1.

Kryminologia, jako nauka, przedmiot, metodologia. Stosunek do innych nauk. Początki, rozwój
główne paradygmaty i ich znaczenie dla polityki karnej, kryminalnej i penitencjarnej.
|
Kryminologia oznacza naukę o przestępstwie, z gr. Logos – nauka, z łac. crimen – przestępstwo.
Kryminologia jako nauka powstała w XVIII wieku, ale przestępczość pojawiła się wraz z tworzeniem się
grup ludzkich. Słowo „kryminologia” zostało użyte po raz pierwszy przez Włocha Rafaello Garofalo
(prawnik, lekarz) – zajmował się osobą przestępcy, samym przestępstwem i ofiarą.

To nauka społeczna zajmująca się badaniem i gromadzeniem całościowej wie-
dzy na temat:

 przestępstwa jako pewnej szczególnej formy zachowania dewiacyjne-go,

 przestępczości jako pewnego zjawiska społecznego,

 sprawcy przestępstwa,

 ofiary przestępstwa,

 instytucji kontroli społecznej i mechanizmów kontrolnych, jakie tworzą

społeczeństwa w celu zapobiegania przestępczości i jej zwalczania.

Kryminologia jest dyscypliną o charakterze interdyscyplinarnym. Nie posiada własnej metodologii

badawczej, jest więc zmuszona do posiłkowania się metodami wykształconymi przez takie nauki, jak m.in.:
antropologia, biologia, medycyna, psychiatria, psychologia, socjologia, statystyka, ekonomia, historia itp.
Nauka o przestępczości i przestępcy przypada już na ćwierćwiecze XIW w. O przyczynach przestępczości
mówiono już w Starożytności, przykładem są tego mity i rozprawy filozoficzne.
Pierwsze kryminologiczne poglądy wyrazili m.in.: Homer, Arystoteles, Hipokrates, Platon, Alkmeno z
Krotony, Palemon. Według Platona jakiekolwiek działania człowieka pochodzą z trzech źródeł: z żądzy,
uczucia

i

z

poznania.

Po raz pierwszy pojęcia „kryminologia” użyto około 1879 r., a wśród twórców tej dziedziny prawa
wymieniani są: Paul Topinard, Rafaele Garofalo, Cesare Lombroso, Adolphe Quetelet, Michel-Andre
Guerry.

Kryminologia jest nauką, której nie można jednoznacznie zakwalifikować do konkretnego gatunku. Ma ona
cechy, które pozwalają ją przyporządkować do różnych dziedzin życia

Kryminologia

w

aspekcie

innych

dziedzin

naukowych:

1. Prawo karne zajmuje się kwestią istnienia przesłanek, zachowań, które możemy uznać za niezgodne z
prawem, zajmuje się przestępstwem, dotyczy fazy przygotowania poznawczego, przesłuchanie. Prawo karne
to szukanie rozwiązań, za pomocą których można ocenić konkretne zachowanie jako przestępne.
Kryminologia zaś zajmuje się osobą przestępcy, zapobieganiem przestępstwom, prawomocnym skazaniem a
także

działaniami

zapobiegającymi

ponowne

popełnienie

przestępstwa.

Kryminologia odpowiada na pytanie jakie czynniki leżą u źródła przestępstwa, co warunkuje przestępstwo
oraz

jaka

jest

struktura

i

dynamika

przestępstwa.

2. Psychologia jako sprawdzenie procesów psychicznych, określenie celów psychologicznych przestępstwa,
motywacja czynu, kwestia podłoża procesów psychicznych, osobowość i środowisko człowieka, w którym
przebywa.
3. Socjologia – socjologia kryminalna – zrozumienie procesów i zjawisk społecznych umożliwiających
analizę przestępstw; bada patologie społeczne (np. alkoholizm, narkomania).
4. Pedagogika w stosunku do kryminologii jest resocjalizacją – pomocą osobom nieprzystosowanym
społecznie, pomoc w powrocie do normalnego życia po odbyciu kary.
5. Medycyna, neurologia (ukł. nerwowy) – bada czy dana osoba nie przeszła jakichś urazów czaszki,
mózgu, zwyrodnień, uszkodzeń, które mogły by spowodować zmiany w osobowości człowieka.
6. Kryminalistyka – zajmuje się śladami przestępstwa, czym X popełnił przestępstwo, daje możliwość
postawienia konkretnej osobie zarzutu. Nauka o śladach przestępstw i metodach stosowanych przez
przestępców.

W obrębie kryminologii można wyróżnić trzy podstawowe nurty – paradygmaty tj. kryminologię klasyczną,
pozytywistyczną, antynaturalistyczną i neoklasyczną.

1

Kryminologiaklasyczna:

Główne tezy to:

Człowiek z natury jest zły i jest dla innych – jak mawiał Thomas Hobbes – wilkiem

Równocześnie człowiek posiada wolną wolę i podejmuje świadome, racjonalne decyzje (także wówczas,
gdy decyduje się na przestępstwo)

Skoro tak, to jest odpowiedzialny za swe decyzje i należy mu się sprawiedliwa zapłata: za zachowanie
przestępcze – kara

Kara pełni też funkcję prewencyjną: ponieważ – działając racjonalnie – człowiek stara się uniknąć
cierpienia/bólu i uzyskać przyjemność – kara winna go odstraszać (lęk)

Kryminologiapozytywistyczna:

Jej początki kojarzone są z takimi myślicielami XIX-wiecznymi, jak: Cesare Lombroso, Enrico Ferri,
Rafaele Garofalo

U podstaw tego paradygmatu leży wiara we wszechmoc nauki i wiążące się z nią przekonanie o
powszechnym determinizmie (także człowieka)

Człowiek jako taki nie jest zatem odpowiedzialny za swe zachowania (jak chcieli indeterminiści –
klasycy);

Trzeba odkryć czynniki, które pchają człowieka do przestępstwa, wyeliminować je i w ten sposób
zredukować zachowania przestępcze (korekcjonizm)

Kara nie ma być represją, „zapłatą”, lecz narzędziem służącym korekcie (resocjalizacji) przestępcy

Dużą rolę przywiązywano do prewencji (korekty uwarunkowań społecznych)

Kryminologiaantynaturalistyczna

:

Nie istnieją absolutne miary tego, co jest, a co nie jest przestępstwem; od tzw. audytorium zależy, co za
czyn przestępczy uzna

Antynaturaliści stawiali zatem pytanie następujące: co sprawia, że pewne zachowania uznawane są za
przestępcze, a tym samym niektórzy ludzie za przestępców, natomiast inne zachowania i inni ludzie takiego
naznaczenia nie doświadczają?

Punkt ciężkości zostaje więc przeniesiony z człowieka na instytucje kontroli społecznej i organizację
społeczeństwa; to istniejący w społeczeństwie konflikt (nierówności) i jego pochodna w postaci
represyjnego systemu kontroli są – przynajmniej pośrednio – odpowiedzialne za zjawisko przestępczości.

Zło nie tkwi w człowieku, lecz w organizacji społeczeńst.

Kryminologianeoklasyczna:

To nawrót do paradygmatu klasycznego, wywołany rozczarowaniem wynikami kosztownych programów
resocjalizacyjnych (prowadzonych za publiczne $ wg koncepcji pozytywistycznych) i brakiem redukcji
przestępczości

Mamy więc znów idee: człowieka wolnego, odpowiedzialnego za swe czyny, racjonalnie reagującego na
bodźce środowiska, w którym żyje, i kary jako zapłaty za decyzje „chybione”

Nie był to jednak prosty powrót do paradygmatu XVIII-w.; paradygmat neoklasyczny wyrósł także ze
współczesnych mu:

psychologii poznawczej (człowiek to samodzielny podmiot, który aktywnie i celowo bada, zmienia świat i
doń się przystosowuje)

ekonomii (przestępca jest niczym jednostka podejmująca racjonalne decyzje rynkowe, kierująca się
rachunkiem zysków i strat/kosztów)

2

2. Opisz paradygmat klasyczny w kryminologii. Przedstawiciele i ich znaczenie.

1. rozwinęła się w drugiej połowie XVIII wieku i na początku XIX wieku, jej głównymi przedstawicielami

byli Cesare Beccaria, Jeremy Bentham, Immanuel Kant, Georg Wilhelm Friedrich Hegel,
Anzelm Feuerbach

2.

opierała się ona na założeniu, ze każdy człowiek, w tym przestępca jest jednostką racjonalną, czyli
w sposób świadomy wybierającą pomiędzy alternatywnymi sposobami zachowania się; jest on także
jednostką wolną i dysponuje wolną wolą; opiera się ona także na indeterministycznej koncepcji
człowieka, która zakłada, że przestępca to jednostka normalna, niczym nie różniąca od pozostałych
ludzi, która w sposób świadomy wybiera zło; powoduje to, że każdy człowiek jest potencjalnym
przestępcą;

3.

kolejnym elementem była absolutna koncepcja kary, która ma wymiar etyczny i sprowadza się do
tego, że kara ma być sprawiedliwą odpłatą za wyrządzone zło; konsekwencją tego założenia była
koncepcja prawa karnego czynu – podstawą odpowiedzialności karnej ma być popełniony czyn;

4.

człowiek nie tylko jest zdolny, ale nawet skłonny do popełniania przestępstw – człowiek jest zły ze
swej natury, co powoduje że przeważa pesymistyczna wizja natury człowieka;

5.

kryminologia klasyczna bardzo silnie nawiązywała do koncepcji umowy społecznej, bez prawa

karnego nie możliwe byłoby istnienia społeczeństwa; kara miała mieć charakter celowy, służyć prewencji
generalnej,

a

przede

wszystkim

odstraszaniu

Podsumowanie:

Człowiek – jednostka racjonalna, posiadająca wolną wolę i wybór pomiędzy zachowaniem prawnym a
bezprawnym. Indeterministyczna koncepcja człowieka – przestępca to jednostka normalna, świadomie i
racjonalnie wybierająca zachowanie nieprawne. Każdy z nas może być przestępcą.
Absolutna koncepcja kary – ma wymiar etyczny i funkcję sprawiedliwościową za wyrządzone zło – kara
jako odpłata za czyny.
Koncepcja prawa karnego czynu – podstawa kary to czyn sprawcy, kara to odpłata za wyrządzone zło
Pesymistyczna wizja natury ludzkiej – człowiek jest zły z natury
Wymiar pragmatyczny kary – zachowania człowieka mogą być sterowane jedynie za pomocą obawy przed
karą, koncepcja kary służąca prewencji generalnej.

3. Opisz paradygmat pozytywistyczny w kryminologii. Główne kierunki, przedstawiciele i znaczenie
ich dorobku dla rozwoju nauki.

Nurt pozytywistyczny kryminologii wykształcił się w XIX w.
Jego głównymi przedstawicielami: byli Cesare Lombroso, Enrico Ferri i Rafael Garofalo.
Główne kierunki i znacznie ich dorobku dla rozwoju nauki: Kryminologia pozytywistyczna opierała się na
scjentyzmie, naturalizmie metodologicznym. Jednym z podstawowych założeń kryminologii
pozytywistycznej jest deterministyczna koncepcja człowieka i sprawcy przestępstwa. Zachowania ludzi, w
tym i przestępców są rządzone przez czynniki nad którymi nie mają oni kontroli. Zadaniem kryminologii
jest poszukiwanie tych przyczyn. Jest to przede wszystkim nauka o przyczynach przestępczości.
Kryminologia pozytywistyczna koncentruje się na sprawcy przestępstwa, pozytywiści zadają sobie pytanie
dlaczego jedni ludzie popełniają przestępstwa, a inni nie? Postawione przez niego pytanie nazywa się
pytaniem lombrozjańskim. Pozytywizm opiera się na optymistycznej wizji natury człowieka, zakłada
bowiem, ze by popełnić przestępstwo trzeba posiadać szczególne właściwości. Przestępcy wg tej koncepcji
stanowią mniejszość społeczeństwa, która jest dotknięta pewnymi specyficznymi wadami. Pojawiające się
koncepcje socjologiczne w kryminologii pozytywistycznej upatrywały tej odmienności nie w samym
sprawcy, a w jego otoczeniu. Zakładały, że sprawca jest ukształtowany przez oddziaływanie określonych
wpływów środowiska. Cechą paradygmatu pozytywistycznego jest korekcjonalizm będący konsekwencją
założenia o odmienności sprawcy przestępstwa. Korekcjonizm zakłada redukowanie odmienności będących
przyczyną zachowań przestępnych. Przestępczość należy wyjaśnić jako zachowanie pozostające w związku
przyczynowym z cechami człowieka, natomiast cechy człowieka są przyczyna odmienności. Zachowania

3

przestępne naruszają aprobowany w społeczeństwie porządek i zaburzają funkcjonowanie społeczeństwa
poprzez eliminowanie warunków sprzyjających zachowaniom przestępnym czyli korygowanie cech
człowieka można zapobiegać przestępczości. Kryminologia pozytywistyczna dzieliła się na dwa nurty:
-biopsychologiczny (paradygmat rodzajów ludzkich)
-socjologiczny (paradygmat rodzajów otoczenia).
Biopsychologizm opierał się na kilku założeniach:
-główny wpływ na zachowanie jednostki wywierają cechy pozwalające traktować go jako odrębną
jednostkę,
-niektóre z tych cech są dziedziczone, wrodzone lub nabyte i tworzą podłoże sprzyjające występowaniu
zachowań antyspołecznych,
-można ustalić, które z cech wywołują tendencje do takich zachowań, co umożliwia jednocześnie
stwierdzenie związku przyczynowo-skutkowego pomiędzy cechą a określonymi zachowaniami,
-ustalenie takiego związku umożliwia przeciwdziałanie negatywnym zachowaniom społecznym.
Nurt biopsychologiczny kryminologii pozytywistycznej dzieli się na teorie kładące nacisk na cechy
somatyczne oraz teorie kładące nacisk na cechy psychiczne.

4. Opisz paradygmat antynaturalistyczny w kryminologii. Główne kierunki, przedstawiciele i
znaczenie ich dorobku dla rozwoju nauki i polityki kryminalnej.

Przedstawiciele: Edwin Lemert, Howard S. Becker, Edwin M. Schur, David Matza, Fritz Sack, Thomas
Bernard, George B. Vold, Austin Turk, Richard Quinney, Ian Taylor, Paul Walton, Jock Young, Niels
Christie, Kai Erikson, Wiliam Chambliss, Michael Foucault.

Główne kierunki i znacznie ich dorobku dla rozwoju nauki: Jest wynikiem nowych nurtów myślowych,
które pojawiły się w naukach społecznych w latach 60, 70 XX w. Przestępstwo i przestępczość w tym
paradygmacie traktowane jest, jako wynik indywidualnej patologii, ponieważ prawo karne postrzegane
jest jako narzędzie, które można wykorzystywać w konfliktach społecznych. Według założeń tj
kryminologii pojawia się teza, że głównym przedmiotem badań kryminologicznych nie powinien być
sprawca, lecz audytorium społeczne, które jest odpowiedzialne za obserwację, ocenę i naznaczenie
pewnych wybranych rodzajów zachowań dewiacyjnych i patologicznych. W paradygmacie tym
przedmiotem zainteresowania stają się mechanizmy społecznej reakcji na zachowania przestępcze.
Uważa się, że podstawowe pytanie jakie stawia sobie owa kryminologia dotyczy kwestii wyboru
pewnych zachowań, które uznawane są za przestępstwa i w związku z tym pewni ludzie są uznawani za
przestępców, natomiast inne zachowania i inni ludzie takiego zachowania nie doświadczają. Paradygmat
kryminologii to kolejny krok badawczy, pytanie o mechanizm funkcjonowania kontroli społecznej.
Antynaturaliści uważają, że normy prawne określające zachowania uznane za przestępcze są ustawianie
w interesie warstw społecznych mających w społeczeństwie pozycje dominującą. Dla pozytywistów
podstawowym elementem wyznaczającym rozwiązania był problem przestępczości, a dla
antynaturalistów tym elementem jest represyjna kontrola społeczna. Antynaturaliści uważają, że źródłem
tego problemu są konflikty społeczne, tak więc jego rozwiązania należy poszukiwać w przekształceniu
tych społeczeństw i budowanie nowego społeczeństwa, które nie będzie potrzebować represyjnych form
kontroli społecznej. Ta optymistyczna wizja człowieka według, której zło me tkwi w samym człowieku,
lecz w organizacji społeczeństwa, a zatem radykalne przekształcenie społeczeństwa zmieni również
człowieka.

Kryminologia antynaturalistyczna i jej konsekwencje kryminalnopolityczne: krytyka prawa karnego,
dekryminalizacja i abolicjonizm.

5.Opisz paradygmat kryminologii neoklasycznej. Przedstawiciele i znaczenie ich dorobku dla rozwoju
nauki i polityki kryminalnej

.

Kryminologia neoklasyczna związana jest bezpośrednio z pierwotnym nurtem kryminologii klasycznej.
Lata 70 XXwieku to czas kiedy na nowo „odkryto „ paradygmat kryminologii klasycznej i wprowadzono
pewne zmiany mające dostosować go do czasów współczesnych. Powstała w Stanach Zjednoczonych jako
reakcja na dominację w kryminologii amerykańskiej socjologicznych teorii przestępczości i ich
konsekwencje kryminalnopolityczne, w postaci prymatu idei resocjalizacji sprawcy przestępstwa i
akcentowania roli polityki społecznej w polityce kryminalnej.

4

Reprezentanci tego nurtu m.in.:Andrew von Hirsch , Ernest van den Haag, James Q.Wilson
Postulowali:
-powrót prawa karnego opartego na zasadach sprawiedliwej odpłaty lub odstraszenia;
-uznanie kary i jej realizacji za jedyne czynniki, którymi może posługiwać się państwo w walce z
przestępczością
- przestępca jest wolną jednostką wybierającą racjonalnie pomiędzy różnymi alternatywami postępowania,
podatną na bodźce, jakie stanowią zagrożenia karne; przyjmowanie miękkiego „ideterminizmu” tj,
zakładanie wolnej woli jednostki, ale jednocześnie wskazywanie na możliwość „sterowania” jednostką.
-odrzucenie deterministycznego modelu sprawy
-uczynienie przedmiotem zainteresowania kontroli społecznej oraz sankcji karnej
-przyjmowanie konsensualnej wizji społeczeństwa
- uznanie za podstawowe pytanie dotyczące możliwości zwiększenia efektywności instytucji kontroli
społecznej w społeczeństwie
podsumowując:
- wprowadzenie kary kryminalnej czyniącej zadośćuczynienie społecznemu poczuciu sprawiedliwości oraz
mającej na celu odstraszenie potencjalnych sprawców przestępstw
-koncepcja człowieka: miękki indeterminizm
-wizja natury ludzkiej: optymistyczna
-koncepcja zorientowana na: kontrolę społeczną, sankcję karną
-zasada organizacji społeczeństwa: konsensualna

Hirsch- jest autorem koncepcji polityki kryminalnej opartej na jednoznacznej, sprawiedliwościowej i
retrybutywnej racjonalizacji kary. Hrisch poddał krytyce pozytywistyczną koncepcję prawa karnego
sprawcy tj. koncepcję kary celowej i prewencyjnej koncentrującej się na problemie prewencji indywidualnej
opartej na założeniu, że podstawą kary jest zapobieżenie ponownemu popełnieniu przez sprawcę
przestępstwa. Kara ma być sposobem reakcji społecznej na wyrządzone zło. Ci którzy naruszają ład
społeczny i prawa innych zasługują na ukaranie. Podstawą wymiaru kary ma być wyłącznie to, co nastąpiło
w przeszłości, a więc czyn sprawcy, a wyrok powinien być jednoznacznie oznaczony i zapewniać równość
traktowania podobnych przypadków.

Haag- koncepcja sprawcy przestępstwa. Akcentuje ze człowiek ma możliwość wyboru oraz ze przestępstwo
tak jak każde inne zachowanie jest rezultatem zdolności do wybierania. Nie oznacza to iż te wybory nie są w
żaden sposób uwarunkowane. Cala koncepcja kryminalno polityczna opiera się na założeniu iż wyborami
ludzkimi rządzą określone prawidłowości.

Wilson-autor najbardziej surowych poglądów. Postuluje on przejscie od anlizy przyczynowej w
krymonologii do analizy w kategoriach mozliwosci praktycznego dzialania.. Chodzi o przejscie od
abstrakcyjnych rozwazan teoretycznych do formulowania pragmatycznych programow dzialania, opartych
na analizie spodziewanych kosztow i zyskow. Ilistracja sposobu rozumowania na temat przestepczosci
reprezentowanej przez Willsona może być nowojorski model zwalczania przestepczosci, oparty o tzw
„teorie wybitych szyb” ktorej Willson jest autorem.

6.Scharakteryzuj koncepcje biologiczne w kryminologii, ich autorów i poglądy.

Koncepcja biologiczna akcentuje głównie lub wyłącznie czynniki biofizyczne: antropologiczne i
konstytucyjno - psychologiczne, właściwości układu wydzielania wewnętrznego ( koncepcje
endokrynologiczne ) oraz struktury chromosomów (koncepcja genetyczna. Teoria antropologiczna( teoria
zbrodniarza z urodzenia),twórca Lombroso. Autor uważał, że istnieją związki między budową twarzy
czaszki człowieka, które mogą wpływać na właściwości jego psychiki. Tzw, zbrodniarz z urodzenia musiał
posiadać 6 cech:m.in. duże i asymetryczne lub odstające uszy, podniesione czoło.
Wyrózniono następujące rodzaje przestępców: z urodzenia; nagłowi; z namiętności; tzw. Kryminoidzi
(osoby nieodporne na czynniki zewnętrzne skłaniające do przestępczego zachowania np.
alkoholicy),przestępcy przypadkowi Teoria przestępców z urodzenia w dzisiejszych czasach nie jest
stosowana do zjawiska przestępczości.Kontynuatorem Lombroso był Garofalo uznawany za twórcę
kryminologii.
- Koncepcje naukowe:
· koncepcja Mendla o dziedziczeniu

5

· teoria teleogonii – eksterminacja niewygodnych ludzi, np. Niemek, które współżyły z mężczyznami innych
ras podczas II wojny śiwatowej
· badania Langa nad bliźniętami
Teoria dziedziczenia: koniec XIXw. Uważano, że mechanizm dziedziczenia obejmuje nie tylko cechy
somatyczne ,ale tez określone zachowanie.
Teoria niskiego poziomu intelektualnego-była zwiazana z teza o występowaniu niskiego poziomu
inteligencji wśród przestępców. Twierdzono,ze upośledzenie umysłowe może być łaczone z pojawieniem się
zachowań przestępczych.Poziom inteligencji mierzony za pomocą ilorazu inteligencji. Jednak badania
dowodzą, że nie wszyscy przestępcy mają niski poziom inteligencji, jednak takim ludziom ciężko życ w
społeczeństwie i często uciekają się do zachowań przestępczych
Koncepcja biologiczna:
teoria antropologiczna- Lombroso
koncepcje nawiązuje do genetyki
koncepcje odwołujące się do zaburzeń funkcjonowania ośrodkowego układu nerwowego

7. Scharakteryzuj koncepcje psychologiczne w kryminologii ich autorów i poglądy

koncepcje psychologiczne:

teorie konstytucjonalno-typologiczne

koncepcje dotyczącej nieprawidłowej osobowości
C) koncepcje pogranicza zdrowia i choroby psychicznej (psychopatia)

Ad. a) teorie konstytucjonalno- typologiczne

- Typologie ludzi, polegajże na łączeniu właściwości psychicznych z cechami somatycznymi, znane są od
wieków, a najstarsza została stworzona ponoć przez Hipokratesa. Przypisuje się mu wyróżnienie
następujących typów psychosomatycznych:

- sangwinik- silnie reagujący i niewytrwały w działaniu,

- choleryk- silnie reagujący i wytrwały w działaniu,

- melancholik- słabo reagujący i wytrwały w działaniu,

- flegmatyk- słabo reagujący i niewytrwały w działaniu.

- Z późniejszych typologii najbardziej znaną stworzył Kretschmer. Wyróżnił on typy:

- Typ asteniczny- wysoki wzrost, szczupły, ostre rysy twarzy, wąskie ramiona;

- Typ atletyczny- średniego lub wysokiego wzrostu, raczej szczupły, dobrze umięśniony, twarz koścista,
szeroki w ramionach;

- Typ pykniczny- średniego lub małego wzrostu, otłuszczony, o grubych rysach twarzy, słabo umięśniony,
duży brzuch;

- Typ dysplastyczny- o nieregularnej budowie ciała, często otłuszczony, mężczyźni mają cechy budowy
kobiecej, a kobiety – męskiej.

- Stwierdził, że czyste typy są konstrukcjami teoretycznymi, a w praktyce spotyka się wyłącznie typy
,,mieszane”.

- Do teorii konstytucjonalno-typologicznych zaliczyć należy teorię Hansa J. Eysenck`a. Swoją teorię oparł
on na przeciwstawieniu dwóch, warunkowanych biologicznie, typów układu nerwowego, różniących się od
siebie przebiegiem procesów pobudzania i hamowania:

- ekstrawertyk- łatwy do pobudzenia, ale też łatwo wygaszający (hamujący) pobudzenie; ekstrawertycy –
zgodnie z tą teorią – poszukują stymulacji, są aktywni, impulsywni i często brakuje im rozwagi, są
towarzyscy, optymistyczni aż do braku krytycyzmu, spontaniczni, nieopanowani co prowadzi często do
agresji;

6

- introwertyk- trudni do pobudzenia, ale też z trudnością wygaszający (hamujący) pobudzenie;
introwertycy nie są towarzyscy, są powściągliwi i raczej nieśmiali, systematyczni i sumienni, lecz raczej
pesymistyczni oraz skoncentrowani na życiu wewnętrznym.

- Hans J. Eysenck ujmuje socjalizację jako proces warunkowania, a więc nabywania i utrwalania
takich odruchów warunkowych, które odpowiadają wymaganiom społecznym, zasadnicze znaczenie
odgrywa w nim indywidualna podatność na warunkowanie.

- W procesie socjalizacji, pojmowanym jako proces warunkowania, istotną rolę odgrywa jednak jeszcze
dodatkowy czynnik, również mający podłoże biologiczne, określony przez Eysencka jako ,,neurotyzm”
(wrażliwość emocjonalna). Niski neurotyzm oznacza zrównoważenie emocjonalne, odporność na stres,
reakcje adekwatne do bodźca,a wysoki – przeciwieństwo tych cech. Stopień neurotyzmu ma mieć dlatego
zasadnicze znaczenie w procesie socjalizacji, że wysoka neurotyczność nie sprzyja dobremu warunkowaniu.

- Eysenck traktuje utrwalanie takich społecznie pożądanych odruchów jako kształtowanie ,,sumienia’’.
Powstawać ma ono jako wynik oddziaływań społecznych, które powodują, że bodziec w postaci możliwości
złamania normy wywołuje reakcję lękową, a więc powstrzymującą przed takim zachowaniem.

Ad. b) Koncepcje dotyczące nieprawidłowej osobowości

- Osobowość- jest organizacją struktur poznawczych.

- Niezgodność między jaźnią subiektywną a odzwierciedloną. Wiązać się z tym może przekonanie o
zmniejszonej własnej wartości albo – przeciwnie – wyobrażenia nadmierne w stosunku do realnych
możliwości oraz skłonność do posługiwania się mechanizmami obronnymi, zdejmującymi z osoby
odpowiedzialność za własne postępowanie.

- Istotnym mankamentem osobowości jest nieprawidłowe ukształtowanie indywidualnego systemu
(hierarchii) wartości, a zwłaszcza niemieszczenie się w nim dobra innych ludzi lub jedynie osób z własnego
kręgu rodzinnego lub koleżeńskiego.

- W badaniach sprawców wielokrotnie karanych wykrywano zespoły cech, które można nazwać ,,zespołem
ogólnego niepowodzenia”. Zespół taki tworzą: nikła odporność na stres, niewielka zdolność koncentracji,
brak wytrwałości w realizowaniu celów. Takiemu zespołowi cech towarzyszą z reguły takie jego pochodne,
jak niskie kwalifikacje zawodowe i nadużywanie alkoholu, co łącznie łatwo prowadzi do zachowań
antyspołecznych.

Ad. c) Koncepcje pogranicza zdrowia i choroby psychicznej

Psychopatia – jest pojmowana jako nieprawidłowe ukształtowanie osobowości.

- Elementem stale powtarzającym się jest niezdolność do trwałych związków uczuciowych (upośledzenie
sfery uczuciowości wyższej) oraz związana z tym przewaga sfery popędowo-emocjonalnej nad wyższymi
poziomami regulacji zachowania (zubożenie struktur poznawczych). Stąd w zachowaniach psychopatów
często pojawiają się zachowania impulsywne (zawodzą mechanizmy regulacyjne zachwiana, pozwalające
uwzględniać wymagania społeczne), lecz nie musi temu towarzyszyć obniżenie inteligencji, co pozwala
niektórym psychopatom na kalkulację opłacalności określonego postępowania.

- Jeżeli do psychopatów nie zaliczymy osób z uszkodzeniem OUN, to traktować ich należy jako osoby o
nieprawidłowo ukształtowanej psychice w następstwie negatywnych doświadczeń społecznych. Psychopatie
należy traktować jako zjawisko z pogranicza choroby psychicznej, które niekiedy może mieć wpływ na
ocenę poczytalności sprawcy przestępstwa.

7

10. Teorie strukturalne - przedstawiciele poglądy.

•Potępienie potępiających •Odwołanie się do wyższych racji

E. Teorie kontroli

Emil Durkheim - teoria kontroli

E.

DURKHEIM - teoria kontroli

Teza: przestępczośd zjawiskiem normalnym
Dewiacja jest zjawiskiem normalnym bo występuje we wszystkich społeczeostwach bez względu na
ramy czasoprzestrzenne
Dewiacja jest zjawiskiem normalnym ze statystycznego punktu widzenia - przez swą powszechnośd
Dewiacja stanowi czynnik zdrowia publicznego i jest częścią wszelkiego zdrowego społeczeostwa
Bez dewiacji niemożliwe jest istnienie społeczeostwa
Dewiacja jest pożyteczna bowiem negatywna reakcja na zachowania dewiacyjne wzmacnia
świadomośd zbiorową, stanowi integruj ący czynnik, wyczula na mniej drastyczne formy
niewłaściwego postępowania
Dewiacja jest konieczna bowiem odchylanie od świadomości zbiorowej jest nieodzownym
warunkiem postępu i zmiany.

- łamanie norm społecznych dynamizuje społeczeostwo
-człowiek jest z natury egoistą i nie ma hamulców biologicznych
-społeczeostwo musi wytworzyd środki zdolne do powstrzymywania, aby utrzymad
nasilenie przestępczości we właściwych granicach
kontrola społeczna reguluje zachowania, kształtuje aspiracje
-więź społeczna pozwala społeczeostwu kontrolowanie jednostek i powstrzymuje ludzi od
popełniania przestępstw

ANOMIA
STAN BRAKU JEDNOZNACZNYCH OKREŚLEO CO JEST DOPUSZCZALNE A CO
ZAKAZANE
w skali społeczeostwa- nie jednostek
W okresie gwałtownych zmian (gwałtowny wzrost lub recesja) następuje załamanie się kontroli
społecznej wskutek czego jednostka nie czuje się związana dotychczasowymi normami, następuje
rozpad więzi społecznych, dezorientacja ludzi, ujawnienie egoistycznych tendencji w człowieku i
wzrost dewiacji w tym przestępczości.
Travis Hirschi - teoria osłabienia (zerwania) więzi społecznych

Anomia wg Emila Durkheima

To stan, gdy tradycyjne wartości i normy tracą moc (ulegają osłabieniu), a w ich

miejsce nie pojawiają się nowe lub pojawiają, ale nie cieszą się jeszcze powszechnym
uznaniem; w stanie anomii było np. tworzące się społeczeństwo przemysłowe; ludzie
„wyrzuceni” z wiosek, „skoszarowani” w osiedlach miejskich, anonimowi, o dużo większej
swobodzie, nie odczuwający wspólnotowego „oka opatrzności” nad sobą – pozwalali sobie
„na więcej”.

Anomia wg Roberta K. Mertona

Merton skojarzył dwie struktury: społeczną i kulturową.

- Struktura społeczna to „zespół społecznych zależności, w który uwikłani są w różny

sposób członkowie społeczeństwa lub grupy”

- Struktura kulturowa składa się z kulturowo zdefiniowanych celów tj. rzeczy wartych

zabiegów (współcześnie to przede wszystkim: sukces, awans społeczny,
wykształcenie, zawód, popularność, pieniądze), oraz z kulturowo usankcjonowanych
środków służących realizacji wspomnianych celów.

- Ludzie przystosowują się do warunków dyktowanych przez społeczeństwo w

różnoraki sposób: konformistyczny, innowacyjny, rytualistyczny, buntowniczy i przez
wycofanie

Zachowania innowacyjne to te, które obejmują także zachowania przestępcze. Są
najczęstsze w przypadku jednostek z niższych szczebli struktury społecznej, gdyż „z jednej
strony [kultura] żąda od nich, by poczynania swe orientowali na widoki wielkiego bogactwa
(...), z drugiej zaś, w poważnej mierze odmawia się im faktycznych szans osiągnięcia tego
celu drogą instytucjonalną. Rezultatem owej niespójności strukturalnej jest wysoka
częstotliwość zachowań dewiacyjnych” /Teoria socjologiczna i struktura społeczna/

Zachowania przestępcze należy też/można kojarzyć z:

- wycofaniem (w wymiarze jednostkowym) oraz
- buntem (w wymiarze grupowym)

9.

