Zajęcia nr 2: Rodzaje standardowych technik diagnozy i standardy ich stosowania

CZYM JEST DIAGNOZA PSYCHOLOGICZNA?

Skuteczność diagnozyza: Stemplewska-Żakowicz, Diagnoza psychologiczna, 2009

Przewaga metod ustrukturyzowanych (formalnych) nad swobodnymi → Przewaga stosowania różnego
rodzaju metod nad wykorzystywaniem tylko jednego rodzaju → Mit o intuicji diagnostów i klinicystów → Na
136 diagnoz diagnoza statystyczna okazała się bardziej skuteczna w 64 przypadkach od diagnozy
klinicznej, w 64 przypadkach była równie skuteczna, a w 8 przypadkach mniej skuteczna → Przewaga
metod, których skuteczność została potwierdzona empirycznie – testów, ustrukturyzowanych wywiadów

Standardy stosowania testów →

Zanim dokonamy ostatecznego wyboru testu, należy zapoznać się z

jego charakterystykami opisanymi w podręczniku testowym: do czego służy test (cel), trafność, rzetelność,
normy, procedura stosowania. Należy dobierać testy odpowiednio do celu badania i cech osoby badanej. Z
testów korzystać mogą osoby odpowiednio wykształcone lub przeszkolone (część testów dostępnych jest
dla nie-psychologów, z innych korzystać może tylko psycholog po uzyskaniu dyplomu, jeszcze inne
wymagają dodatkowego przeszkolenia nawet od psychologa). Osoby badane powinny zostać
poinformowane o celu badania testem, sposobie przebiegu badania oraz wykorzystaniu i udostępnieniu
wyników. Osoby badane mają prawo do otrzymania informacji zwrotnej o uzyskanych w teście wynikach.
Należy chronić nie tylko same testy (treści zadań testowych i odpowiedzi), lecz także wyniki badanych
(raporty z badań) przed nieuprawnionym wykorzystaniem. Należy respektować prawa autorskie – nie
wolno powielać w żadnej formie materiałów testowych (jest to także kwestia standaryzacji). Należy
ostrożnie interpretować wyniki testów, unikając stronniczości i błędnych interpretacji. Należy dbać o
zachowanie standaryzacji procedury badania testem (drobiazgowe trzymanie się instrukcji) oraz
obiektywności zliczania wyników. W przypadku, gdy stan osoby badanej wymaga wprowadzenia
modyfikacji w procedurze testowania (np. osoby z dysleksją, niepełnosprawne) warto skonsultować zmianę
procedury z autorem testu lub innym specjalistą/użytkownikiem oraz dokonywać ostrożnej interpretacji
wyników uzyskanych w ramach zmodyfikowanej procedury

Wskaźniki trafności testów

CZUŁOŚĆ: TRAFNE WSKAZANIA ->Trafne wskazania / trafne wskazania + błędne wskazania

SWOISTOŚĆ TESTU: TRAFNE ODRZUCENIA → Trafne odrzucenia / błędne odrzucenia + trafne
odrzucenia

EFEKTYWNOŚĆ TESTU → Trafne wskazania + trafne odrzucenia / trafne wskazania + błędne wskazania
+ trafne odrzucenia + błędne odrzucenia

Zajęcia nr 3 i 4: Jednowymiarowe skale inteligencji na przykładzie Testu Matryc Ravena

Czym jest inteligencja?

Czynnik „g” →

Dwuczynnikowa teoria zdolności Spearmana: czynnik ogólny „g”

i specyficzny „s” →

Rodzaje zadań umysłowych wg Spearmana

Edukcja relacji → ujmowanie stosunku (relacji) pomiędzy elementami

Edukcja korelatu → znana jest relacja, należy wydedukować to, co jest brakującym elementem, do
którego ta relacja się odnosi

Hierarchiczne teorie inteligencji →

W hierarchicznych teoriach inteligencji, na szczycie hierarchii

zdolności znajduje się właśnie czynnik „g” (np. teoria Vernona) → Cattel: Inteligencja płynna –
uwarunkowaną właściwością fizjologiczną struktur nerwowych w mózgu i zależy w znaczącej mierze od
czynnika genetycznego – odpowiednik czynnika „g”, oraz inteligencja skrystalizowana – powstającą jako
wynik uczenia się i doświadczenia, zmienia się z wiekiem.

Inne definicje inteligencji →

Inteligencja płynna → „zdolność ogólna, odpowiadająca

spearmanowskiemu czynnikowi „g”, warunkująca sprawność wszelkich czynności umysłowych, a tym
samym – efektywność przystosowania do wymagań życia i skuteczność celowego działania”

Inteligencja skrystalizowana → „zbiór wielu różnych szczegółowych zdolności intelektualnych, wśród
których – w zależności od poziomu analizy – można wyróżnić bardziej i mniej złożone – w tym pewne
zdolności elementarne, czy podstawowe”

Jak dokonywać pomiaru inteligencji płynnej? →

Testy neutralne kulturowo, Testy rozumowania

indukcyjnego, Testy rozumowania dedukcyjnego, Testy uwagi i szybkości, Wskaźniki chronometryczne,
Wskaźniki fizjologiczne

Testy neutralne (zredukowane) kulturowo: →

Brak międzykulturowego zróżnicowania wyników,

Materiał nieznany, wolny od doświadczeń (jednakowo trudny) lub pospolity, dotyczący wspólnych
doświadczeń (jednakowo łatwy), Materiał niewerbalny, Np. Neutralny Kulturowo Test Inteligencji Cattela
(głównie asemantyczny, geometryczny materiał), Międzynarodowa Skala Wykonaniowa Leitera, Test
Matryc Ravena

Testy rozumowania: →

Indukcyjnego - klasyfikacja, szeregowanie, analogia – nacechowane

czynnikiem „g” → Dedukcyjnego - rozumowanie sylogistyczne: sylogizmy liniowe: Jan jest wyższy niż
Piotr. Piotr jest wyższy niż Paweł. Czy Jan jest wyższy od Piotra? kategoryczne: Wszystkie ryby są

kręgowcami. Niektóre zwierzęta są rybami. Czy zwierzęta wodne są kręgowcami? Warunkowe: Jeżeli
ktoś rzuci kamieniem w okno, szyba się zbije. W oknie jest zbita szyba. Czy ktoś rzucił w okno
kamieniem?

Testy uwagi i szybkości

Testy uwagi: → wykonywanie prostych czynności zgodnie z podanymi regułami; uwaga jako podstawa
inteligencji;

Testy szybkości: → proste zadania, ale krótki czas na wykonanie; szybkość przebiegu procesów
intelektualnych

Wskaźniki chronometryczne →

Czas reakcji → Wstępna analiza percepcyjna – czas potrzebny na

dokonanie poprawnego różnicowania dwóch bodźców (czas ekspozycji) → Wskaźniki chronometryczne
korelują z inteligencją niezależnie, czy jest mierzona testami z ograniczeniem czasowym czy bez →
Różnicują ludzi o różnym poziomie inteligencji → Skracają się z wiekiem aż do okresu dojrzałości, potem
stabilizują, a w starszym wieku wzrastają

Pomiar inteligencji płynnej Testem Ravena

Wersje Testu Ravena:

Test Matryc w wersji Kolorowej: dla dzieci, osób o obniżonym poziomie inteligencji i osób starszych

Test Matryc w wersji Standard: dla większości populacji (TMS-K, TMS-R, TMS Plus)

Test Matryc w wersji dla Zaawansowanych: dla dobrych studentów i młodych dorosłych

Test Matryc Ravena →

Koncepcja Spearmana → Do badania potencjału, inteligencji płynnej Najlepsza

pojedyncza miara czynnika „g” → Powstał w 1938 roku → Test niewerbalny → Zadania ułożone wg stopnia
trudności → W większości test mocy, bez ograniczenia czasowego

Standaryzacja →

Standaryzacja dotyczy: Organizacji miejsca badania: jasne, ciche, bez osób trzecich →

Stosowania się do procedury: instrukcja, obliczanie wyników, interpretacja → Dbając o zachowanie
standaryzacji nie należy zapominać, iż zarówno w trakcie, jak i przed i po sesji testowej należy zadbać o
komfort osoby badanej → W trakcie badania kontrolujemy sytuację, dbamy o swój wizerunek i
profesjonalizm oraz trzymamy się ściśle procedury → Przed sesją warto porozmawiać na luźne tematy
z osobą badaną, ale nie przesadzić z żartami, aby nie obniżyć jej motywacji, jak również opowiedzieć
krótko o teście i rodzaju wykonywanych zadań → Po sesji warto zapytać o odczucia i wrażenia osoby

badanej, co uważa za trudne, a co za łatwe, czy coś ją zaskoczyło itp.

