodne łączą się z podstawowymi;
 Są pośrednio związane z ludzką potrzebą przetrwania;
 Podobnie jak potrzeby podstawowe instrumentalnie połączone są z wymaganiami organizmu (np.

wytwarzanie narzędzi).



NAKAZY

(instrumentalne nakazy kultury – potrzeby pochodne)

REAKCJE

(są częścią ogólnych instytucji)

Kulturowy zestaw narzędzi i dóbr konsumpcyjnych musi być
wyprodukowany, wykorzystywany, utrzymywany i zastąpiony nowymi
wytworami.

 GOSPODARKA

Zachowanie ludzkie pod względem jego technicznych, zwyczajowych,
prawnych, czy moralnych nakazów musi być skodyfikowane, uregulowane
w działaniu i zaopatrzone w sankcje.

 KONTROLA SPOŁECZNA

Materiał ludzki dzięki któremu każda instytucja utrzymuje się, musi być
odnawiany, kształtowany, ćwiczony i wyposażony w pełną wiedzę o
tradycji plemiennej.

 WYKSZTAŁCENIE

W ramach każdej instytucji musi być określona władza i dysponować
środkami zapewniającymi pełne wykonywanie jej poleceń.

 ORGANIZACJA

POLITYCZNA

XII. INTEGRATYWNE NAKAZY

KULTURY LUDZKIEJ

Pojęcie statutu jest kluczowe dla analizy instytucjonalnej – ponieważ reguluje cały kodeks zasad.

SYMBOLIZM

 W zachowaniu ludzkim równie istotny jest symbolizm.
 Pozwala on przekształcić pierwotny popęd fizjologiczny w wartość kulturową.
 Musi zaistnieć wraz z najwcześniejszym pojawieniem się zachowania kulturowego.



Symbolizm odróżnia ludzi od zwierząt.

XIII. INSTRUMANTALNIE URZECZYWISTNIONA

SEKWENCJA ŻYCIOWA

SCHEMAT SEKWENCJI INSTRUMENTALNEJ

POPĘD 

DZIAŁANIE INSRUMENTALNE

1) PRZEDMIOT
2) TECHNIKA
3) WSPÓŁPRACA LUB

TRADYCJA

4) KONTEKST
5) SYTUACYJNY

 POPĘD (2)

ZASPOKOJENIE –

CEL –

REAKCJA

ZASPOKOJENIE

W „schemacie sekwencji życiowych” (który mówił o związku między popędem, jego fizjologiczny spełnieniem,
a stanem organicznego spełnienia) ważne staje się również INSTRUMANTALNE DZIAŁANIE. Prowadzi ono
do tego, że aby zaspokoić swoje potrzeby ludzie stosują pewne nawyki (związane z przedmiotem, techniką itp.)
To z kolei sprawia, że pojawia się kulturowo zdeterminowany POPĘD (2), a jego zaspokojenie nie odbywa się

4

już tylko na poziomie biologicznym, lecz jest silnie naznaczone przez rzeczywistość kulturową. |

Wnioski:

 Z żadnego działania (czy to prostego, czy złożonego) nie można nigdy wyeliminować pojęcia popędu;
 Nawyki związane z zaspokajaniem popędu zostają na stałe włączone do kultury i stają się ich integralną

całością (np. współpraca lub tradycja)

WSTĘPNY SZKIC NA TEMAT ANTROPOLOGII

ZMIENIAJĄCYCH SIĘ KULTUR AFRYKAŃSKICH

(1938)

Szybkość, z jaką podąża świat wymaga od człowieka przystosowania się do postępu technicznego, co wręcz
przekracza możliwości adaptacyjne organizmu ludzkiego. Postęp ten dotyczy wszystkich – ludy wszystkich
kontynentów.
 Przed antropologią zatem stoi nowe zadanie. Polega ono na zbadaniu, w jaki sposób „dziki” staje się
aktywnym uczestnikiem współczesnej cywilizacji.

I.

WIDOK Z LOTU PTAKA NA DZISIEJSZĄ

AFRYKĘ

Jak wygląda dziś Afryka?
Wyraźny jest podział na 3 części;

1) typowa kultura afrykańska - koliste wioski, tubylcza muzyka, stroje; nie widać żadnego wpływu;

(obszary wzdłuż Nilu)

2) Połączenie wpływów europejskich i afrykańskich; (obszar za Nilotami) - Nowy typ kultury.
3) Kultura w znacznej mierz sprowadzona z Europy (np. Nairobi)

Stosunki między Afrykańczykami a Europejczykami w znacznej mierze nadal wyznacza segregacja rasowa.
Jednak pomimo tego ludy te współpracują ze sobą i nadają nowy kształt kulturze.