Podstawowe tezy kierunku ekologicznego - szkoła chicagowska + teoria
bezpiecznej przestrzeni, przedstawiciele, współczesne weryfikacje.

Koncepcje ekologiczne: opierają się one na poszukiwaniu związków między zachowaniem
przestępnym a środowiskiem. Szczególną teorię pod tym względem stworzyła szkoła chicagowska i
badacze tacy jak Burgess, Park i McKenzie, badający zachowania przestępcze w mieście. Wyróżnili oni
następujące strefy powstające w wyniku rozwoju miasta: centralną, w której skoncentrowane są
instytucje handlowe, finansowe administracyjne, przez co pojawiają się w niej każdego dnia tysiące
interesantów; przejściową, do której wdzierają się instytucje ze strefy centralnej oraz przemysł lekki;
mieszkań pracowniczych, zajmowanych przez ludzi opuszczających strefę II, lecz pragnących mieszkać
blisko miejsca pracy; willową, zasiedloną przez osoby należące do klasy średniej i wyższej i wreszcie
podmiejską, obejmującą tereny leżące poza granicami miasta oraz osiedla satelitarne. W tej
konfiguracji, rozwój miasta jest procesem odśrodkowym, w którym każda ze stref napiera na
zewnętrzną przejmuje jej tereny. Procesowi temu towarzyszy dezorganizacja organizacji społecznej
spowodowana faktem, że aby stworzyć nową organizację w nowej strefie należy naruszyć poprzednią.
Podobne badania, dotyczące przestępczości nieletnich w Chicago przeprowadzali Shaw i McKay,

wyróżniając pięć stref odpowiadających w zasadzie strefom scharakteryzowanym przez Burgessa i, w
wyniku porównania danych sądowych z okresu 30 lat rozwoju miasta, dochodząc do wniosku, że o
nasileniu przestępczości nieletnich decyduje charakter środowiska odmienny w każdej strefie oraz
standardy i formy zachowania. Badania Shawa i McKaya znalazły naśladowców, spośród których
najważniejszymi okazały się badania Landera w Baltimore, które uwzględniły wielość czynników
kulturowych skorelowanych z nasileniem przestępczości (m.in. wykształcenie, zamieszkanie we
własnym domu, przeludnienie oraz wyposażenie mieszkania, rasa). Lander uważał za uproszczenie
pogląd o tworzeniu się terenów o nasilonej przestępczości w wyniku rozrastania się stref miejskich,
gdyż jego zdaniem w każdej strefie działają czynniki wpływające na nasilenie przestępczości, zaś
rodzaj i siła ich oddziaływania zależy od cech środowiska (zauważali to już Shaw i McKay). Kierunek
ekologiczny poddano krytyce, zarzucając mu błędy metodologiczne powodujące nieprzystawanie
wyników badań do rzeczywistości, brak przekonywającego wyjaśnienia wskazywanych prawidłowości
oraz zakładanie na wstępie że obszary nasilonej przestępczości cechuje stan dezorganizacji społecznej.
Kierunek ten, wykazując że istnieją rejony, które mimo upływu czasu i zmian w składzie
zamieszkującej je ludności wykazują wysoki stopień kryminalizacji lub nasilenia przestępczości
otworzył drogę do wyjaśnienia tego zjawiska, formułując zaczątki teorii zróżnicowania kulturowego w
etiologii przestępczości oraz podkreślając znaczenie kontroli społecznej jako czynnika wpływającego
na przestępczość.

11. Teorie zróżnicowania kulturowego - przedstawiciele – poglądy.

Teorie zróżnicowania kulturowego
A.Cohen teoria podkultury przestępczej. Teoria mówiąca, że ogólno społeczne standardy
zachowań i wartości tworzy klasa średnia. Jednocześnie u klas niższych tworzą się aspiracje
do wyznaczonych przez klasy średnie celów, ale brakuje możliwości ich osiągnięcia i to
prowadzi do przestępczości jako zaprzeczenia wyznawanych przez klasę średnią norm
(negatywizm).
Wartości cenione przez klasę średnią:

 ambicja
 osobista odpowiedzialność
 szacunek dla osiągnięć
 świecki ascetyzm
 racjonalność
 dbałość o wygląd i maniery
 eliminacja agresji fizycznej i przemocy
 rozsądny wypoczynek
 szacunek dla własności

Podkultura odrzuca wartości klasy średniej. Tworzy własny system norm, który jest sprzeczny
z tym panującym.
W.Miller- teoria kultury warstwy niższej. Ta podkultura skupia się wokół pewnych
charakterystycznych punktów, których realizacja jest często związana z naruszaniem prawa:

 trudności
 twardość
 cwaniactwo
 podniecenie
 los
 niezależność

Duże znaczenie ma dla grupy jej stworzenie i poczucie przynależności.
R.Cloward, L.Ohlin – teoria zróżnicowanych okazji.

Na wybór zachowania zgodnego albo sprzecznego z prawem wypływa nie tylko dostęp do
środków skłaniających do zachowań poprawnych ale także dostępność środków koniecznych
do podjęcia zachowań antyprawnych.
3 rodzaje grup (głównie nieletnich):

 przestępcze
 konfliktowe
 wycofania

12.

Teorie społecznego uczenia się zachowań przestępnych – przedstawiciele – poglądy.

 Twórca: Albert Bandura
 Uzupełnia tezy sformułowane przez Sutherlanda twierdzeniami ukazującymi

psychospołeczny mechanizm leżący u podstaw zachowań przestępnych

 Zgodnie z wynikami badań Bandury – jednostka musi zetknąć się z określonym

przestępnym zachowaniem, musi je zaobserwować i zapamiętać, ewentualnie (jeśli
jest to konieczne) musi nabyć potrzebne umiejętności

 Informacji dostarcza jednostce rodzina, zbiorowości rówieśników i sąsiedzkie, a także

środku masowego przekazu

 Tak wyuczone zachowania mogą jednak nie zostać nigdy podjęte, gdyż uruchamiają je

dopiero odpowiednie bodźce wyzwalające. Wyróżnić można kilka grup takich
bodźców:

o Awersyjne np. frustrujące
o Instrumentalne związane z dążeniem do uzyskania danej korzyści
o Modelujące, związane np. z zahamowującym lub pobudzającym wpływem otoczenia

na podejmowanie określonych czynności

o Instrukcyjne wynikające z posłuchu osób znaczących lub autorytetów
o Związane z chorobą lub zaburzonym stanem psychicznym

 Wyuczone zachowanie może być wzmocnione i utrwalone, ale wzmocnienia nie

pochodzą wyłącznie z zewnątrz. Nacisk społeczny na jednostkę nie jest bowiem
naciskiem na przedmiot, ale na podmiot zdolny do reagowania oraz do autoregulacji.

 Jednostka może sprawować aktywna samokontrolę nad własnych zachowaniem, a jej

system wartości, przekonań lub uznawanych przez nią norm może stanowić źródło
silnie działających wzmocnień wewnętrznych

 Zróżnicowany wpływ społeczny pozwala nabywać jednostce zróżnicowaną wiedzę i

umiejętności i jednocześnie wpływ społeczny, ale w powiązaniu z cechami jednostki
powoduje określone zużytkowanie posiadanej wiedzy i umiejętności

 Teorie uczenia się zachowań przestępczych powiązane z teorią społecznego uczenia

się

o Teoria zróżnicowanych powiązań – E. Sutherland
o Teoria technik neutralizacji – Sykes i Matza

12. Teorie uczenia się zachowań przestępnych:

oparte są na założeniu przyswajania zachowań dominujących w środowisku jednostki:

1. teoria zróżnicowanych powiązań Sutherlanda: opisuje ona mechanizm wyboru

określonego zachowania i obejmuje dziewięć podstawowych tez:

 zachowanie przestępne jest wyuczone w procesie komunikowania się, nie jest więc

wrodzone, lecz wymaga stosownego wyszkolenia

 gdy zachowanie przestępne jest wyuczone, to uczenie obejmuje techniki popełniania

przestępstw oraz ukierunkowanie motywów, dążeń, racjonalizacji i postaw

 ludzie zachowują się w sposób przestępny wskutek zetknięcia się z kryminalnymi

wzorcami zachowań oraz odcięcia od wzorców zachowań antykryminalnych

 w procesie uczenia się zachowań przestępnych poprzez powiązania z kryminalnymi i

antykryminalnymi wzorcami występują takie same mechanizmy jak przy każdym
uczeniu się, a więc nie chodzi tu tylko o uczenie się przez naśladownictwo

 zachowanie przestępne wyraża ogólne potrzeby i wartości i nie można go wyjaśniać

odwołując się do nich, gdyż jest zachowanie nieprzestępne wyraża to samo

teoria ta nie jest czysto socjologiczna i zawiera wyraźne akcenty psychologiczne, tłumaczone
psychospołecznym charakterem procesu uczenia; zastrzeżenia pod jej adresem wynikają z
niejasności i ogólnikowości jej twierdzeń; ponadto teoria ta zakłada pasywny obraz
człowieka, który nie wybiera określonego zachowania, kierując się takimi czy innymi
względami, lecz zostaje wepchnięty w przestępne zachowanie przez przeważające w nim
elementy kultury antyprawnej

2. teoria społecznego uczenia się Bandury: uzupełnia tezy Sutherlanda twierdzeniami

ukazującymi psychospołeczny mechanizm leżący u podstaw zachowań przestępnych;

 w myśl tej teorii, jednostka musi zetknąć się z określonym przestępnym zachowaniemi

je zapamiętać, nabywając potrzebne umiejętności;

 informacji dostarczają: rodzina, zbiorowości rówieśników i sąsiedzkie oraz media;
 wyuczone zachowania mogą jednak nigdy nie btć podjęte, gdyż do ich aktywacji

potrzebne są odpowiednie bodźce: awersyjne (wywołujące emocje o zabarwieniu
ujemnym), instrumentalne (związane z dążeniem do uzyskania określonej korzyści),
modelujące (związane z wpływem otoczenia), instrukcyjne (wynikające z posłuchu
wobec osób znaczących lub autorytetów), czy związane z zaburzonym stanem psychi-
ki;

 zachowanie może być wzmocnione i utrwalone, ale wzmocnienia nie pochodzą

wyłącznie z zewnątrz, gdyż jednostka może sprawować aktywną samokontrolę nad
własnym zachowaniem, a jej system wartości może stanowić źródło wzmocnień
wewnętrznych

13. Teorie kontroli- przedstawiciele, poglądy:

Emile Durkheim
Przestępczość jest zjawiskiem normalnym, które występowało, występuje i zawsze będzie
występować w każdym społeczeństwie. Zachowanie łamiące normy jest czynnikiem
dynamizującym społeczeństwo. Przestępstwo zmusza społeczność do nieustannej rewizji
przestrzeganych norm. Poza tym człowiek jest istotą egoistyczną i nie ma żadnych hamulców
przed krzywdzeniem innych. Społeczeństwo jednak musi wytwarzać środki zdolne do
powstrzymywania ludzi przed popełnianiem przestępstw, aby utrzymać nasilenie
przestępczości we właściwych granicach.
Travis Hirschi
Przyczyną przestępczości jest osłabienie lub zerwanie więzi społecznej, gdyż zmniejsza to
gotowość jednostki do przestrzegania norm społecznych.
Elementy więzi społecznej;

 przywiązanie – pozytywny związek emocjonalny z osobami bliskim
 zaangażowanie – uczestnictwo w działalności uznawanej za ważną, której mogłoby

zaszkodzić popełnienie przestępstwa

 zaabsorbowanie – udział w działalności zgodnej z prawem
 przekonanie – gotowość do przestrzegania norm prawnych

Brak lub osłabienie któregokolwiek z tych elementów tworzących więź społeczną może
prowadzić do zachowań przestępnych.
Hirschi uzupełnił swoją teorię o stwierdzenie, że zachowanie kryminalne miałoby być
wynikiem niskiej samokontroli jednostki z powodu jej skłonności hedonistycznych.

13. Charakterystyka teorii naznaczenia społecznego - przedstawiciele – poglądy

.

Teoria stygmatyzacji zmierza do wyjaśnienia, dlaczego dane jednostki trwają
w przestępczości oraz wynikiem jakiego procesu jest uznawanie przez społeczeństwo
pewnych zachowań jako przestępczych.
Główny przedstawiciel kierunku teorii społecznego naznaczenia, Edwin Lemert, twierdził,
iż nie jest słusznym założenie, że zachowanie dewiacyjne rodzi konieczność istnienia kontroli
społecznej, jak również to, iż jest ono wynikiem załamania się tej kontroli. Według Lemerta,
to właśnie kontrola społeczna prowadzi do powstawania dewiacji (np. są kraje, w których
aborcja była nielegalna, a w wyniku zmiany przepisów stała się dopuszczalna; zdarza
się również tak, iż to zachowania legalne zaczynają być uznawane za przestępstwa)
Lemert wyróżnił dwa rodzaje dewiacji:

dewiacja pierwotna - stanowią ją pewne mechanizmy, w wyniku których działania dana

jednostka decyduje się na popełnienie przestępstwa

dewiacja wtórna - jest to proces, który rozpoczyna się z momentem reakcji na zachowanie

dewiacyjne ze strony społeczeństwa; w przypadku przestępstwa, proces ten ma miejsce
w momencie wszczęcia oficjalnego postępowania wobec sprawcy, a punkt kulminacyjny
osiąga w czasie trwania procesu karnego; wówczas to następuje publiczne określenie
przestępcy lub dewianta, natomiast w czasie odbywania przez nich kary pozbawienia
wolności, zdefiniowani wcześniej przestępcy poddawani są licznym zewnętrznym procesom
społecznej "degradacji" (np. obowiązek noszenia specjalnego stroju więziennego)

Specyficzny ciąg reakcji społecznych na obecność dewianta (dewiacji) sprawia, iż pewne
jednostki zaczynają się zachowywać zgodnie z tym, o co są przez społeczeństwo osądzane,
a więc zgodnie z przyczepionymi im etykietami (np. chłopiec, który zawsze przestrzegał
prawa, a który przypadkiem został uznany za nieletniego przestępcę - poprzez sam fakt
nadaniu mu tej etykiety, a więc stygmatyzacji, zaczyna się zachowywać jak przestępca).
Przyczyną tego jest fakt, iż jednostki poddane procesowi stygmatyzacji, wytwarzają
negatywny obraz samego siebie, a który wpływa na ich późniejsze zachowanie. Człowiek
może być przez społeczność naznaczony jako przestępca, alkoholik, homoseksualista itp.;
przez co zostaje on odrzucony. Jednostka chcąca wydostać się z tego marginesu i jej potrzeba
przynależności sprawia, iż finalnym etapem staje się wstąpienie przez nią do zorganizowanej
grupy dewiacyjnej, w której uczy się, w jaki sposób prowadzić kontynuować dewiacyjne
zachowanie i jednocześnie zminimalizować możliwość wystąpienia wynikających z niej
kłopotów.

Mechanizmy naznaczenia:
- psychospołeczne
- jednostka wchodzi w narzucone role dewiacyjne lub z tej roli nie może sie wyzwolić
- stosowane są sposoby w celu uświadomienia osobie, że nie jest tą osobą, którą była
dotychczas

14. Przedstawiciele i poglądy nurtu fenomenologicznego kryminologii
antynaturalistycznej.

Nurtem kryminologii antynaturalistycznej jest nurt fenomenologiczny. Nurt ten opiera się w
sposób mniej lub bardziej na konfliktowej wizji społeczeństwa, a podstawowym przedmiotem
jego zainteresowania jest pytanie o społeczne funkcje prawa karnego. Dla uzyskania
odpowiedzi na pytanie o te funcie konieczne jest odrzucenie dziedzictwa pozytywizmu,
oficjalnych kategorii i definicji prawa karnego. Rzeczywistość społeczna musi być
postrzegana przez pryzmat ocen i wartości prawno karnych. Kryminologia pozytywistyczna
traktowana jest przez kryminologów fenomenologicznych jako rodzaj ideologii opierającej się
na założeniu ze oficjalne cele penelogiczne wymiaru sprawiedliwości i cele rzeczywiste
realizowane przez wymiar sprawiedliwości pokrywają się , a wiec ideologia ta akceptuje
oficjalnie deklarowane cele prawa karnego, prawno karny punkt widzenia oraz system
wartości i ocen reprezentowany przez prawo karne i wymiar sprawiedliwości a tym samym
grupy kształtujące te instytucje. Nurt fenomenologiczny uważa ze postawa pozytywistyczna
zaciemnia rzeczywisty obraz zjawisk i stanowi przeszkodę uniemożliwiająca ich poznanie.
Nurt fenomenologiczny skupia uwagę na społecznych funkcjach prawa, przestępczości. Jak
na fenomenologię przystało, zwolennicy tego nurtu w kryminologii postulują uwolnienie się
od ocen i wartości prawnokarnych, wcześniejszych (pozytywistycznych) kategorii i definicji.
Trzeba „świeżym” okiem przyjrzeć się, czy cele oficjalne wymiaru sprawiedliwości
pokrywają się z celami rzeczywistymi (realizowanymi przez ten wymiar), nurt konfliktowy
wykazał, że cele oficjalne i rzeczywiste nie muszą być (i często nie są) zgodne

Społeczne funkcje kryminalizacji włóczęgostwa w krajach anglosaskich wg Williama
Chamblissa:

a. To klasyczny przykład zastosowania fenomenologii w analizach kryminologicznych
b. W ustawodawstwie dotyczącym włóczęgostwa podkreślano szkodliwość społeczną

tego zjawiska i niemoralność pozostawania bez zajęcia.

c. Tymczasem rzeczywistym celem ustawodawstwa spod znaku vagrancy laws było

zagwarantowanie rąk do pracy (np. po epidemiach dziesiątkujących społeczeństwa,
jak w XIV-w. Anglii, czy w okresach wzrostu gospod.)

Funkcja zachowań dewiacyjnych w ujęciu Kaia Eriksona (współtwórcy kryminologii
historycznej):

a. Erikson badał fale „przestępczości”, jakie nawiedziły purytański Boston w latach

1636, 1650, 1692 w związku z pojawieniem się heretyków lub innych grup religijnych
(np. Kwakrów), także w związku z histerią wokół „czarownic z Salem”

b. Była to przestępczość, która – zgodnie z koncepcjami Simmla (o integracyjnej) i

Durkheima (o pozytywnej) roli dewiacji – pozwoliła wskazać granice zachowań
konformistycznych i nonkonformistycznych (co można, a czego nie)

c. Erikson wykazuje, iż każda „fala” zachowań dewiacyjnych była w jakimś sensie

kreowana przez przywódców religijnych kolonii, widzących w takim postępowaniu
głównie środek integrowania zbiorowości, której przewodził. Osoby naznaczane w
ramach kolejnych „fal” jako dewianci służyły jako swoiste kozły ofiarne, których
stygmatyzacja i skazanie miało na celu nie tyle ukaranie za naruszenie określonych
norm, co jasne zdefiniowanie granic grupy, poprzez pokazanie, jakie zachowania
mieszczą sięjeszcze w granicach tolerancji, a jakie nie. Zachowania dewiacyjne
umożliwiają na zasadzie kontrastu jasne i precyzyjne zdefiniowanie granic

konformizmu – naznaczanie i piętnowanie dewiantów automatycznie stanowi
definicje obszaru zachowań konformistycznych. W tym sensie zachowania dewiacyjne
są czymś niezbędnym w każdej społeczności dla wyznaczania jej granic i umacniania,
integrowania wewnętrznych więzi łączących jej członków.

Koncepcja społecznych funkcji kontroli społecznej wg Michela Foucault

a. To analiza genezy i funkcji nowożytnego więzienia, w którym skazany miał już nie

tylko oczekiwać na egzekucję, ale resocjalizować się

b. Zdaniem Foucault, takie więzienie to niewypał; przestępczości nie redukuje, nadto nie

resocjalizuje, lecz pogłębia nieprzystosowanie społeczne...

c. Dlaczego więc takie (niefunkcjonalne) więzienia wciąż istnieją? Z powodu funkcji

ukrytych...Jakich? Otóż więzienia stanowią „technologię sprawowania władzy”,
dyscyplinowania/nadzorowania społeczeństwa

d. Są też narzędziem uniformizacji społeczeństwa (jak szpitale psych., szkoły, armia,

klasztory), której celem jest zmuszenie obywateli do posłuszeństwa

e. Nie tyle więc humanizm, liberalizm przyniósł zniesienie tortur, złagodzenie prawa

karnego, ile transformacja samej technologii sprawowania władzy – z postaci
prymitywnej, dotykającej ciało, do postaci wyrafinowanej (dotykającej duszę), mimo
że często nie mniej opresyjnej...

f.

Choć tego nie planowano, stanowiło to element zmian form sprawowania władzy,
wykorzystujących zresztą wiedzę

g.

15.Przedstawiciele i poglądy nurtu kryminologii konfliktowej.

Rozwija się od lat 50./60. XX w. Z jednej strony podąża w kierunku wskazanym przez teorię
naznaczenia społecznego, z drugiej zaś teorię tę krytykuje. Owszem – akceptuje jej wnioski
odnoszące się do poziomu mikro-, zarzuca zaś, że nie dostrzega makrospołecznych źródeł
stygmatyzacji określonych zbiorowości. Przedstawiciele tego ujęcia w kryminologii zmierzają
do wyjaśnienia „nierówności dystrybucji zjawisk dewiacyjnych i przestępnych w strukturze
społecznej, a konkretnie ich koncentracji w obrębie niższych warstw społecznych”.

Kodyfikacji założeń dokonał Thomas Bernard

• Wartości i interesy jednostek to pochodna warunków, w jakich żyją ludzie
• Te warunki są bardzo zróżnicowane (jak zróżnicowana jest struktura społeczeństw)
• Liczba konfliktów pomiędzy grupami, wyrastających z różnic na tle wartości i

interesów, jest więc b. duża.

• Nie wszystkie są nie do pogodzenia. Prawo to zatem efekt konfliktów i kompromisów

grupowych

• Ma jednak tendencję do „reprezentowania” zwłaszcza wartości i interesów grup o

najsilniejszej pozycji ekonomicznej i politycznej

• Im wyższa pozycja grupy, tym większe prawdopodobieństwo, że wzory zachowania

tej grupy będą korespondować z prawem

• Z kolei im wyższa pozycja jednostki, tym trudniej oficjalnym agendom kontroli

społecznej poddawać taką jednostkę kontroli (bo taka jednostka łamie normy
subtelniej i w sposób bardziej złożony; bo ma większe możliwości obrony i
wywierania wpływu na instytucje kontroli; bo instytucje te są zbiurokratyzowane, a
biurokracja nie lubi spraw skomplikowanych)

• Narażeni na kontrole są zwłaszcza ludzie z nizin społ.

• Skala przestępstw (zachowań wbrew prawu, normom) jest dla danej grupy tym niższa,

im pozycja grupy wyższa

• Od pozycji (przynależności klasowo-warstw.) człowieka zależy „udział” w etykietach

„dystrybuowanych” przez instytucje kontroli społecznej i społeczeństwo.

Teoria Bernarda, po pierwsze, odpowiada (próbuje odpowiedzieć) na pytanie, dlaczego
rozmiary i nasilenie zjawisk przestępczości w obrębie poszczególnych zbiorowości są różne.
Po drugie – jest dowodem na immanentność konfliktu jako cechy życia społ. (skoro prawo i
instytucja kontroli społecznej zawsze różnicują członków zbiorowości – to nie bez kozery).
Kryminologia nie ma jednak – jak w teoriach pozytywistycznych – „leczyć”, „uzdrawiać”
rzeczywistości społecznej; ma ją opisywać...

 W Polsce, w latach 80., warszawskie sądy dla nieletnich zajmowały się chłopcami

wtedy, gdy naruszyli przepisy kodeksu karnego; dziewczętami – już gdy chodziło o
tzw. kwestie obyczajowe/regulaminowe: ucieczki z domów, wagary, przebywanie w
nocnych lokalach. Dziewczęta pytano o życie seksualne, chłopców – nie. Kary
wymierzane dziewczętom były bardziej restrykcyjne niż wymierzane chłopcom (np.
umieszczenie poza domem rodzinnym; taką karę orzeczono wobec co drugiej
podsądnej i tylko co czwartego podsądnego).

 Sądy rodzinne, rozpatrując sprawy rozwodowe (przełom lat 80. i 90.), zwracały uwagę

na to, czego mężczyznom robić NIE WOLNO (pić, bić, awanturować się), w
przypadku kobiet zaś – co POWINNY robić na rzecz domu, męża, dzieci (gotować,
prać, sprzątać).

Kryminologia radykalna-bernard- W okresie młodzieżowej rewolty przełomu lat 60. i 70.
Bernard zradykalizował swoją teorię. Zauważył, że klasy panujące nie wprowadzają do
przepisów prawa tych swoich zachowań, czynów, których szkodliwość społeczna bywa dużo
większa niż szkodliwość pospolitych przestępstw ściganych z całą mocą (wszelkie formy
eksploatacji, dyskryminacji, czyny godzące w konsumentów itp.); a jeśli nawet wprowadzają,
to członkowie tych klas nie są ścigani. Bernard zradykalizował też podejście do funkcji
kryminologii; uznał zasadność wartościowania zjawisk, walki o zmianę systemu.

Koncepcja G. Volda stanowi jedno z prekursorskich zastosowań koncepcji teorii konfliktu
społecznego. Autor ten opierał się na zjawisku konfliktu grupowego. Zdaniem Volda w
przypadku zaistnienia konfliktu wartości i interesów różnych grup społecznych dochodzi
zawsze do mobilizacji jednej grupy przeciwko drugiej. Strony konfliktu poszukują najczęściej
pomocy państwa celem obrony swoich praw i ochrony interesów. przejawia się to w
domaganiu się ustawodawstwa mającego spełnić cele ochrony. Grupa, która zdoła zapewnić
sobie większe wpływy i poparcie większej liczby członków legislatywy uzyskuje korzystny
dla siebie kształt i treść prawa, łącznie z decyzjami dotyczącymi kryminalizacji określonych
zachowań. Konsekwencją tego z kolei jest, to, że mniejszość która była temu przeciwna i nie
godziła się z treścią tego prawa nie będzie akceptować jego egzekwowania. W ujęciu Volda
przestępstwo może być traktowane jako zachowanie członków grupy mniejszościowej
wpływające z silnej lojalności grupowej, a pozostające w niezgodności z poglądami
większości przez większość ta kryminalizowane.

16. Przedstawiciele i poglądy nurtu kryminologi radykalnej.

Rozwój teorii radykalnej zapoczątkowany został na przełomie lat 60 i 70 i łączył się z ruchem
rewolty i kontestacji młodzieżowej i wypadkami roku 1968. charakterystyczne jest dla niej
zdecydowane odrzucenie społeczeństwa mieszczańskiego i systemu kapitalistycznego. W
ujęciu T. Bernarda punkt wyjścia jest taki sam jak w przypadku kryminologii konfliktowej.
Jest to twierdzenie iż w społeczeństwie nie istnieje konsens co do podstawowych interesów i
wartości poszczególnych jednostek oraz grup społecznych. Dla przedstawicieli kryminologii
radykalnej podstawowym konfliktem społecznym jest konflikt pomiędzy klasa panującą a
klasa pracującą.. prawo karne stanowi instrument wykorzystywany przez klasy panujące do
utrzymywania i umacniania swej dominującej pozycji społecznej. Wyraża się to w tym ze
jako przestępstwa są definiowane takie zachowania w drodze których członkowie klasy
panującej wiktymizują przedstawicieli innych klas. Kryminologowie radykalni wskazują na
wszelkie formy dyskryminacji, eksploatacji, wykorzystywania, a także czyny godzące w
konsumentów, środowisko naturalne. Swoje podstawowe zadania widza w demaskowaniu i
piętnowaniu niesprawiedliwości, jakie w systemie kapitalistycznym ich zdaniem tkwią w
procesie legislacyjnym i procesie stosowania prawa. Jedynym sposobem rozwiązania
problemu przestępczości może być likwidacja w społeczeństwach przemysłowych form
organizacji społecznej i ekonomicznej i zbudowanie na ich miejsce form społeczeństwa
konsensualnego.

Kryminologia radykalna odrzuca definicje przestępstwa zawarta w prawie pozytywnym i chce
zajmować się wszystkimi społecznie szkodliwymi zachowaniami, które naruszają prawa
człowieka, u podłoża których leża sprzeczności właściwe społeczeństwu kapitalistycznemu.

18. Koncepcja sprawiedliwej odpłaty A. von Hirscha i jej znaczenie dla polityki karnej i

kryminalnej.

Koncepcja Hirscha sięga dorobku europejskiej szkoły klasycznej XVIII w. Przedmiotem
krytyki von Hirscha jest cała pozytywistyczna koncepcja prawa karnego sprawcy, tj.
koncepcja kary celowej i prewencyjnej, najpoważniejszym sposobem realizacji tej koncepcji
w USA była tzw. rehabilitation: pobyt w zakładzie karnym nie miał sprowadzać się do
odbycia kary, miał to być okres podejmowania różnego rodzaju oddziaływania na osobę
skazaną, od oddziaływań czysto terapeutycznych po edukację ogólną i zawodową - celem
była resocjalizacja sprawcy, rozumiana głównie jako stworzenie mu lepszych warunków
startu życiowego po opuszczeniu więzienia. Hirsch głosił teorie kary sprawiedliwej opartej na
zasadzie równego traktowania podobnych przypadków przestepstw. Twierdził, że zastada
rehabilitaion jest niesprawiedliwy i wprowdza odmienne traktowanie dwóch sprawców tego
samego rodzaju czynu, gdyż tworzy podział na prawców w oparciu o ich indywidualne cechy
oraz cheć poddania sie resocjalizacji.

Hirsch twierdził, że resocjalizacja to w gruncie rzeczy naruszenie autonomii jednostki, nie
można bowiem kogoś „uszczęśliwiać na siłę”, wbrew woli przywracać społeczeństwu.

Postulował powrót do tradycyjnego pojmowania prawa karnego jako prawa karnego czynu i
do kary sprawiedliwościowej, celem kary jest zatem wyrównanie rachunków pomiędzy
społeczeństwem a sprawcą, uważał, że wyroki powinny być jednoznacznie oznaczone.
Hirsch podkreślał, że jego koncepcja kary sprawiedliwej oparta na zasadzie równego

traktowania podobnych przypadków jest o wiele bliższa realizacji ogólnych zasad
sprawiedliwości niż pozytywistyczna koncepcja indywidualizacji kary, która prowadzi do
licznych niesprawiedliwości.

19. Koncepcja wolnej woli E. van den Haaga i jej znaczenie dla polityki karnej i
kryminalnej.

Koncepcja wolnej woli powstała w latach 70 tych XX wieku. Ernest van den Haag twierdził,
że pozytywistyczna teza o istnieniu przyczyn przestępczości (deterministyczna wizja sprawcy,
przyczyny przestępstwa poza kontrolą podmiotu) i koncepcja kary retrybutywnej
(uzasadnienie dla kary widzą w popełnionym poprzednio przestępstwie) nie wykluczają się.
Zachowania ludzkie są powodowane przyczynami, ale każdy człowiek ma jednak swobodę w
wyborze zachowania, nie ma tutaj nieuchronności. W wyborze tym powinna człowiekowi
pomóc koncepcja kary odstraszającej poprzez swoją surowość i nieuchronność odbycia,
niejaki „wzrost kosztów” dla niepożądanego zachowania. Przestępstwo jest zatem
konsekwencją zdolności człowieka do wybierania, a tymi wyborami rządzą się określone
uwarunkowania i prawidłowości. Jednak den Haag zauważył, że ludzie na pewne określone
bodźce reagują w sposób tożsamy, możliwe jest zatem przewidywanie ich zachowań i
kreowanie prawidłowości w wyborze ludzi. To z kolei umożliwia analizowanie przestępstwa i
kary. Doskonale tłumaczy tę kwestię cytat „Dopóty, dopóki ludzkie reakcje charakteryzuje
określona regularność, możliwa jest racjonalna analiza przestępstwa i kary”. By ocenić
znaczenie tej koncepcji dla polityki należy w pierwszej kolejności zauważyć, że pomimo
tego, iż wybór zachowania człowieka ma jakieś istotne uwarunkowania, nie pozbawia tego
wyboru wolnego charakteru (odnoszę się w tym miejscu chociażby do czynnika
kryminogennego jakim jest ubóstwo, człowiek ubogi bowiem potrafi się przecież
powstrzymać od dokonania czynu przestępczego chociaż ma większą pokusę by kraść).
Koncepcja ta podkreśla znaczenie odstraszania przez zagrożenie karą jako jedynego czynnika
związanego z kontrolą przestępczości przez państwo. Wg niej to właśnie groźba poniesienia
konsekwencji (zagrożenie karą, intensywność kary i jej nieuchronność) za czyn ma skłonić
osobę do poniechania kradzieży. Zatem koncepcja ta znacząco wpływa na funkcję represyjną
polityki karnej.

20.Poglądy Jamesa Q Wilsona dla polityki karnej i kryminalnej.