Dlaczego standaryzacja jest ważna? →

Pozwala zachować wysoką rzetelność dokonywanego pomiaru

→ Wyrównuje szanse – stwarza jednakowe warunki → Zachowanie standaryzacji badania pozwala na
odnoszenie wyników do norm

Przeprowadzenie badania →

Konieczne jest zapoznanie się z procedurą badawczą → Przygotowanie

wskazanych materiałów: zeszyt z zadaniami testowymi, arkusz odpowiedzi, ołówek → Postępujemy
zgodnie z procedurą → Odmierzamy czas dokładnie za pomocą stopera; co jakiś czas sprawdzamy, czy
wszystko w porządku; obserwujemy zachowanie osoby badanej (np. objawy stresu) – tzw. obserwacja
behawioralna

TMS-K →

Dla osób w wieku 5;11 – 15;11 lat → Dla osób w wieku pow. 16 lat → Wyniki rosną z wiekiem i

stabilizują się ok. 13-14 r. ż. → Test trudny dla osób do 9 r.ż. i pow. 54 r. ż. → Płeć nie różnicuje wyników;
wykształcenie i miejsce zamieszkania różnicują → Zgodność wewn. 0,7-0,9 → Stabilność bezwzględna
0,7-0,8 → Trafność zbadana tylko dla dzieci korelując wyniki z osiągnięciami szkolnymi i wynikami innych
testów: Wechslera, Leksykon Jurkowskiego i Rysunkowym Testem Twórczego myślenia

TMS-R →

Normalizacja tylko dla żołnierzy → Wiek, miejsce zamieszkania i wykształcenie różnicują

wyniki → Zgodność wew. 0,94 → Brak badań walidacyjnych → Test równoległy względem TMS-K, zatem
można go stosować korzystając z danych dot. TMS-K (rzetelność, błąd pomiaru, normy)

TMS Plus →

Osoby w wieku 21-79 lat → Przeciętnie trudny dla osób w wieku 21-64 lata; trudny dla osób

starszych → Płeć nie różnicuje, ale różnicuje wykształcenie i miejsce zamieszkania → Zgodność wewn.
0,8-0,9 → Stabilność bezwzględna 0,7-0,9 → Trafność sprawdzono korelując wyniki z wynikami w teście
APIS-Z, Wechslera, WCST, oceny szkolne uczniów

TMZ →

Uczniowie 12;6-19;5, dobrzy studenci → Płeć nie różnicuje istotnie, wyniki stabilizują się ok. 14-15

r.ż., miejsce zamieszkania, typ szkoły i wykształcenia różnicują → Test za trudny dla osób w wieku 12-13
lat i za łątwy dla dobrych studentów → Rzetelność 0,8 → Trafność sprawdzana poprzez korelacje z
wynikami egzaminów i kierunkami studiów → Tylko ta wersja ma ograniczenie czasowe! 30 minut

Poprawka na zgadywanie →

Tendencję do zgadywania możemy kontrolować poprzez odpowiednio

sformułowaną instrukcję; Raven zachęca do zgadywania (ale możliwe jest także zniechęcanie, ważne aby
wyrównać tę tendencję u wszystkich kandydatów). Możemy też obliczyć tzw. poprawkę na zgadywanie wg
wzoru:

K = P – (B/m – 1) → K - liczba odpowiedzi bez zgadywania, P - liczba poprawnych odpowiedzi w teście, B -
liczba błędnych odpowiedzi, m - liczba opcji odpowiedzi w zadaniach testowych.

Zajęcia nr 7: Skala Inteligencji D. Wechslera

Polskie normalizacje Skal →

Wechsler – Bellevue (1939) → WISC (1949) – wersja dla dzieci → WAIS

(1955) → WAIS-R (1981) – renormalizacja dokonana przez Pracownię Testów Psychologicznych (2004)
→ WISC-R (1974) – wersja dla dzieci

Skale Wechslera – informacje ogólne →

Podobna procedura badania we wszystkich wersjach → Każda

bateria składa się z dwóch podskal: Słownej – wiedza, język, rozumowanie, pamięć → Bezsłownej –
umiejętności przestrzenne, sekwencje, rozwiązywanie problemów. → Tylko do badań indywidualnych! →
Czas przeprowadzania badania od 60 do ponad 100 minut → Różnorodne zadania z pomocami
(rysunkami, klockami, układankami) → Stosowany w badaniach klinicznych do badania inteligencji ogólnej
→ Brak leżącej u podstaw skali jednej teorii → Wg Wechslera inteligencja to „ogólna zdolność
jednostki do rozumienia otaczającego świata i radzenia sobie z nim” → Podobnie jak w testach APIS i
tutaj wyniki surowe przekształca się na wyniki przeliczone (WP) o średniej = 10 i odchyleniu = 3. → Wyniki
(WP) poszczególnych testów sumujemy, obliczamy przedziały ufności i przeliczamy na IQ – oddzielnie dla
Skali Słownej, Bezsłownej i Pełnej → Podobnie obliczamy wyniki czynnikowe → Rysujemy profil
zdolności, aby wskazać słabsze i silne strony osoby badanej

Testy WAIS-R

WAIS-R →

Na przemian testy ze Skali Słownej i Bezsłownej → Premie za szybkość pracy w niektórych

testach → Dla osób w wieku 16-79 lat → Arkusz odpowiedzi – szczegółowy, zawiera wiele wskazówek
pomocnych w przeprowadzaniu badania → Część testów zaczynamy np. od 4 zadania i wracamy w
przypadku błędnych odpowiedzi; niektóre możemy też skończyć wcześniej – po 5 kolejnych błędnych
odpowiedziach

WISC-R →

10 testów + 2 zastępcze → Podobne testy co w skali dla dorosłych → Dla dzieci w wieku 6 - 16

lat → Podobna procedura i takie samo przeznaczenie

Szybkość →

W przypadku niektórych zadań w Skali Wechslera mierzony jest czas i stosowane premie

czasowe.Jak to może wpływać na zachowanie i wyniki osób badanych?

Analiza profilowa (psychogram) →

Graficzne przedstawienie wyników w poszczególnych testach → W

obrazowy sposób ukazuje mocne i słabsze strony osoby badanej → Istnieją opracowania na temat profili
lub zależności pomiędzy kilkoma testami charakterystycznych dla różnego rodzaju zaburzeń →
Sprawdzamy rozpiętość profilu (najniższy vs najwyższy wynik w danej Skali) – informacja o spoistości,
integracji struktury intelektu → Obliczamy przeciętną profilu dla każdej skali i porównać do niej wyniki
testów odnosząc do podanej wartości kryterialnej → Interpretujemy

Trafność teoretyczna →

Badanie trafności teoretycznej pozwala nam potwierdzić jaki konstrukt

teoretyczny bada dany test; w przypadku skal złożonych tj. Skala Wechslera sprawdzamy trafność
poszczególnych testów → O trafności teoretycznej świadczą: Korelacje z wynikami uzyskiwanymi w
innych testach (narzędziach) badających ten sam konstrukt → Porównania międzygrupowe

Trafność teoretyczna WAIS-R →

Korelacje z innymi narzędziami tj.: Test Matryc Ravena, Test

Sortowania Kart z Wisconsin WCST, Test Spostrzegawczości i Uwagi TUS, Test Płynności Figuralnej R.M.
Ruffa RFFT, Kalifornijski Test Uczenia się Językowego CVLT, Inwentarz Stanu i Cechy Lęku STAI,
Kwestionariusz Stylów Radzenia Sobie ze Stresem CISS

Porównania międzygrupowe: pomiędzy K i M, różnymi grupami wiekowymi, osobami o różnym
wykształceniu i miejscu zamieszkania

Trafność czynnikowa →

Sprawdzenie, czy poszczególne testy/skale tworzą czynniki (założone przez

teorię), czyli badają określony rodzaj zdolności lub określoną cechę → Sprawdzana za pomocą analizy
czynnikowej

Czynniki WAIS-R – 3 czynniki → Dewiacyjny iloraz inteligencji :

Początkowo stopień rozwoju

umysłowego → U Wechslera ma inne znaczenie – jest skalą standardową o średniej = 100 i odchyleniu
stand. 15 → Zakres: 45 – 145 → Nie pozwala zatem skutecznie różnicować osób o b. niskim, jak i b.
wysokim ilorazie inteligencji

Zajęcia nr 8: Diagnoza osobowości

Koncepcja Costy i McCrae → Wielka Piątka

NEUROTYCZNOŚĆ →

Przystosowanie emocjonalne vs emocjonalne niezrównoważenie.