II.

NOWE ZADANIA ANTROPOLOGII

KULTUROWEJ

W związku z mieszaniem się wpływów wielu kultur, przed antropologią stoi nowe zadanie.

 Antropologia musi się stać nauką stosowaną;
 Należy zwrócić większą uwagę na istotę zmiany kulturowej;
 Antropolog nie powinien badać fikcji, a nietknięta kultura tubylcza jest już tylko fikcją
 Antropolog musi dokładnie obserwować i rejestrować sposób mieszania się starego i nowego sposobu

życia;

 Aby obraz dawnej (pierwotnej) kultury był poprawny, nie należy opisywać jej tak, jakby nadal była

żywą rzeczywistością;

 Antropologia staje się nauką ZMIENIAJĄCEGO SIĘ KRAJOWCA.

III.

SYTUACJA KONTAKTU, JAKO INTEGRALNA CAŁOŚĆ

Trzy problemy, wobec których staje etnograf obecnie w Afryce:

1) Jaka jest natura kontaktu i zmiany kulturowej?



Kontakt dwóch kultur (europejskiej i afrykańskiej) prowadzi do zmiany. Zmiany kulturowej nie można

traktować w sposób homogeniczny, tzn. jakby sytuacja kontaktu była ujednoliconą całością złożoną z
dobrze przystosowanych elementów. Zmiana zawsze oznacza czasowe niedostosowanie.



Zadaniem etnologa jest zatem określenie, co z dawnego wyposażenia plenienia afrykańskiego

przetrwało do tej pory, co się zmieniło i na skutek jakich czynników. W jego pracy bardzo ważna staje
się specjalizacja.

2) Jakie metody badań terenowych najlepiej nadają się do studiowania tego problemu?

5



Przy badaniach terenowych należy uzyskać jak najpełniejszy opis istniejącej kultury plemiennej, oraz
uwypuklić elementy kultury przyjęte od Europejczyków.



Badanie terenowe należy uzupełniać dokumentami, wiedzą o polityce, ludziach, gospodarce.

3) W jaki sposób wyniki badań nad kontaktem można przełożyć na zasady postępowania osób „z zewnątrz”

(misjonarza, nauczyciela, przedsiębiorcy)



Europejczycy w Afryce nie powinni uważać się za ekspertów stanowiących znakomite źródło
informacji.

IV.

PRODUKT ZMIANY JAKO MECHANICZNA

MIESZANINA ELEMENTÓW

Przy badaniu zmiany, jak zaszła w Afryce pod wpływem europeizacji, inni naukowcy mówią, że kultura

afrykańska jest mieszanką połączonych ze sobą elementów. Malinowski nie zgadza się z tym stwierdzeniem.
Uważa, że zderzenie i wzajemne oddziaływanie tych wpływów prowadzi do powstania nowej kultury, której nie
można traktować, jako zestawu złożonego z części afrykańskich i europejskich.

Zmiana kulturowa jest zupełnie nową rzeczywistością, którą należy badać uwzględniając rządzące nią

specyficzne prawa.

V.

POSZUKIWANIE PUNKTU ZEROWEGO

Aby określić stopień zmiany kulturowej konieczna jest wiedza o punkcie zerowym kontaktu kulturowego. Mówi
on o tym, że:

-

wiele praktyk i instytucji afrykańskich przetrwało do dnia dzisiejszego;

-

dzisiejsza pozostałość dawnej afrykańskiej rzeczywistości (instytucji, zwyczajów) jest w znacznym
stopniu różna od tego, czym była w przeszłości.

Metoda ta polega na badaniu sytuacji kontaktu, jako integralnej całości (podejście funkcjonale)

VI.

UWAGI KOŃCOWE

Zadanie etnografa badającego Afrykę polega na:

 Badaniu procesu kontaktu kulturowego (europejskiego z afrykańskim) jako integralnej całości;
 Prowadzenie badań terenowych, których przedmiotem jest kontakt – za pomocą studium

indywidualnego przypadku dużej liczby przykładów;

 Odkryciu długofalowych tendencji kulturowych;
 Opanowaniu umiejętności przewidywania i przepowiadania przyszłości w świetle wiedzy.