Poglądy Jamesa Q Wilsona dla polityki karnej i kryminalnej. James Q Wilson podjął krytykę
pozytywistycznej koncepcji kryminologicznej dotyczącej nauki nad przyczynami
przestępczości. Twierdził bowiem, że poszukiwanie przyczyn przestepczości( analiza
przyczynowa) nie daje dostatecznych rezulatatów, a zatem należy ją porzucić na rzecz analizy
możliwości praktycznego działania. Uważał, że nie należy szukać przyczyn danego
zachowania przestępczego, ale przenieść punkt zainteresowania na sposób działania, aby
wyeliminować to zachowanie. Zatem jest to pytanie o praktyczny sposób rozwiązywania
danego problemu bez ponoszenia dużych kosztów ( posługiwanie się aktualną polityką karną
oraz dostępnymi narzędziami), aby osiągnąć oczekiwany stan rzeczy, jakim jest redukcja
przestępczości. James Q Wilson głosił zatem porzucenie teori na rzecz praktyki.

21 .Marcus Felson – perspektywa działań rutynowych dla polityki karnej i kryminalnej.

Marcus Felson – perspektywa działań rutynowych dla polityki karnej i kryminalnej. M.
Felson jest twórcą perspektywy działań rutynowych. Krytykował on teorie pozytywistyczne,
ponieważ uzależniały one rozmiar przestępczości od czynnika jakim jest podaż sprawców.
Założenie to stwierdza że poziom przestępczości wzrasta, gdy wzrasta intensywność
oddziaływania czynników które to popychają ludzi w kierunku przestępczości. Felson
skrytykował to założenie gdyż podaż sprawców w każdym społeczeństwie jest stała. Odniósł
się on za to do znanego chyba wszystkim ludziom na świecie starożytnego powiedzenia
Occasio furem facit. Okazja czyni złodzieja, słowa wypowiedziane przez komediopisarza
greckiego o imieniu Menander 2000 lat temu stają się nad wyraz aktualne dla teorii działań
rutynowych w 1979r. Zdaniem jej twórcy, M. Felsona, tym co decyduje o popełnieniu przez
ludzi przestępstwa jest okazja, która pojawia się wówczas gdy łącznie spełnione są dwie
przesłanki: obecność zdatnego obiektu ataku oraz brak stosownych jego strażników. Inaczej
mówiąc tym co decyduje o rozmiarach przestępczości jest podaż okazji przestępczych.
Okazja przestępcza to zatem sytuacja, w której możliwe jest popełnienie przestępstwa. Podaż
okazji przestępczych nie jest nigdy wielkością stałą i ulega zmianom w zależności od całego
szeregu okoliczności. Działania rutynowe to z kolei formy zachowania zaspokajające
zarówno podstawowe potrzeby całego społeczeństwa, jak i konkretnej osoby. Podaż ta jest
uzależniona od stopnia koncentracji obiektów mogących być przedmiotem ataku, a także od
osłabienia mechanizmów kontroli; przyczynami osłabienia mechanizmów kontrolnych są: o
osłabienie tradycyjnych mechanizmów kształtowania więzi społecznej, występuje ona
zwłaszcza na terenach wielkomiejskich, gdzie anonimowość stanowi poważny problem dla
polityki karnej państwa. o przemiany funkcjonowania modelu rodziny, ludzie znajdują się
bowiem pod silniejszym wpływem instytucji pozarodzinnych; o nieodpowiednie
funkcjonowanie szkoły; o przemiany cyklu życia ludzi, a zwłaszcza wydłużanie się okresu
adolescencji; o powiększanie się rozmiarów czasu wolnego, który bez odpowiedniego
zagospodarowania potęguje okres pozostawania poza wszelką kontrolą; o ekspansja
przestrzeni publicznej (nikt nie ponosi odpowiedzialności za nią); Konsekwencją zanikania
mechanizmów nieformalnej kontroli społecznej jest proces przerzucania coraz to większego
zakresu zadań na instytucje kontroli formalnej: policję, prokuraturę czy sądy, co prowadzi do
ich kryzysu, wynikającego z niemożności podołania nowym obowiązkom, do których
realizacji najczęściej się nie nadają. Problem ten pogłębia fakt, że warunkiem prawidłowego
funkcjonowania instytucji formalnej kontroli społecznej jest często oparcie ich na
fundamencie instrumentów nieformalnych, przez co ich zastępowanie jest nieskuteczne.

22. Trójkąt kryminalny M. Felsona i jego uzupełnienie przez kryminologów praktyczną
podstawą zapobiegania.

Trojkąt kryminalny, zwany także trojkątem przestępstwa, jest koncepcją badania problemu
kryminalnego wskazującą obszary wiedzy niezbędnej do jego poznania. Jest to najbardziej
rozpowszechniony sposob postrzegania problemow. Jego istotą jest zwrocenie uwagi na
elementy składające się na powstawanie problemu kryminalnego, tj. sprawcę, ofiarę (cel) i
miejsce.

Posługując się trójkątem kryminalnym dochodzimy do przyczyny, do źródła

problemu związanego z bezpieczeństwem.

Trójkąt kryminalny składa się z trzech elementów:

 Ofiary – nie patrzymy na nie jako na osoby, które padły ofiarą przestępstwa, które

zostały bezpośrednio dotknięte atakiem ze strony przestępcy. Ofiary, to całe
środowisko, wszyscy sąsiedzi, przedstawiciele lokalnego biznesu, dzieci - wyliczać by
można długo. Niebezpieczeństwo dotyka nie tylko ofiar, ale wszystkich ludzi, którzy
wokół tej ofiary się znajdują. To jest tak, że dzisiaj ty możesz być ofiarą, a jutro mogę
być ja.

 Przestępcy – wiedzę i informacje na ich temat, a także zdolności do analizowania

zachowań tego środowiska mają policjanci. Ich właśnie interesuje to, kim jest
przestępca? Z imienia, nazwiska, gdzie mieszka i jakie przestępstwa popełnił? I nadal
jest to jedno z głównych zadań policyjnych - zatrzymywanie przestępców.

 Miejsce zdarzenia – konieczna jest analiza tego, gdzie dokonuje się przestępstwa,

gdzie jest łamane prawo. Należy znaleźć odpowiedź na pytanie - dlaczego właśnie
tam, dlaczego dzieje się w tym miejscu coś złego? Czy jest tam ciemno, czy jest to
parking, plac zabaw, park, czy jest to miejsce, które w jakiś sposób sprzyja
popełnianiu przestępstw?

Metoda trojkąta jest przydatna do uporządkowania posiadanej już wiedzy i określenia zakresu
niezbędnych, dodatkowych danych. Po ustaleniu podstawowych elementow (sprawcy, ofiary,
miejsca) mamy do czynienia dopiero z problemami badawczymi, ktore wymagają dalszego
zbadania za pomocą odpowiednich metod, technik oraz danych.

Ważnym dopełnieniem staje się tutaj poznanie związków przyczynowo – skutkowych,
ktorych specyfika i zbieżność przesądza o występowaniu problemu. Do każdego elementu
trojkąta możemy zadać sobie konkretne pytania, ktore umożliwią nam stworzenie pewnego
schematu danego przestępstwa, ktory może ułatwić prewencję.

Przykład: Przestępstwo włamania.

Sprawca: czy znała ofiarę?

Ofiara: wiek ofiary?

Miejsce: dom na uboczu czy w centrum?

Wnioski uzyskane z badań są ważne dla zidentyfikowania przyszłej ofiary i zastosowania
odpowiedniej metody przeciwdziałania. Uzyskana diagnoza wskazuje, że punktem
wyjściowym do rozwiązania tego problemu jest, uwzględnienie dużego prawdopodobieństwa
ponownej wiktymizacji ofiar np. włamań do mieszkań.

Inny aspekt postrzegania problemu z perspektywy bokow trojkąta to diagnoza występowania
czynnikow ochronnych. Dzięki niej poznajemy elementy, ktore mogą ograniczać
występowanie problemu. Na sprawcę i pozostałe elementy trojkąta działają pewne czynniki,
ktore powodują, że zachowanie przestępne sprawcy jest mniej prawdopodobne lub
niemożliwe. Na sprawcę oddziałuje zwykle jakaś „osoba nadzorująca”- zna ona sprawcę i
ma możliwość kontrolowania jego zachowania (rodzice nadzorujący i kontrolujący swoje
dzieci, nauczyciele, koledzy, kurator, wspołmałżonek, pracownik socjalny). Dzięki takiemu
nadzorowi potencjalny sprawca, mimo zamiaru popełnienia przestępstwa, ma ograniczone
możliwości działania. Miejsce jest kontrolowane przez jakiegoś „managera”. Jest to osoba
odpowiedzialna za kontrolowanie zachowań ludzi w konkretnych miejscach (administrator
osiedla, kierowca autobusu, dyrektor szkoły, zarządca nieruchomości, organizator imprezy
masowej). Natomiast na zagrożoną ofiarę lub cel, ochronnie oddziałują osoby i warunki
techniczne, które służą celowej ochronie lub

minimalizacji potencjalnego ryzyka, takie jak: obecność funkcjonariuszy policji i innych
służb, bezpośrednie zastosowane zabezpieczenia lub obecność innych ludzi, ktorzy swoją
obecnością odstraszają sprawcę. Poznanie czynnikow ochrony jest ważną informacją o
problemie. Istotne dla działań zapobiegawczych jest nie tylko to, co ułatwia przestępstwo, ale
także to, co mu zapobiega.

Zapobieganie przestępczości opiera się na wyborze płaszczyzny wytyczającej kierunki
działań. Działania te mogą obejmować:

 oddziaływanie na sprawcę – zniechęcanie do popełnienia przestępstwa (np. Szybkość

czy nieuchronność kary)

 oddziaływanie na ofiarę – informowanie o działaniach utrudniających zaistnienie

przestępstwa

 oddziaływanie na miejsce – kształtowanie bezpiecznych przestrzeni publicznych

 łączenie płaszczyzn

23. Ekonomiczna teoria przestępczości- założenia i wnioski dla polityki karnej

Ekonomiczna teoria przestępczości: jest w pewnym sensie pokłosiem teorii van den Haaga
jako opartych na założeniu, iż sprawca jest racjonalny w tym sensie, że reaguje on w sposób
przewidywalny na określone bodźce zewnętrzne w postaci nagród i kar.

Koncepcja ekonomiczna, propagowana przez Beckera i Ehrlicha zakłada, że ludzie są
jednostkami racjonalnymi, w sposób racjonalny maksymalizującymi przyjemność i
zadowolenie (jest to przełożenie ekonomicznych koncepcji dotyczących popytu, podaży,
zysku czy kosztów w warunkach ograniczonych zasobów). Popełnienia przestępstwa można
oczekiwać, gdy sposobności dostępne jednostce nie ulegną zmianie, przez co zachowanie
przestępne, w tym przestępczość wielokrotną, traktować należy jako wybór podyktowany
przez istniejące sposobności - nie jest ona tak naprawdę warunkowana przez uprzednie
poddawanie osoby jednostki karaniu.

Wszyscy ludzie reagują na określone bodźce w taki sam, racjonalny sposób, co oznacza, iż
zmiana kosztów i zysku prowadzi do zmiany dokonywanego wyboru, aczkolwiek nie
imputuje to świadomej kalkulacji w wyborze. Przestępczość, zgodnie z zasadą
maksymalizacji przyjemności i zadowolenia, pojawia się, gdy oczekiwana użyteczność
możliwa do osiągnięcia za pomocą przestępstwa jest większa od użyteczności płynącej z
zaangażowania się w alternatywną, zgodną z prawem działalność. Zadaniem państwa jest
takie prowadzenie polityki kryminalnej, aby alternatywa przestępna była jak najmniej
atrakcyjna.

Cel prawa karnego: Można przyjąć, że celem prawa karnego jest zapewnienie większej
szczęśliwości ludzi niż byłaby możliwa bez niego . Skoro niejako z definicji, za przestępstwa
uznajemy czyny których ludzie nie zaakceptowaliby dobrowolnie, to jest oczywiste, że
powinniśmy dążyć do tego, aby przestępstw było jak najmniej, a nawet żeby nie występowały
w ogóle. Świata bez przestępstw jak dotąd nie udało się osiągnąć, a samo dążenie do tego
wydaje się podejrzane. Jednakże żeby zrozumieć dlaczego przestępczość jest zjawiskiem
towarzyszącym ludzkości od samego początku potrzebujemy modelu zachowań ludzkich,
który będzie wyjaśniać czemu ludzie decydują się na popełnianie przestępstw mimo
grożących kar. Nasz model powinien nie tylko tłumaczyć zachowań przestępców, ale również
potencjalnych ofiar oraz wyborów dokonywanych przez organa ścigania i wymiar
sprawiedliwości.

24. Pojęcie przestępczości, metodologia jej opisu, rodzaje statystyk, tendencje w okresie
25 lat w Polsce, przestępczość nieujawniona.

Przestępczość określana jako zbiór zdarzeń uznanych prze3z ustawodawcę za przestępstwa
może być podzielona na przestępczość rzeczywistą, ujawnioną i nieujawnioną. Zgodnie z art.
1 KK przestępstwem w prawie polskim jest czyn człowieka zagrożony pod groźbą kary przez
ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia.

Na płaszczyźnie kryminologicznej zaproponowane zostały różne wskaźniki jako pewne
punkty odniesienia wobec których możliwe jest porównywanie zjawisk przestępczych.
Badanie może odbywac się na płaszczyźnie przestępczości ujawnionej i nieujawnionej.
Cztery rodzaje statystyk kryminalnych, czyli zbioru danych opracowywanych i
publikowanych przez organy ścigania i wymiaru sprawiedliwości. Są to statystyka
prokuratorska, sądowa, policyjna, penitencjarna.

1. Statystyka policyjna

Obejmuje dane publikowane publikowane w Rocznym Biuletynie Statystycznym
wydawanym przez Biuro Informatyki Komendy Głównej Policji. W praktyka wyróżnia się
trzy podstawowe jednostki obliczeniowe pomagające w przedstawieniu tej analizy:
postępowanie przygotowawcze, przestępstwo stwierdzone i podejrzany.

Postępowanie przygotowawcze dązy do ustalenia czy został popłęnio czynza broniony,
wykrycie sprawcy, zebranie zabezpieczenie utrwalenie dowodów. W toku dąży się do
wyjaśnienia okoliczności które sprzyjały popełnieniu czynu zabronionego.

Przestępstwo stwierdzonym określane jest zdarzenie, którego charakter przestępczy, a zatem
mający znamiona czynu zabronionego, został potwierdzony wynikami postepowania według
organów ścigania w postępowaniu przygotowawczym.

Podejrzanym jest osobo co do której wydano postanowienie o przedstawieniu zarzutów, albo
której bez wydania takiego postanowienia przedstawiono zarzut.

W ramach statystyki policyjnej obliczany jest współczynnik przestępczości. Wskazuje się na
następujące wskaźniki umożliwiające określenie granic liczebnych przestępczości:
wykrywalności nieznanych sprawców przestępstw, wskaźnik dynamiki. Współczynnik
przestępczości określa ilość przestępstw stwierdzonych dla danego roku obliczeniowego
przypadającą na pewną umownie przyjmowaną stałą liczbe ludności zamieszkaną na terenie.
Wskaźnik wyrywalności sprawców przestępstw wyraża się jako stosunek procentowy liczby
przestępstw wykrytych do liczny przestępstw stwierdzonych. Wskaźnik wykrywalności
nieznanych sprawców jest stosunkiem procentowym przestępstw wykrytych, których sprawcy
nie byli znani w chili zameldowania przestępstwie do ogólnej liczby przestępstw
stwierdzonych. Kolejny wskaźnik dynamiki określa stosunek procentowy odpowiadających
po sobie liczb- ilości przestępstw stwierdzonych- w roku bieżącym i ubiegłym lub innych
okresach porównawczych.

2. Statystyka sądowa

Dane pochodzą z Wydziały Sprawiedliwości i Statystyki Departamentu Organizacji i
Infrmatyki Ministerstwa Sprawiedliwości. W ramach statyskiki sądowej obliczany jest
współczynnik skazań, dzięki, któremu znana jest liczba skazań w danym roku przypadającym
na pewną stała liczbe ludności (najczęściej 10 000) podlegającej odpowiedzialności karnej
tzn. od 17 roku życia. Oblicza się: podzielenie ogólnej liczny skazań w danym roku badanym
przez liczbę ludności kraju występującą w tym samym roku badawczym (powyżej 17 roku
życia) razy 10 000.

3. Statystyka penitencjarna

Źródłem są informacje z Wydziału Ewidencji I Zatrudnienia Centralnego Zarządu Słuxby
Więziennej. Określa się populację więzienną, a zatem ilość osób osadzonych w aresztach
śledczych, zakładach karnych (osób tymczasowo aresztowanych, skazanych i ukaranych). Na
postawie tych danych oblicza się współczynnik prizonizacji, czyli ilość osób pozbawionych w
danym roku w przeliczniu na pewną stałą liczbę osób podlegającej odpowiedzialności karnej
tzn powyżej 17 roku życia.

Za pomocą statystyk oblicza się jedynie wielkość przestępczości ujawnionej.

Współczynnik określający liczbę stwierdzonych przestępstw w przeliczeniu na 100tys.
mieszkańców, w latach dziewięćdziesiątych przedstawia-1 się

następują co:

1989 - 1446,

1990 - 2317,

1991 - 2264,

1992 - 2296,

1993 - 2243,

1994 - 2351,

1995 - 2527,

1996 - 2325,2,

1997 - 2568,3.

Po istotnym wzroście liczby przestępstw stwierdzonych, który nastąpił w 1990 r. w latach
dziewięćdziesiątych obserwuje się ciągły, ustabilizowany wzrost liczby przestępstw,
oscylujący wokół 10-15% w skali roku.W strukturze przestępczości dominujączyny o
charakterze kryminalnym, około 82 -86% ogółu przestępstw. Najczęściej popełniane czyny
kryminalne to: kradzieże z włamaniem, kradzieżmienia prywatnego, rozbój, kradzież
rozbójnicza i wymuszenie rozbójnicze. Najwyższe liczby przestępstw stwierdzonych
odnotowuje sięw województwach: war-szawskim, katowickim, gdańskim, krakowskim,
szczecińskim, wroławskim, poznańskim i łódzkim.

1)

Przestępstwa stwierdzone – porównanie lat 1990 – 2001

-

Ogólny wskaźnik dynamiki wzrostu przestępczości w powyższym okresie wynosił

157,4.

-

Liczba przestępstw p-ko życiu i zdrowiu wzrosła z 15 509 do 34 057, w tym

współczynnik wzrostu udziału w bójce lub pobiciu wzrósł ponad trzyipółkrotnie, zabójstw o
79%, a spowodowanie uszczerbku na zdrowiu o 61%.

-

Liczba przestępstw p-ko wolności seksualnej lub obyczajności wzrosła blisko 30%, ale

liczba gwałtów ze szczególnym okrucieństwem lub wspólnie z inną osobą dwuipółkrotnie,
zaś przestępstw z art. 200 par. 1 k.k. - o 75%.Liczba rozbojów wzrosła o 162%, a wymuszeń
rozbójniczych ponad 1200%.

-

W tysiącach procent liczy się też dynamika wzrostu przestępstw p-ko wiarygodności

dokumentów, których w 1990r. stwierdzono 6 387 a w 2001 – 76 183.

-

Liczba przestępstw związanych z narkotykami wzrosła z 1105 w 1990r.

do 29 230 – w roku 2001

-

Blisko dwuipółkrotnie zwiększył się udział nieletnich w rozbojach, w przestępstwach

spowodowania uszczerbku na zdrowiu, w bójkach lub pobiciach, a o 20% w zgwałceniach.

Przestępczość nieujawniona- czyny zabronione, które nieostały zarejestrowane przez organy
ścigania, stanowiącej część przestępczości rzeczywistej. Wiązana jest z pojęciem ciemnej
liczby przestępstw, która oznacza liczbę przestępstw nieujawnionych, czyli niezgłoszonych
i/lub niezarejestrowanych.Wiele zjawiska wpływających na obraz przestępczości
nieujawnionej, m In. Rozmiary i struktura przestępczości rzeczywistej, sposób organizowania
organów ścigania, liczebność jednostek organów ścigania, polityka ścigania, sposób
rejestracji zgłoszeń. Sposoby określania rozmiarów: eksperyment, obserwację uczestniczącą,
wywiad. Eksperyment- pozorowanie przestępstw i poznawanie ryzyka ujawnienia.
Obserwacja bezpośredni udział obserwatora w badaniu zjawisk społecznych poprzez
wtopienie się w daną społeczność. Wywiad udzielenie odpowiedzi za pomocą
kwestionariusza.

25.Zmiany społeczne a przestępczość w Polsce w wyniku transformacji w kontekście
teorii marksistowskiej, anomii, działań rutynowych i sposobności przestępczych oraz
teorii naznaczenia społecznego

ZJAWISKO PRZESTĘPCZOŚCI A ZMIANY SPOŁECZNE

Charakter zmian społecznych

 Społeczeństwa nigdy nie znajdują się w bezruchu, podlegają ciągłym zmianom i

transformacjom

 Najważniejsze są zmiany demograficzne, gdyż wielkość populacji determinuje rodzaj

struktur społecznych, jakie muszą istnieć dla zorganizowania społeczeństwa

o

Zmiany pod względem liczebności, struktury wiekowej, płci i narodowości

o

Zmiany na skutek ruchów migracyjnych

 Zmiany mogą dotyczyć zasad funkcjonowania podstawowych instytucji

społecznych, związanych z gospodarką, systemem władzy, z edukacją, religią lub
ochroną zdrowia



Wszelkie zmiany w dynamice i strukturze gospodarki znajdują odbicie

w funkcjonowaniu innych sfer aktywności społecznej



Każde społeczeństwo posiada pewien system władzy, każde państwo

pewien system rządzenia. W ramach danego państwa zmienić się mogą formy
rządzenia, ustrój, natomiast w obrębie danego ustroju mogą się zmieniać
układy partyjne, modele sprawowania władzy, relacje między sprawującymi
władzę



System oświaty to system instytucji, których celem jest wykształcenie

u ludzi pewnych umiejętności oraz gromadzenie i przekazywanie dorobku
kulturowego



Religia – system wspólnych wierzeń i rytuałów. Może integrować bądź

konfliktować społeczeństwo, inicjować zmiany społeczne bądź je hamować



w różnym stopniu wpływać na funkcjonowanie społeczeństwa



Rozwój medycyny może doprowadzić do zmian w diagnozowaniu i

leczeniu chorób, ich definiowaniu, jak również w postawach ludzkich wobec
rodzenia i umierania

 Zmiany mogą dotyczyć stratyfikacji społecznej, która nie jest stabilna i na jej tle

często dochodzi do istotnych zmian społecznych

 Zmiany występują też w obrębie kultury - jeśli między wartościami, normami i

przekonaniami jest zbyt duża rozbieżność, są one niespójne, dochodzi do sprzeczności

kulturowych, musza pojawić się zmiany, aby społeczeństwo mogło prawidłowo
funkcjonować

o

Analiza zjawiska przestępczości w kontekście zmian społecznych

przeprowadzana jest z perspektywy struktur II stopnia oraz społeczeństwa
globalnego

Próby wyjaśnienia wpływu zmian społecznych na przestępczość

 Zróżnicowanie relacji między zmianą społeczna a przestępczością

o

Badania dotyczące zmian w systemie gospodarczym: cykli koniunkturalnych,

kryzysów ekonomicznych, procesów industrializacji i urbanizacji

o

Najwcześniejsze badania dotyczące relacji między zmianami ekonomicznymi a

zmianami w przestępczości wskazywały na istnienie związku przyczynowego,
jednak obecnie w badaniach mowa jest tylko o korelacji między zespołem różnych
czynników, nie tylko ekonomicznych, a niektórymi formami przestępczości

 Koncepcje jednoczynnikowe

 Najwcześniejsze badania potwierdzały hipotezę o związku przyczynowym ubóstwa

społeczeństwa i przestępczości

 Związek przestępczości z fluktuacją cen artykułów spożywczych pierwszej

potrzeby

 Zdaniem H. Mullera wzrost bądź spadek przestępczości zależał od pojemności rynku

pracy, dynamiki pracy, od tendencji rozwojowych przemysłu oraz od zdolności
konsumpcyjnej ludności

 Wyniki badań w Anglii wskazywały na to, że w miarę polepszania się koniunktury

gospodarczej przestępczość maleje

 Bezrobocie ma wpływ na przestępstwa przeciwko mieniu

 Warunki gospodarcze a przestępczość

 Skoro ekonomiczne warunki wpływają na wszystkie aspekty społecznego życia, musi

istnieć też związek między nimi a przestępczością

 Warunki ekonomiczne mogą kreować pewne sytuacje, w których dochodzić może do

przestępczości

 Ekonomiczne napięcia mogą powodować sytuacje stresujące, wskutek czego może

dochodzić do przestępczości

Związki między polepszaniem i pogarszaniem się warunków ekonomicznych w kraju a
przestępczością:

o

Dobra sytuacja gospodarcza a przestępczość



W okresie recesji obserwuje się wysoki poziom przestępczości

przeciwko mieniu i niski przestępstw przeciwko osobie



Wzrost konsumpcji oddziałuje na przestępczość. Powoduje:

1.

Wzrost ilości dóbr, które mogą się stać obiektem kradzieży lub

wandalizmu – efekt okazji

2.

Zwiększenie możliwości legalnego osiągania dóbr, które

redukuje pokusę kradzieży – efekt motywacyjny

3.

Zmianę wzoru okazji przestępczych, poprzez zmiany w

sposobie codziennego funkcjonowania – efekt stylu życia (więcej czasu
spędza się poza domem – więcej okazji do przestępstw przeciwko osobie)



Zła sytuacja gospodarcza a przestępczość

 Wzrost bezrobocia może w różny sposób oddziaływać na różne grupy osób w

kierunku zwiększania lub zmniejszania ich kryminalnej aktywności (a).przestępstwa
wymagające pracy zawodowej – spadek tego typu przestępstw; b).praca zawodowa
połączona z przestępczością – wzrost kryminalnej aktywności; c). Legalna praca jest
przykrywką do nielegalnej aktywności – ograniczenie aktywności kryminalnej; d).
Alternatywa: praca lub przestępczość – wzrost przestępstw przeciwko mieniu; e).
Zdobywanie środków do życia nielegalnie – nie ma znaczenia)

 Gdy inflacja rośnie, ludzie wykazują skłonności do unikania płacenia podatków

 Zła sytuacja ekonomiczna kraju może doprowadzić do wzrostu przestępczości

o

Urbanizacja i industrializacja a przestępczość

 Brak dowodów na istnienie związku między poziomem przestępczości a poziomem

uprzemysłowienia

 Silny związek między pomiędzy poziomem przestępczości a ruchliwością

przestrzenną ludności, rozmiarami migracji

 Im wyższy stopień urbanizacji i industrializacji, tym niższe nasilenie skazań za

najpoważniejsze przestępstwa

o

Zmiany w funkcjonowaniu agend sformalizowanej kontroli a przestępczość

 W sytuacji potrzeby ograniczenia wydatków zwykle dochodzi do obniżenia liczby

zatrudnionych policjantów oraz zmian w zakresie patrolowania i ścigania – wyniki
badań wskazują na brak zależności między rozmiarami policji a poziomem
przestępczości

o

Zmiany społeczne nie determinują zmian w zjawisku przestępczości. Istnieją

jednak dowody na istnienie korelacji między pewnymi zmianami społecznymi a
zmianami w częstotliwości występowania pewnych rodzajów przestępstw, w
określonych odcinkach czasowych

Koncepcje wykorzystywane do wyjaśnienia zjawiska przestępczości w kontekście zmian
społecznych

1. Koncepcja marksistowska – kryzysy ekonomiczne wzmacniają konflikt między

klasa panującą a klasa pracującą, w wyniku czego dochodzi do wzrostu
przestępczości, a represyjne działania skierowane jest głównie na klasę pracującą, stąd
zwiększony stopień kryminalizacji tej klasy

2. Teorie anomii – istnieje bezpośredni związek między wzrostem przestępczości a

stanem anomii. W okresie poważnych zmian gospodarczych następuje załamanie
kontroli społecznej i zwiększenie aktywności kryminalnej. Wg E. Durkheima w
przypadku gwałtownego wzrostu gospodarczego następuje nadmierne rozbudzenie
aspiracji, chęć bogacenia się, osiągania sukcesów, co zwiększa prawdopodobieństwo
zachowań kryminalnych. Gdy ma miejsce kryzys ekonomiczny następuje konieczność
gwałtownego ograniczania dążeń, co również sprzyja popełnianiu przestępstw. Wg R.
Mertona wzrost przestępczości przeciwko mieniu nastąpi w przypadku adaptacji do
anomii poprzez innowację.

3. Koncepcje sposobności przestępczych oraz działań rutynowych – gwałtowne

zmiany społeczne wpływają na zwiększenie okazji do popełniania przestępstw.
Rozwój ekonomiczny powoduje wzrost rozmaitych dóbr, które mogą się stać
przedmiotem ataku przestępnego. Także wraz z obniżeniem gęstości zaludnienia w
miejscu zamieszkania, zwiększają się mozliwości kryminalnej aktywności

4. Teoria naznaczania społecznego – kryzys ekonomiczny powoduje ostrzejszą reakcję

społeczna na przestępczość czyli zwiększenie częstotliwości naznaczania jako
przestępców osób, na które kieruje się aktywność tych organów

o

Dla wyjaśnienia wpływu zmian społecznych na przestępczość konieczne jest

korzystanie z założeń kilku koncepcji łącznie

Zmiany społeczne a przestępczość w krajach postkomunistycznych

1. Charakter zmian społecznych

o

Przemiany polityczne – procesy destabilizacyjne i dezintegracyjne

o

Zmiany ustrojowe – przejście do ustroju demokratycznego

o

Zmiany systemu gospodarczego – zmiana struktury własności, pojawia się

strukturalne bezrobocie

o

Zmiany struktury społecznej – nowe grupy społeczne, zmiana hierarchii

społecznej, marginalizacja ekonomiczna wielu grup społecznych

o

Zmiany kulturowe – nowe wartości, cele, zwory, nowe normy prawne

2. Zmiany w zjawisku przestępczości

1.

Wzrost rozmiarów i nasilenia przestępczości ujawnionej –

podwojenie lub nawet potrojenie przestępczości ujawnionej, a następnie
systematyczny jej wzrost (Rosja), stabilizacja (Polska) lub spadek (Słowenia)

2.

Różna jest dynamika poszczególnych rodzajów przestępstw

3.

Zmieniają się sposoby popełniania przestępstw – o wiele bardziej

brutalne, zmieniają się narzędzia, broń palna, materiały wybuchowe,
przestępstwa celne, korupcja

4.

Nasila się przestępczość zorganizowana – przemyt, produkcja

narkotyków, fałszywych pieniędzy, broni, świadczenie usług (prostytucja
pranie brudnych pieniędzy)

5.

Umiędzynarodowienie przestępczości

Zmieniła się przestępczość ujawniona – zmiany nastąpiły głównie w kontroli zjawiska.
Zmieniająca się struktura przestępczości, formy i sposoby jej popełniania wskazują na
rzeczywiste zmiany w tym zjawisku, wiążące się ze zmianami struktury społecznej oraz
przeobrażeniami struktury normatywnej i hierarchii wartości w społeczeństwie

26.Charakterystyka przestępczości z użyciem przemocy w Polsce.

1.PRZESTĘPCZOŚĆ TO CZYN ZABRONIONY PRZEZ USTAWĘ OBOWIĄZUJĄCĄ W
CZASIE JEGO POPEŁNIANIA, ZAGROŻONY KARĄ POZBAWIENIA WOLNOŚCI LUB
INNYCH ŚRODKÓW KARNYCH TAKICH JAK POZBAWIENIE PRAW
PUBLICZNYCH,ZAKAZ ZAJMOWANIA OKREŚLONUCH STANOWISK, ZAKAZ

WYKONYWANIA ZAWODU LUB OBOWIĄZEK NAPRAWY WYRZĄDZONEJ
SZKODY,ORAZ GRZYWNA.

2. PRZEMOC. Przez przemoc należy rozumieć rzeczywiste użycie siły fizycznej wobec
człowieka lub groźbę jej użycia jeśli zamiar sprawcy obejmuje spowodowanie szkód
fizycznych w postaci śmierci lub uszkodzenia ciała, bez względu na to czy działanie sprawcy
stanowiło cel sam w sobie czy też miało charakter instrumentalny.

PRZEMOC = AGRESJA

- kryminologiczne pojęcie - psychologiczne pojęcie

- pojęcie języka prawnego

2. Przemoc może być fizyczna lub psychiczna, co prowadzi do wielu dyskusji nad tym co
można zaliczać do tych dwóch rodzajów. a więc jako działanie z użyciem przemocy powinno
się traktować takie czyny w ramach których zamiar sprawcy obejmuje spowodowanie przy
użyciu siły fizycznej szkody fizycznej u ofiary, bez względu na to czy cel został osiągnięty
czy też nie.

W Psychologicznym pojęciu agresji występują dwa sposoby rozumienia agresji – obiektywne
i subiektywne. to pierwsze obejmuje skutki wywołane przez dane zachowanie, czyli szkody,
zranienia, natomiast to drugie, zwraca uwagę na specyficzny stan emocjonalny lub
występujący u niej zamiar wywołania śmierci, zranienia u innej osoby.

3. PRZESTĘPSTWA Z UŻYCIEM PRZEMOCY:

Zawsze godzą w sposób bezpośredni lub pośredni w takie dobra chronione przez prawo karne
jak zdrowie,życie czy nietykalność cielesną. Do specyficznej z kryminologicznego punktu
widzenia kategorii przestępstw z użyciem przemocy zaliczyć należy 4 grupy przestępstw
zdefiniowanych w kodeksie karnym(są to przestępstwa które w zespole swych znamion
ustawowych zawierają znamię:

- „przemoc”

- „czynna napaść”

-„znęca się fizycznie”

-oraz przestępstwa głównie z grupy przestępstw przeciwko zdrowiu i życiu które mogą być
popełnione przy użyciu przemocy w kryminologicznym rozumieniu.