Wysoka: podatność na irracjonalne pomysły, mniejsza zdolność do kontrolowania swoich popędów i
zmagania się ze stresem, silne reagowanie lękiem, napięciem, tendencja do zamartwiania się, częste
doświadczanie stanów gniewu i wrogości, łatwe zniechęcanie się w trudnych sytuacjach, niskie poczucie
wartości, wstydliwość, poczucie zmieszania w obecności innych.

Niska: stabilność emocjonalna, spokój, relaks, zdolność do zmagania się ze stresem, brak
doświadczania obaw, napięć i rozdrażnienia.

EKSTRAWERSJA →

Charakteryzuje jakość i ilość interakcji społecznych oraz poziom aktywności, energii i

zdolność do odczuwania pozytywnych emocji.

Wysoka: przyjacielskość, serdeczność, rozmowność, skłonność do zabawy, poszukiwanie stymulacji,
tendencja do dominowania w kontaktach społecznych, aktywność życiowa, wigor, optymizm życiowy i
pogodny nastrój.

Niska: rezerwa w kontaktach społecznych, brak optymizmu, preferencja do przebywania w samotności i
nieśmiałość.

OTWARTOŚĆ NA DOŚWIADCZENIE →

Opisuje tendencje do poszukiwania i pozytywnego

wartościowania doświadczeń życiowych, tolerancję wobec nowości i ciekawość poznawczą.

Wysoka: ciekawość zjawisk świata zewnętrznego i wewnętrznego, kreatywność, żywa i twórcza
wyobraźnia, ciekawość intelektualna, zainteresowanie sztuką, wrażliwość estetyczna,
niekonwencjonalność, skłonność do kwestionowania autorytetów, niezależność w sądach, nastawienie na
odkrywanie nowych politycznych, społecznych i etycznych idei.

Niska: konwencjonalność w zachowaniu, konserwatyzm w poglądach, cenienie tradycyjnych wartości,
pragmatyczne zainteresowania, preferencja uznanych sposobów działania.

UGODOWOŚĆ →

Opisuje pozytywne vs negatywne nastawienie do innych ludzi, orientację

interpersonalną przejawiającą się w altruizmie vs antagonizmie, doświadczanych w uczuciach, myślach i
działaniu.

Wysoka: sympatia w stosunku do innych, skłonność do udzielania pomocy, przekonanie że inni ludzie
mają identyczne postawy, prostolinijność, prostoduszność, szczerość, altruizm, potulność, łagodność,
skromność, uczuciowość w stosunku do innych ludzi.

Niska: Egocentryzm, sceptycyzm w opiniach na temat intencji innych ludzi, nastawienie rywalizacyjne
raczej niż kooperatywne, agresywność, oschłość w kontaktach z innymi ludźmi.

SUMIENNOŚĆ →

Charakteryzuje stopień zorganizowania, wytrwałości i motywacji jednostki w działaniach

zorientowanych na cel.

Wysoka: silna wola, motywacja do działania, wytrwałość w realizacji swoich celów, skrupulatność,
obowiązkowość, punktualność, rozwaga, rzetelność w pracy, duże osiągnięcia akademickie i zawodowe,
pracoholizm, skłonność do utrzymywania porządku, perfekcjonizm.

Niska: mała skrupulatność w wypełnianiu obowiązków, mała motywacja do osiągnięć społecznych,
hedonistyczne nastawienie do życia, brak jasno sprecyzowanych celów życiowych, rozleniwienie,
impulsywność przy podejmowaniu decyzji, spontaniczność w działaniu.

KRYTERIA PODSTAWOWYCH CZYNNIKÓW OSOBOWOŚCI

Ogólność – hierarchiczna budowa cech; wyodrębnione składniki osobowości można zaklasyfikować do
pięciu ogólnych cech osobowości; opisu osobowości można dokonać na poziomie ogólnym (ogólny opis

pięciu cech), jak i szczegółowym (charakterystyka i opis składników cech osobowości)

Realność – cechy można diagnozować nie tylko na podstawie samoopisu, ale także obserwacji; można
wykazać ich dużą stabilność czasową oraz duże znaczenie w procesie adaptacji do wymagań środowiska

KRYTERIA PODSTAWOWYCH CZYNNIKÓW OSOBOWOŚCI

Niezmienność – wymiary osobowości są wyodrębniane w badaniach leksykalnych, jak i w innych
modelach osobowości

Uniwersalność – wymiary osobowości są wyodrębniane niezależnie od badanej kultury, wieku, płci, czy
rasy (uniwersalność kulturowa i demograficzna)

Biologiczność – częściowe uwarunkowanie biologiczne cech osobowości (odziedziczalność)

ADAPTACYJNE ZNACZENIE CECH OSOBOWOŚCI

Wyższa OTW – wyższe wyniki w testach myślenia dywergencyjnego oraz większa kreatywność, wyższe
wyniki w teście Słownik WAIS → Związki z mechanizmami obronnymi i strategiami radzenia sobie ze
stresem, innymi cechami osobowości → Sumienność i Otwartość – predyktory powodzenia szkolnego i
zawodowego → Związki NEU z psychicznym i fizycznym zdrowiem jednostki

KWESTIONARIUSZE NEO

NEO Inventory – badał 3 wymiary: neurotyczność, ekstrawersję, otwartość na doświadczenie → NEO PI
(Personality Inventory) – badał 5 wymiarów → NEO PI R (Revised) – bada 5 wymiarów wraz z ich
składnikami, ma polską adaptację → NEO FFI – wersja skrócona, bada 5 wymiarów (bez składników),
ma polską adaptację

NEO FFI →

60 pozycji, po 12 na skalę → 5-o stopniowy format odpowiedzi → Dla osób w wieku 15-80 lat

→ Normy oddzielne dla K i M, stenowe → Rzetelność: zgodność wewnętrzna 0,68 – 0,82 → Trafność
teoretyczna: korelacje z wynikami PTS, FCZ-KT, EAS-TS, DOTS- R, EPQ-R, PLP → K wyżej niż M na
wszystkich skalach, zachodzą zmiany z wiekiem → Potwierdzona struktura czynnikowa

OBLICZANIE WYNIKÓW →

Wykorzystujemy klucz odpowiedzi, sumujemy punkty za odpowiedzi, zgodnie

z kluczem (uwaga na odwróconą skalę!) – od 0 do 4 pkt. → Gdy jest więcej niż 1/6 opuszczeń (więcej niż
3 na skalę) – nie interpretujemy; gdy mniej – przypisujemy 2 pkt. → Obliczamy przedział wyników

prawdziwych dla wszystkich skal → Odnosimy do norm

ZASTOSOWANIE →

Badania grupowe i indywidualne → Badania naukowe → Poradnictwo zawodowe,

wychowawcze → Badania kliniczne → Obok innych narzędzi, jak i sam

Zajęcia nr 12: Pomiar stylów radzenia sobie ze stresem

SKALE CISS →

Styl skoncentrowany na zadaniu SSZ → Styl skoncentrowany na emocjach SSE → Styl

skoncentrowany na unikaniu SSU:

Angażowanie się w czynności zastępcze ACZ / Poszukiwanie

kontaktów towarzyskich PKT

STYL SKONCENTROWANY NA ZADANIU →

Podejmowanie zadań w obliczu stresu, mające na celu

rozwiązanie trudnej, stresującej sytuacji; podejmowanie aktywności, wysiłku aby rozwiązać problem
poprzez poznawcze przekształcenia lub zmianę sytuacji.

STYL SKONCENTROWANY NA EMOCJACH →

W obliczu stresu koncentrowanie się na sobie, na

przeżywanych emocjach, odczuciach tj. złość, poczucie winy, napięcie; tendencja do myślenia
życzeniowego i fantazjowania. Chociaż teoretycznie ma to na celu zmniejszenie stresu, to często
powoduje zwiększenie jego nasilenia.

STYL SKONCENTROWANY NA UNIKANIU →

Unikanie myślenia, przeżywania, doświadczania sytuacji

stresowej; może przybierać 2 formy: Angażowania się w czynności zastępcze, np. objadanie się,
oglądanie telewizji, zakupy / Poszukiwanie kontaktów towarzyskich, np. pójście na imprezę, z kumplami na
piwo

INFORMACJE O NARZĘDZIU →

48 stwierdzeń (po 16 na skalę) → 5-o stopniowy format odpowiedzi →

Maks. 20 minut na wypełnienie → Normy stenowe w podziale na wiek → Standaryzacja i normalizacja na
próbie ogólnopolskiej 506 osób oraz na żołnierzach 1067 osób → Zastosowanie: badania grupowe i
indywidualne, osoby w wieku 16-79 lat i żołnierze

TRAFNOŚĆ I RZETELNOŚĆ →

Rzetelność: Alpha: 0,65 – 0,90 → Trafność: W analizie czynnikowej

wyodrębniono 3 czynniki → Korelacje z innymi narzędziami: Kwestionariusz Sposobów Radzenia Sobie,
związki z cechami osobowości i temperamentu oraz inteligencją i lękiem, kompetencjami społecznymi i
inteligencją emocjonalną; różnice pomiędzy populacjami

Zajęcia nr 11: Stan a cecha jako przedmiot pomiaru kwestionariuszowego

Inwentarz Stanu i Cechy Lęku STAI

LĘK JAKO CECHA →

Lęk jako stała dyspozycja wewnętrzna. Stała w czasie, niezależna od sytuacji. →

Wg Spielbergera oznacza: „motyw lub nabytą dyspozycję behawioralną, która czyni jednostkę podatną na
postrzeganie szerokiego zakresu obiektywnie niegroźnych sytuacji jako zagrażających i reagowanie na
nie stanami lęku (…)”

LĘK JAKO STAN →

Lęk jako stan pojawiający się w odpowiedzi na zewnętrzną sytuację. → Stan –

przejściowy, uwarunkowany sytuacyjnie, zmienny z sytuacji na sytuację (niska stabilność czasowa) → Wg
Spielbergera charakteryzuje się: „subiektywnymi, świadomie postrzeganymi uczuciami obawy i napięcia,
którym towarzyszy związana z nimi aktywacja lub pobudzenie autonomicznego układu nerwowego”

INFORMACJE O NARZĘDZIU →

Inwentarz Stanu i Cechy Lęku STAI, posiada polską adaptację →

Przeznaczony dla osób w wieku 21 – 79 lat i 15 -18 lat → Normy stenowe i centylowe, w podziale na płeć i
wiek → K wyżej w zakresie lęku-cechy; wiek różnicuje istotnie wyniki; u K wyższe wykształcenie powiązane
z niższym lękiem; K z większych miast mają niższy lęk niż K z mniejszych miast → Zgodność
wewnętrzna: młodzież: 0,82-0,9; dorośli: 0,76 – 0,92; żołnierze: 0,86 – 0,93 → Stabilność czasowa (3-4
tyg. Przerwy): Stan: 0,39 – 0,81 Cecha: 0,59 – 0,89 → Zastosowanie: badania indywidualne i grupowe,
selekcja i poradnictwo zawodowe, badania naukowe

SKALA WIELO VS DWUSTOPNIOWA

Na korzyść skali wielostopniowej → Łatwiej rozróżnić/wskazać poziom cechy właściwy osobie badanej
→ Bardziej złożona poznawczo – wolą ją osoby młodsze → Co jeżeli zachowuję się w podany sposób tylko
czasem, a mam opcję Tak/Nie?

KONSTRUOWANIE SKAL – MOC DYSKRYMINACYJNA i TRUDNOŚĆ

Tworzenie kwestionariuszy wymaga stworzenia wielu pozycji, spośród których na podstawie pierwszych
badań wybiera się te najlepsze → „Jakość” pozycji ocenia się za pomocą mocy dyskryminacyjnej –
korelacji pozycji ze skalą (na ile dana pozycja mierzy to, co cała skala) → Wartość minimalna przyjęta w
FCZ-KT to 0,15 → W przypadku testów zdolności, obok mocy dyskryminacyjnej uwzględnia się także
trudność zadań → Aby uzyskać rozkład normalny wyników w teście powinny znaleźć się zadania o
podobnej, średniej trudności lub o zróżnicowanej, narastającej trudności

RZETELNOŚĆ →

Zgodność wewnętrzna → Metoda połówkowa (np. test Spearmana- Browna) → Alpha

Cronbacha Min. 0,8 do badań indywidualnych

Stabilność pomiaru: → Stabilność bezwzględna – badanie dwukrotne tym samym testem z przerwą
czasową → Stabilność względna – badanie dwukrotne różnymi wersjami testu z przerwą czasową →
Wiarygodność testu – dwukrotne badanie tym samym testem bez przerwy czasowej (test-retest) →
Równoważność międzytestowa – dwukrotny pomiar różnymi wersjami testów raz po razie, Min. 0,7 do
badań indywidualnych

Metoda sędziów kompetentnych – zgodność ocen sędziów

LĘK JAKO CECHA → Odchylenie standardowe – 8,37 → Rzetelność Alpha Cronbacha – 0,89

LĘK JAKO STAN → Odchylenie standardowe – 8,06 → Rzetelność – 0,85

TRAFNOŚĆ TEORETYCZNA (przypomnienie) →

Korelacje z innymi narzędziami badającymi podobne

konstrukty lub kryteriami wskazującymi na ten sam lub podobny przedmiot pomiaru → Różnice
międzygrupowe → Interkorelacje skal → Analiza czynnikowa (wyłonienie oczekiwanej ilości czynników) →
Wyniki zgodne z oczekiwaniami teoretycznymi świadczą o trafności narzędzia

TRAFNOŚĆ TEORETYCZNA NA PRZYKŁADZIE STAI →

Badanie STAI bez klasówki (syt. neutralna),

przed klasówką i wyobrażając sobie klasówkę → Interkorelacje skal: 0,33 – 0,72 → Lęk a cechy
osobowości i temperamentu: korelacje z MPI (wcześniejsza wersja EPQ-R), INTE, PTS i FCZ-KT: →
Dodatnie korelacje z Neurotycznością, ujemne z Ekstrawersją i skalą kłamstwa → Ujemne korelacje z
inteligencją emocjonalną → Ujemnie ze skalami PTS – SPP, SPH, RPN → Ujemnie Żwawość, Wrażliwość
sensoryczna, Wytrzymałość i Aktywność, dodatnio Perseweratywność i Reaktywność emocjonalna

TRAFNOŚĆ KRYTERIALNA →

Korelacje z kryterium, na podstawie których możemy diagnozować lub

przewidywać zachowanie osób badanych → Trafność diagnostyczna: badanie kwestionariuszem i badanie
kryterium w tym samym momencie czasu (np. badanie kwestionariuszem NEO-FFI i wywiad kliniczny) →
Trafność prognostyczna: badanie kwestionariuszem wcześniej, badanie kryterium później – istotne
związki pozwalają na dokonywanie przewidywań na podstawie wyników testu/kwestionariusza; np.
badanie testem APIS na początku roku szkolnego i sprawdzenie na koniec roku ocen (czy wyniki testu
pozwalają przewidywać uzyskiwane oceny?)