4.CHARAKTERYSTYKA PRZESTĘPCZOŚCI Z UŻYCIEM PRZEMOCY W POLSCE:

- przestępstwa z użyciem przemocy a szczególnie te najpoważniejsze zdarzają się
rzadko,takie samo lub większe zagrożenie dla życia stanowią wypadki drogowe czy wypadki
przy pracy.Nie oznacza to jednak bagatelizowania zjawiska agresji i przemocy.

- godzą one w najważniejsze i najbardziej cenione dobra indywidualne i społeczne jak
zdrowie,integralność i nietykalność cielesna,wywołując poważny niepokój i strach.

- w Polsce pojawiły się nowe typy przestępstw w latach 90. z użyciem przemocy praktycznie
nie występujących wcześniej ( zabójstwa przy użyciu broni palnej, zabójstwo na
zlecenie,napady na banki)

- w latach 80. Polskę cechowała duża liczba tzw. Rozboji

- na tle danych statystycznych Polski i innych krajów zagrożenie takiego typu przestępstwami
nie jest wysokie.

ROZMIARY I NASILENIE UJAWNIONEJ PRZESTĘPCZOŚCI Z UŻYCEM
PRZEMOCY W POLSCE

Prawie codziennie prasa donosi o wielu przestępstwach z użyciem przemocy. Przemoc jest w
pewnym sensie zjawiskiem „medialnym”- prawdopodobnie dlatego, że przestępstwa tego
rodzaju godzą w najważniejsze, najwyżej cenione dobra społeczne. Tworzy to nierzeczywisty
obraz przestępczości powodując narastające poczucie zagrożenia wiktymizacyjnego. W
rzeczywistości, przestępstwa z użyciem przemocy, a szczególnie te najpoważniejsze z nich, są
zdarzeniami stosunkowo rzadkimi i prawdopodobieństwo stania się ofiarą takiego
przestępstwa jest bardzo nikłe. O wiele większe zagrożenie dla życia ludzkiego niosą na
przykład wypadki komunikacyjne. Przestępstwo zabójstwa w 2004 r. stanowiło 0,06% w
ogólnej liczbie przestępstw stwierdzonych w całym kraju. Chociaż liczba przestępstw z
użyciem przemocy wykazuje stałą tendencję wzrostową, to nie towarzyszą temu duże zmiany
w udziale tego typu przestępstw w ogólnej strukturze przestępczości. Inaczej jest jedynie w
przypadku przestępstwa rozboju. Tutaj również obserwowana jest stała tendencja wzrostowa,
ale w przypadku tego przestępstwa zauważalne jest także znaczne powiększanie się jego
udziału w ogólnej strukturze przestępczości

Należy podkreślić, że w ostatnich latach obserwuje się mniejszą dynamikę wzrostu
przestępczości w ogóle. Najmniejszy wzrost nasilenia wśród wybranych przestępstw z
użyciem przemocy obserwujemy w przypadku przestępstwa zgwałcenia. Również w
przypadku zabójstwa wzrost ten jest mało dynamiczny.

Inaczej przedstawia się sytuacja w odniesieniu do dwóch innych przestępstw z użyciem
przemocy. Jeśli chodzi o przestępstwo udziału w bójce lub pobiciu to wzrost jego nasilenia
przekroczył ogólny wzrost nasilenia przestępczości. Natomiast w przypadku czynu rozboju
obserwujemy niezwykle dynamiczny wzrost tego typu przestępczości z użyciem przemocy.

Opisując przestępczość z użyciem przemocy w Polsce w latach 1980-2002 należy
wspomnieć, że zmienił się nieco jej charakter. Pojawiły się zupełnie nowe dotąd w Polsce
nieznane, typy różnego rodzaju przestępstw, na przykłąd zabójstwa przy użyciu broni palnej,
zabójstwa na zlecenie czy w ramach porachunków przestępczych, a także napady rabunkowe
o poważnych konsekwencjach: napady na bank, na kantory walutowe czy transporty
pieniędzy.

DODATKOWO:

 Przestępczość rzeczywista – zbiór wszystkich zdarzeń określanych jako przestępne w

danym okresie, na danym terenie lub w określonej zbiorowości

 Przestępczość ujawniona – zbiór zdarzeń, o których informacje dotarły do organów

ścigania, które uznane zostały przez nie za przestępstwa oraz jako przestępstwa
zostały zarejestrowane

 Przestępczość nieujawniona – zbiór zdarzeń określonych jako przestępstwa, o

których informacje nie dotarły do organów ścigania lub dotarły, ale nie zostały przez
nie zarejestrowane

o

W oparciu o zdobyta wiedzę o przestępczości ujawnionej i nieujawnionej oraz

o istniejących między nimi relacjach podejmuje się próbę charakteryzowania
przestępczości rzeczywistej

 Stopień zakłócenia porządku prawnego przez przestępczość – ustalenie liczby

popełnionych przestępstw

 Stopień kryminalizacji społeczeństwa – ustalenie liczby przestępców

 Stopień wiktymizacji społeczeństwa – ustalenie liczby ofiar

 Przestępstwo wg przepisów prawa karnego to czyn człowieka zabroniony przez

ustawę pod groźbą kary jako zbrodnia lub występek, bezprawny, zawiniony i
społecznie szkodliwy – nie wszystkie czyny karalne są przestępstwami

 Przestępstwo może popełnić tylko osoba fizyczna, która w chwili popełnienia czynu

zabronionego ukończyła 17 lat, a w pewnych wyjątkowych sytuacjach 15 lat.

 Aby móc badać przestępczość trzeba posługiwać się pewnymi wskaźnikami –

wskaźnikiem popełnienia przestępstwa może być np. podjęcie decyzji przez policję
lub prokuraturę o wszczęciu dochodzenia lub śledztwa, oświadczenie osoby, że była
ofiarą przestępstwa, że ktoś został ofiarą przestępstwa lub że sama popełniła
przestępstwo

 Opis statystyczny – przedstawienie zebranych danych liczbowych w określonej

formie i objaśnienie ich językiem statystycznym

Przestępczość ujawniona

Statystyki kryminalne

 Zespoły danych, zbierane, opracowywane i publikowane przez organy ścigania i

wymiaru sprawiedliwości: policyjna, prokuratorska, sądowa i penitencjarna

Statystyki policyjne – dostarczają informacji o postępowaniach przygotowawczych,
przestępstwach i osobach podejrzanych o dokonanie przestępstwa

o

Pierwszym rejestrowanym przez statystykę sygnałem o popełnieniu

przestępstwa jest decyzja o wszczęciu postępowania przygotowawczego na
podstawie zgłoszenia obywatela o przestępstwie, ujęciu sprawcy na gorącym
uczynku. Ostatnim sygnałem są decyzje o sposobie zakończenia postępowania
przygotowawczego

o

Przestępstwo stwierdzone – zdarzenie, którego charakter przestępny został

potwierdzony „wynikami postępowania”

o

Przestępstwo wykryte – przestępstwo stwierdzone, którego popełnienie

zarzucono co najmniej jednej osobie i przyjęto w zakończonym postępowaniu
przygotowawczym, że popełniła ona przestępstwo

o

Podejrzany – osoba, której przedstawiono zarzut popełnienia przestępstwa lub

którą przesłuchiwano w charakterze podejrzanego

o

Oskarżony – osoba, wobec której wnioskowano do prokuratury o

sporządzenie lub zatwierdzenie aktu oskarżenia, bądź przeciwko której sąd z
urzędu wszczął postępowanie karne

o

Współczynnik przestępczości – liczba przestępstw stwierdzonych,

przypadająca na 100 tys. Ludności w danym roku

o

Wskaźnik wykrywalności sprawców przestępstw – stosunek % liczby

przestępstw wykrytych do liczby przestępstw stwierdzonych

o

Wskaźnik wykrywalności nieznanych sprawców przestępstw – stosunek %

przestępstw wykrytych, których sprawcy nie byli znani w chwili zameldowania o
przestępstwie, do ogólnej liczby przestępstw stwierdzonych

o

Wskaźnik dynamiki – stosunek % odpowiadających sobie liczb w roku

bieżącym i ubiegłym lub w innych okresach porównawczych

Statystyka sądowa – zawiera szeroki zakres danych o sprawcach, którzy zostali
osądzeni i skazani prawomocnym wyrokiem (płci, wieku, poprzedniej karalności i
recydywy, rodzajów popełnionych przestępstw, rodzajów i wymiarów orzeczonych
kar)

 Sprawa – karna, nieletnich, w kolegiach ds. wykroczeń

 Osądzenie – może mieć postać skazania, warunkowego umorzenia, umorzenia lub

uniewinnienia i odstąpienia od wymiaru kary – dotyczy zawsze jednej osoby

 Skazanie – orzeczenie o skazaniu zapadłe w stosunku do jednej osoby w danym roku

Statystyka penitencjarna – dostarcza informacji o osobach umieszczonych w
jednostkach penitencjarnych oraz o funkcjonowaniu tych jednostek; także o
ucieczkach, przepustkach, przypadkach samoagresji zgonach itp.

 Populacja więzienna – osoby osadzone w aresztach śledczych oraz w zakładach

karnych: osoby tymczasowo aresztowane, skazane i ukarane

o

W oparciu o dane statystyk kryminalnych nie można określić rozmiarów

przestępczości rzeczywistej, jedynie wielkość przestępczości ujawnionej

 Neokryminalizacja – uznanie przez ustawodawcę pewnych czynów za przestępstwa

 Dekryminalizacja – wyłączenie pewnych czynów z katalogu przestępstw

 W okresie 1980 – 1999r przeważały procesy neokryminalizacji nad

dekryminalizacyjnymi – w ramach kodeksu karnego stypizowano 8 nowych
przestępstw, a poza nim, w ustawach szczególnych 76

 Proces wszczynania postępowania przygotowawczego w dużej mierze zależy od

decyzji obywateli co do zawiadomienia organów ścigania o popełnieniu przestępstwa.
W roku 1980 65,5% postępowań wszczęto wskutek zawiadomienia obywateli, w roku
1990 - 79% postępowań

 Na kształt statystyk kryminalnych w istotny sposób oddziałuje proces stosowania

prawa – na przebieg procesu ścigania w poważnych stopniu wpływają decyzje o
uruchomieniu lub zaniechaniu ścigania. W praktyce funkcjonują mechanizmy o
oportunistycznym charakterze: odmowa przyjęcia zawiadomienia o popełnieniu
przestępstwa, nieformalne przyjęcie zawiadomienia, opóźnienie wszczęcia
postępowania, bezzasadne odmowy wszczęcia postępowania

 W 1980 roku bezwarunkowym umorzeniem zakończono ponad 30% postępowań

przygotowawczych, w roku 1990 aż 72%

 Statystyki kryminalne powstają na różnych etapach postępowania karnego.

Poszczególne statystyki zawierają informacje o coraz mniejszej liczbie czynów i ich
sprawców – „efekt lejka”. O największej liczbie przestępstw można uzyskać
informacje ze statystyki policyjnej, do statystyki sądowej trafiają już tylko informacje
o przestępstwach, których sprawcy zostali oskarżeni a następnie skazani, statystyka
penitencjarna zawiera informacje o przestępstwach, za które skazani odbywają karę
pozbawienia wolności

Obraz przestępczości ujawnionej w Polsce

a). Rozmiary i dynamika

 Przestępczość ujawniona w latach 70 utrzymywała się na stabilnym poziomie. W

latach 80 (1980 – 1985) współczynnik przestępczości wzrastał, między 1986 a 1988
rokiem spadał, a między 1989 1 1999 rokiem znów wzrósł. W latach 90 nie ulega
gwałtownym zmianom. Wahania w poziomie przestępczości ujawnionej w latach 80
związane były z istotnymi zmianami w polityce karnej

 Przestępczość nieujawniona zmniejszyła się z kilku powodów:

o

Zmieniły się zasady selekcji ścigania na etapie podejmowania decyzji o

wszczęciu lub odmowie postępowania

o

Zmianie uległy zasady statystycznej rejestracji przestępstw stwierdzonych

o

Zwiększyła się liczba zawiadomień o popełnionych przestępstwach

pochodzących od obywateli

 W latach 70 zmniejszało się nasilenie skazań, w latach 80 spadała liczba skazań (w

wyniku tzw. polityki amnestyjnej), a latach 90 zwiększyła się

 Nasilenie ukarań przez kolegia ds. wykroczeń – liczba ukarań za wykroczenia jest

większa niż liczba skazań za przestępstwa. Współczynnik ukarań za wykroczenia w
latach 80 utrzymywał się na wysokim poziomie do 1988 roku, w roku 1989 i 1990
nastąpił jego wyraźny spadek

 W latach 1980 – 1990 współczynnik prizonizacji zmniejszył się ponad dwukrotnie, w

latach 1991 – 1995 wysokość współczynnika utrzymuje się na podobnym poziomie

 Polska w porównaniu do innych krajów europejskich posiada wysoki współczynnik

prizonizacji

 Poziom prizonizacji społeczeństwa zależy od punitywności systemu karnego, w tym

szczególnie od zakresu stosowania tymczasowego aresztowania, możliwości
częstotliwości orzekania kary bezwzględnego pozbawienia wolności oraz jej
wysokości, zakresu stosowania warunkowego przedterminowego zwolnienia oraz
częstotliwości wykonywania kar zastępczych

b). Struktura przestępczości – rozkład za względu na rodzaje popełnianych przestępstw

 Jest stabilna (biorąc pod uwagę rok 1980 i 1990)

 Podobnie jak w 1995 roku, w roku 1980 najczęściej stwierdzane były przestępstwa

przeciwko mieniu indywidualnemu, przeciwko mieniu społecznemu, przeciwko
rodzinie, opiece i młodzieży oraz przeciwko bezpieczeństwu powszechnemu

c). Miejsce popełniania przestępstw

 Przestępczość na wsi jest mniejsza niż w miastach – ponad 80% przestępstw

stwierdzanych jest na teranie miast, a tylko 20% na terenie wsi

 Największe nasilenie przestępczości występuje w Polsce północno – zachodniej,

najmniejsze zaś w Polsce południowo – wschodniej

d). Wiek sprawców

 W latach 90 wśród ogółu podejrzanych nieletni stanowili prawie 15%, młodociani

13% a dorośli 72%. Udział młodocianych zwiększył się bardziej niż udział nieletnich

 W porównaniu do roku 1980 wyraźnie zwiększył się udział młodocianych w ogólnej

liczbie skazanych. Zmniejszył się udział dorosłych, natomiast udział nieletnich
pozostał na zbliżonym poziomie

 Wśród nieletnich zdecydowanie częściej osądzane są osoby w wieku 15 – 16 lat

 W porównaniu do roku 1980 zmniejszył się udział młodszych nieletnich (13 – 14 lat)

wśród ogółu osądzonych nieletnich

 Zwiększa się udział młodszych młodocianych (17 – 18 lat) wśród ogółu skazywanych

młodocianych

 Wśród dorosłych skazanych przeważają osoby do 40 roku życia

o

W latach 80 największe nasilenie skazań przypadało na wiek 25 – 29 lat,

natomiast w 90 na wiek 17 – 20 lat. Największe zmiany w strukturze wieku
skazanych nastąpiły w odniesieniu do młodocianych

d). Płeć sprawców

 Liczba podejrzanych i skazywanych kobiet jest kilkakrotnie mniejsza od liczby

podejrzanych i skazanych mężczyzn

 Największe nasilenie skazań u kobiet przypada na wiek 30 – 39 lat, natomiast u

mężczyzn na wiek 17 – 24 lat.

 Z wiekiem odsetek skazywanych kobiet wzrasta

 Kobiety, w porównaniu do mężczyzn, nie tylko są rzadziej skazywane, lecz również

rzadziej do przestępstw powracają

 Wśród przestępstw popełnionych przez kobiety dominują przestępstwa przeciwko

mieniu indywidualnemu, przeciwko życiu i zdrowiu, przeciwko mieniu społecznemu.
Wśród przestępstw popełnionych przez mężczyzn dominują przestępstwa skierowane
przeciwko mieniu indywidualnemu, rodzinie, opiece i młodzieży oraz mieniu
społecznemu

 Przestępczość kobiet w szerszym zakresie niż przestępczość mężczyzn skierowana jest

przeciwko mieniu

e). Poprzednia karalność sprawców

 Niemal 2/3 skazywanych to osoby pierwszy raz karane, a ponad 1/3 to osoby

dotychczas przynajmniej raz karane

 Rozmiary powrotności do przestępczości wśród skazywanych mężczyzn są trzykrotnie

większe niż u skazywanych kobiet

 Największe rozmiary powrotności do przestępstw występują w odniesieniu do skazań

za przestępstwa przeciwko rodzinie, opiece i młodzieży, przeciwko mieniu
indywidualnemu, przeciwko czci i nietykalności cielesnej oraz przeciwko działalności
instytucji państwowych i społecznych

 Do przestępstw, za popełnienie których prawie połowę skazywanych stanowią osoby

uprzednio już karane, należą: uchylanie się od obowiązku alimentacyjnego, kradzież
zuchwała lub z włamaniem, zgwałcenie, rozbój

 Przestępczość nieujawniona

Zależy od:

 Rozmiarów i struktury przestępczości rzeczywistej

 Sposobu funkcjonowania organów ścigania (liczebność policji, uprawnienia,

obowiązki itp.)

 Postawy obywateli wobec zjawiska przestępczości oraz ich gotowość do

zawiadamiania policji o popełnieniu przestępstwa

Decyzja ofiary przestępstwa o nieinformowaniu o nim policji może wynikać ze:

 Stosunku do samego czynu – brak świadomości, że dane zdarzenie jest

przestępstwem, za względu na wagę czynu może nie mieć znaczenia dla ofiary

 Stosunku do sprawcy – współczucie sprawcy, obawa przed późniejszą reakcją

(zemstą)

 Stosunku do organów ścigania – niechęć do policji, niewiara w skuteczność jej

działania, wątpliwość czy zareaguje na zawiadomienie, uprzednie negatywne
doświadczenia z policją (np. odmowa przyjęcia zgłoszenia)

 Sytuacji, w jakiej się znajduje – sama jest w konflikcie z prawem

 Cech osobowych

o

Najczęstszym powodem niezgłaszania o przestępstwie kradzieży były:

niewiara w możliwość wykrycia sprawcy, zbyt mała wartość skradzionego mienia,
chęć uniknięcia dodatkowych kłopotów, brak czasu

o

Większą tendencję do zgłaszania przestępstw wskazują mężczyźni oraz osoby

w wieku średnim

Ciemna liczba przestępstw – liczba przestępstw nieujawnionych (nie zgłoszonych lub/i nie
zarejestrowanych)

Metody uzyskiwania informacji o popełnianych przestępstwach

 Eksperyment – wywołanie zjawiska i kontrolowanie go w warunkach naturalnych

o

Eksperyment w sklepie (Freiburg) – na 40 dokonanych kradzieży tylko jedna

została ujawniona (ciemna liczba 90%)

o

Eksperyment dot. Rozmiarów oszustw w sklepach (Warszawa 1961) – na 433

transakcje w 430 dokonano „pomyłek” na niekorzyść klienta (ciemna liczba 79%)

 Obserwacja uczestnicząca – bezpośredni udział obserwatora w badanych zjawiskach

społecznych

 Badania nad reakcją policji na doniesienia o popełnieniu przestępstwa (Niemcy) –

ujawnienie istnienie procesu selekcyjnego

 Obserwacja środowiska złodziei kieszonkowych (Polska) – ciemna liczba kradzieży

kieszonkowych 1:200)

 Wywiad – wg standaryzowanego kwestionariusza; trzy pytania:

1.

Czy respondent w określonym czasie był sprawcą przestępstw oraz czy

były one ujawnione

 Badania typu self – report dostarczają informacji o częstotliwości i strukturze

przestępstw na podstawie przyznania się do winy

 Począwszy od lat 50 przepytywanie respondentów na temat popełniania przez nich

przestępstw stało się sposobem systematycznego zbierania danych na temat
rzeczywistej przestępczości

2.

Czy respondent w określonym czasie stał się ofiarą przestępstwa oraz czy

zostało ono zgłoszone policji

 Survey wiktymizacyjny jest najczęściej stosowaną metodą w badaniach nad ciemną

liczbą przestępstw

 Pierwsze badania wiktymizacyjne zostały przeprowadzone w USA w latach 60

 W Polsce pierwszy raz w Krakowie w 1976 roku

 Od 1989 roku można mówić o istnieniu regularnych międzynarodowych badań

wiktymizacyjnych (ICVS) – pierwsze badania: 15 krajów + nie w pełnym zakresie
Polska (tylko Warszawa – brak rozwiniętej sieci telefonicznej) i Indonzeja

 w

Warszawie najwyższy stopień wiktymizacji

 W 1992 roku i w 1996 roku przeprowadzono w Polsce badania już na próbach

ogólnokrajowych (OBOP). W badaniach z 1992 roku ustalono, że wskaźnik
wiktymizacji dla Polski wynosił 27 (Polska na 6 miejscu spośród 20 badanych
krajów). Z badań z 1996 roku wynika, iż wskaźnik ten wynosi 23 (Polska znalazła się
na 11 miejscu wśród 14 badanych krajów)

 Polska została zaliczona do krajów o

niezbyt wysokim poziomie przestępczości

 Analiza z roku 1991 ujawnia, że Polska znalazła się na pierwszym miejscu za względu

na ryzyko wiktymizacyjne przestępstwami: kradzieży i kradzieży kieszonkowej oraz
na drugim miejscu ze względu na ryzyko kradzieży z samochodu, rozboju i napaści
seksualnej

 Polskę cechuje niska gotowość obywateli do meldowania o fakcie wiktymizacji –

w badaniach z 1992 roku ogólny wskaźnik zgłoszeń przestępstw policji wynosił 31,4 i
był najniższy w porównaniu ze wskaźnikami innych badanych krajów (najwyższe
miały: Szkocja – 61, Francja – 61, Nowa Zelandia – 59)

 Gotowość obywateli do zgłaszania wiktymizacji policji jest w Polsce bardzo niska w

przypadku przestępstw seksualnych (ok. 10% obywateli je zgłasza), kradzieży
własności osobistej (ok. 20%), pobicia (25 – 30%), natomiast wysoka w przypadku
przestępstw kradzieży samochodu (ok. 93%), kradzieży motocykla (80 – 90%),
kradzieży z włamaniem (50 – 55%)

o

Ciemna liczba przestępstw w Polsce jest wysoka, policja nie wie o prawie 70%

popełnionych przestępstw

3.

Czy respondent wie o przestępstwach popełnionych przez inne

osoby

 Wywiad, w którym pytamy respondenta, czy posiada informację o konkretnych

przestępstwach, których ofiarą albo sprawcą były inne osoby

 Badania warszawskie z 1993 roku nad problemami społecznymi: o wiktymizacji

krewnych bądź znajomych przestępstwem włamania do mieszkania wiedziało 67,2%,
przestępstwem pobicia i uszkodzenia ciała 47,3%, a napadu i rabunku 35,1%
respondentów

Metodologiczne problemy pomiaru zjawiska przestępczości

 Survey wiktymizacyjny – obejmuje informacje o ofiarach przestępstw, jeśli więc

pokrzywdzone zostały 3 osoby, wszystkie trzy poinformują o tym w badaniu i
odnotowane zostaną trzy przestępstwa, a nie jedno

 zarzut zawyżania rozmiarów

przestępczości oraz zaniżania (np. w przypadku wiktymizacji tych samych osób
danym przestępstwem). Ofiary mogą tez nie poinformować o przestępstwie
(zapomniały o nim albo nie były pewne czy dane zdarzenie jest przestępstwem, nie
chcą informować za względu na rodzaj przestępstwa). Może także wystąpić zjawisko
teleskopingu – przemieszczania zdarzenia w czasie. Pytania dotyczą tylko przestępstw
najczęściej popełnianych

 Self – report - zaniżanie przestępczości (trudno jest się przyznać respondentowi do

popełnienia przestępstwa, a jeśli już, to do drobniejszych naruszeń)

o

Należy badać przestępczość ujawnioną, nieujawnioną i rzeczywistą przy

pomocy zróżnicowanych metod. Uzyskane dane pozwalają na konstruowanie
wielowymiarowego obrazu zjawiska przestępczości.

27.Koncepcje wyjaśniające zjawiska przemocy i agresji, wyzwalania jej i
podtrzymywania.

INSTYNKTOWNICZE- popęd i instynkt- wdł. Zygmunta Freuda zakładająca istnienie
dwóch instynktów podstawowych LIBIDO(instynkt seksualny i życia)

i THANATOS (instynkt śmierci).Libido powoduje że instynkt śmierci kieruje się na zewnątrz
w ten sposób agresja chroni organizm przed samounicestwieniem i jest elementem
niezbędnym do przeżycia .

Konrad Lorenz określił pozytywne funkcje agresji „ gdyby była czymś szkodliwym to dawno
znikłaby w procesie ewolucji” . stanowi funkcje terytorialną i kształtuje hierarchię wśród
zwierząt. wyst. agresja wewnątrz i międzygatunkowa. Człowiek nie został wyposażony przez
naturę w kły,szpony,itp. Idzięki swojej inteligencji stworzył narzędzia służące do zabijania co
prowadzi do tragicznych konsekwencji.

-BIOLOGICZNE- służa pełniejszemu zrozumieniu zachowań:

-koncepcja genetyczna- odwołuje się do zaburzeń chromosomalnych

-koncepcja neurofizjologiczna- zakłada istnienie określonych centrum mózgowych którym
można przypisać rolę przyczynową w powstawaniu agresji

-koncepcja hormonalna- łącząca zachowania agresywne z zaburzeniami funkcjonowania
układu wydzielania dokrewnego

---FRUSTRACJA-AGRESJA--- opiera się na założeniu że warunkiem koniecznym
zachowania agresywnego jest czynnik nazwany frustracją. W tym ujęciu frustracja stanowi
przeszkodę występującą na drodze do realizowania reakcji docelowej. występuje

pobudzenie pierwotne-osiągnięcie przez jednostkę swojego celu

pobudzenie wtórne- pobudzenie do zachowania agresywnego.

--SPOŁECZNEGO UCZENIA SIĘ AGRESJI---koncepcja Bandury-

-mechanizm nabywania wzorców zachowań agresywnych(uczenie się, obserwowanie
rodziny,mediów,obcych ludzi)

-mechanizm wyzwolenia zachowań-pobudzenie do agresywnych zachowań przez jakiś
bodziec,

- mechanizmy podtrzymywania zachowań agresywnych- poprzez wzmocnienie
zastępcze(obserwacja jak są karani i nagradzani inni)i wzmocnienie wewnętrzne.

---PODKULTURA PRZEMOCY--- socjologiczna koncepcja która w swej warstwie
psychologicznej traktuje agresję jako zachowanie wyuczone. Staje się dla danej kultury
podstawową cechą specyficznego systemu wartości dzięki którym jednostka nie odczuwa
wyrzutów sumienia.

---SPOŁECZNE ŻRÓDŁA AGRESJI I PRZEMOCY—we współczesnych
społeczeństwach skupiska agresji i przemocy stanowią środowisko w którym jednostka
\,każdy człowiek ma szanse przyglądać się temu i czerpać z tego wzorce.Może wystąpić tu
proces normalizacji agresji i przemocy i przechodzić z pokolenia na pokolenie.

2. DEFINICJE AGRESJI I PRZEMOCY

Przemoc, agresja, przestępstwo, jakie są wzajemne relacje między tymi pojęciami?

W potocznym znaczeniu termin agresja oznacza wrogie ruchy i zachowania mające na celu
wyrządzenie komuś szkody, straty czy bólu.

W wielu naukowych publikacjach znajdujemy podobne definicje.„ Niewątpliwie dusiciel z
Bostonu, którego hobby polegało na duszeniu kobiet w ich własnym mieszkaniu dokonywał
aktów agresji . Ale przecież piłkarza ostro nacierającego na swojego przeciwnika również
uważa się za agresywnego. . Podobnie określa się też energicznego agenta
ubezpieczeniowego, który skutecznie nakłania klientów do kupna polisy. ... Również dziecko,
które moczy się we śnie, porzucony przez dziewczynę chłopak, który grozi samobójstwem,
czy też uczeń, który z uporem stara się rozwiązać trudne zadanie matematyczne - wszyscy oni
mogą być wymienieni jako przykład skłonności agresywnych”.

Czy środki przymusu stosowane przez państwo wobec obywateli, którzy łamią prawo to
również zachowanie agresywne i przemoc?. Czy działalność rewolucyjna to również agresja?.
Czy danie klapsa dziecku, które zachowuje się w sposób niebezpieczny dla siebie, to również
agresja i przemoc?

Mówiąc o agresji nie sposób pominąć zjawiska przemocy. Często pojęcia agresja i przemoc
stosuje w tym samym znaczeniu.

Zwykle definicje przemocy biorą pod uwagę trzy podstawowe kryteria: rodzaj zachowania,
intencje oraz skutki przemocy. Przykładem pierwszego podejścia jest definicja
amerykańskiego Centrum Pomocy Dzieciom Krzywdzonym i Zaniedbanym, uznająca za
przemoc "fizyczne lub umysłowe działanie na szkodę, wykorzystywanie seksualne,
zaniedbywanie lub maltretowanie dziecka poniżej 18 r.ż. przez osobę odpowiedzialną za
pomyślny jego rozwój oraz działania, które stanowią zagrożenie dla jego rozwoju"
.Przykładem formułowania przemocy w oparciu o kryterium skutków jest definicja która
zakłada, że jest nią "takie wywieranie wpływu na ludzi, w którego wyniku ich aktualny
poziom rozwoju somatycznego i duchowego jest mniejszy niż potencjalny poziom tego
rozwoju"

Najodpowiedniejszą wydaje się jednak definicja, która nazywa przemoc "wszelkimi
nieprzypadkowymi aktami godzącymi w osobistą wolność jednostki lub przyczyniające się do
fizycznej, a także psychicznej szkody osoby, wykraczające poza społeczne zasady wzajemnej
relacji"

AGRESJA

Rdzeń „gress” oznacza ruch, przedrostek „ag” - kierunek = akywność, ruch

Agresja konstruktywna = rozwój , ruch do przodu, sięganie po coś, ruch akceptowany

społecznie, w celu zaspokojenia swoich potrzeb, lub potrzeb grup ludzi, czasami łamiąca

normy społeczne. Rzadko ma charakter przestępczy.

Agresja konstruktywna może prowadzić do przestępczośći, będą to zachowania niezgodne z

istniejącym aktualnie prawem, ale zgodne z oczekiwaniem społecznym, np. ratowanie życia

rodziny przez zabicie lub okaleczenie przestępcy.

Agresja destruktywna = przemoc,

zachowania godzące w swobody jednostki nie zawsze mające charakter przestępczy, np.

przemoc emocjonalna, instytucjonalna. Powinna być zaliczana do zachowań przestępczych

Agresja konstruktywna = rozwój , ruch do przodu, sięganie po coś, ruch akceptowany

społecznie, w celu zaspokojenia swoich potrzeb, lub potrzeb grup ludzi, czasami łamiąca

normy społeczne. Rzadko ma charakter przestępczy.

Agresja destruktywna = przemoc,

zachowania godzące w swobody jednostki nie zawsze mające charakter przestępczy, np.

przemoc emocjonalna, instytucjonalna. Powinna być zaliczana do zachowań przestępczych

Agresja destruktywna często jest zachowaniem przestępczym - zachowania niezgodne z

istniejącymi normami prawnymi, moralnymi, obyczajowymi, zwyczajowymi.np.morderstwo,

gwałt

Pierwotnie za przemoc uważano nadużycie siły.

Obecnie przyjmuje się, iż przemoc to każdy zamach na swobody jednostki. Przemoc to takie
zachowania jednostki lub grupy w wyniku których inne osoby ponoszą uszczerbek na ciele
lub w zakresie funkcji psychicznych..

Przemoc może mieć charakter instrumentalny (środek do realizacji określonych celów) lub
bezinteresowny (poszukiwanie zadowolenie w znęcaniu się nad innymi) oraz indywidualny
lub zbiorowy.

Obok przemocy przestępczej szerzy się przemoc zwyczajna, codzienna. Obelga, użycie siły
fizycznej, samowolne zajęcie cudzego mienia, to nowe środki współzawodnictwa i
indywidualnego dochodzenia swoich praw. Akty wandalizmu coraz częściej zaczynają się
stawać środkami społecznego reagowania.

Przemoc nie zawsze jest równoznaczna z przestępstwem. Z przestępstwem mamy do
czynienia wówczas gdy określone zachowanie pozostaje w sprzeczności z normami
prawnymi ale nie koniecznie w sprzeczności z normami zwyczajowymi, obyczajowymi czy
moralnymi.

Zazwyczaj przemoc posiada silne podłoże emocjonalne ale nie zawsze. Zdarza się , że
zarówno obiekt ataku jak i zastosowane formy zostają uprzednio wnikliwie przemyślane, ta
forma przemocy budzi nasz szczególny niepokój.

Kara śmierci nie ma żadnego wpływu na przestępczość. Podstawowym czynnikiem
wpływającym na bezpieczeństwo obywateli jest wykrywalność przestępstw. Gdyby
wykrywalność była pełna, zapewne 3 lata więzienia odstraszałyby równie skutecznie, jak kara
główna. Nawet narkoman na głodzie nie dokonuje napadu rabunkowego na oczach
umundurowanego patrolu policji. Raczej idzie za róg, w nadziei, że tam mu się rabunek uda i
umknie z łupem.