TRAFNOŚĆ KRYTERIALNA NA PODSTAWIE STAI →

STAI i Skala Jawnego Niepokoju: Korelacje 0,6 – 0,81

STAI i Skala do Badania Postaw Wobec Choroby: Korelacje 0,52 – 0,69

TRAFNOŚĆ TREŚCIOWA →

Czy treść stwierdzeń odzwierciedla wszystkie możliwe aspekty/składniki

danej cechy/zdolności? → Zapewnia się ją w ten sposób, iż najpierw wyłania się teoretyczne składniki
cechy/zdolności → Następnie tworzy się stwierdzenia w odniesieniu do każdego składnika → W kolejnym
kroku prosi się sędziów kompetentnych o dokonanie oceny, na ile dane stwierdzenie jest dobrym
wyznacznikiem danej cechy i jej składnika

TRAFNOŚĆ FASADOWA →

Co na pierwszy rzut oka (dla laika, patrząc po zadaniach/stwierdzeniach)

mierzy test lub kwestionariusz? → STAI - na arkuszu Kwestionariusz Samooceny → Kiedy oddajemy, a
kiedy nie oddajemy w nazwie prawdziwego przedmiotu pomiaru?

Zajęcia nr 9: Temperament jako przedmiot diagnozy

Formalna Charakterystyka Zachowania – Kwestionariusz Temperamentu

FCZ-KT

OBLICZANIE WYNIKÓW →

Przykładamy właściwe klucze → Zliczamy (sumujemy) odpowiedzi

diagnostyczne – zgodnie z kluczem – 1 punkt za odpowiedź diagnostyczną → Im wyższy wynik tym
wyższe natężenie cechy → Przekształcamy wyniki na znormalizowane – staniny → Obliczamy przedział
wyników prawdziwych → Interpretujemy:

1-3 stanina – wyniki niskie, 4-6 stanina – wyniki średnie, 7-9 stanina – wyniki wysokie

ŻWAWOŚĆ →

Tendencja do szybkiego reagowania, utrzymywania wysokiego tempa wykonywanych

czynności, łatwej zmiany zachowania, żywość, łatwe dostosowywanie się do otoczenia, elastyczność,
plastyczność intelektualna, wytrwałość, sumienność i wytrzymałość.

PERSEWERATYWNOŚĆ →

Skłonność do drobiazgowej analizy zdarzeń, wracanie do minionych

zdarzeń, długotrwałe przeżywanie emocjonalne, nadmierna koncentracja na przeszłości, duża
wrażliwość emocjonalna, tendencja do reagowania lękiem, napięcie emocjonalne, niższa wytrzymałość.

WRAŻLIWOŚĆ SENSORYCZNA →

Duża wrażliwość sensoryczna i emocjonalna, wrażliwość,

delikatność, subtelność emocjonalna, spostrzegawczość, czujność, otwartość na otoczenie.

REAKTYWNOŚĆ EMOCJONALNA →

Duża pobudliwość emocjonalna, łatwe reagowanie emocjami,

mała odporność emocjonalna, tendencja do załamywania się w trudnych sytuacjach, przeżywanie
napięcia emocjonalnego, sztywność, labilność, mała dojrzałość emocjonalna, brak ufności, pewności
siebie, unikanie trudnych sytuacji, wycofywanie się z sytuacji społecznych.

WYTRZYMAŁOŚĆ →

Duża wytrzymałość na trudy i niewygody, radzenie sobie w niekorzystnych

warunkach, zdolność do długiej i intensywnej pracy, wytrwałość w działaniu, sumienność w wykonywaniu
czynności, duża odporność emocjonalna i odporność na zagrożenia.

AKTYWNOŚĆ →

Duża aktywność zawodowa i społeczna, często też fizycznie, towarzyskość,

ekspansywność życiowa, elastyczność w zachowaniu, podejmowanie wielu różnych zadań, skłonność do
zachowań impulsywnych, podejmowanie ryzyka, duża odporność emocjonalna, pozytywny nastrój,

negatywne reakcje na brak zajęć i konieczność dłuższej immobilizacji, czy monotonię, brak wrażeń i
zmian.

Energetyczny poziom zachowania EPZ: → Aktywność, Wytrzymałość, Reaktywność emocjonalna,
Wrażliwość sensoryczna

Charakterystyka czasowa zachowania CCZ: Perseweratywność, Żwawość

STRUKTURA TEMPERAMENTU →

Struktura zharmonizowana wskazująca na duże możliwości

przetwarzania stymulacji – wysoka Wytrzymałość, mała reaktywność emocjonalna, wysoka aktywność.
Duża Wrażliwość sensoryczna, duża Żwawość i mała Perseweratywność.

Struktura zharmonizowana wskazująca na małe możliwości przetwarzania stymulacji – mała
Wytrzymałość, wysoka Reaktywność emocjonalna, mała Aktywność. Mała Żwawość i Wrażliwość
sensoryczna, wysoka Perseweratywność.

Struktura niezharmonizowana wskazująca na duże możliwości przetwarzania stymulacji – wysoka
Wytrzymałość, mała Aktywność, mała Reaktywność emocjonalna. Mała lub średnia Wrażliwość
sensoryczna, Żwawość i Perseweratywność.

Struktura niezharmonizowana wskazująca na małe możliwości przetwarzania stymulacji – małą
Wytrzymałość, wysoka Reaktywność emocjonalna i wysoka Aktywność. Duża lub średnia
Perserweratywność, Żwawość i Wrażliwość sensoryczna.

INFORMACJE O NARZĘDZIU →

Formalna Charakterystyka Zachowania – Kwestionariusz Temperamentu

FCZ-KT → 6 skal; 120 stwierdzeń → Format odpowiedzi Tak/Nie → Normy wyrażone w staninach: średnia
= 5, odchylenie = 2, zakres = 1-9 → Rzetelność: zgodność wewnętrzna 0,70 – 0,88; stabilność czasowa:
po 2 tygodniach 0,68 – 0,85, po 6 miesiącach 0,55 – 0,83 → Zastosowanie dla osób w wieku 15 – 80 lat,
badania grupowe i indywidualne, badania naukowe, poradnictwo zawodowe, wychowawcze i w badaniach
klinicznych

TRAFNOŚĆ FCZ-KT →

Szacowanie cech temperamentu: samoopis vs opis innych – korelacje 0,5 →

Laboratoryjna diagnoza temperamentu – brak związków lub związki słabe → Związki z cechami
osobowości i temperamentu (inne narzędzia) → Genetyczne uwarunkowania temperamentu:
odziedziczalność 0,5 → Funkcjonowanie intelektualne – korelują skale odpowiedzialne za refleksyjny -
impulsywny styl poznawczy

ADAPTACYJNE ZNACZENIE CECH TEMPERAMENTU →

Badania na sportowcach, kierowcach,

studentach muzykologii → Stan zdrowia: Typ A – struktura niezharmonizowana z tendencją do
przestymulowywania się – nieefektywna regulacja stymulacji, Typ B – struktury zharmonizowane, Typ C –
obniżone możliwości w zakresie przetwarzania stymulacji

EPQ-R - Kwestionariusz Osobowości Eysencka (Eysenck Personality Questionnaire-Revised)

Przeznaczenie testu →

Kwestionariusz EPQ-R przeznaczony jest dla młodzieży szkół

ponadgimnazjalnych i osób dorosłych w wieku do 69 lat → Może być wykorzystywany do badań
naukowych, jak i diagnozy indywidualnej. → Wykorzystywany jest też do prognozowania powodzenia w
nauce szkolnej i na studiach, w poradnictwie zawodowym, wybór i powodzenie w dyscyplinie sportowej,
oraz do ustalenia zmienności nastrojów i w poradnictwie przedmałżeńskim i rodzinnym.

Podłoże teoretyczne →

Biologiczna teoria temperamentu PEN Hansa Eysencka zalicza się do

czynnikowych teorii osobowości. → Zakłada biologiczne podłoże temperamentu i uniwersalność cech
temperamentalnych. → Osobowość powstaje i rozwija się przez funkcjonalne współdziałanie czterech sfer:
sfery poznawczej (inteligencja), woluntarnej (charakter), afektywnej (temperament) i somatycznej
(konstytucja ciała). → Struktura osobowości składa się z trzech niezależnych czynników : Psychotyczności,
Ekstrawersji oraz Neurotyczności → Każdy z tych czynników jest krańcem kontinuum

Skłoność do przestępstw – Czy ludzie powinni przestrzegać prawa? →

Kłamstwa – Czy zdarzyło ci się

obwiniać kogoś o coś, o czym wiedziałeś/aś, że w rzeczywistości stało się z twojej winy? → Skłonność do
uzależnień – Czy często miewasz wahania nastroju? → Psychotyzm – Czy martwiłbyś się posiadaniem
długów? → Ekstrawertyzm – Czy masz wiele różnych hobby? → Neurotyzm – Czy często miewasz
wahania nastroju?; Czy łatwo się irytujesz?

Normy do EPQ-R opracowana osobna dla kobiet i mężczyzn ze względu na istniejące różnice między
płciowe w rozkładach wyników większości skal →

Osobne normy dla osób młodszych (16-30) i starszych

(31-69) → Porównanie wyników uzyskanych w EPQ-R przez młodszą i starszą grupę wieku, osobno dla
kobiet i dla mężczyzn, ujawniło, że różnice są istotne (p<0,05) dla wszystkich skal z wyjątkiem
Neurotyzmu. Również wcześniejsze analizy wykazały, że wyniki w skali Neurotyzmu są w bardzo
niewielkim stopniu związane z wiekiem.

Zalety: → Łatwy do sprawdzania. → Stosunkowa duża ilość badanych cech przy niskim zaangażowaniu
czasowym osoby badanej. → Możliwa duża rozpiętość wieku osób badanych. → Odpowiedzi typu TAK/NIE
zajmuję mniej czasu osobie badanej. → Możliwe do wykorzystania grupowego oraz indywidualnego

Kwestionariusz Temperamentu PTS (Pavlovian Temperament Survey).

• Opiera się na biologicznej koncepcji Iwana Pawłowa, który wyjaśnia podstawy 4 typów
temperamentu wyróżnionych przez Hipokratesa i Galena.

Przeznaczenie → Badanie temperamentu → Osoby zdrowe → Przedział wiekowy: 15 – 80 lat → Obie
płcie → Badania indywidualne i grupowe → Poradnictwo i selekcja zawodowa

Podatny na zniekształcenia odpowiedzi przy sugestiach

Podłoże teoretyczne → Koncepcja Pawłowa oparta na zasadzie nerwizmu; podstawowe
właściwości ośrodkowego układu nerwowego są przyczyną różnego zachowania każdego
człowieka. → Wyróżnione przez niego właściwości OUN:

Siła procesu pobudzenia (SPP)



Siła procesu hamowania (SPH)



Równowaga pomiędzy tymi procesami (RWN)



Ruchliwość procesów nerwowych (RPN)



Definicje poszczególnych właściwości OUN

SPP – zdolność komórek nerwowych do pracy; ujawnia się w ich odporności na długotrwałe



pobudzenie przy jednoczesnym braku hamowania ochronnego;

SPH – hamowanie nabyte: wygaszanie, opóźnianie, różnicowanie, hamowanie warunkowe. Jest to



łatwość przerywania określonych zachowań i czynności;

RWN – stosunek siły procesu pobudzenia do siły procesu hamowania;



RPN – zdolność do szybkiego reagowania na zmiany zachodzące w otoczeniu.



Informacje o narzędziu → Narzędzie typu „papier-ołówek” → Arkusz zawiera 4 strony → 57 pozycji
(po 19 na każdą skalę) → Odpowiedzi na czterostopniowej skali → Trafność została szeroko i
dokładnie sprawdzona w odniesieniu do wielu narzędzi psychometrycznych badających
osobowość, m.in.: EPQ-R, NEO-FFI, FCZ-KT – trafność treściowa i kryterialna są zadowalające →
Rzetelność badana przy użyciu stabilności czasowej oraz zgodności wewnętrznej – wynik są
satysfakcjonujące, zgodność wewnętrzna dla SPP (0,80) i RPN (0,78)

Najbardziej diagnostyczne stwierdzenia dla poszczególnych skal : → SPP (odpowiada
wytrzymałości lub niskiej reaktywności emocjonalnej) – Kiedy wokół mnie panuje duży ruch,
pracuję mniej wydajnie. → SPH (samokontrola zachowania) – Bez trudu rezygnuję z przyjemności,
wtedy gdy inni mnie o to proszą (np. wyłączam telewizor.) → RPN (zdolność do szybkiej zmiany
zachowania w odpowiedzi na zmiany zachodzące w otoczeniu) – Z trudnością przystosowuję się do

otoczenia. → RWN – cecha wtórna, nie posiada odrębnej skali.

Zalety: → proste narzędzie do badania temperamentu → nie jest czasochłonne → badanie można



przeprowadzać grupowo → kwestionariusz jest użytecznym narzędziem w procesie selekcji
zawodowej czy poradnictwa zawodowego → ma wysoką rzetelność

Wady: → nie można badać nim dzieci (najniższy pułap wiekowy to 15 lat) służy do badania tylko i
wyłącznie osób zdrowych psychicznie – nie może być wykorzystany w diagnozie klinicznej →
kwestionariusz nie jest odporny na zniekształcenia, które mogą powstać pod wpływem sugestii
preferowanych wyników

Wg samego Pawłowa kombinacja trzech właściwości ośrodkowego układu nerwowego może
generować 24 typy temperamentu, w teorii zaś zakładane są jedynie 4 podstawowe typy

Neutralny Kulturowo Test Inteligencji Cattella

Teoria inteligencji → Cattell, idąc tropem dwuczynnikowej teorii inteligencji Spearmana podzielił
inteligencję na → • inteligencję płynną, która utożsamiana jest z inteligencją wrodzoną, naszym
potencjałem intelektualnym, z którym się rodzimy, szybkością procesów myślowych → •
Inteligencję skrystalizowaną, która obejmuje wiedzę przyswajaną przez daną osobę w wyniku
różnych doświadczeń, a także zdolność dostępu do niej

U podłoża inteligencji leżą trzy podstawowe procesy umysłowe: → • Rozumienie doświadczeń –
odbieranie informacji płynących z naszych doświadczeń w struktury poznawcze → • Edukcja relacji
– pojmowanie zależności (np. przyczynowo-skutkowych, przestrzennych czy czasowych) między
kilkoma (minimum dwoma) obiektami → • Edukcja korelatu – dostrzeganie współzależności
pomiędzy obiektami, dzięki znajomości wiążących je relacji

Neutralne kulturowo testy inteligencji Cattella → • Miały na celu odróżnienie wrodzonych
możliwości intelektualnych od umiejętności powstałych na podstawie ich zdolności → • Zostały
skonstruowane jako neutralne kulturowo, zbudowano je z materiału figur, powszechnie znanych w
każdej kulturze, np. ciał niebieskich, części ludzkiego ciała, reprezentacji roślin lub zwierząt czy
figur geometrycznych

Neutralny Kulturowo Test Inteligencji Cattella– wersja 3 CFT 3 → Przeznaczony do badania osób o
ponadprzeciętnej inteligencji → Zadania, z których jest zbudowany wymagają rozumowania
indukcyjnego, czyli wykrywania relacji → • Składa się z dwóch zeszytów „A” i „B” i czterech
podtestów w każdym z nich: „Serie”, „Klasyfikacja”, „Matryce”, „Wnioskowanie
topologiczne/warunki” → • Test posiada ograniczenie czasowe

Neutralny Kulturowo Test Inteligencji Cattella – wersja 2 • CFT 20-R → • Przeznaczony do badania
osób w szerokim spektrum wieku (od 8 lat do 60) ->• Składa się z dwóch zeszytów „A” i „B” i
czterech podtestów w każdym z nich: „Serie”, „Klasyfikacje”, „Matryce” i „Wnioskowanie
topologiczne”, z których każdy wymaga innej operacji umysłowej → • Test posiada ograniczenie
czasowe

Neutralny Kulturowo Test Inteligencji Cattella – wersja 1• CFT 1-R → • Przeznaczony do badania
dzieci w wieku do 4 do 10 lat, nawet pośród tych, które posiadają zdiagnozowaną dysleksję lub
dyskalkulię, ze względu na niewerbalny charakter i brak cyfr i liczb → • Zbudowany jest z sześciu
podtestów: „Podstawienia”, „Labirynty”, „Podobieństwa”, „Serie”, „Klasyfikacja”, „Matryce” → •
Test posiada ograniczenie czasowe8

NORMALIZACJA • CFT 20-R: → • Przebadano 3196 osób wieku od 7 do 59 lat. → • 2419 uczniów – 8-
19 lat – 8 prób normalizacyjnych. → • Zostały zachowane proporcje ze względu na wiek, płeć i
miejsce zamieszkania. → • 777 osób dorosłych – 3 próby normalizacyjne. → • Zostały zachowane
proporcje ze względu na wiek, → płeć, wykształcenie oraz miejsce zamieszkania.