Drugim istotnym czynnikiem jest szybkość wymierzania kary. Trudno w to uwierzyć, ale
działa tu w skali masowej czynnik, który powinien mieć znaczenie tylko dla chorych na
Azheimera. Po upływie pewnego czasu, przestępca przyzwyczaja się do bezkarności. Jeśli po
tym czasie zostanie ukarany, nie traktuje tego jako sprawiedliwej odpłaty, ani nawet porażki w
grze ze stróżami prawa, ale jako nieuzasadnioną represję aparatu państwowego. Kara
wymierzona zbyt późno jest już tylko zemstą, a nie czynnikiem odstraszającym na przyszłość.

Wysokość wyroków

W powszechnej opinii społecznej czynnikiem zapobiegającym przestępczości jest wysokość
wyroków ferowanych przez sądy. Nie jest oczywiste, czy wysokie wyroki zmniejszają
przestępczość, ale chyba rzeczywiście chronią przed nią obywateli. Na czym polega ten
paradoks? Otóż ludzie zamknięci w więzieniach (a także kacetach, gułagach, poprawczakach

itd.) prawdopodobnie nadal łamią prawo, popełniając np. wielokrotnie więcej gwałtów. Ale
ich ofiary też są za kratami, więc ludzie po tej stronie więziennych murów są naprawdę
bezpieczniejsi.

Długość wyroków chroni zwykłych obywateli także ze względu na pewne interesujące
zjawisko demograficzne. Przestępstwa, zwłaszcza z użyciem przemocy, popełniają głównie
mężczyźni, w wieku od lat kilkunastu do trzydziestu kilku. Jeśli ten niebezpieczny wiek
spędzą za kratkami, nie będą w tym czasie szkodzić obywatelom na wolności, a później będą
mniej skłonni do przestępstw. Nie ma to wiele wspólnego z wychowaniem więziennym. Ich
koledzy – przestępcy – którzy nigdy nie zostali schwytani, z wiekiem też staną się mniej
niebezpieczni.

Statystyka i biurokracja Wskaźniki przestępczości oblicza się dzieląc liczbę ujawnionych
przestępstw przez liczbę ludności. Liczba ludności jest czynnikiem obiektywnym, liczba
przestępstw – nie. Jeśli do kodeksu karnego dopiszemy palenie marihuany – gwałtownie
wzrośnie liczba przestępców uprawiających ją w doniczkach, sprzedających, przynoszących
na imprezy i pociągających podawanego w kółku jointa. Jeśli z kodeksu karnego wykreślimy
ten paragraf, zniknie nie tylko ogromna kategoria urojonych, ale i pewna liczba prawdziwych
przestępców: gangsterów, wymuszających haracze oraz pracowników aparatu ścigania,
biorących łapówki od posiadaczy marychy i ich rodziców.

Poziom przestępczości zależy także od tego, jakimi metodami oceniana jest policja. Jeśli
policja oceniana (premiowana, odznaczana) jest za wykrywalność przestępstw, będzie
skłonna (zwłaszcza pod koniec okresu sprawozdawczego) katować pijaczka złapanego na
włamaniu do kiosku ruchu tak długo, aż skona lub przyzna się do skoków na trzy sklepy
jubilerskie. Jeśli policja premiowana jest za poziom przestępczości, swoją niechęć skieruje
raczej na ofiary, psujące swoimi zgłoszeniami statystykę. Każdy kto w ostatnich
dziesięcioleciach składał (usiłował składać) zawiadomienie o przestępstwie, potrafi domyślić
się, według jakich zasad oceniani są polscy policjanci.

Wszyscy zajmujący się zawodowo walką z przestępczością doskonale o tych
mechanizmach wiedzą. Są to zresztą rozważania czysto teoretyczne. Kara śmierci nie
zostanie w Polsce przywrócona ze względu na podpisane traktaty międzynarodowe.
Traktaty można niby wypowiedzieć, ale konsekwencje tego byłyby przerażające. Czy
ktoś potrafi wyobrazić sobie zniesienie we współczesnej Polsce np. dopłat unijnych dla
rolników?!
Dlaczego więc rozmaici politycy i profesorowie prawa głoszą publicznie konieczność
przywrócenia kary śmierci? Chodzić może tylko o jedno – o popularność. Popularność
nawet nie wśród wszystkich obywateli, ale wśród najmniej wykształconej ich części –
prostaczków ubogich duchem.

Agresja konstruktywna może prowadzić do przestępczośći, będą to zachowania niezgodne z

istniejącym aktualnie prawem, ale zgodne z oczekiwaniem społecznym, np. ratowanie życia

rodziny przez zabicie lub okaleczenie przestępcy.

Agresja destruktywna często jest zachowaniem przestępczym - zachowania niezgodne z

istniejącymi normami prawnymi, moralnymi, obyczajowymi, zwyczajowymi.np.morderstwo,

gwałt

28. CECHY PRZESTĘPCZOŚCI GOSPODARCZEJ, JEJ RODZAJE I TENDENCJE
W POLSCE.

Przestępstwa gospodarcze (definicja) - czyny zabronione, godzące lub zagrażające
ponadindywidualnym dobrom w sferze życia gospodarczego, polegające na naruszeniu
zaufania związanego z pozycją sprawcy lub instytucją życia gospodarczego, grożące utratą
zaufania do systemu gospodarczego lub jego podstawowych instytucji. Przestępstwa
gospodarcze naruszają interesy wszystkich uczestników obrotu gospodarczego
(przedsiębiorców i konsumentów), a także godzą w instytucje finansów publicznych.

Cechy:

- brak elementu przemocy – przestępczość gospodarcza to tzw. „przestępczość białych
kołnierzyków”, nigdy nie jest popełniana przy użyciu przemocy, chodzi w niej przede
wszystkim o tym, żeby jak najdłużej pozostała niezauważona

- anonimowość ofiar – dlatego, że najczęściej określone osoby nie wiedzą, że są ofiarami,
również pozorny brak ofiar – gdy np. zaatakowane są finansowe interesy państwa

- sprawcy należący do wyższych grup społecznych – najczęściej są to osoby dobrze
wykształcone, znające się na swojej pracy

Rodzaje:

 przestępstwa przeciwko podstawowym instytucjom gospodarczym (np. fałszowanie

pieniędzy)

 przestępstwa przeciwko finansowym interesom państwa (np. oszustwa podatkowe)
 przestępstwa przeciwko środowisku
 przestępstwa przeciwko przedsiębiorstwom
 przestępstwa przeciwko konsumentom

W roku 2008 liczba stwierdzonych przestępstw gospodarczych wyniosła w Polsce 135 305 i
wzrastała do roku 2010, w którym osiągnęła wartość 154 341 czynów.
W roku następnym nastąpił jednak spadek o 2,5%.
Najwięcej przestępstw stwierdzono w podregionach trójmiejskim – 11 981 (średnia dla lat
2008 ‒2011), katowickim – 5 641, bydgosko-toruńskim – 4 840, kieleckim – 4 249 i
sandomiersko-jędrzejowskim – 4 051.
Stosunkowo niewielką liczbę przestępstw gospodarczych ujawniono na obszarze
podregionów przemyskiego (682 czyny), szczecińskiego (683), łódzkiego, suwalskiego,
ełckiego i bialskiego (wszystkie średnio poniżej 800 przestępstw)
Po uwzględnieniu liczby ludności okazało się, że zdecydowanie najwyższe natężenie
przestępstw gospodarczych zanotowano w Trójmieście – średnio ponad 161 czynów na 10
tys. mieszkańców. Duże zagrożenie tym rodzajem przestępstw występuje tak że w
podregionach: sandomiersko-jędrzejowskim – 82 (przestępstwa na 10 tys. mieszkańców),
katowickim – 74, bytomskim – 71, gorzowskim – 65 i bydgosko-toruńskim – 64.

29. PRZESTĘPCZOŚĆ ZPRGANIZOWANA W POLSCE, RODZAJE, OBSZAR
ZAGROŻENIA, STRUKTURY, ZASIĘG, EFEKTYWNOŚĆ ZWALCZANIA.

Problem definicji przestępczości zorganizowanej jest niezwykle kontrowersyjny i
skomplikowany ze względu na różnorodność i zmienność form jej występowania w różnych
krajach, dlatego definicji tego rodzaju przestępczości istnieje wiele. W polskiej praktyce
organów ścigania i wymiaru sprawiedliwości są wykorzystywane różne definicje
wypracowane przez poszczególne państwa i organizacje międzynarodowe.
Biuro do Walki z Przestępczością Zorganizowaną Komendy Głównej Policji posługuje się
własną definicją przestępczości zorganizowanej, na którą składa się kilka elementów:

 Sprawcy działają z chęci zysku lub żądzy władzy,
 działalność grupy trwa przez dłuższy czas,
 jest to zorganizowana struktura, w której występuje podział zadań między członkami,
 sposobem zarabiania pieniędzy jest multiprzestępczość,
 grupa jest hermetyczna, zdyscyplinowana i poddana kontroli,
 używa przemocy lub innych środków zastraszania,
 dąży do wywarcia wpływu na politykę, organy ścigania, sądy lub media,
 nieraz prowadzi działalność w skali międzynarodowej, „pierze brudne pieniądze".

Najczęściej spotykane rodzaje:

1) Pranie brudnych pieniędzy - działania zmierzające do wprowadzenia do legalnego

obrotu pieniędzy lub innych wartości majątkowych uzyskanych z nielegalnych źródeł,
bądź służących do finansowania nielegalnej działalności.

2) Przemyt (kontrabanda, pot. szmugiel) to przemieszczenie towarów pomiędzy

państwami z pominięciem opłat celnych, akcyzy, podatku VAT i innych należności
wobec państwa, na którego terytorium wwieziono towar, lub też wwiezienie towaru,
którym obrót jest w danym kraju zakazany przez prawo. Omija się również, rzadko co
prawda występujące, opłaty i ograniczenia wywozowe.

3) Handel żywym towarem - to nazwa przestępczego procederu, będącego współczesną

formą niewolnictwa. Pod tym pojęciem rozumiano początkowo wyłącznie handel
kobietami, zmuszanymi do prostytucji (męskie ofiary wykorzystywane seksualnie to
zjawisko niezwykle rzadkie). W ostatnich latach znaczenie pojęcia uległo znacznemu
rozszerzeniu i obejmuje obecnie wszelkie działania nakierunkowane na wyzysk ludzi,
niezależnie od płci i wieku, naruszające prawo do decydowania o sobie.
Formy handlu ludźmi to:

 handel dziećmi w celu zatrudniania ich jako służba domowa (też w krajach

rozwiniętych), tania siła robocza na plantacjach, w kopalniach itp., do świadczenia
usług seksualnych (np. w ramach turystyki seksualnej) itp.;

 nielegalne adopcje, często zagraniczne, w celu zmuszania do popełniania drobnych

przestępstw kryminalnych lub żebrania;

 handel kobietami – nakłanianie kobiet do wyjazdu do pracy za granicą w innym

charakterze, a następnie zmuszaniu ich do prostytucji, ewentualnie nakłanianie kobiet
do wyjazdu za granicę w celu uprawiania prostytucji, ale przedstawianie im
nieprawdziwego obrazu warunków, w jakich to się będzie odbywało;

 handel narządami – sprzedaż (nielegalna w większości państw) organów, pobieranych

za niewielką opłatą od żywych dawców w krajach ubogich, ale też od dzieci, w tym
celu porywnych i zabijanych, skazańców po wykonaniu egzekucji itp.;

 handel tanią siłą roboczą – za swoją pracę osoby takie otrzymują wynagrodzenie

niższe niż dopuszcza prawo danego kraju; zarówno ich pobyt jak i praca są nielegalne.

4) Terroryzm - użycie siły lub przemocy psychicznej przeciwko osobom lub własności z

pogwałceniem prawa, mające na celu zastraszenie i wymuszenie na danej grupie
ludności lub państwie ustępstw w drodze do realizacji określonych celów. Działania
terrorystyczne mogą dotyczyć całej populacji, jednak najczęściej są one uderzeniem w
jej niewielką część, aby pozostałych obywateli zmusić do odpowiednich zachowań.

Do instytucji państwowych pracujących na rzecz walki z przestępczością zorganizowaną w
Polsce należy:

 Policja,
 Prokuratura,
 Centralne Biuro Śledcze,
 Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego,
 Centralne Biuro Antykorupcyjne,
 Służby Celne,
 Straż Graniczna, Interpol
 oraz Żandarmeria Wojskowa.

Istotne w zwalczaniu przestępczości zorganizowanej w Polsce są również instytucje:

 świadka koronnego,
 małego świadka koronnego
 oraz świadka anonimowego.

Typowe struktury organizacyjne

 Struktura gwiaździsta (z wyraźnie wyodrębnionym centrum i z powiązanymi z nim

osobami/zespołami osób)

 Sieć (struktura siatkowa – brak wyraźnego centrum, istnieje kilka równorzędnych

osób/grup współpracujących ze sobą)

 Struktura liniowa (ciąg osób, zespołów; bez kontaktu pomiędzy granicznymi

ogniwami)

W warunkach polskich strukturę tę określają:

 Zasięg działania (grupy lokalne: dzielnicowe, obejmujące działaniem całe miasto;

regionalne, ogólnokrajowe; międzynarodowe)

 Skład etniczny (grupy np. polskie, etniczne, międzynarodowe)
 Kierunki działania (grupy kryminalne, narkotykowe, zajmujące się przestępczością

gospod., multiprzestępcze)

 Pozycja lidera/liderów (jeden lider, zespół kierujący czy rozbudowany zarząd)

30. Przyczyny powrotu do przestępstwa wg. kryminologii pozytywistycznej i
antynaturalistycznej.

Kryminologia pozytywistyczna:

-pochodzenie z niskich warstw społecznych

-niepowodzenia w szkole

- alkohol

- kara pozbawienia wolności jest bezskuteczna, zwłaszcza dla młodocianych

Kryminologia antynaturalistyczna:

-trudności w interakcjach pomiędzy ludźmi

- problemy w życiu

- szczególna kontrola skazańców

- kara pozbawienia wolności jest skuteczna, niemożliwy jest jednak powrót do normalnego
życia

31. Scharakteryzuj kategorie wielokrotnie skazanych w Polsce (początek,
ciężar przestępstw, kariera- oparcie o teorie)

Kategorie: morderca, gwałciciel, psychopata, włamywacz, wandal, huligan, profesjonalny przestępca,
terroryści.

Przeciętnie inteligentny (dolna granica normy), nawet lekko upośledzony umysłowo, o zdolnościach
społecznych poniżej normy. Jest zamknięty w sobie (introwertyczny). Ma problemy z planowaniem
swego zachowania, z kontrolowaniem popędów i emocji. Nie bardzo też umie przewidzieć reakcje
innych ludzi. Wśród sprawców zabójstw dominowały osoby pobudliwe emocjonalnie i lękliwe, mało
odporne na stres, które łatwo się załamywały w trudnych sytuacjach.

Między agresywnością sprawców, a warunkami, w jakich się wychowywali, istnieje ścisła zależność.
Nie byli agresywni ci, którzy dorastali we względnie przyjaznych środowiskach rodzinnych i nie

sprawiali

większych

trudności

wychowawczych.

Warunki, w jakich wychowywali się przestępcy najbardziej agresywni były najtrudniejsze. Od
najmłodszych lat mieli do czynienia z sytuacjami (obiektywnie), stresującymi i frustrującymi.
Atmosfera w ich domach była nieprzyjazna, między rodzicami wybuchały częste kłótnie. Nie czuli
więzi z najbliższymi, ich akceptacji i kontaktu. Dominującą metodą wychowawczą obowiązującą w
ich domach były kary fizyczne, w dodatku niekonsekwentnie stosowane. Sprawcy ci często pochodzili
ze środowisk, w których zachowanie agresywne było na porządku dziennym. Ich nieprzystosowanie
społeczne dawało się zauważyć już w okresie dzieciństwa i dorastania; wagarowali, uciekali z domu.

Spośród morderców 1/3 to osoby, które wcale nie są agresywne. (Jak zaznacza prof. Brunon Hołyst w
książce pt. „Psychologia kryminalistyczna”) są to zazwyczaj ludzie nieśmiali i bardzo wrażliwi na
ocenę otoczenia, często z kompleksem niższości. Do zabójstwa dochodzi w ich przypadku po długim
okresie upokarzania przez małżonka, członka rodziny, czy jakiejś grupy społecznej. Nierzadko osoby
te ogrywają rolę kozła ofiarnego.

ZABÓJSTWA NA TLE SEKSUALNYM:
Często jest to przejaw zboczenia nazywanego sadyzmem. Sprawcy zabójstw na tle seksualnym
działają bez pomocy innych osób. Są oni szczególnie groźni ponieważ ze względu na trwałe zboczenie
dokonują licznych zabójstw z tego samego motywu. Z reguły metoda działania jest taka sama.

ZABÓJSTWO W STOSUNKACH MAŁŻEŃSKICH :
Stanowi 15% przestępstw przeciwko życiu. W śród narzędzi pierwsze miejsce zajmują narzędzia tępe
51%. W 75% wykorzystuje się które znalazły się pod ręką. U nielicznych sprawców stwierdzono
istnienie zamiaru przestępstwa. W zdecydowanej większości powodem zabójstwa był incydent o
różnym stopniu agresywności. Motywem nieporozumienia w 27% stanowi nieporozumienie rodzinne.

ODRĘBNA GRUPA – TERRORYŚCI:
Odrębną grupę zabójców stanowią terroryści, a wśród nich zamachowcy-samobójcy. Terrorysta jest
zarówno sprawcą, jak ofiarą. Zamach samobójczy to konsekwencja długiego kształtowania danej
osoby przez grupę, która gloryfikuje takie czyny. Jest następstwem wpojenia człowiekowi przekonania
o wyjątkowości nie tylko jego samego, ale także grupy jako całości oraz konsekwencją zaszczepienia
mu przekonań o wadze takich czynów i misji, jaką musi w imię wyższego celu spełnić – mówią
policyjni eksperci.
Trudno więc mówić o wspólnych cechach wszystkich terrorystów, tym bardziej, że niewielu z nich
pojmano żywych. Jak sądzą eksperci, terroryści - oprócz niezwykłego oddania grupie, do której należą
- nie posiadają raczej żadnych wyróżniających ich spośród innych ludzi cech psychicznych. Możemy
raczej mówić o procesach zachodzących wewnątrz grupy, które czynią z danej osoby lidera grupy lub
zamachowca-samobójcę. Terrorystą człowiek się nie rodzi, lecz zostaje nim pod wpływem grupy.
Bardzo rzadko bywa, że członek grupy terrorystycznej jest chory psychicznie. Czasami może zostać
zwerbowany do jakiejś spektakularnej akcji, ale zwykle osoby cierpiące na zaburzenia psychiczne nie
wchodzą w skład żadnej grupy przestępczej. Kluczową rolę w funkcjonowaniu grupy przestępczej
odgrywa bowiem dobra koordynacja działań, a kontrola nad taką osobą jest trudna, także ze względu
na nieprzewidywalność jej zachowania.

SERYJNI MORDERCY:

Człowiek uznawany jest za seryjnego mordercę, jeżeli popełnił trzy zabójstwa.
Bardzo ciężko go złapać, gdyż ma często słaby związek z ofiarami.

Jest zwykle białym mężczyzną, między 25 i 35 rokiem życia. Z reguły zabija ludzi tej samej rasy.
Wiek jego ofiar zmienia się w znacznym stopniu i zależy od jego "zainteresowań". Intelekt waha się
między górną i dolną granicą przeciętności. Z reguły nie zna ofiar i nie czuje do nich osobiście
nienawiści (pomimo tego mogą mu w jakiś sposób coś symbolizować).

Jego ofiary najczęściej nic mu nigdy nie zawiniły. Są zwykłymi, obcymi ludźmi. Nie pochodzi z
konkretnej warstwy społecznej. Może pracować nieregularnie lub w ogóle nie pracować. Raczej
niezdolny do utrzymywania swoich stosunków z innymi ludźmi, dlatego też podejrzewany jest typ
samotnika. Działa od 4 do 6 lat. Badania wykazały, że często pochodzi z rodzin dysfunkcyjnych, gdzie
istniał problem alkoholizmu lub narkomanii. Prawie wszyscy byli w dzieciństwie prześladowani
psychicznie, fizycznie albo seksualnie. Jako dzieci wielokrotni mordercy torturowali zwierzęta.
Większość nie skończyła szkoły średniej. Mimo, że byli wystarczająco inteligentni by zostać
wykwalifikowanymi pracownikami, większość miała ubogie doświadczenia zawodowe. Przeważnie
wykonują zawody nie wzbudzające szacunku. Większość tych ludzi wygląda zupełnie normalnie.
Często są inteligentni, uczuciowi, są dobrymi rozmówcami, poziom inteligencji mają zupełnie
normalny albo nawet wyższy. Są do tego łatwowierni. Mieszkają lub pracują blisko miejsca swej
pierwszej zbrodni. Często rozpoczynają swą działalność na terenie, gdzie czują się najbezpieczniej.
Czerpią sadystyczną przyjemność z cierpienia swych ofiar. Impulsywni mordercy działają w sposób
nie przemyślany i wówczas cały obraz zbrodni jest nieuporządkowany, jest po prostu odbiciem
impulsywnych działań mordercy. Jeżeli natomiast zabójca jest osobowością chłodną i wyrachowaną to
nie podejmuje zbędnego ryzyka. Ten typ zachowań także znajduje odbicie w scenariuszu zbrodni.

32. Rozmiary przestępczości nieletnich w Polsce: statystyka policyjna, sądowa, a wyniki
badań empirycznych, rola rodziny, szkoły, grupy rówieśniczej.

Młodzież, a często nawet dzieci nie tylko uczestniczą w popełnianiu przestępstw, ale są też
prowodyrami takich czynów. W strukturze przestępczości nieletnich dominują przestępstwa o
charakterze kryminalnym , w tym : kradzieże z włamaniem, kradzieże rozbójnicze, rozboje i
wymuszenia oraz kradzieże cudzego mienia. Nieletni dopuszczają się również cięższych
przestępstw, są m. in. Sprawcami pobić, gwałtów, a nawet zabójstw. Dane statystyczne
Komendy Głównej Policji wskazują, że najliczniejszą grupę wśród nieletnich przestępców
stanowią uczniowie gimnazjów i szkół zawodowych między 13 a 16 rokiem życia. W
ogromnej większości są to chłopcy, choć od kilku lat wzrasta liczba przestępstw, również tych
najcięższych , dokonywanych przez dziewczęta. Rodzina jest środowiskiem najbliższym
dziecku, dlatego odgrywa ona szczególne znaczenie w procesie jego socjalizacji. Kształtuje
osobowość dziecka, jego światopogląd i postawę życiową. Badania nad przyczynami
przestępczości wśród nieletnich wykazały, że alkoholizm lub narkomania rodziców wpływają
negatywnie na atmosferę rodzinną, są przyczyną nieporozumień, kłótni i bójek. Występujące
między rodzicami konflikty, których świadkiem jest dziecko mogą prowadzić do zmian w
jego psychice, a w konsekwencji – powodować zaburzenia w zachowaniu. Uzależnienia
wiążą się też ze spadkiem wysokości środków finansowych rodziny a co za tym idzie – z
pogorszeniem jej warunków materialnych i bytowych. Wpływ na przestępczość nieletnich ma
również występująca w rodzinie przemoc. Drugorzędnymi skutkami są: niska samoocena,
słabe umiejętności współżycia społecznego, trudności w nawiązywaniu więzi z innymi
ludźmi. Nieletni przestępcy najczęściej pochodzą z rodzin, w których stwierdza się drastyczny

brak opieki szczególnie w zakresie zaniedbania domu, niedożywienia dziecka, brakach w jego
ubraniu, zupełnym braku kontroli nad dzieckiem w ciągu dnia. Przyczyną takich zaniedbań
najczęściej, choć nie zawsze, jest alkoholizm rodziców. Niewystarczająca opieka może być
też skutkiem zbyt ciężkiej i absorbującej większość czasu pracy lub niewydolnością
wychowawczą rodziców. Jak pisze B. Hołyst „brak zainteresowania sprawami dziecka zawsze
prowadzi do rozluźnienia więzi emocjonalnych i kontaktów z rodzicami, sprzyja
nawiązywaniu niekontrolowanych kontaktów poza domem i przejmowaniu wzorów
niepożądanych wychowawczo” Szkoła jest drugim po rodzinie środowiskiem
wychowawczym dziecka. Nawiązuje tam różne kontakty koleżeńskie, wiązania się z grupami
młodzieży wykolejającej się społecznie. Nowe środowisko, nowi koledzy i przyjęcie
nieznanej dotąd roli ucznia może spowodować poczucie niepewności, co w konsekwencji
prowadzi do lęku przed szkołą. Na proces socjalizacji dziecka, oprócz środowiska rodzinnego
i szkolnego, istotny wpływ mają również grupy rówieśnicze, do jakich ono przynależy.
Młodzież najwięcej wolnego czasu spędza w gronie znajomych. W ich towarzystwie
przeżywa pierwsze sukcesy i porażki ale też zaczyna sięgać po używki. Zdarza się również,
że członkowie grup koleżeńskich dokonują wspólnie pierwszych, z reguły drobnych,
przestępstw, takich jak kradzieże lub czyny o charakterze chuligańskim. Powtarzanie się
takich zachowań lub ustanowienie ich za jeden z celów działalności grupy świadczy o
przekształcaniu grupy rówieśniczej w grupę przestępczą. Ze względu na istnienie tzw.
„ciemnej liczby”, określenie dokładnych rozmiarów przestępczości nie-letnich jest
niemożliwe. W związku z tym, mówiąc o liczbie przestępstw popełnianych przez osoby
nieletnie, należy pamiętać, że wszelkie dane i statysty-ki policyjne czy sądowe ukazują
jedynie liczbę przestępstw ujawnionych, natomiast ogólne rozmiary przestępczości są w
rzeczywistości większe. W strukturze przestępczości nieletnich dominują przestępstwa o
charakterze kryminalnym, w tym: kradzieże z włamaniem, kradzieże rozbójnicze, rozboje i
wymuszenia oraz kradzieże cudzego mienia. W roku ubiegłym nieletni dokonali około 28 tys.
takich przestępstw, z których ponad 11 tys. stanowiły te popełniane najczęściej, czyli
kradzieże z włamaniem. Od roku 1998 utrzymuje się jednak wyraźna tendencja spadkowa w
tej kategorii czynów. Najczęściej przedmiotem kradzieży i wymuszeń są telefony komórkowe
i kwoty pieniężne. Analizując liczbę tych przestępstw na przestrzeni ostatnich 15 lat
stwierdzić można tendencję rosnącą. Niepokojący jest też fakt, że nieletni coraz częściej
powodują uszkodzenie ciała działając ze szczególnym okrucieństwem. Nieletni dopuszczają
się również cięższych przestępstw, są m.in. sprawcami gwałtów. Liczba zgwałceń
dokonanych przez osoby nieletnie jest bardzo zmienna. W latach 1990 – 2005 mieściła się
ona w granicach od 100 do 200 tych czynów rocznie. Dwukrotnie – w roku 1997 i 2003 –
liczba zgwałceń sięgała prawie 250. W roku ubiegłym nieletni popełnili 116 takich
przestępstw. Niepokojącym zjawiskiem jest coraz młodszy wiek sprawców. Udziałem
nieletnich stają się też często czyny najcięższe, czyli zabójstwa. Do roku 1999 liczba tych
czynów sięgała nawet 36, jednak trzy ostatnie lata przyniosły znaczny jej spadek: w ubiegłym
roku Policja zarejestrowała 11 zabójstw, których dopuścili się nieletni. Tendencja spadkowa
dotyczy też najcięższych czynów skierowanych przeciwko zdrowiu i życiu tzn. zgwałceń i
zabójstw. Na stałym poziomie utrzymuje się natomiast liczba przestępstw polegających na
udziale w bójce i pobiciu oraz powodujących uszczerbek na zdrowiu. Znaczny procent tych
czynów, a także czynów przeciwko mieniu ma miejsce w szkołach, internatach i ośrodkach
wychowawczych. Niewielki jest udział nieletnich w przestępstwach skarbowych,
gospodarczych, drogowych czy oszustwach. Wynosi on około 1% ogółu wszystkich czynów
karalnych w poszczególnych kategoriach. Wśród nieletnich wzrasta liczba przestępstw
narkotykowych. Najczęściej polegają one na posiadaniu, udzielaniu innym osobom bądź

nakłanianiu ich do użycia środków odurzających lub substancji psychotropowych. Analizując
wszystkie statystyki odnoszące się do przestępczości nieletnich zauważyć można dwie
główne tendencje: obniżanie się dolnej granicy wiekowej sprawców przestępstw oraz ich
postępującą brutalizację. Wśród czynów karalnych dominowały 2011 rok: rozbój, kradzież i
wymuszenie rozbójnicze –47,4 % ogółu przestępstw stwierdzonych w tej kategorii kradzież
cudzej rzeczykradzież z włamaniem uszkodzenie mienia uszczerbek na zdrowiu – 5 496
czynów, co stanowiło 33,4 % ogółu przestępstw stwierdzonych w tej kategorii udział w bójce
lub pobiciu Badanie empiryczne to staranne obserwacje obserwowalnych zachowań zdarzeń
czy zjawisk polegające na zbieraniu danych np. poprzez ankietowanie jeśli chodzi o struktury
i rozmiary przestępczości nieletnich (struktury, statystyki)

33.

Uzasadnij tezę: Walkę z narkomanią (prohibicja) można uznać za przegrana

zarówno przez USA jak i Polskę, jeśli się nie zgadzasz - wskaż kontrargumenty.

Problem narkomanii ma charakter interdyscyplinarny. Znajduje się on w polu zainteresowania
różnych służb, takich jak lecznictwo, oświata, pomoc społeczna, organy ścigania i wymiaru
sprawiedliwości, media. Każda z nich styka się z tym zjawiskiem od innej strony. W
literaturze można spotkać pojęcie „wojny z narkotykami”. Pierwsze użycie tego terminu
(ang. War on Drugs) przypisuje się Richardowi Nixonowi prezydentowi USA w 1971 roku,
chociaż kontynuował on politykę prohibicyjną trwającą już od kilku dekad. Zdaniem
większości osób promujących tę politykę, jest ona jedyną słuszną drogą w walce z
negatywnymi skutkami zażywania narkotyków. Jej przeciwnicy powołują się zazwyczaj na jej
nieskuteczność, oraz rzadziej na ograniczenie ich wolności przez zabronienie im stosowania
części używek, głównie marihuany i haszyszu, oraz na dyskryminację kulturową w stosunku
do użytkowników legalnych używek (głównie alkoholu i papierosów).
Krytykę dotychczasowego modelu wojny z narkotykami wyraziła w swoim raporcie z 2011
roku Światowa Komisja ds. Polityki Narkotykowej, w której zasiadał m.in. Kofi Annan, były
sekretarz generalny ONZ. Oprócz braku sukcesów w redukcji produkcji i spożycia
narkotyków na świecie, wskazywała na wytworzone przez niego rocznie dodatkowe 100 mld
USD kosztów w postaci zbrojnych konfliktów i wzrostu populacji więziennej

[1]

.

Długofalowym celem Planu Strategicznego Amerykańskiego Biura ds. Narkotyków jest
ograniczenie zapotrzebowania na narkotyki, dostępności oraz minimalizowanie skutków
używania nielegalnych substancji psychoaktywnych w Stanach Zjednoczonych. Strategia
określa też 31 zadań służących realizacji tych celów.
Polski Krajowy Plan Przeciwdziałania Narkomanii jako cel określa ograniczenie używania
narkotyków oraz związanych z tym problemów. Określa ponadto harmonogram realizacji
poszczególnych aktywności oraz wskazuje ministerstwa i podmioty odpowiedzialne za
podejmowanie określonych działań
Reasumując uważam, że programy wprowadzane przez władze państwa są nieskuteczne, gdyż
łatwo można zaobserwować tendencje społeczne zmierzające do legalizacji narkotyków, co w
przyszłości na pewno przełoży się na ich większą dostępność, a co za tym idzie istnieje
obawa, iż narkotyki staną się tak powszechnie dostępną używką jak alkohol czy papierosy.
Pogląd taki wyrażają przede wszystkim ludzie młodzi. Ogromnym problemem obecnych
rozwiązań są także koszty jakie rodzą, które niewspółmiernie odnoszą się do realizacji
założonych celów,.