NORMALIZACJA • CFT 1-R: → • Przebadano 1402 dzieci w wieku od 4 do 10 lat → • Wyodrębniono 10
grup normalizacyjnych → • Przy doborze starano się zachować panującą w populacji → równowagę
dotyczącą wieku, płci, miejsca zamieszkania oraz wykształcenia matki.

• CFT 3: → • 268 uczniów liceów – 17-18 lat → • 251 studentów – 19-40 lat → • 203 osoby dorosłe
posiadające wyższe wykształcenie – 25-40 lat

Zmienne demograficzne, a wyniki → • CFT 20-R – poziom inteligencji płynnej wzrasta wraz z wiekiem,
aż do okresu dojrzewania, później nie zmienia się w ogóle; osoby mieszkające w miastach uzyskują
wyższe wyniki; płeć nie różnicuje → • CFT 1-R – wzrost poziomu inteligencji płynnej do późnego etapu
dorastania, od średniej dorosłości spadek; płeć różnicuje siedmioletnie dzieci –dziewczynki uzyskały
wyższe rezultaty; im wyższe wykształcenie rodziców, tym wyższy wynik u dziecka; lepsze rezultaty
osiągają dzieci zamieszkałe w miastach → • CFT 3 – słabsze rezultaty wraz z wzrostem wieku; płeć
różnicuje w wieku licealnym – mężczyźni otrzymują wyższe wyniki; mieszkanie w dużym mieście również
wpływa pozytywnie na wynik; studenci kierunków medycznych i informatycznych osiągają lepsze rezultaty
niż studenci kierunków dziennikarskich czy społecznych

RZETELNOŚĆ CFT 20-R: • Zgodność wewnętrzna: 0,22 do 0,80 dla podtestów → • 0,89 do 0,93 dla
całości testu → • Stabilność czasowa: odstęp 3-4 tygodni • u uczniów: 0,66 – 0,83 • u dorosłych:
0,87 i 0,84 dla poszczególnych części i 0,88 dla całego testu → • Wyniki drugiego badania były
wyższe.

RZETELNOŚĆ • CFT 1-R: → • Zgodność wewnętrzna dla podtestów: 0,25 do 0,91 • Dla wyniku
ogólnego: 0,83 – 0,92 • Stabilność czasowa: odstęp 4 tygodni • Dla podtestów: od 0,22 do 0,81, dla
wyniku ogólnego: 0,69 i 0,85

• CFT 3: → • Zgodność wewnętrzna dla podtestów: 0,13 do 0,69 → • Dla wyniku ogólnego: 0,83 –
0,88 → • Stabilność czasowa: odstęp 2-4 tygodni – 0,59 i 0,7814

TRAFNOŚĆ → CFT 20-R: Interkorelacje, korelacje z rezultatami Testu Matryc Ravena w wersji
Standard (TMS-K), Testu Słów i Testu Liczb (WS/ZF), Baterii Testów APIS-P(R) i APIS-Z (Synonimy
iPrzekształcenia Liczb), Testu Rozumienia Słów w wersji Standard (TRS-S), z ocenami szkolnymi.

CFT 1-R: korelacje z Testem Matryc Ravena w wersji Kolorowej (TMK), ze Skalami Inteligencji i
Rozwoju dla Dzieci w wieku 5-10 lat (IDS), z Testem Słownikowym dla Dzieci (TSD) i z ocenami
postępów w szkole wystawionymi przez nauczycieli.

CFT 3: korelacje z Testem Matryc Ravena w wersji dla Zaawansowanych i wersją Standard (TMZ,
TMS), Baterią APIS-Z, z testem inteligencji Omnibus, Testem Rozumienia Słów w wersji dla
Zaawansowanych, z wynikami szkolnymi.

ZASTOSOWANIE • Poradnictwo zawodowe, szkolne, doradztwo edukacyjne, selekcja kandydatów
do pracy, badania naukowe.

• CFT 1-R: szkoły, przedszkola, poradnie psychologiczno-pedagogiczne

• CFT 3: poradnictwo szkolno-zawodowe, selekcja kandydatów do pracy, prognoza powodzenia na
wyższych szczeblach edukacji i na stanowiskach wymagających wyższych kompetencji
intelektualnych i rozwoju.

Kwestionariusz NEO-PI-R (Costa i McCrae, 1992)

Pięcioczynnikowa Teoria Osobowości → Zakłada istnienie w osobowości komponentów
składowych:centralnych (Podstawowe tendencje, Charakterystyczne przystosowania, Obraz siebie)
peryferyjnych (Podstawy biologiczne, Biografia obiektywna, Wpływy zewnętrzne) → Wyróżnione składniki
pozwalają na wyodrębnienie złożonego obrazu osobowości i wykrycie subtelnych różnic
interindywidualnych.

Co bada test?

Nasilenie: pięciu głównych czynników osobowości (Neurotyczności, Ekstrawertyczności, Otwartości na
doświadczenie, Ugodowości i Sumienności) oraz ich składników

Składniki Neurotyczności

Lęk, Agresywna wrogość, Depresyjność, Nadmierny samokrytycyzm ,Impulsywność, Nadwrażliwość

Składniki Ekstrawertyczności

Serdeczność, Towarzyskość, Asertywność, Aktywność, Poszukiwanie doznań, Emocje pozytywne

Składniki Otwartości na doświadczenie

Wyobraźnia, Estetyka ,Uczucia, Działania, Idee, Wartości

Składniki Ugodowości

Zaufanie, Prostolinijność, Altruizm, Ustępliwość, Skromność, Skłonność do rozczulania się

Składniki Sumienności

Kompetencja, Skłonność do porządku, Obowiązkowość, Dążenie do osiągnięć, Samodyscyplina, Rozwaga

Przeznaczenie

Badania naukowe – m.in. nad osobowością i jej korelatami → Psychologia kliniczna – źródło wiedzy o
pacjencie → Diagnoza indywidualna → Dla osób w wieku 17-79 lat

Procedura stosowania

5-punktowa skala → Normy stenowe → Profile osobowości (nasilenie 5 głównych czynników i
poszczególnych składników w danym czynniku)

Rzetelność

Badano spójność wewnętrzną poszczególnych skal i podskal metodą alfa Cronbacha → W skali
Ugodowości najniższy – 0.81, w pozostałych 0.85-0.86 → W większości podskal – 0.60-0.70 → W ośmiu
podskalach – 0.51-0.57 → Podskala Skłonność do rozczulania się (w skali Ugodowość) oraz Dążenie do
osiągnięć (w skali Sumienność) – poniżej 0.50 → W porównaniach międzypłciowych rzetelność zbliżona;
niższa u osób starszych

Trafność

Analiza czynnikowa – 5 czynników → Interkorelacje:

Ekstrawertyczność – Otwartość na doświadczenie r=0.49 → Neurotyczność – Sumienność r=-0.39 →
Sumienność i Ugodowość r=0.32 → Neurotyczność i Ekstrawertyczność r=-0.20 → Ekstrawertyczność i
Sumienność (r=0.12) → Między podskalami oraz każdą podskalą i sumą wyników pozostałych

Opis norm

Próba normalizacyjna: → 603 osoby → Grupy wiekowe 17-29 i 30-79 lat dla kobiet i mężczyzn (4 grupy
stenowe) → Około 1/3 z dużych miast, 1/3 z małych miast i 1/3 ze wsi

Zalety inwentarza

Zastosowanie grupowe i indywidualne → Łatwy w użyciu, krótki czas wykonywania → Szerokie normy
wiekowe → Umożliwienie szczegółowej analizy osobowości dzięki składnikom czynników → Szerokie
zastosowanie → Rzetelnie zbadana charakterystyka psychometryczna; wysoka rzetelność skal