34. Wpływ alkoholu na rodzaj przestępstw i odsetek sprawców, nadużywanie alkoholu a
przestępczość.

Jeśli chodzi o wpływ alkoholu na rodzaj przestępstw i odsetek sprawców, to dysponujemy
wyłącznie faktami dowodowymi, określającymi w dość nieostry sposób stopień upojenia
alkoholowego. Na tej podstawie można określić procentowo odsetek podejrzanych, którzy pili
alkohol tuż przed dokonaniem czynu. Wysoki odsetek sprawców dotyczy przestępstwa
zabójstwa, znęcania się nad członkami rodziny oraz czynnej napaści na funkcjonariusza,
natomiast niski odsetek dotyczy przestępstwa kradzieży i jej typów kwalifikowanych. Alkohol
uważany jest bardzo często za substancję znacznie zwiększającą prawdopodobieństwo
pojawienia się zachowań przestępczych u osób, znajdujących się pod jego wpływem. Wynika
to przede wszystkim z właściwości farmakologicznych alkoholu, który prowadzi do
upośledzenia całego szeregu wyższych czynności mózgu. Alkohol jest traktowany jako
czynnik wyzwalający zachowania agresywne. Zwłaszcza w stanie głodu alkoholowego
alkoholik może postępować w sposób nieodpowiedzialny i patologiczny. Z tego względu
można mówić o kryminogennym działaniu alkoholu. Z uwagi na to, że napój wyskokowy
powoduje osłabienie działania hamulców moralnych zwiększa się prawdopodobieństwo, że
dojdzie do popełnienia przestępstwa przez osobę będącą pod jego wpływem. Związek
alkoholu z przestępczością może być rozpatrywany w kontekście: 1. sytuacji, w której
sprawca znajduje się pod wpływem trunku w czasie popełnienia przestępstwa oraz 2. sytuacji,
w której popełnienie przestępstwa ma związek z tzw. problemem alkoholowym, chociaż w
czasie popełnienia przestępstwa sprawca nie znajdował się pod jego wpływem.

35. Uzasadnij wpływ mediów na politykę karną, kryminalną i penitencjarną,
kształtowanie rygorystycznych postaw społecznych wobec prawa – słusznie?

Na skutek przekazywania informacji o przestępczości przez media deformacji ulega
rzeczywisty obraz przestępczości:

a)przez przeinformowanie – zjawisko polegające na prezentowaniu przez media bardzo dużej
liczby informacji o danym znaczeniu; może to powodować fałszywą kreację fali
przestępczości

b)przez niedoinformowanie – polega na nieprzekazywaniu informacji o rzeczywistej
przestępczości

Kształtowanie opinii publicznej i postaw przez media ma spory wpływ na politykę głoszoną
przez partie polityczne odnośnie środków karnych, metod kryminalnych i penitencjarnych.

Niewątpliwie negatywnym zjawiskiem będą przedwczesne medialne
osądzenia(stygmatyzacja), łamanie zasady domniemanie niewinności oraz łamanie prawa do
anonimowości, oraz stanowi zagrożenie niezawisłości sędziowskiej przez poddanie sędziego
presji społecznej.

Pomijanie w środkach masowego przekazu informacji z zakresu kontroli zjawiska
przestępczości przez wymiar sprawiedliwości i szeroko pojęty aparat organów ścigania
powoduje m.in. negatywne nastawienie społeczeństwa do tych organów co przekłada się na
słabą współpracę i mniejszą efektywność w zwalczaniu przestępstw.

Media mogą dwojako wpływać na postawy społeczne wobec prawa, promując bezwzględne
przestrzegania prawa(postawę rygorystyczną; niezmiennie dominuje w Polsce) lub

dopuszczające łamanie prawa w wyjątkowych wypadkach(postawa relatywistyczna).
Zauważa się wpływ mediów na punitywność(ostrość, represyjność,uznawanie iż tylko bardzo
surowe i dolegliwe środki szerzej ingerujące w swobodę jednostek spowodują zachowania
zgodne z normami społecznymi)na opinie wśród społeczeństwa. Po przeprowadzeniu badań
odkryto, że im więcej ciężkich przestępstw prezentowanych jest w środkach masowego
przekazu, tym opinia publiczne wyrażająca punitywność są częstsze i ostrzejsze.
Równocześnie obserwujemy wpływ mediów na politykę kryminalną poprzez selektywne
prezentowanie informacji, które umacniania pewne tendencje, np. wyzwala rygorystyczne
postawy wywołujące postulaty zaostrzania represji i pociągające za sobą negatywne skutki dla
polityki kryminalnej.

Wpływy na deformację obrazu rzeczywistości w mediach ma:

-częstotliwość pojawiania się danej informacji bez uwzględniania statystyk

-koncentracja na roli policji i prokuratury

-selektywny dobór przestępstw

-opieranie się na niepewnych i cząstkowych danych

-kształtowanie opinii publicznej przez pokazywanie wypowiedzi „ekspertów” zorientowanych
na określone nurty polityczne

Politycy pod wpływem presji społecznej i chęci pozyskania elektoratu kształtują
nieefektywną politykę karną, kryminalną i penitencjarną nowelizując ustawy i m.in.
podwyższając kary.

Negatywny wpływ na ww. politykę ma także wpływ osób i organizacji pozarządowych
promujących prawa człowieka dot. m.in. metod więziennictwa, a pomijając w głównej mierze
niezwykle istotne problemy systemowe, które prowadzą do podwójnej wiktymizacji lub
karaniu osób, które nie powinny ponosić kary.

36. Wiktymologia, jako nauka, zakres badań i jej znaczenie dla ograniczania skutków
przestępstw, a także zapobiegania przestępczości.

Wiktymologia jest nauka zajmującą się ofiara oraz jej rola, w tym jak doszło do
przestępstwa, czyli rola ofiary w genezie przestępstwa. Nazwa tej nauki pochodzi od słowa
łac. „wiktyma” – ofiara oraz grec. „logos” – nauka.

Modus operandi – sposób działania

►►►Nauka o ofierze przestępczości pojawiła się jako wynik kryminologicznych analiz
dotyczących przestępstwa i jego sprawcy. Pierwotne badania nad przestępczością
przyjmowały za prawidłowość to, że sprawca jest stroną aktywną przestępstwa, natomiast
ofiara pasywną.

Rozważania badań kryminalistycznych dały podstawę do pytania:

 Czy zawsze ofiara jest strona pasywną przestępstwa?

Dało to początek naukowym badaniom problematyki roli ofiary w genezie przestępstwa, która
stanowi podstawowy przedmiot zainteresowań wiktymologii.

Podstawowym przedmiotem badań wiktymologii jest:

1. rola ofiary w genezie przestępstwa

2. potencjał wiktymogenny ( osoba ciągle pada ofiarą )

3. typologia ofiar

4. kategorie zagrożeń

5. przeciwdziałania zagrożeń

6. prawa ofiar przestępstw

Na gruncie kryminologii wyróżnia się wiele koncepcji podziału wiktymologii; do
podstawowych należą:

1. Wiktymologia ogólna

2. Nowa wiktymologia

3. Wiktymologia, jako nauka o cierpiącym człowieku

4. Wiktymologia kryminalna

W literaturze przedmiotu „ Nowa wiktymologia” oraz „ Wiktymologia” jako nauka o
cierpiącym człowieku bywa zbiorczo nazywana „ Wiktymologią pogwałceń”. Bengamin
Meldenson ujmuje wiktymologię jako samodzielną dyscyplinę naukową, która zajmuje się
ofiarami niezależnie od źródeł ich pokrzywdzenia, tzn. obejmuje zarówno ofiary działań sił
przyrody jak i działań ludzkich.

Nowa wiktymologia

Jest koncepcją znaczenie węższą przedmiotowo, gdyż jako źródło pokrzywdzenia przyjmuje

jedynie działanie człowieka. ( Autor tej koncepcji Robert Elias, uważany jest...).
Wiktymologia powinna zajmować się ofiarami pogwałceń praw człowieka oraz ofiarami
przestępstw.

Przedmiotem badań wiktymologii jako nauki o cierpiącym człowieku są osoby zagrożone,
pokrzywdzone lub unicestwione przez działanie lub zaniechanie człowieka, strukturę lub
organizację wytworzoną przez niego. ( Koncepcja ta powstała w latach 80-tych XX w., a
twórca był Znovimir Separowič ).

Wiktymologia kryminalna stanowi najwęższą koncepcję wiktymologii, ujmując ja jako
subdyscyplinę kryminologii.

Przedmiotem badań są jedynie przestępstwa. Pozwala to na dokładniejsze wyjaśnienie
zjawiska przestępczości i jest koncepcją uznawaną za priorytetowa ( Hans von Henting)

Większość współczesnych kryminologów preferuje koncepcje wiktymologii kryminalnej,
która zorientowana na osobę przestępstwa, wiktymizację oraz system wymiaru
sprawiedliwości, pozwala na pełniejsze wyjaśnienie fenomenu przestępczości oraz społecznej
reakcji na nią.

Ofiara - Są 2 koncepcje wyjaśniające to pojęcie:

1. odnosi się do osób, które poświęcają swoje dobra, cenione wartości, dążenia, a nawet życie
jakiemuś ogólnospołecznemu celowi. Owe poświęcenie może być wyrazem lojalności ,
wierności i przywiązania. Ofiary takie zwykle wyróżniają się w swojej społeczności
pozytywnymi cechami.

Reprezentują wartości wysoko cenione, a ich poświęcenie nierzadko traktowane jest jako
pewnego rodzaju świętość, wzór osobowy.

2. znaczenie pojęcia ofiary odnoszone jest do osób pokrzywdzonych , np. w wyniku działań
zbrodniczych innych ludzi lub niekorzystnego zbiegu okoliczności.

Ofiara przestępstwa

 sensu stricte

Jest to konkretny człowiek ponoszący szkodę, doznający nie uzasadnioną szkodę lub

cierpienie w wyniku popełnionego przestępstwa.

 sensu largo

Jednostka oraz grupa lub instytucja pokrzywdzona lub poszkodowane

 sensu largissimo

Jednostka, instytucja, porządek prawny lub moralny, zagrożony, poszkodowany lub

zniszczony przez czy karalny.

Art. 49 k.p.k. – stanowi, iż pokrzywdzonym jest osoba fizyczna lub prawna, której

dobro prawne zostało bezpośrednio naruszone lub zagrożone przez przestępstwo.

Zasadniczym celem wiktymologii jest, więc wypracowanie mechanizmów powstrzymujących
i eliminujących wszelkie zagrożenia. Podstawową metodą działania jest prognoza oparta

naprzewidywaniu mogącego nastąpić wydarzenia i zapobiegnięcie temu wydarzeniu [8]

. Jest

to analiza i uruchomienie mechanizmów przeciwdziałania, które muszą być włączone do
ogólnych środków prewencji zjawisk patologii społecznej. Finalnym celem jest stworzenie
polityki antywiktymizacyjnej zarówno w mikro jak i makro skali.

Podcelami wiktymologii jest:

1. stałe badania cech ofiary i ofiar które z uwagi na pewne wyróżniające je cechy stają

się bądź mogą się stać w konkretnym czasie i miejscu ofiarą przestępstwa,

1. stała i wszechstronna analiza wartości występujących w danym społeczeństwie. Jest to

poszukiwanie sposobów powstrzymywania od zachowań dewiacyjnych, które
w pewnym momencie prowadzą do konfliktów kulturowych i dewiacji,

1. badanie i analiza cech konkretnych grup społecznych mogących stać się ofiarami pod

względem kondycji biologicznej, np. płeć, wiek, sprawność fizyczna; kondycji
ekonomicznej świadczącej o pewnym standardzie życia, kondycji kulturowej, np.
światopogląd, ideologie, obyczaje,; kondycji społecznej, np. zamieszkiwanie
w określonych miejscach, utrzymywanie odpowiednich kontaktów, wykonywanie
określonych zawodów,

1. stałe podnoszenie świadomości społeczeństwa w zakresie istniejących zagrożeń,

sposobów samoobrony ale także w zakresie umożliwienia pełnego powrotu ofiar do
społeczeństwa.

Praktyczne zadania wiktymologii sprowadzają się do tych, które każda nauka, choć
w różnej formie, ma do spełnienia. Są to: diagnoza sytuacji, interpretacja
sytuacji, zapobieganie sytuacjom niepożądanym, propozycje tworzenia sytuacji pożądanych

37. Typologie i typy ofiar

a) Jako pierwszy próbę określenia cech, również osobowości, wspólnych ofiarom przestępstw
podjął H. von Hentig podnosząc fundamentalną kwestię: kto i dlaczego najczęściej staje się
ofiarą przestępstwa? Poddał analizie typów ofiar przestępstwa zabójstwa i wyróżnił:

1)Typ depresyjny –osoby chorobliwie przygnębione, przygniecione życiem, o zwolnionej
aktywności psychicznej i ruchowej.

2)Osoba żądna zysku –chęć zdobycia pieniędzy i niezwykłych korzyści zaślepia człowieka,
działając jak narkotyk i w ten sposób czyniąc go łatwą ofiarą dla sprawcy.

3)Osoba rozpustna, motywowana żądzami zmysłowymi – podobnie są to cechy sprawcy,
jednakże np. ekshibicjonista może stać się ofiarą pobicia.

4)Osoba maltretująca najbliższych –chodzi tu o jednostki, które potrafią się znęcać nad
własną rodziną, które nie są w stanie przewidzieć granicy, po przekroczeniu której zginąć
mogą z rąk swoich ofiar.

W przypadku ofiar oszustwa von Hentig wskazał, że oszustwo jest przestępstwem
ekonomicznym, wymagającym co do zasady współpracy pomiędzy kontrahentami. Sprawca
wymyśla i proponuje ofierze nieprzeciętny interes do zrobienia. Niezwykłe zyski, łatwe
bogactwo – to opozycja skłaniającej do pracy uczciwości. Ze zbioru ofiar wyłączone zostają
osoby „ekonomicznie uczciwe”.

Z rozważań von Hentiga można wyróżnić typ, który można by nazwać typem ofiary
„podwójnej” tzn. ofiary własnego, w świetle społecznych norm wnętrza i równocześnie ofiar
tych, którzy na odchyleniach od normy żerują.

Von Hentig odkrył także, że ile ofiar, tyle też stosunków są sprawcy i samego czynu i typ
depresyjny poszerzył się i otrzymał następujące warianty:
-ospały, bierny, letargiczny,
-submisyjny, akceptujący, bezwolny,
-współdziałający, współpracujący,
-generujący zbrodnię prowokacją, namową, demonstracją.

b) Psychoanalityk H. Ellenberger
w stosunku d ofiar używał określenia latentny. Ustanowił:
-klasę jednostek o skłonnościach masochistycznych,
-klasę zniechęconych do zycia, cierpiących na tzw. spleen,
-klasę wykazujących tzw. syndrom Abla.
Syndrom Abla – to obraz człowieka, dźwigającego ciężar własnych sukcesów. Nie ma przy
tym on dość siły, aby znieść nieustanne uśmiechy losu, serię powodzeń i to wszystko wobec
niepowodzeń innych ludzi. To jednostka psychicznie załamana toczącym się kołem fortuny.
O ile odchylenia masochistyczne i depresyjne mogą być w wyniku pewnych zmian
społecznych reprezentowane w znacznych liczbowo populacjach, o tyle liczba
przygnębionych bogactwem z samej definicji musi być znikoma. Dla całej reszty trzeba było
powołać inne kryteria, takie jak wiek, płeć, rodzaj pracy zawodowej, zaburzenia psychiczne,
status społeczny. „Urodzoną ofiarę” i „ofiarę recydywistę” nazwał H. Ellenberger
predyspozycjami generalnymi (ogólnymi), a przytoczoną resztę, predyspozycjami
specjalnymi.

c) L.Lernell

posługiwał się pojęciem „predestynacji wiktymologicznej”.

- osoba predestynowana czynnie to jednostka, która coś czyni, aby stać się ofiarą – np.
angażowanie się w bójce, lekkomyślność, niedbalstwo,

- osoba predestynowana biernie to jednostka przez niejako sam fakt swojego istnienia.

Wyróżnianiu odmian predestynacji towarzyszy podział czynników warunkujących tę
podatność. L.Lernell wyróżnił:

- czynniki indywidualne np. wiek, płeć, cechy psychiczne, cechy osobowości,
- czynniki społeczne.

d) E.A. Fattah

wprowadził klasyfikację ofiar, opartą na wiązkach ze sprawcą przestępstwa.

Wyróżnił on mianowicie 5 klas ofiar:
1) non participating – ofiary, które cechuje brak udziału w genezie przestępstwa oraz które
manifestują negatywną postawę wobec przestępstwa i aktywnie przeciwstawiają się
napastnikowi.
2) latent or predisposed – ofiarą latentną E.A. Fattah nazywa jednostkę, która ma w sobie
jakieś cechy szczególne, predyspozycje które decydują o tym, że to właśnie ona, a nie kto
inny, staje się obiektem przestępnego zamachu. E.A. Fattah wyróżnia 3 źródła takiej
podatności:
● biofizjologia kandydata – wiek, płeć, kondycja psychiczna, jasność umysłu, etc.
● warunki społeczne – zawód wyuczony i wykonywany, status społeczny, warunki bytu i
życia,
● moralne i psychiczne
3) provocating – jednostki, które same namawiają do przestępstwa, swoim zachowaniem
prowokują jego popełnienie, godzą się na jego popełnienie,
4) participating – ofiary, które nie przeciwstawiają się napaści, które nie podejmują ibrony,
które nie uczestniczą w walce z przestępcą.
5) False – ofary fałszywe. Chodzi tu o jednostki:
● którym wydaje się, że padły ofiarą przestępstwa,
● które fałszywie oświadczają, że padly ofiarą przestępstwa,
● które stały się ofiarami w wyniku własnego niedbalstwa czy lekkomyślności,
● które sprawiają jedynie wrażenie, że padły ofiarą przestępstwa.

e) Benjamin Mendelsohn

1) Ofiara niewinna – (np. oczekujący na przystanku samochodowym)
2) Ofiara własnej ignorancji – np. osoby przebywające w niebezpiecznych miejscach
3) Ofiara winna w takim stopniu jak sprawca
4) Ofiara bardziej winna niż sprawca – np. awanturnik na dyskotece
5) Ofiara wyłącznie winna przestępstwa – np. pirat drogowy

f) Typy ofiar wg. Stephena Schafera
1) osoby, które nie pozostają w żadnym związku ze sprawcą, a sprawca wykorzystue
jedynie okazję,
2) osoby, które ze sprawcą łączą stosunki współuzależnienia np. rodzinne (przemoc
domowa)
3) osoby prowokujące, które swoim ubiorem, zachowaniem, niefrasobliwością przyczyniają
się do przestępstwa,
4) ofiary przyspieszające, często inicjatorzy zdarzeń przestępczych
5) osoby słabe biologicznie z uwagi na wiek, płeć, zdrowie
6) ofiary słabe społecznie, które traktowane są jako mniej wartościowe
7) ofiary samowiktymizacji – osoby, które uprzednio były sprawcami przestępstwa i
doświadczają naznaczenia: także osoby naiwne, żądne łastwych zysków)
8) ofiary polityczne – cierpią z rąk oponentów politycznych

37. Typologie i typy ofiar

a) Jako pierwszy próbę określenia cech, również osobowości, wspólnych ofiarom przestępstw
podjął H. von Hentig podnosząc fundamentalną kwestię: kto i dlaczego najczęściej staje się
ofiarą przestępstwa? Poddał analizie typów ofiar przestępstwa zabójstwa i wyróżnił:

1)Typ depresyjny –osoby chorobliwie przygnębione, przygniecione życiem, o zwolnionej
aktywności psychicznej i ruchowej.

2)Osoba żądna zysku –chęć zdobycia pieniędzy i niezwykłych korzyści zaślepia człowieka,
działając jak narkotyk i w ten sposób czyniąc go łatwą ofiarą dla sprawcy.

3)Osoba rozpustna, motywowana żądzami zmysłowymi – podobnie są to cechy sprawcy,
jednakże np. ekshibicjonista może stać się ofiarą pobicia.

4)Osoba maltretująca najbliższych –chodzi tu o jednostki, które potrafią się znęcać nad
własną rodziną, które nie są w stanie przewidzieć granicy, po przekroczeniu której zginąć
mogą z rąk swoich ofiar.

W przypadku ofiar oszustwa von Hentig wskazał, że oszustwo jest przestępstwem
ekonomicznym, wymagającym co do zasady współpracy pomiędzy kontrahentami. Sprawca
wymyśla i proponuje ofierze nieprzeciętny interes do zrobienia. Niezwykłe zyski, łatwe
bogactwo – to opozycja skłaniającej do pracy uczciwości. Ze zbioru ofiar wyłączone zostają
osoby „ekonomicznie uczciwe”.

Z rozważań von Hentiga można wyróżnić typ, który można by nazwać typem ofiary
„podwójnej” tzn. ofiary własnego, w świetle społecznych norm wnętrza i równocześnie ofiar
tych, którzy na odchyleniach od normy żerują.

Von Hentig odkrył także, że ile ofiar, tyle też stosunków są sprawcy i samego czynu i typ
depresyjny poszerzył się i otrzymał następujące warianty:
-ospały, bierny, letargiczny,
-submisyjny, akceptujący, bezwolny,
-współdziałający, współpracujący,
-generujący zbrodnię prowokacją, namową, demonstracją.

b) Psychoanalityk H. Ellenberger
w stosunku d ofiar używał określenia latentny. Ustanowił:
-klasę jednostek o skłonnościach masochistycznych,
-klasę zniechęconych do zycia, cierpiących na tzw. spleen,
-klasę wykazujących tzw. syndrom Abla.
Syndrom Abla – to obraz człowieka, dźwigającego ciężar własnych sukcesów. Nie ma przy
tym on dość siły, aby znieść nieustanne uśmiechy losu, serię powodzeń i to wszystko wobec
niepowodzeń innych ludzi. To jednostka psychicznie załamana toczącym się kołem fortuny.

O ile odchylenia masochistyczne i depresyjne mogą być w wyniku pewnych zmian
społecznych reprezentowane w znacznych liczbowo populacjach, o tyle liczba
przygnębionych bogactwem z samej definicji musi być znikoma. Dla całej reszty trzeba było
powołać inne kryteria, takie jak wiek, płeć, rodzaj pracy zawodowej, zaburzenia psychiczne,
status społeczny. „Urodzoną ofiarę” i „ofiarę recydywistę” nazwał H. Ellenberger

predyspozycjami generalnymi (ogólnymi), a przytoczoną resztę, predyspozycjami
specjalnymi.

c) L.Lernell

posługiwał się pojęciem „predestynacji wiktymologicznej”.

- osoba predestynowana czynnie to jednostka, która coś czyni, aby stać się ofiarą – np.
angażowanie się w bójce, lekkomyślność, niedbalstwo,

- osoba predestynowana biernie to jednostka przez niejako sam fakt swojego istnienia.

Wyróżnianiu odmian predestynacji towarzyszy podział czynników warunkujących tę
podatność. L.Lernell wyróżnił:

- czynniki indywidualne np. wiek, płeć, cechy psychiczne, cechy osobowości,
- czynniki społeczne.

d) E.A. Fattah

wprowadził klasyfikację ofiar, opartą na wiązkach ze sprawcą przestępstwa.

Wyróżnił on mianowicie 5 klas ofiar:
1) non participating – ofiary, które cechuje brak udziału w genezie przestępstwa oraz które
manifestują negatywną postawę wobec przestępstwa i aktywnie przeciwstawiają się
napastnikowi.
2) latent or predisposed – ofiarą latentną E.A. Fattah nazywa jednostkę, która ma w sobie
jakieś cechy szczególne, predyspozycje które decydują o tym, że to właśnie ona, a nie kto
inny, staje się obiektem przestępnego zamachu. E.A. Fattah wyróżnia 3 źródła takiej
podatności:
● biofizjologia kandydata – wiek, płeć, kondycja psychiczna, jasność umysłu, etc.
● warunki społeczne – zawód wyuczony i wykonywany, status społeczny, warunki bytu i
życia,
● moralne i psychiczne
3) provocating – jednostki, które same namawiają do przestępstwa, swoim zachowaniem
prowokują jego popełnienie, godzą się na jego popełnienie,
4) participating – ofiary, które nie przeciwstawiają się napaści, które nie podejmują ibrony,
które nie uczestniczą w walce z przestępcą.
5) False – ofary fałszywe. Chodzi tu o jednostki:
● którym wydaje się, że padły ofiarą przestępstwa,
● które fałszywie oświadczają, że padly ofiarą przestępstwa,
● które stały się ofiarami w wyniku własnego niedbalstwa czy lekkomyślności,
● które sprawiają jedynie wrażenie, że padły ofiarą przestępstwa.

e) Benjamin Mendelsohn

1) Ofiara niewinna – (np. oczekujący na przystanku samochodowym)
2) Ofiara własnej ignorancji – np. osoby przebywające w niebezpiecznych miejscach
3) Ofiara winna w takim stopniu jak sprawca
4) Ofiara bardziej winna niż sprawca – np. awanturnik na dyskotece

5) Ofiara wyłącznie winna przestępstwa – np. pirat drogowy

f) Typy ofiar wg. Stephena Schafera
1) osoby, które nie pozostają w żadnym związku ze sprawcą, a sprawca wykorzystue
jedynie okazję,
2) osoby, które ze sprawcą łączą stosunki współuzależnienia np. rodzinne (przemoc
domowa)
3) osoby prowokujące, które swoim ubiorem, zachowaniem, niefrasobliwością przyczyniają
się do przestępstwa,
4) ofiary przyspieszające, często inicjatorzy zdarzeń przestępczych
5) osoby słabe biologicznie z uwagi na wiek, płeć, zdrowie
6) ofiary słabe społecznie, które traktowane są jako mniej wartościowe
7) ofiary samowiktymizacji – osoby, które uprzednio były sprawcami przestępstwa i
doświadczają naznaczenia: także osoby naiwne, żądne łastwych zysków)
8) ofiary polityczne – cierpią z rąk oponentów politycznych

38. Problem przyczynienia się ofiary do przestępstwa w poglądach wiktymologów i
prawie karnym.

Najwięcej uwagi poświęcili problemowi aktywnej roli ofiary w przestępstwie kryminolodzy
zajmujący się problematyką zabójstwa. Wiktymolodzy nowe pojęcia dotyczące tej
problematyki. W wiktymologii pojęcie "przyczynienia się" ujmuje się jako niezawinione
zachowanie ofiary, która swoim zachowaniem zwiększa ryzyko tego, że stanie się ofiarą.

Jednym z nich jest pojęcie zabójstwa zainicjowanego, przyspieszonego, przez ofiarę

(victim-precipitated homicide). Pojęcie te oznacza sytuację, gdy ofiara pierwsza używa siły
fizycznej w stosunku do późniejszego sprawcy, pokazuje lub korzysta z broni, albo w inny
podobny sposób agresywnie rozpoczyna zdarzenie, kończące się jej zabójstwem. Można je
rozumieć jako jedną z form zabójstwa sprowokowanego przez ofiarę i jako mieszczące się
w szerokim zakresie nazwy prowokacja.

Istnieją wypadki, w których role sprawcy i ofiary są jakby odwrócone, gdyż z punktu

widzenia całego ciągu przyczyn, które doprowadziły do zabójstwa, na ofierze ciąży funkcja
głównej determinanty przyczynowej tragicznego zdarzenia.

Również w przypadkach zgwałcenia kryminolodzy używali pojęcia przestępstwa

przyspieszonego przez ofiarę, definiując je jednak inaczej niż przy zabójstwach. Sytuacja ta
występowała, gdy w danych okolicznościach zachowanie się ofiary było interpretowane przez
agresora albo jako zachęta do odbycia stosunku seksualnego, albo jako znak, że stosunek taki
będzie możliwy, jeżeli sprawca nie zaniecha usiłowania. Możemy wywnioskować, iż
przestępstwo przyspieszone przez ofiarę zachodzi, gdy działanie sprawcy stanowiące
przestępstwo, jest zainicjowane i bezpośrednio związane z działaniem (fizycznym lub
werbalnym, świadomym lub nie) ze strony ofiary. Sprawca odbiera zachowanie się ofiary
jako czynnik ułatwiający popełnienie przestępstwa. Ofiara wyzwala działanie sprawcy, jakby
za pomocą „języka spustowego”.

B. Hołyst badając sprawy o zabójstwa doszedł on do wniosku, że często wyłania się tu

zagadnienie quasi-winy w postępowaniu ofiary. O winie w wiktymologii można mówić
wówczas, gdy w zachowaniu się ofiary odnajdujemy te elementy, które przyczyniają się do
powzięcia zamiaru przestępnego i jego realizacji. W wypadkach zawinionego postępowania
ofiary najpoważniejszą ich grupę stanowi prowokacja. Inną postacią zawinionego
postępowania ofiary jest jej nieostrożność. Istota prowokacji - zdaniem Hołysta - podobnie

jak winy, odbiega treścią i zakresem od pojęcia ugruntowanego doktrynie prawa karnego i
przyjętego w praktyce sądów. Wiktymologia, dążąc do wrycia związku przyczynowego
między zachowaniem się ofiary a czynem sprawcy, musi nadać pojęciu prowokacji sens
znacznie szerszy, wyrażający się w ujawnieniu przyczyny wyzwalającej konkretne działanie.
Przy tym jest rzeczą obojętną, czy skutki określonego zachowania się były objęte sferą
świadomości ofiary, czy też pozostawały poza jej intencją i przewidywaniami. Wiktymologia
nie może posługiwać się pojęciem prowokacji tylko w celu określenia takiego zachowania się
ofiary, które ma wyraźne zabarwienie pejoratywne. Szeroka interpretacja pojęcia prowokacji
jest uzasadniona również względami profilaktyki. W licznych bowiem sytuacjach,
modyfikując swój sposób postępowania ofiara mogłaby uniknąć niebezpieczeństwa utraty
życia.

Inną niż prowokacja postacią zawinionego postępowania ofiary jest jej nieostrożność.

Cechuje ją zwykle nieświadomość ostatecznych skutków postępowania. Nieostrożność
incydentalna występuje wówczas, gdy ofiara jednorazowo i przypadkowo stwarza sytuację
niebezpieczną dla swojego życia. Nieostrożność trwała polega na sprowadzeniu
niebezpieczeństwa przez stałe utrzymywanie kontaktów z niebezpiecznym środowiskiem.

Często jednak o wyborze ofiary decydują czynniki niezależne od aktualnego jej

postępowania, ponieważ stan zagrożenia wynika bądź z faktu, że pewna kategoria osób staje
się dla sprawcy uciążliwa lub niewygodna, bądź z warunków pracy ofiary, bądź też ze
specyficznej sytuacji (ofiara przypadkowa). W tych wypadkach ofiary nie ponosi żadnej winy
za skutki działania przestępczego.

Wiadomo, że od lat w wielu krajach działają systemy publicznych odszkodowań dla

ofiar przestępstw. W większości z nich nie mają prawa do odszkodowania te ofiary, które
sprowokowały przestępstwo lub w inny sposób aktywnie przyczyniły się do niego. Już
choćby z tego względu dokładne rozpoznanie i określenie, na czym polegać może rola ofiary
w przestępstwie, powinno stać się jednym z najpilniejszych i najważniejszych zadań
współczesnej wiktymologii.

39. Ofiara przestępstwa w polskim prawie karnym materialnym i procesowym.

Za ofiarę przestępstwa zostaje uznany pokrzywdzony na skutek czynu, z którym ustawa karna
wiąże sankcję karną. Na przykład, jeśli doznał obrażeń lub jego majątek został uszczuplony
na skutek zniszczeń lub kradzieży. Pokrzywdzony ma prawo złożenia zawiadomienia
przestępstwie w formie ustnej lub pisemnej, także za pośrednictwem osoby trzeciej na
najbliższym posterunku policji w prokuraturze lub pod numerem alarmowym 112. W
przypadku przestępstw ściganych na wniosek musi złożyć wniosek o ściganie. Policja i
prokuratura są zobowiązane przesłać formalną informację na temat podjęcia lub odmowy
podjęcia postępowania przygotowawczego, natomiast informację o etapie postępowania
pokrzywdzony może uzyskać osobiście na komisariacie. W przypadku odmowy podjęcia
postępowania może odwołać się do sądu. W postępowaniu przygotowawczym pokrzywdzony
może domagać się dostępu do akt, uczestniczyć w czynnościach za zgodą prokuratora, żądać

zmiany prokuratora lub policjanta w przypadku wątpliwości co do ich bezstronności, zgłaszać
sugestie, dostarczać informacji i dowodów. Dzieci poniżej 15 roku życia są reprezentowane
przez rodziców lub opiekunów, biorących udział w przesłuchaniu dziecka. Dzieci, będące
ofiarą przestępstwa o charakterze kryminalnym lub seksualnym mogą zostać przesłuchane
tylko raz w obecności prokuratora oraz psychologa. Przesłuchanie jest rejestrowane celem
odtworzenia na rozprawie sądowej, co zwalnia dziecko z obowiązku obecności w sądzie.
Pokrzywdzony ma prawo ubiegać się o wyznaczenie pełnomocnika urzędu, jeśli nie ma
pełnomocnika z wyboru i jest w stanie wykazać, że nie ma dość środków, by opłacić
pełnomocnika bez niekorzystnych skutków dla siebie i rodziny. W czasie postępowania
przygotowawczego może korzystać z opieki medycznej jeśli posiada odpowiednie
ubezpieczenie, gdy potrzebuje innej pomocy (np. wsparcia psychologa lub opieki społecznej)
a nie stać go na ich opłacenie, może je uzyskać na zasadach ogólnych od państwowych
instytucji opieki społecznej i zdrowotnej lub zwrócić się z wnioskiem o pomoc Fundacji
Pomocy Ofiarom Przestępstw lub innych organizacji pozarządowych. Na każdym etapie
postępowania istnieje możliwość wzięcia udziału w mediacji, może zostać do niej zaproszony
lub sam wystąpić z wnioskiem o postępowanie mediacyjne. W postępowaniu sądowym
pokrzywdzony jest powiadamiany o dacie pierwszej rozprawy i do rozpoczęcia przewodu
musi złożyć stosowne oświadczenie jeśli chce występować w charakterze strony, a jeśli w
charakterze oskarżyciela posiłkowego i popierać akt oskarżenia oświadczenie składa do
momentu odczytania aktu oskarżenia. W przypadku nieletnich rodzice, prokurator i policja
mogą wnioskować o przesłuchanie poza salą sądową. Treść zostanie zarejestrowana a rodzice,
opiekun i psycholog uczestniczą w przesłuchaniu. Pokrzywdzony może wystąpić o
ustanowienie pełnomocnika z urzędu, jeśli nie jest reprezentowany przez adwokata a jego
dochody nie pozwalają na opłacenie prawnika nie powodując uszczerbku w niezbędnym
utrzymaniu jego i rodziny. Jeśli nie zgadza się z wyrokiem pierwszej instancji może się od
niego odwołać, a od orzeczeń sądu drugiej instancji przysługuje mu prawo do
nadzwyczajnego środka odwoławczego jakim jest kasacja. Obcokrajowcy w RP mogą
korzystać ze wszystkich praw przysługujących ofiarom przestępstw.