Wady inwentarza

Niespójność bazowej teorii ze współczesną wiedzą psychologiczną - założenie o biologicznym
uwarunkowaniu, stałości i niezmienności cech osobowości → Niewysoka rzetelność większości podskal –
konieczność stosowania całościowej analizy profilu osobowości → Różnice w porównaniach wiekowych -

ograniczenie tezy o demograficznej uniwersalności pięcioczynnikowej struktury narzędzia

PRZYMIOTNIKOWA SKALA NASTROJU UMACL

UMACL

Służy do pomiaru aktualnego stanu nastroju: Nastrój – doświadczenie afektywne o umiarkowanym
czasie trwania (co najmniej kilka minut), niezwiązane z obiektem lub związane z quasi obiektem

INFORMACJE O NARZĘDZIU

Autorzy: G. Mathews, A.G. Chambererlain oraz D.M Jones → Polska adaptacja skali – 2005 r. ( Ewa
Goryńska)

PODŁOŻE TEORETYCZNE

Istnieje jeden wspólny rdzeń wszystkich zjawisk afektywnych (emocji, nastroju i uczuć)- rdzenny afekt
(Russell i Feldman Berret) → Rdzenny afekt obejmuje dwa dwubiegunowe procesy: przyjemność-
nieprzyjemność i aktywacja-dezaktywacja → Bezpośrednia inspiracja: prace Sjoberga, Svenssona i
Perssona (1979) oraz Thayera (1978). → Wyodrębniono w nich trójczynnikową strukturę afektu

– dwa czynniki pobudzenia (napięciowy i energetyczny)

– czynnik związany z odczuwaniem przyjemności-nieprzyjemności: czynnik hedonistyczny

Jest to zgodne z strukturą afektu Wundta , który wskazuje na trzy dwubiegunowe wymiary:
przyjemność- nieprzyjemność, napięcie-relaksacja, pobudzenie-spokój.

3 SKALE UMACL

Ton Hedonistyczny (subiektywne odczucie przyjemności- nieprzyjemności)

Pobudzenie Napięciowe (lękotwórcze)

Pobudzenie Energetyczne (energia do działania)

PRZEZNACZENIE TESTU →

Ocena dynamiki nastroju (pomiar wielokrotny i kontrolowany czynnik stresu)

→ Diagnozowanie osób z zaburzeniami nastroju → Badania naukowe → Badania eksperymentalne →
Wskazania: wiek 16-44 lat (w mniejszym stopniu dla starszych)

OPIS SKALI I PROCEDURA →

29 pozycji – przymiotników → 4 punktowa skala odpowiedzi

(zdecydowanie tak, raczej tak, raczej nie, zdecydowanie nie) → Zadanie osoby badanej- wskazanie jakim
stopniu każdy z przymiotników określa jej obecny nastrój → Czas nieograniczony (ok. 10 min) →
Indywidualnie lub grupowo → Anonimowo lub imiennie

OBLICZANIE WYNIKÓW →

Obliczamy wynik surowy dla poszczególnych skal (sumujemy pkt uzyskane

w poszczególnych pozycjach) wg klucza odpowiedzi → Skala TH ( 10 pozycji ) - wynik surowy 10- 40 pkt
→ Skala PN (9 pozycji) - wynik surowy 9-36 pkt → Skala PE ( 10 pozycji ) - wynik surowy 10- 40 pkt →
Wyższa liczba punktów - wyższy poziom danego wymiaru nastroju. → Otrzymane wyniki surowe odnosimy
do norm stenowych wybierając odpowiednią grupę odniesienia → Obliczamy półprzedziały ufności (85%
lub 95%) → Otrzymane granice przedziałów ufności odnosimy do norm stenowych dla odpowiedniej
grupy odniesienia : 1-4 sten- wyniki niskie, 5-6 sten- wyniki średnie, 7-10 sten- wyniki wysokie

INTERPRETACJA WYNIKÓW →

KORELACJE MIĘDZY SKALAMI → TH ujemnie z PN i PE → PN

ujemnie z PE

WZORY: → Pozytywny nastrój (dobre samopoczucie) wysoki TH, niski PN, umiarkowanie wysoki PE →
Negatywny nastrój (złe samopoczucie) niski TH, wysoki PN, niski PE (Potwierdzony wielokrotnym
badaniem może wskazywać na zaburzenia nastroju (charakterystyczny dla zaburzeń depresyjnych), ale
ostrożnie z interpretacją) → Przeciętny nastrój - Przecięty TH, przeciętny PN, przeciętny PE → Wszystkie
te 3 wzory - dopasowanie wymiarów nastroju. → Inne konfiguracje - brak dopasowania wymiarów
nastroju. Może to mieć wpływ na funkcjonowanie osoby badanej.

TRAFNOŚĆ NARZĘDZIA →

Dużą trafność teoretyczną stwierdzono dla grup w wieku 16-44 lat ,

mniejszą natomiast dla grupy osób starszych → Interkorelacje poszczególnych skal UMACL (wartości
interkorelacji wyniosły od 0,48 do 0,76), → Przeprowadzono analizę czynnikową, a także porównano
kwestionariusz z innymi narzędziami, m.in. 16-Czynnikowym Kwestionariuszem Osobowości Catella
(istotne korelacje z czynnikiem C – stabilnością emocjonalną), z kwestionariuszem samooceny MSEI
oraz innymi.

RZETELNOŚĆ NARZĘDZIA →

Potwierdzono wysoką rzetelność dla wszystkich trzech skal UMACL. →

Zgodność wewnętrzna: najwyższa w skali TH (Alfa-Cronabacha w przedziale 0,83-0,9), najniższa w skali
PE (0,71-0,8) → Choć pomiar rzetelności ograniczono jedynie do zbadania zgodności wewnętrznej, to
naszym zdaniem wyniki tego pomiaru są wystarczające, aby uznać kwestionariusz UMACL za rzetelny.
Biorąc pod uwagę naturę nastroju jako stanu tymczasowego, badania stabilności czasowej w tym
przypadku nie miałyby sensu.

OPIS NORM →

Badania normalizacyjne przeprowadzono w latach 2003-2004 na próbie 1196 osób →

Wyniki pokazały m.in. że kobiety uzyskują istotnie wyższy wynik jedynie w skali PN → Opracowano
normy dla następujących grup: (a) wiek – 16-44 lat, 45-69 lat oraz 70-79 lat; (b) płeć – mężczyźni i
kobiety. → Wykształcenie i miejsce zamieszkania nie powodowały istotnych różnic w wynikach. → Przy
ustalaniu norm przyjęto skalę stenową.

WADY NARZĘDZIA →

Samoopis - może prowadzić do symulacji lub dysymulacji wyników →

Zrozumiałość testu i użycie przymiotników powszechnie kojarzonych z dobrym bądź złym nastrojem

sprawia, że badani mogą stosunkowo łatwo przewidzieć cel badania, a przez to zmanipulować wyniki na
swoją korzyść → Narzędzie dostarcza obraz jedynie tymczasowy - aby zdiagnozować zaburzenie,
wymaga powtórzenia, co obniża jego efektywność (badani znają już skalę)

ZALETY NARZĘDZIA →

Wygoda użycia – krótki , nie wywołuje znużenia czy przemęczenia - badanie w

ciągu 5-10 minut, aktualny , dobrane przymiotniki brzmią naturalnie i są bez trudu zrozumiałe. →
Czterostopniowa skala – szeroka na tyle, by zapewnić precyzję udzielonych odpowiedzi, a wąska , na
tyle, by ułatwić i przyspieszyć udzielanie odpowiedzi; brak wartości środkowej

PODSUMOWANIE →

UMACL jest narzędziem przydatnym , choć jego użycie jest ograniczone . → Ze

względu na walory praktyczne (zwięzłość i zrozumiałość) oraz ograniczone możliwości interpretacji ,
które proponuje podręcznik (podział na: nastrój zharmonizowany (pozytywny, negatywny i przeciętny)
oraz niezharmonizowany bez dalszych wskazówek interpretacyjnych) sprawdzi się szczególnie dobrze
jako uzupełnienie innych narzędzi , np. w badaniu wpływu pozytywnych czy negatywnych emocji na
pamięć, gdzie może zostać wykorzystany do kontroli zmiennej nastroju.