40. Wtórna wiktymizacja ofiary – pojęcie, i przeciwdziałanie

- Wiktymizacja wtórna to negatywne przeżycia ofiary przestępstwa, które są dalszym
następstwem popełnionego na niej czynu. Jest to wszelkie zło, jakiego doznaje ofiara
przestępstwa na skutek koniecznej styczności z pracownikami instytucji, które mają jej
pomóc. Osoba oprócz cierpienia, które spowodował sprawca, może doznać także powtórnych
szkód i krzywd w wyniku reakcji społecznej. Na pierwszym miejscu należy wymienić tu
Policję. Wydawałoby się, że policjanci w żaden sposób nie mogą i nie wyrządzają krzywdy
ofierze. Materialnie i fizycznie nie, ale psychicznie owszem. Kontaktując się z policjantem,
ofiara oczekuje profesjonalnej pomocy, a często spotyka się z zachowaniami, które świadczą
o powtórnym zranieniu. Może to być np. lekceważące traktowanie ofiary, deprecjonowanie
wagi dokonanego na niej przestępstwa, brak zainteresowania jej problemami. Policjant może
poprzez swoje niewerbalne zachowania doprowadzić do wiktymizowania (np. ironiczne
uśmiechanie się, spoglądanie na zegarek czy w okno, przeglądanie dokumentacji i
niezwracanie uwagi na rozmówcę). Czasami wystarczy, aby funkcjonariusz tworzył aluzję do
wyglądu i zachowania ofiary, tym samym usprawiedliwiając zachowanie sprawcy, aby ofiara
przestępstwa poczuła się zraniona, pozbawiona pomocy i niezrozumiana. Czynnikiem
sprzyjającym wiktymizacji może być sytuacja, w której policjant zapewnia ofiarę o swojej
dyskrecji, podczas gdy do jego pokoju drzwi są otwarte i inni interesanci mogą usłyszeć całą

rozmowę. Policja jest jedną z pierwszych instytucji, z którą będzie miała do czynienia ofiara.
Dlatego tak ważna jest wolność od wtórnej wiktymizacji, bo osoba rozczarowana i
zniechęcona nie będzie szukała pomocy na zewnątrz, co w rezultacie doprowadzi do
regresywnych zmian w psychice ofiary (np. zamykanie się w sobie, apatia, pogorszenie
funkcjonowania społecznego, niechęć do podjęcia próby rozwiązania swoich problemów,
stany lękowe). Wiktymizacja wtórna może także skutkować uaktywnieniem się stresu
pourazowego. Skuteczność, okazanie zainteresowania i rzetelna pomoc ze strony
funkcjonariusza sprzyjają odzyskiwaniu stabilności emocjonalnej przez ofiarę. Im większa
pomoc i zaangażowanie policjanta, tym większa gwarancja, że ofiara będzie skłonna szukać
profesjonalnej pomocy. Pomoc taka pozwoli jej na uporanie się ze skutkami przeżytego
przestępstwa, które dotknęło wielu obszarów jej funkcjonowania. Zachowanie policjanta musi
iść w kierunku udzielenia wsparcia emocjonalnego, zapewnienia poczucia bezpieczeństwa,
okazania współczucia i poszanowania godności ofiary. Wiktymizacja wtórną mogą być
również osobiste doznania występujące u ofiary przestępstwa w następstwie wspomnień tych
trudnych i przykrych chwil, w czasie, kiedy była ona ofiarą (np. nieuzasadniona liczba
przesłuchań). Wtórne pokrzywdzenie może nastąpić w skutek reakcji najbliższego otoczenia,
w miejscu zamieszkania, pracy czy nauki. Takie reakcje otoczenia jak ciekawość, oburzenie
czy potępienie środowiska może wywołać efekt stygmatyzacji co może utrudnić powrót
ofiary do stanu sprzed popełnienia przestępstwa. Efekt może być wywołany przez media
poprzez przekazywanie informacji. Wtórna wiktymizacja w wielu przypadkach niesie za sobą
o wiele większe rozgoryczenie i rozczarowanie niż wiktymizacja pierwotna. Wiktymizacja
wtórna jest zjawiskiem, które jest w dalszym ciągu niedoceniane w naszym kraju. W ciągu
ostatniego okresu pojawiły się jednak opinie oraz inicjatywy, które podkreślają wagę
zwalczania lub skutecznego ograniczania wiktymizacji wtórnej. Spośród wielu sposobów
stosowanych na świecie mających na celu wyeliminowanie jej skutków dla obywatela jednym
z najciekawszych jest mediacja. Jej pojawienie się w polskiej procedurze karnej jest związane
z poważna analizą pozytywnych skutków zawartych w idei tzw. sprawiedliwości naprawczej.
Jest ona przeciwstawna modelowi sprawiedliwości retrybutywnej (represyjnej), nastawionej
przede wszystkim na ukaranie sprawcy przestępstwa. Zalety mediacji:
- Pokrzywdzony jest podmiotem konfliktu, gospodarzem postępowania oraz
partnerem w rozmowie,
- Pokrzywdzony czuje się szanowany i nikt nie narusza poczucia jego godności;
jego godność, jako uczestnika mediacji zostaje uszanowana przez tzw. Aktywne słuchanie,
- Pokrzywdzony najlepiej rozumie jaką postać powinno przyjąć rozwiązanie jego
problemu,
- Pokrzywdzony może: swobodnie rozmawiać o konflikcie, uzyskać ważne informacje o
pobudkach i motywach, jakimi kierował się sprawca, odreagować emocje wywołane
przestępstwem, uświadomić sprawcy szkodę i rozmiar krzywdy, której doznał, poczuć
moralną i psychiczną satysfakcję z aktywnego udziału w mediacji, pozbyć się obaw i lęku
przed przestępczością w przyszłości,
- Pokrzywdzony może decydować o satysfakcjonującej go formie zadośćuczynienia oraz
uzyskać zadośćuczynienie materialne i moralne
- A przede wszystkim pokrzywdzony jest chroniony przed wtórną wiktymizacją

41.

POMIAR WIKTYMIZACJI W POLSCE, RODZAJE BADAŃ,

WYKORZYSTYWANIE REZULTATŁW DO DZIAŁAŃ ZAPOBIEGAWCZYCH
Wiktymizacja-proces stawania się ofiarą, pokrzywdzenie, czyli doznanie krzywd i szkód w
wyniku jakiegoś zdarzenia, a także działania prowadzące do tego, że dana osoba staje się

ofiarą przemocy. Pokrzywdzenie obejmować może szkody materialne, krzywdy moralne,
zmiany w psychice. W ramach wiktymologii bada się rolę ofiary w genezie przestępstwa,
ustala czynniki decydujące o podatności wiktymizacyjnej i charakterystyki osób najbardziej
narażonych na stanie się ofiarą oraz poszukuje metod zapobiegania ewentualnej wiktymizacji,
a także możliwości tworzenia mechanizmów kompensowania pokrzywdzonym szkód
wyrządzonych przestępstwem. Badania pokazują, że każda wiktymizacja może zwiększać
podatność na ponowne stanie się ofiarą. Zwraca się uwagę na ryzyko wystąpienia
wiktymizacji wtórnej, kiedy ofiara przestępstwa ponownie doznaje krzywdy i cierpienia
wskutek niewłaściwych procedur procesowych. Chodzi np. o wielokrotne przesłuchiwanie
ofiar przestępstw na tle seksualnym.
Pomiar wiktymizacji:
Do statystycznego opisu zjawiska wiktymizacji służą:

1. Ogólny wskaźnik wiktymizacji (odsetek ofiar przestępstw wśród ogółu badanych)
2. Wskaźnik wiktymizacji dla poszczególnych rodzajów przestępstw (odsetek ofiar

przestępstwa danego rodzaju wśród ogółu badanych)

3. Wskaźnik wiktymizacji wielokrotnej dla poszczególnych rodzajów przestępstw (ofiary

– recydywiści danego rodzaju przestępstwa wśród ogółu badanych)

4. Ogólny współczynnik ryzyka wiktymizacji (liczba przestępstw przypadająca na 100

badanych osób)

5. Współczynnik ryzyka wiktymizacji dla poszczególnych rodzajów przestępstw (liczba

przestępstw danego rodzaju na 100 badanych osób)

CZYNNIKI RYZYKA WIKTYMOGENNEGO:Mowa o czynnikach, które sprzyjają
temu, że niektóre jednostki bądź ich grupy częściej stają się ofiarami

 Czynniki przestrzenne (urbanistyczno-architektoniczne; rodzaj zabudowy,

rozplanowanie jej składników, oświetlenie lub jego brak, systemy kontroli form. i
nieformalnej)

 Czynniki sytuacyjne (związane ze zmiennymi społ.-demogr., a więc ze stylem życia

mieszkańców, sposobem ich codziennego funkcjonowania): *odsłonięcie celu
(widoczność, dostępność); *strzeżenie celu (zabezpieczenie); *atrakcyjność
(materialna lub symboliczna); *bliskość [azylu] – dystans pomiędzy miejscem
występowania celu a obszarem zaludnienia dającym sprawcy „schronienie”

 Czynniki związane z charakterystyką fizyczną, psychiczną (np. upośledzeniem) i

społeczną jednostki

Przed przestępcami można chronić się w różny sposób. Każdy stara się
w ramach swoich możliwości bronić sam, biorąc pod uwagę doświadczenie życiowe i metody
osób które miały do czynienia z wiktymizacją. Ludzie stosują metody polegające na
defensywnych zachowaniach: unikają określonych ludzi, miejsc, rezygnują z wychodzenia z
domu w określonych porach. Rzadziej posługują się aktywnymi metodami, służącymi
ochronie mieszkania albo siebie samego. Zaliczyć tu można korzystanie z technicznych
środków zabezpieczenia mieszkania, zaopatrzenie się w broń, gaz, czy jakieś narzędzie
służące samoobronie, zakup psa itp. Jeszcze inna strategia opiera się na działaniu
kolektywnym osób zagrożonych1. Wreszcie na końcu wymienić należy ochronę, która w
społecznej świadomości jest chyba najbardziej oczywista — ochrona ze
strony instytucji profesjonalnie do tego przygotowanych, takich jak prywatne firmy ochrony
osób i mienia, straże miejskie, a przede wszystkim -policja.

Aby zapobiec wtórnej wiktymizacji ofiar przemocy domowej, powinny zostać
zrealizowane następujące postulaty:

1. Skuteczne działania policji i prokuratury, które zapewnią im bezpieczeństwo i spokój, aby
mogły odzyskać stabilność emocjonalną.
2. Zapewnienie tymczasowego mieszkania i innego zabezpieczenia dla kobiet i dzieci, które
nie mogą liczyć na wsparcie rodziny ani przyjaciół.
3. Zapewnienie fachowej pomocy psychologicznej, która pomoże kobietom odzyskać
kontrolę nad ich życiem, zwiększy ich poziom akceptacji własnej osoby, zapewni
emocjonalne wsparcie i zrozumienie.
4. Fachowa pomoc prawna przy pisaniu różnego rodzaju pism oraz podczas rozpraw
sądowych.
5. Wzmocnienie efektywnych działań sądów, które przy wydawaniu wyroków uwzględniać
będą indywidualną sytuację danej rodziny i będą mieć na celu przede wszystkim dobro
najsłabszych jej członków.
6. Pomoc w odzyskaniu samodzielności finansowej, znalezieniu pracy.
7. Zorganizowanie lokalnego wsparcia dla poszkodowanej rodziny, która może zostać
ponownie zaatakowana przez agresora.
8. Udzielenie wsparcia emocjonalnego, okazanie współczucia i zrozumienia oraz
poszanowanie godności ofiary przemocy przez pracowników instytucji mających na celu
ochronę osób poszkodowanych.

42. Skutki wiktymizacji, potrzeby ofiar a prawa ofiar przestępstw

proces stawania się ofiarą, pokrzywdzenie, czyli doznanie krzywd i szkód w wyniku jakiegoś
zdarzenia, a także działania prowadzące do tego, że dana osoba staje się ofiarą przemocy.
Pokrzywdzenie obejmować może szkody materialne, krzywdy moralne, zmiany w psychice.
W ramach wiktymologii bada się rolę ofiary w genezie przestępstwa, ustala czynniki
decydujące o podatności wiktymizacyjnej i charakterystyki osób najbardziej narażonych na
stanie się ofiarą oraz poszukuje metod zapobiegania ewentualnej wiktymizacji, a także
możliwości tworzenia mechanizmów kompensowania pokrzywdzonym szkód wyrządzonych
przestępstwem. Badania pokazują, że każda wiktymizacja może zwiększać podatność na
ponowne stanie się ofiarą. Zwraca się uwagę na ryzyko wystąpienia wiktymizacji wtórnej,
kiedy ofiara przestępstwa ponownie doznaje krzywdy i cierpienia wskutek niewłaściwych
procedur procesowych. Chodzi np. o wielokrotne przesłuchiwanie ofiar przestępstw na tle
seksualnym.

Cykl przemocy - doświadczanie cyklicznych objawów

zespołu stresu pourazowego

u osób,

które przeżyły traumatyczne wydarzenia lub doświadczyły przemocy. Objawami tymi mogą
być:



koszmary senne

 poczucie grozy

 paraliż psychiczny



bezsenność

 stronienie od wspomnień i unikanie



hiperpobudzenie

Konsekwencja zespołu zaburzen stresu pourazowego jest proces stawania sie ofiara,
który nazywany jest wiktymizacja. Jest to pokrzywdzenie, czyli doznanie krzywd i szkód w
wyniku jakiegos zdarzenia, a tak_e działania prowadzace do tego, _e dana osoba staje sie
ofiara przemocy. Pokrzywdzenie takie obejmowac mo_e szkody materialne, krzywdy
moralne, zmiany w psychice. Wiktymizacja pierwotna to proces stwarzania sie ofiara w
wyniku popełnienia przestepstwa jego konsekwencja jest wyrzadzenie przez sprawce szkody
ofierze. Doznanie szkody podlega zazwyczaj subiektywnej ocenie, dlatego skutki
wiktymizacji ofiara odczuwa indywidualnie. Wiktymizacja degradujaco zmienia poczucie
to_samosci. Osoba pokrzywdzona traci podstawowe poczucie bezpieczenstwa, zaufanie do
siebie, zaczyn zle myslec o sobie.
Badania pokazuja, _e ka_da wiktymizacja mo_e zwiekszac podatnosc na ponowne
stanie sie ofiara. Zwraca sie uwage na ryzyko wystapienia wiktymizacji wtórnej, kiedy
ofiara przestepstwa ponownie doznaje krzywdy i cierpienia wskutek niewłasciwych procedur
procesowych. Chodzi np. o wielokrotne przesłuchiwanie ofiar przestepstw na tle seksualnym.
W przypadku wiktymizacji wtórnej osoba pokrzywdzona oprócz pokrzywdzenia
przestepstwem mo_e doznac powtórnie krzywd przez reakcje społeczenstwa na jej
pokrzywdzenie, jak niewiara w to, co pokrzywdzony mówi, pomniejszanie tragizmu
i znaczenia raniacych doswiadczen, jak równie_ obwinianie pokrzywdzonego lub naznaczanie
negatywnymi okresleniami. Wtórne pokrzywdzenie mo_e nastapic w skutek reakcji
najbli_szego otoczenia, w miejscu zamieszkania, pracy czy nauki. Takie reakcje otoczenia jak
ciekawosc, oburzenie czy potepienie srodowiska mo_e wywołac efekt stygmatyzacji co mo_e
utrudnic powrót ofiary do stanu przed popełnieniem przestepstwa. Równie_ organy scigania
i wymierzania sprawiedliwosci moga w sposób niezamierzony krzywdzic ofiare w sposób
wtórny. Efekt mo_e byc wywołany przez media poprzez przekazywanie informacji przez
media. Zdarza sie i_ ofiary o wiele bardziej odczuwaja skutki wiktymizacji wtórnej ni_
pierwotnej.
W ramach wiktymologii bada sie role ofiary w genezie przestepstwa, ustala czynniki
decydujace o podatnosci wiktymizacyjnej i charakterystyki osób najbardziej nara_onych na
stanie sie ofiara oraz poszukuje metod zapobiegania ewentualnej wiktymizacji, a tak_e
mo_liwosci tworzenia mechanizmów kompensowania pokrzywdzonym szkód wyrzadzonych
przestepstwem.

43. Czynniki ryzyka wiktymogennego w związku z wnioskami teorii kryminologicznych
O. Newmana, L. Cohena oraz biopsychospołecznymi

Są to czynniki które sprzyjają temu, że niektóre osoby częściej niż inne ulegają wiktymizacji

czynniki przestrzenne – ciasna zabudowa, nieoświetlone ulice, duże blokowiska. Bloki z
przechodnimi piwnicami i wieloma wyjściami. Taka architektura sprawia, że osoby tam
przebywające częściej niż inne ulegają wiktymizacji. Istotne jest zatem takie planowanie, aby
możliwa była większa obserwacja terenu i ludzi;

czynniki sytuacyjne związane ze stylem życia jednostki – osoby bardziej aktywne częściej
stwarzają okazję do stania się ofiarą przestępstwa;

czynniki związane z charakterystyką fizyczną, psychiczną i społeczną jednostki –
przyjmuje się, że potencjalny sprawca szuka potencjalnej ofiary. Wobec tego cechy fizyczne
(np. wiek, płeć), psychiczne, czy społeczne są związane z ryzykiem wiktymizacji. Badania
wskazują, że zwiększone ryzyko wiktymizacji dotyczy przede wszystkim ludzi młodych,
zamożnych, mieszkających w miastach.

44. Strach społeczny przed przestępczością, przyczyny z różnych perspektyw
badawczych i ich wykorzystywanie., w przeciwdziałaniu przestępczości.

 Definicja: strach przed przestępczością w obecnej doktrynie jest traktowany jako pewien

konglomerat myśli i odczuć, złożony ze składnika afektywnego (jest nim subiektywne
poczucie bezpieczeństwa lub niebezpieczeństwa, doświadczane w życiu codziennym oraz
strach przed wiktymizacją, dotyczący wszystkich możliwości stania się ofiarą przestępstwa),
kognitywnego (jest nim ocena rozwoju przestępczości oraz prawdopodobieństwa
wiktymizacji) i konatywny, czyli behawioralny (jego wskaźnikiem są przedsiębrane przez
jednostkę środki ostrożności w celu zabezpieczenia się przed przestępstwem, tak obronne
typu instalacji dodatkowych zamków czy alarmów jak i uchylania się, polegające na unikaniu
pewnych miejsc, sytuacji czy kontaktów ocenianych jako niebezpieczne).

 Wyjaśnienie strachu przed przestępczością: jest on wyjaśniany z trzech perspektyw:
o wiktymizacyjnej: wyjaśnia strach na płaszczyźnie indywidualnej, opierając się na założeniu,

że jest on rezultatem indywidualnych doświadczeń wiktymizacyjnych; powoduje to, że osoba
wiktymizowana ujawnia wyższy poziom strachu przed przestępczością niż osoba bez
doświadczenia wiktymizacyjnego oraz że częściej stosuje środki ostrożności

o kontroli społecznej: wyjaśnia strach na płaszczyźnie małych społecznych, przyjmując, że jest

on konsekwencją rozpadu poczucia więzi i utraty nieformalnej kontroli społecznej; na jego
występowanie mogą mieć wpływ tak realny rozpad więzi spowodowany dezorganizacją
społeczną, jak również postrzeganie zewnętrznych objawów nieporządków jako oznak
rozpadu

o problemu społecznego: wyjaśnia strach na płaszczyźnie dużych struktur społecznych,

zwracając uwagę na rolę środków masowego przekazu w kreowaniu problemów społecznych
i wskazując, że strach przed przestępczością może być konsekwencją ich działania; ten
medialny obraz może służyć manipulacji nastrojami społecznymi
Budowane modele dla wyjaśniania strachu przed przestępczością są różne w zależności od
poziomu, na którym jest on wyjaśniany. Model jednostkowy jest oparty zazwyczaj na
trójskładnikowej koncepcji strachu przed przestępczością i zawiera zmienne opisujące
indywidualną charakterystykę jednostki, społeczne położenie (gęstość zaludnienia,
segregacja, poziom przestępczości itp.), percepcję dezorganizacji społecznej (przejawów
wandalizmu, alkoholizmu, narkomanii itp.), kognitywną ocenę (ryzyka, podatności, poziomu
przestępczości, pracy policji itp.), bezpośrednie i pośrednie doświadczenie z przestępczością
oraz środki ostrożności zabezpieczające przed wiktymizacją. Dane dostarczane przez te
badania wskazują, że:
Cechy społeczno-demograficzne jednostki są istotne dla odczuwanego poczucia
bezpieczeństwa, strachu przed przestępczością, oceny rozwoju przestępczości, ryzyka
wiktymizacji oraz podejmowanych środków w celu zabezpieczenia się przed przestępczością:
mężczyźni, młodsi, z wyższym wykształceniem, stanu wolnego czują się bardziej bezpieczni;
kobiety, osoby starsze, z niższym poziomem wykształcenia, osoby zamężne czują się mniej
bezpiecznie; środki ostrożności częściej są podejmowane przez osoby młodsze niż starsze,
osoby z wyższym niż niższym wykształceniem, o wyższym statusie społeczno-
ekonomicznym niż o niższym, zamężne niż wolne

Strach przed przestępczością jest związany z miejscem funkcjonowania jednostki:
odczuwanie zwiększonej obecności policji zwiększa poczucie bezpieczeństwa jednostki oraz
sposób postrzegania przestępczości w miejscu i poza miejscem zamieszkania; osoby, które
oceniają oświetlenie uliczne jako zbyt ciemne, posiadają więcej środków zabezpieczających i
odczuwają większy strach przed wiktymizacją niż osoby oceniające je jako wystarczająco
jasne; osoby, które często znajdują się w miejscach stwarzających dogodne warunki dla
popełniania przestępstw, wzrost przestępczości w miejscu swego zamieszkania postrzegają
jako większy, a ryzyko wiktymizacji oceniają wyżej niż osoby, które czynią to rzadziej; ilość
środków zabezpieczających przed przestępczością rośnie wprost proporcjonalnie do gęstości
zaludnienia na danym terenie

o bezpośrednie doświadczenie wiktymizacyjne ma wpływ na prognozowanie ryzyka

wiktymizacji: osoby z doświadczeniem wiktymizacyjnym częściej ryzyko wiktymizacyjne
oceniają jako wyższe

o pośrednie doświadczenie wiktymizacyjne może wpływać na poczucie bezpieczeństwa:

większa ilość informacji o przestępczości oraz o jej ofiarach może zmniejszać poczucie
bezpieczeństwa

 Poziom strachu przed przestępczością w Polsce: określenie go jest niezmiernie trudne, z

uwagi na brak całościowych badań dotyczących tego problemu. W latach 90-tych CBOS
rozpoczął monitoring poczucia zagrożenia przestępczością obywateli według kryteriów
poczucia bezpieczeństwa w skali kraju, miejsca zamieszkania oraz osobistego zagrożenia. Na
pytanie o bezpieczeństwo kraju jako całości, około trzech czwartych respondentów w
ostatnich latach odpowiedziało negatywnie; odwrotnie wypadły testy związane z drugim
kryterium, przy czym w swoim miejscu zamieszkania najbezpieczniej czuli się mieszkańcy
wsi i małych miast, mniej bezpiecznie zaś dużych i największych miast. Obawa o możliwość
stania się ofiara natomiast występuje u dwóch trzecich obywateli, przy czym 15% odczuwa ją
w znacznym stopniu. W badaniach ogólnego poziomu lęku, obawa przed wiktymizacją wła-
sną lub kogoś z rodziny zajęła trzecie miejsce, po lęku o stan zdrowia i lęku przed obniżeniem
obecnego poziomu życia rodziny. Ponadto, dwie trzecie obywateli uznało w podobnym
badaniu, że przestępczość w bardzo poważnym stopniu zagraża krajowi, stawiając ją na
pierwszym miejscu przed bezrobociem i rządami niekompetentnych osób.

45. Przyczyny przestępczości nieletnich po stronie rodziny i uzasadnienie teoretyczne.

Przestępczość wśród nieletnich stanowi poważny problem na całym świecie, również w
Polsce. Problem ten nasilił się po drugiej wojnie światowej, szczególnie w krajach wysoko
rozwiniętych. Jako główne czynniki, które miały wpływ na powstanie tego zjawiska można
było wskazać między innymi: dynamiczny rozwój cywilizacji, postęp techniczny oraz szybki
proces urbanizacji. Od 1990 roku w Polsce zaczęto odnotowywać stały wzrost liczby
przestępstw dokonywanych przez nieletnich, jednakże wskaźniki przestępczość wśród
polskich dzieci i młodzieży jest znacznie niższy niż wśród dorosłych.
Według prof. B. Hołysta podstawowymi bodźcami determinującymi przestępczość
wśród nieletnich są:

 chęć zdobycia pieniędzy lub innych środków materialnych,

 zaimponowanie w środowisku,
 namowa znajomych, zwłaszcza członków grupy do której przynależy nieletni
 chęć przebywania i realizowania się w grupach nieformalnych,
 powielanie wzorców i zachowań mających swoje źródło w domu rodzinnym,
 poczucie bezkarności w stosunku do czynów już popełnionych,
 poszukiwanie akceptacji, w sytuacji, gdy brakuje mu jej w środowisku rodzinnym.

Jednym z głównych czynników motywujących młodzież do popełniania czynów
karalnych jest podłoże psychologiczne. Jak wskazuje Monika Semczuk – Sołek okres
dojrzewania jest bardzo ważnym dla młodych ludzi etapem, gdyż jest to czas, w którym w
życiu dziecka zachodzą biologiczne, społeczne i psychologiczne zmiany. Mimo to, dorośli
bagatelizują problemy młodzieży, traktując je powierzchownie i nie przywiązując do nich
większej uwagi. Także kolejnym ze znaczących czynników mających wpływ na rozwój
dziecka jest pozbawienie go warunków niezbędnych do jego rozwoju. Tak jest w sytuacji
deprywacji opieki rodzicielskiej. Może ona przybierać różne formy: od braku zapewnienia
podstawowych warunków socjalnych do braku miłości i uwagi, w szczególności w przypadku
nieobecności jednego lub obojga rodziców. Autorka artykułu zwraca uwagę także na sytuację,
w której wiele dzieci pozbawionych jest normalnej rodzicielskiej opieki w okresie
niemowlęcym i wczesnego dzieciństwa wykazuje niedostosowany rozwój osobowości,
co w przyszłości może doprowadzić do wystąpienia u nich psychopatologii. Dzieci wcześnie
osierocone w okresie adolescencji i w wieku dojrzałym przejawiają różnorodne zaburzenia o
charakterze neuropatycznym i psychopatycznym, jak również wykazują one większą postawę
aspołeczną. Kolejnym czynnikiem wpływającym na przestępcze zachowania wśród
młodzieży są nadużycia rodzicielskie wobec dzieci o charakterze fizycznym,
jak i seksualnym, co może prowadzić do rozwoju tendencji do agresywności fizycznej i
werbalnej, jak również do skłonności agresywnych w dorosłym życiu (bardziej podatnym na
tego rodzaju agresywność są mężczyźni maltretowani w dzieciństwie). Wartym zwrócenia
uwagi jest także fakt dominującej roli matki w rodzinie. Skutki tego zjawiska są dwojakie: w
przypadku dziewczynek wpływają one na nieśmiałość i zahamowanie, natomiast wśród
chłopców mogą wzbudzić one agresywność, nadmierną impulsywność, jak i szczególną
wrogość wobec dziewcząt. Postawa odtrącająca rodzica sprzyja kształtowaniu się
u dziecka agresywności, nieposłuszeństwa, kłamstwa, zahamowania rozwoju uczuć
społecznych i postaw antyspołecznych. Następnym czynnikiem wpływającym na wzrost
przestępczości wśród nieletnich jest alkoholizm rodziców. Dzieci alkoholików częściej
wagarują i nadużywają różnych substancji chemicznych oraz są bardziej narażone na
zaburzenia zachowania i przestępczość.
46.

Jak można uzasadnić teoriami kryminologicznymi występujące masowe zakłócenia

porządku na sportowych imprezach.

Jak można uzasadnić teoriami kryminalistycznymi występujące masowe zakłócenia porządku
na sportowych imprezach? Według ustawy z 2009 r. o bezpieczeństwie imprez masowych
masowa .Masowa impreza sportowa to impreza spełniająca wymogi masowej mająca na celu
współzawodnictwo sportowe lub popularyzowanie kultury fizycznej. Należy nadmienić, iż
gromadzenie i przetwarzanie informacji dotyczących bezpieczeństwa masowych imprez
sportowych odbywa się w celu zapobiegania oraz zwalczania przestępstw i wykroczeń
związanych z tymi imprezami. Niewątpliwie masowe zakłócenia na imprezach sportowych
mogą być uzasadnione poprzez pewne teorie kryminologiczne. Naprzeciw wychodzą nam
psychoanalityczne teorie zachowań agresywnych. Według Freuda siły napędowe działalności
ludzkiej to nieświadome popędy i instynkty, które wytwarzają energię. Często kibice na

stadionach sportowych zachowują się w sposób agresywny, gdyż kierują nimi emocje,
wewnętrzna energia, której muszą dać upust. W wyjaśnieniu powyższego zagadnienia
pomocna może być modyfikacja teorii Berkowitza. Według niej frustracja rodzi gniew, a on
prowadzi do stanu gotowości do agresji. W miejscach, gdzie możemy spotkać wiele osób
nietrudno o konflikt. Czasem jedno słowo, czy gest wystarczy, by wzbudzić stan frustracji,
który w dalszym skutku pociąga za sobą agresję. Ponadto w wyjaśnieniu opisywanego
problemu może być pomocna teoria Fromma nawiązująca do obronnych zachowań
agresywnych. Kibice są często wulgarni i często bez powodu mogą atakować innych. Sama
spotkałam się z taką sytuacją, kiedy fan jednej drużyny miał pretensje do przeciwnika tylko o
to, że nosił szalik swojego ulubionego klubu. W rezultacie odpowiedzą na takie zaczepki
mogą być zachowania i charakterze agresywnym. Podczas moich rozważań chciałabym
zwrócić uwagę na teorie uczenia się zachowań przestępczych. Niektórzy widząc agresywne
zachowania kibiców mogą je zaobserwować i zapamiętać. Osoby znajdujące się w podobnym
środowisku, dla których kibic może być liderem mogą chcieć naśladować swojego mistrza, co
może doprowadzić do tego, że taka osoba będzie agresywna. Także może tutaj mieć znaczenie
teoria bezpiecznej przestrzeni. Brak odpowiednich zabezpieczeń może stanowić okazję do
popełnienia przestępstw.

47. Opisz bezrobocie jako czynnik kryminogenny i wiktymizacyjny.

Czynniki kryminogenne są to uwarunkowania i okoliczności istotnie skorelowane
z przestępczością oraz dewiacyjnymi zachowaniami poszczególnych osób, a związek ten
będzie mocno udokumentowany doświadczeniem w zakresie spraw ludzkiego życia lub
badaniem indywidualnych przypadków. Jednym z wielu zjawisk społecznych o znamionach
kryminogennych jest bezrobocie. Brak możliwości podjęcia pracy może być źródłem
nasilenia zachowań społecznie niepożądanych o charakterze kryminogennym. Przymusowa
bezczynność i nieuregulowany tryb życia sprzyjają takim zaburzeniom jak apatia, załamania
nerwowe, bezsenność, alkoholizm, samobójstwa. Trudności w znalezieniu pracy i postępujące
wyczerpywanie się zasobów finansowych prowadzą do poczucia nieprzydatności dla
społeczeństwa, narastającej agresji i chorób wymagających pomocy lekarskiej lub leczenia
szpitalnego – zaburzeń snu, alkoholizmu, nikotynizmu i zażywania leków uspokajających.
Przestępstwa spowodowane bezrobociem to głównie kradzieże, rozboje, pobicia, niszczenie
mienia. Przy dłuższym okresie pozostawania bez pracy rozpoczyna się proces destrukcji.
Wyraża się on brakiem kontaktu z kolegami, izolacją społeczną, brakiem zaufania do samego
siebie, spadkiem kondycji intelektualnej i zwiększonymi trudnościami znalezienia nowej
pracy. Stan wymuszonej bezczynności sprzyja powstawaniu konfliktowych sytuacji oraz
rozpowszechniania się uzależnień, kreuje patologiczne rodzaje zachowań a w rezultacie
odbija się to niekorzystnie na jakości życia społecznego.

Wiktymizacja jest procesem stawania się ofiarą. Charakteryzuje się pokrzywdzeniem,

czyli doznaniem w wyniku jakiegoś zdarzenia, a także działaniem prowadzącym do tego, że
dana osoba staje się ofiarą przemocy. Pokrzywdzenie obejmować może szkody materialne,
krzywdy moralne, zmiany w psychice. Osoba bezrobotna może stać się ofiarą, poprzez
popadanie w stany depresyjne a przez to sprawia wrażenie osoby bezsilnej i pojmowanej jako
łatwy cel przestępstwa.

48. Jakie tendencje w ciągu ostatnich 25 lat występują w obrazie przestępczości w
Polsce. Gdzie leżą przyczyny zmian.



Statystyka przestępczości wykazuje od kilkudziesięciu lat tendencje spadkowe. Jest to

spowodowane polepszeniem się technik kryminalistycznych, wcześniejszą wykrywalnością
przestępstwa oraz powstaniem wyspecjalizowanych organów do ścigania przestępstwa. Mimo
to, iż spadają tendencje przestępcze dotyczące drobnych przestępstwa to jednak nasila się
profesjonalizacja i uzawodowienie sprawców w ramach przestępczości zorganizowanej.



Afery gospodarcze przysparzają niezwykłych wprost dochodów dla przestępców i

strata państwa. Przykładowo, w ramach prowadzonych od 1998 roku ponad 100 śledztw
dotyczących afery paliwowej, w których ujawniono przynajmniej nieuczciwe 1263 firmy,
straty wynoszą ponad 10 miliardów złotych. Według danych statystycznych KGP ujawnione
straty, w wyniku przestępstw gospodarczych jako nielegalny obrót, łapówki i uszczuplenia
podatkowe wynosiły około 4 miliardy zł. rocznie. Ostatnie analizy kryminologów wskazują,
że ponoszenie skutków kosztów całej przestępczości w Polsce włącznie z kosztami ścigania i
utrzymania przestępców to 135miliardów złotych rocznie, co powoduje uszczuplenie ok. 15
% wszystkich dochodów budżetowych.



Dominują więc przestępstwa kryminalne, lecz coraz częściej pojawiają się

przestępstwa gospodarcze, skarbowe, korupcyjne,



Mapy przestępcze Polski pokazują, iż przestępczość rozwija się w wielkich miastach,

aglomeracjach – ludzie są tam bardziej anonimowi, jest dostęp do lepszego zasobu osób,
materiałów, możliwości,



Polskie Badanie Przestępczości przeprowadzone na zlecenie KGP w styczniu 2007,

2008, 2009, 2011 i 2012 roku. Polaków zapytano o ich poczucie bezpieczeństwa podczas
spacerów w swojej okolicy po zmroku. W 2007 roku 70,1% respondentów odpowiedziało, że
wychodząc po zmroku czują się bezpiecznie. Wskaźnik ten wzrastał w kolejnych latach i
wyniósł 80,2% na początku 2012 roku. Jednocześnie odsetek osób, które nie czuły się
bezpiecznie, zmalał z poziomu 26,2% w roku 2007 do 16,7% na początku 2012,



Przestępczość narkotykowa – wykazuje tendencję wzrastającą szczególnie od 2008

roku gdyż w 2010 roku wszczęto 20 832 postępowań w sprawach narkotykowych, czyli o
2,8% więcej niż w analogicznym okresie roku ubiegłego. Liczba ujawnianych tego typu
czynów rośnie od 1999 roku, kiedy to w Polsce wszczęto 4.225 postępowań, czyli około 1/5
aktualnie wszczynanych postępowań. Skuteczność ścigania, czyli wykrywalność
wynosi97,7% i jest nieznacznie wyższa (o 0,6%) aniżeli rok wcześniej. Przyczyna: wzorce
zachodu, lekki styl życia, wpływ internetu.



Oceniając skuteczność Policji w miejscu zamieszkania respondentów w walce z

przestępczością, w 2007 roku 56,3% badanych odpowiedziało, że Policja jest skuteczna. Na
początku roku 2012 odsetek ten wzrósł do 67,2%,



W badaniach PBP Polacy dobrze ocenili także pracę policjantów, którzy pełnią służbę

w okolicy ich miejsca zamieszkania. W ciągu pięciu lat odsetek osób, które uważają, że
policjanci pracują dobrze, wzrósł z 62,3% roku 2007 do 69,4% na początku roku 2012,



Rekordowy spadek kradzieży samochodów – aż o 31 proc. co oznacza, że było ich

mniej o 11.220 • spadek kradzieży z włamaniem - o 20,4 proc było ich mniej o 36.181, spadek
kradzieży cudzej rzeczy - o 13,2 proc. oznacza, że było ich mniej o 34.431,spadek
przestępstw rozbójniczych - o 14,8 proc. co oznacza, że było ich mniej o 5.002, w tym spadek
rozbojów z użyciem broni lub niebezpiecznego narzędzia o 21,3 proc, co oznacza, że było ich
mniej o 674, spadek przestępstw zgwałcenia - o 5,1 proc. było ich mniej o 82,



Jeśli surowość sądów oceniać po liczbie więźniów, to ta rośnie. W 1997 r. mieliśmy

148,5 więźniów na 100 tys. mieszkańców, a w 2007 - 230,3. Najwięcej wyroków (57 proc.) to
wyroki do dwóch lat. Karę powyżej trzech lat odbywa 29 proc. skazanych.



Analizowane tu dane statystyczne są jedynie drobnym fragmentem efektów niezwykle

trudnej działalności Policji. W wielu kategoriach przestępstw dane statystyczne budzą wiele
wątpliwości. Jedną z takich dziedzin są przestępstwa w cyberprzestrzeni. Nie doszło jeszcze
do określenia pełnej typologii tego typu sprawców przestępstw, chociaż istnieją już
przyczynkarskie wyniki badań, w których haker myłby stać się wdzięcznym polem do badań
kryminologicznych, kryminalistycznych, psychologicznych czy nawet medycznych35.
Kolejnym mankamentem jest brak badań osobopoznawczych, które mogłyby przyczynić się
do powstania takiej typologii oraz ustalić czynniki przyczynowe przestępczości
komputerowej. Polska literatura kryminologiczna ma wprawdzie cenną pozycję w zakresie
badań osobopoznawczych, której autorem jest L. Tyszkiewicz, lecz z oczywistych względów,
wspomniana praca nie uwzględniała wówczas metod badania tak specyficznych sprawców
jakimi są obecnie tego typu sprawcy36. Aktualnie uzupełnia się indeks tych przestępstw, jak
ostatnio o stalking.

 Związek pomiędzy warunkami życia a zagrożeniem przestępczością zauważany jest od

dawien dawna. Według danych zebranych przez Biuro Narodów Zjednoczonych ds.
narkotyków i przestępczości (UNODC), do największej ilości morderstw dochodzi w słabo
rozwiniętych, zmagających się z problemem ubóstwa, krajach – głównie afrykańskich i
południowoamerykańskich. Przykładowo, w 2012 r. w Zambii ilość popełnionych z
premedytacją zabójstw wyniosła aż 38 w przeliczeniu na 100 tys. mieszkańców. W Kolumbii
tymczasem wskaźnik ten wyniósł 31,4. Zdecydowanie lepszymi statystykami mogą pochwalić
się np. Japonia (0,4), Luksemburg i Norwegia (po 0,6) – zamożne kraje należące do grupy
wysoko

rozwiniętych.

W przypadku Polski pogarszające się wskaźniki dotyczące przestępczości skorelowane są
m.in. z poziomem bezrobocia. Przyczyny odnotowanych w „Diagnozie społecznej 2013”
negatywnych trendów są prostsze do zrozumienia, jeśli porówna się wysokość bezrobocia
rejestrowanego obecnie i przed dwoma laty. Stopa bezrobocia wynosi aktualnie (dane GUS za
wrzesień) równe 13 proc., czyli jest znacznie wyższa niż we wrześniu 2011 r. (11,8 proc.).
Wśród młodych Polaków bezrobocie powoli zbliża się do 30 proc.

Polska znajduje się również w grupie państw członkowskich, w których proporcjonalnie
najwięcej obywateli żyje w biedzie. Szacunki są różne. Problem ubóstwa dotyczy – zależnie
od przyjętej metodologii – od 0,9 do nawet 9 mln Polaków.

Na współzależność obu zjawisk zwrócił niedawno uwagę Instytut Badań Strukturalnych
(IBS). W raporcie „Zatrudnienie w Polsce 2011. Ubóstwo a praca” zarekomendował – w celu
ograniczenia negatywnych skutków – m.in. reformę systemu pomocy socjalnej, tak aby
wsparcie trafiało do osób najmocniej go potrzebujących, oraz zwiększenie pomocy dla osób
poszukujących

pracy.

Bez poprawy poziomu życia i ograniczenia skali biedy zmniejszenie przestępczości będzie –
zdaniem ekspertów – zadaniem raczej niewykonalnym.

50. czy mozna zapobiegac samobojstwom dzieci?kto i w jaki sposob i jakie teorie i jakie
dyrektywy

Najczestsze przyczyny samobójstw nastolatków:

-depresja,

-anoreksja lub bulimia,

-zaburzenia osobowościowe,

-zaburzeniami psychotyczne

-alkoholizm,

-problemy rodzinne,

-zawody miłosne

- Nastawienie na osiągnięcia w nauce; wysokie wymagania przy braku wsparcia.

- Negatywny klimat społeczny: bezosobowe relacje nauczycieli z uczniami

i rodzicami, obojętność lub wrogość, nieznajomość problemów i potrzeb uczniów;

dezintegracja zespołów klasowych; chaos i brak dyscypliny lub nadmierna

dyscyplina i restrykcje; przemoc rówieśnicza i brak zdecydowanej reakcji na nią ze

strony nauczycieli.

- Tolerowanie lub niezauważanie kontaktów uczniów ze środkami psychoaktywnymi.

- Brak oferty zajęć rozwijających zainteresowania uczniów.

- Brak oferty pomocy psychologiczno-pedagogicznej.

Czynniki chroniące młodzież przed samobójstwem29,30,31:

- Spójna rodzina (której członkowie wymagają od siebie nawzajem, okazują

zainteresowanie i udzielają wsparcia).

- Dobra umiejętność stawiania czoła trudnościom.

- Osiągnięcia szkolne.

- Poczucie więzi ze szkołą.

- Dobre relacje z rówieśnikami w szkole.

- Mała dostępność środków umożliwiających skuteczne pozbawienie się życia (broni

palnej, leków, trucizn).

- Umiejętność poszukiwania pomocy i porady u innych.

- Umiejętność kontrolowania impulsów.

- Umiejętność rozwiązywania problemów i konfliktów.

- Integracja ze środowiskiem; okazje do uczestnictwa w działaniach, wydarzeniach

szkolnych i kołach zainteresowań.

- Poczucie sensu życia, zaufania do siebie i innych.

- stabilne środowisko

- dostęp do pomocy psychologiczno-pedagogicznej i medycznej

- odpowiedzialność za innych (kolegów, zwierzęta domowe itp.)

- religijność

Choć profilaktyka depresji i samobójstw wśród dzieci i młodzieży szkolnej jest stosunkowo

szeroko wdrażana od co najmniej dziesięciu lat (zwłaszcza w USA i Wielkiej Brytanii), tylko

niektóre programy są poddawane ewaluacji, a metodologia ewaluacji pozostawia wiele do

życzenia. Dopiero niedawno podjęto szerokie badania nad zawartością i skutecznością

programów w tym obszarze (Kimokeo, 2003)40. Wyniki wskazują jednoznacznie, że:

 Krótkie programy koncentrujące się na samobójstwach lub depresji, oderwane od

rzeczywistych problemów szkoły, są nieskuteczne, a nawet mogą być szkodliwe.

 Ze względu na wyjątkowo złożone, wieloczynnikowe uwarunkowania depresji

i samobójstw efektywny może być jedynie ekologiczny model profilaktyki

uwzględniający zarówno eliminowanie lub osłabianie wszelkich modyfikowalnych

czynników ryzyka (indywidualnych, rodzinnych, szkolnych, środowiskowych), jak

i wzmacnianie czynników chroniących; prowadzenie działań długofalowych na kilku

poziomach).

Wskazówek dotyczących kierunków działań i głównych zadań dostarczają lista czynników

ryzyka i czynników chroniących dotyczących depresji młodzieńczej oraz lista czynników

ryzyka i czynników chroniących dotyczących samobójstw, zamieszczone w I. i II. części

poradnika.

Są to te same czynniki, które generują agresywne zachowania uczniów, spadek motywacji

i trudności z nauką, wagary i sprzyjają eksperymentowaniu ze środkami psychoaktywnymi.

Eliminacja wewnątrzszkolnych czynników ryzyka powinna stanowić jeden z głównych celów

profilaktyki.

Działania szkoły powinny obejmować trzy poziomy profilaktyki. Zgodnie z nową

klasyfikacją są to: profilaktyka uniwersalna, profilaktyka selektywna i profilaktyka

wskazująca. Każdy poziom uwzględnia zadania dostosowane do stopnia zagrożenia:

1. Poziomy profilaktyki

A. Promocja zdrowia i profilaktyka uniwersalna, adresowana do wszystkich uczniów,

rodziców i nauczycieli (pierwszorzędowa według starego podziału):

 Szkolenie nauczycieli i innych pracowników szkoły w zakresie potrzeb rozwojowych

dzieci, bezpieczeństwa oraz umiejętności wychowawczych.

 Powołanie i przeszkolenie zespołu ds. sytuacji kryzysowych, wypracowanie procedur

reagowania. W skład zespołu powinien wchodzić dyrektor lub jego zastępca,

psycholog/pedagog, pielęgniarka (jeśli jest zatrudniona) i kilku wychowawców

(stosownie do liczby uczniów w szkole).

 Kreowanie zdrowego wspierające środowiska w szkole; Dbanie o dobry klimat

fizyczny i społeczny, w tym:

 Budowanie dobrych relacji nauczycieli z uczniami i rodzicami oraz pomiędzy

uczniami (działania integracyjne zapobiegające stygmatyzacji i odrzuceniu).

 Ustalenie jasnej polityki dotyczącej zachowania się uczniów. Zdecydowana

niezgoda na przemoc. Konsekwentne reagowanie nauczycieli na wszelkie jej

przejawy, ochrona i wsparcie dla ofiar przemocy.

 Wzmacnianie odporności uczniów poprzez uczenie najważniejszych umiejętności

psychologicznych i społecznych, w tym: radzenia sobie z emocjami i stresem,

poszukiwania pomocy i udzielania jej; rozwiązywania konfliktów, przewidywania

konsekwencji własnych działań itp.

 Podnoszenie samooceny dzieci i nastolatków poprzez dostarczanie okazji do

rozwijania zainteresowań i przeżycia sukcesu.

 Wzmacnianie więzi ze szkołą poprzez angażowanie uczniów w szkolne projekty

i wydarzenia.

 Zwiększanie kompetencji wychowawczych rodziców – spotkania poświęcone

potrzebom i problemom dzieci w różnych fazach rozwojowych, treningi komunikacji

budujące kontakt i więź z dzieckiem.

 Wskazanie osób, do których można się zwrócić o poradę i pomoc.

Osoba ta powinna być dostępna i przygotowana do udzielania pomocy.

Podstawowa profilaktyka samobójstw nie koncentruje się więc na samobójstwach

i nie zakłada nadzwyczajnych działań. Budowanie pozytywnego klimatu oraz uczenie

umiejętności psychologicznych i społecznych zapobiega różnym zachowaniom ryzykownym,

ale także zwiększa dyscyplinę w klasach i poprawia efektywność nauczania.

B. Profilaktyka selektywna - adresowana do grup zwiększonego ryzyka (uczniowie

z problemami zdrowotnymi, ekonomicznymi, rodzinnymi, z trudnościami w nauce

i zachowaniu, źle adaptujący się):

 Zbieranie informacji o potrzebach i trudnościach uczniów, uważna

obserwacja dla oszacowania ryzyka.

 Pomoc w nauce, udzielanie wsparcia i budowanie motywacji, indywidualizacja

nauczania.

Włączanie w grupę rówieśniczą.

 Włączanie do dodatkowych programów rozwijających umiejętności

psychologiczne i społeczne.

 Zacieśnianie współpracy z rodzicami.

C. Profilaktyka wskazująca - dla poszczególnych uczniów z grupy wysokiego ryzyka

(po próbie samobójczej, eksperymentujących ze środkami psychoaktywnymi):

 Stała dyskretna obserwacja prowadzona przez przeszkolonych pracowników

szkoły (w tym personel pomocniczy).

 Udzielanie wsparcia przez nauczycieli i pomocy w nauce.

 Stała współpraca z rodzicami, podjęcie interwencji z udziałem rodziców,

wspólne opracowanie strategii pomocy dla ucznia.

 Opieka szkolnego specjalisty, udzielanie wsparcia i pomocy w rozwiązywaniu

trudności.

 Kierowanie ucznia do specjalistów w środowisku lokalnym celem

przeprowadzenia indywidualnej diagnozy i ewentualnego podjęcia terapii,

stała współpraca z nimi.

 Kierowanie rodziców na treningi umiejętności lub nakłanianie ich do

skorzystania ze specjalistycznej pomocy, w tym terapeutycznej.

51. MEDIACJA JAKO METODA ROZWIĄZYWANIA SPORÓW miedzy sprawcą
przestępstwa i jego ofiarą. Zasady i możliwości stosowania.

Mediacja stanowi podstawową i najbardziej znaną metodę rozwiązywania sporów, na których
określenie zbiorczo używa się akronimu ADR . ADR to wiele różnych metod polegających na
rozwiązywaniu konfliktu przez strony, alternatywnych do postępowania sądowego.

Ceniona jest w środowisku prawniczym w Stanach Zjednoczonych i funkcjonująca także w
Polsce. Określa się tę instytucję jako „metodę rozwiązywania sporu z udziałem mediatora
-bezstronnej osoby trzeciej, której zadaniem jest pomoc skonfliktowanym stronom w
osiągnięciu rozwiązania satysfakcjonującego dla wszystkich".

Elementami wyróżniającymi mediację wśród innych postępowań służących rozstrzyganiu
sporów są w szczególności:

 tryb postępowania spornego odbiegający od trybu przyjętego w typowym procesie

sądowym,

 umożliwienie nieantagonistycznego zakończenia sporu,

 udział w niej osoby trzeciej (mediatora), co jest szczególnie charakterystyczne dla tej

formy rozstrzygania sporów,

 brak proceduralnego, charakterystycznego dla postępowań sądowych, formalizmu.

Mediacja karna jest nazywana mediacją między ofiara-sprawca. Jedna z możliwych dróg
postępowania wobec konfliktów, które regulowane są przez kodeks prawa karnego (np.
kradzież, napad, rabunek, pobicie, uszkodzenie mienia). Opiera się na spotkaniach trzech
stron – ofiary, sprawcy oraz mediatora. Źródłem koncepcji mediacji karnej jest idea
sprawiedliwości naprawczej

Centralnym punktem w mediacji karnej jest osoba poszkodowana, jej uczucia (tj. złość,
smutek, strach, upokorzenie, wstyd), obawy, potrzeby i oczekiwania wobec dalszego
zachowania sprawcy tj. rekompensaty czy zadośćuczynienia (np. publiczne przeprosiny,
odszkodowanie finansowe, naprawa zniszczonej rzeczy).

Celem mediacji karnych jest:

 osiągniecie pozasądowego porozumienia między ofiarą a sprawcą,

 oferta rozmów odciążających skierowanych do ofiary,

 osiągnięcie rozwiązania rekompensującego osobie poszkodowanej wyrządzoną

szkodę,

 poniesienie odpowiedzialności przez sprawcę za popełniony czyn, możliwość

naprawienia błędu,

 odsunięcie od sprawcy perspektywy kary więzienia, która nie jest równoznaczna ze

zrozumieniem przez niego wyrządzanej szkody.

Stosowanie mediacji karnych ma szczególne znaczenie dla osób młodych, niepełnoletnich,
które po raz pierwszy w życiu popełniły czyn karalny

Wyróżniamy dwie kategorie sprawców: egosyntoniczni i egodystoniczni.

Ci z pierwszej to m. in.: zabójcy z chęci zysku, sprawcy większości rozbojów, zawodowi
złodzieje, dominująca część oszustów, przywódcy oraz członkowie zorganizowanych grup
przestępczych, terroryści. Ci ludzie po popełnieniu przestępstwa w zasadzie nie odczuwają
wyrzutów sumienia ani nie mają współczucia dla ofiary. Czynnikiem sprawczym
przestępstwa są bowiem głównie ich przekonania moralne. Także po opuszczeniu więzienia
mogą być groźni.

W wypadku sprawców egodystonicznych sytuacja jest inna. To, co zrobili, kłóci się w różnym
stopniu z ich moralnością. Znajdują się oni w stanie dysonansu między przestępstwem a tym,
co uważają za dobre, właściwe. Tacy przestępcy to zwłaszcza: zabójcy w stanie silnego
wzburzenia, część sprawców uszkodzeń ciała, osoby dopuszczające się zagarnięcia mienia
wskutek niedostatku, młodzi ludzie kradnący lub niszczący mienie z namowy bądź głupoty,
osoby popełniające przestępstwa nieumyślne. Ci skazani z reguły nie powtarzają przestępstw,
a więc po zwolnieniu nie będą zagrożeniem".

ZASADY STOSOWANIA I MOŻLIWOŚC STOSOWANIA MEDIACJI

Do podstawowych zasad mediacji zaliczamy;

1. Dobrowolność. Postępowanie mediacyjne jest dobrowolne. Sąd, a w postępowaniu
przygotowawczym prokurator lub policja może z inicjatywy lub za zgodą pokrzywdzonego i
oskarżonego skierować sprawę do postępowania mediacyjnego między pokrzywdzonym i
oskarżonym, (art. 23a § 1 kpk).

W przypadku niewyrażenia zgody na rozpoczęcie lub kontynuowanie mediacji przez którąś ze
stron postępowania, mediacja zostaje przerwana.

Brak zgody stron/y na udział w mediacji nie pociąga za sobą żadnych negatywnych skutków.
Strona ma prawo do nie wyrażenia zgody na udział w mediacji oraz wycofania zgody na
każdym etapie postępowania. Uczestnictwo w mediacji nie może być wykorzystane przez
organ prowadzący postępowanie karne, jako dowód przyznania się do winy.

Postępowanie mediacyjne może być wszczęte na każdym etapie sprawy i to zarówno w toku
postępowania przygotowawczego jak i postępowania sądowego.

2. Akceptowalność. Oznacza zgodę stron na osobę mediatora i warunki mediacji

3. Poufność. Postępowanie mediacyjne jest poufne; uzyskane w jego trakcie informacje nie
mogą być wykorzystywane ani przez mediatora, ani na użytek dalszego postępowania
karnego.

4. Bezstronność. Mediator nie popiera żadnej ze stron, pomaga jedynie obu stronom w
pełnym uczestniczeniu i osiąganiu korzyści z mediacji. Dba o równowagę między stronami w

trakcie prowadzenia mediacji. Każda ze stron może poinformować mediatora jeżeli czuje, że
mediator jest stronniczy.

5. Neutralność. Mediator nie może narzucać stronom własnych rozwiązań i nie ma interesu w
określonym rozwiązaniu sporu. Pomaga stronom wypracować takie rozwiązanie, które będzie
najlepiej odpowiadało ich potrzebom i interesom.. Mediator nie narzuca ani nie sugeruje
stronom rozwiązania, ani też nie wypowiada swoich personalnych opinii na temat sporu.
Rozwiązanie konfliktu zależy wyłącznie od stron mediacji. Rolą mediatora jest
zagwarantowanie właściwego przebiegu mediacji – czyli stworzenie stronom przestrzeni do
bezpiecznej i rzeczowej rozmowy o problemie.

Ponadto:

Postępowanie mediacyjne nie powinno trwać dłużej niż miesiąc, jednak za zgodą stron, czas
trwania mediacji może zostać przedłużony (art. 23a § 2 kpk).

Po przeprowadzeniu postępowania mediacyjnego mediator sporządza sprawozdanie z jego
przebiegu i wyników. Sprawozdanie wraz z ewentualną zawartą przez strony ugodą, mediator
przedstawia sądowi. Sprawozdanie nie zawiera treści wypowiadanych przez strony podczas
postępowania mediacyjnego, a jedynie informację o liczbie, terminach, miejscach spotkań,
wskazanie osób biorących udział w mediacji oraz o wyniku postępowania mediacyjnego (czy
zawarto ugodę, czy też do zawarcia ugody nie doszło).

Wynik i treść mediacji są istotne albowiem może to wpływać na wymiar kary oskarżonego,
możliwość zastosowania wobec niego warunkowego umorzenia postępowania lub umorzenia
postępowania (w przypadku spraw z oskarżenia prywatnego).

Ugoda mediacyjna zawarta w sprawie z oskarżenia publicznego jest dokumentem
zawierającym zgodne deklaracje stron, co do sposobu zakończenia sprawy. Nie ma ona mocy
prawnej, stąd też w sprawie takiej musi zostać wydany wyrok. Treść ugody mediacyjnej sąd
bierze jednak pod uwagę przy rozstrzygnięciu sprawy karnej, co może skutkować dla
sprawcy:

 orzeczeniem kary grzywny lub ograniczenia wolności zamiast kary pozbawienia

wolności do lat 5 (art. 58 § 3 kk);

 odstąpieniem od wymierzenia kary z równoczesnym orzeczeniem środka karnego

zamiast kary pozbawienia wolności do lat 3, grzywny lub ograniczenia wolności (art.
59 § 1 kk);

 nadzwyczajnym złagodzeniem kary (art. 60 § 2 pkt 1 kk);

 odstąpieniem od wymierzenia kary, a nawet od obligatoryjnego orzeczenia środka

karnego we wszystkich wskazanych w ustawie przypadkach;

 uznaniem, iż czyn stanowi wypadek mniejszej wagi;

 warunkowym umorzeniem postępowania w sprawie o czyn zagrożony karą nie

przekraczającą 5 lat pozbawienia wolności; (art. 66 § 3 kk);

 uwzględnieniem wniosku oskarżonego o dobrowolne poddanie się karze (art. 387

kpk);

 uznaniem faktu zawarcia ugody jako okoliczności łagodzącej przy wymiarze kary.

W sprawie z oskarżenia prywatnego zawarcie ugody w postępowaniu mediacyjnym
skutkuje umorzeniem postępowania karnego. Ugoda taka jest tytułem wykonawczym po
nadaniu przez sąd klauzuli wykonalności.

Istnieją jednak sytuacje w których nie powinno prowadzić się mediacji.

Ponieważ podstawową zasadą mediacji jest możliwość samodzielnego podejmowania przez
strony decyzji, nie należy jej stosować gdy występują jakiekolwiek ograniczenia w tym
zakresie. Ograniczenia te mogą wiązać się z:

 problemem alkoholowym;

 uzależnieniem od środków wpływających na świadomość;

 stanem psychicznym (np. depresja).

 Mediacji nie prowadzi się również gdy w rodzinie występuje przemoc

(fizyczna bądź psychiczna).

53. Konferencja sprawiedliwości naprawczej – zasady, warunki, różnica z
mediacją, uczestnicy, przykłady.

 Sprawiedliwość naprawcza (resorative justice, RJ) to jedna z istniejących i

funkcjonujących teorii sprawiedliwości. U jej podstaw tkwi dążenie do naprawienia
wyrządzonej krzywdy lub popełnionego przestępstwa. Istotą programów i praktyk
sprawiedliwości naprawczej jest zaangażowanie i współpraca wszystkich osób, w
których interesie leży rozwiązanie danego problemu. Podejmowane działania
koncentrują się na potrzebach, uczuciach, oczekiwaniach poszkodowanego oraz
przyjęciu odpowiedzialności przez sprawcę..Potrzeba wymierzenia kary w myśl
założeń kryminologii klasycznej wynika z wymogów zasady sprawiedliwości
retrybutywnej. Jednakże od kilkunastu lat w debatach naukowych coraz wyraźniej
artykułuje się potrzebę stosowania odmiennego niż zmierzające do wymierzenia kary
retrybutywnej (odwetowej) sposobu reakcji na przestępstwo, a mianowicie
postępowania pojednawczego, które mogłoby się kończyć naprawieniem przez
sprawcę szkody. Podkreśla się, że dużym walorem idei sprawiedliwości naprawczej
jest możliwość aktywnego uczestnictwa ofiary we własnej sprawie, co ma stanowić
dla niej dużą pomoc w wyjściu z osobistego kryzysu wywołanego przestępstwem.
Celem mediacji ma być uznanie winy przez sprawcę, wyrażenie skruchy,
przeproszenie pokrzywdzonego i wspólne ustalenie sposobu naprawienia szkody. To
również moment, w którym ofiara może wyrazić poczucie krzywdy i straty oraz ma

możliwość przebaczenia, co nie pozostaje bez wpływu na wybór sankcji zastosowanej
wobec sprawcy.

 Konferencja Sprawiedliwości naprawczej dąży do maksymalnego zaktywizowania w

procesie sprawiedliwościowym pokrzywdzonego i lokalnej społeczności. Inaczej
mówiąc, wedle tej koncepcji sprawiedliwości nie definiuje się jako karę, ale jako
naprawę. Skoro przestępstwo jest szkodą, to zadaniem prawa jest przede wszystkim jej
naprawienie i uzdrowienie patologicznej sytuacji na drodze wybaczenia, pojednania,
litości, współczucia, a także np. pracy społecznie użytecznej. Karanie ma sens tylko
wówczas, gdy jest konieczne - ultima ratio.W omawianym systemie ofiara i
przestępca są centralnymi postaciami. Państwo, jako punitor, schodzi na drugi plan.
Proces nie koncentruje się wokół kary, ale wokół uzdrowienia. Nie pyta się, jak ukarać
sprawcę, ale jak naprawić szkody spowodowane przestępstwem. W systemie
sprawiedliwości naprawczej (pod warunkiem chęci do współpracy) winny się
równoważyć interesy trzech podmiotów: przestępcy, ofiary i społeczności.

 Należy odróżnić od konferencji sprawiedliwości naprawczej mediację oraz rolę

mediatora w tym procesie. Biorą w niej udział mniejsze ilości ludzi. W jej trakcie
sprawca nie musi przyznać się do winy.

 Filozofia ta dąży do maksymalnego zaktywizowania w procesie

sprawiedliwościowym pokrzywdzonego i lokalnej społeczności. Inaczej mówiąc,
wedle tej koncepcji sprawiedliwości nie definiuje się jako karę, ale jako naprawę.
Skoro przestępstwo jest szkodą, to zadaniem prawa jest przede wszystkim jej
naprawienie i uzdrowienie patologicznej sytuacji na drodze wybaczenia, pojednania,
litości, współczucia, a także np. pracy społecznie użytecznej. Karanie ma sens tylko
wówczas, gdy jest konieczne - ultima ratio.W omawianym systemie ofiara i
przestępca są centralnymi postaciami. Państwo, jako punitor, schodzi na drugi plan.
Proces nie koncentruje się wokół kary, ale wokół uzdrowienia. Nie pyta się, jak ukarać
sprawcę, ale jak naprawić szkody spowodowane przestępstwem. W systemie
sprawiedliwości naprawczej (pod warunkiem chęci do współpracy) winny się
równoważyć interesy trzech podmiotów: przestępcy, ofiary i społeczności.

53.Do jakiej teorii kryminologicznej pasuje przysłowie ludowe: okazja czyni
złodzieja. Proszę opisać całą teorię.

Do przysłowia nawiązuje koncepcja działań rutynowych M. Felsona. Stwierdził on, iż to co
decyduje o przestępczości, a ściślej jej rozmiarach jest podaż okazji przestępczych. Owa
podaż nie jest nigdy wielkością stałą i ulega zmianom w zależności od szeregu okoliczności.
Wysoka przestępczość wynika więc z wielu okazji przestępczych, jej wysokiej podaży.
Równocześnie w społeczeństwach tych doszło do osłabienia mechanizmów kontrolnych,
dotyczących samych obiektów ataku i potencjalnych sprawców. Dlaczego więc doszło do
osłabienia tradycyjnych mechanizów kontrolnych? Felson podaje szereg przyczyn- osłabienie
więzi społecznej, przemiany modelu funkcjonowania rodziny, przemiany cyklu życia
współczesnych ludzi, także nadmiar czasu wolnego.

54. Proszę opisać jak przemoc w rodzinie wpływa na przestępczość, proszę wskazać

teorie kryminologiczne mające wpływ na to zjawisko.

Powszechne jest twierdzenie, że przemoc występuje wyłącznie w rodzinach z marginesu
społecznego, a sprawcy działają pod wpływem alkoholu lub są chorzy psychicznie. Niektórzy

nawet sądzą, że bite kobiety akceptują przemoc, bo nie starają się uwolnić z toksycznego
związku. Z badań wynika, że przemoc w rodzinie występuje we wszystkich klasach
społecznych, może dotknąć każdego z nas. Sprawcy przemocy pochodzą z różnych grup,
zarówno robotniczych, jak i inteligenckich. Wielu sprawców stosujących przemoc robi to na
trzeźwo, inni piją po to, by bić. Walka z istniejącymi stereotypami nie jest łatwa, bo
większość polskiego społeczeństwa nie zdaje sobie sprawy, że przemoc w rodzinie to problem
wszystkich. Przemoc domowa zwiększa przestępczość na ulicach. To dom rodzinny stanowi
wzorzec zachowania dla następnego pokolenia. Chłopiec, który obserwuje agresję ojca wobec
matki, w przyszłości prawdopodobnie będzie bił swoją partnerkę, wszczynał bójki,
uczestniczył w napadach czy rozbojach. Może także czynnie działać w ulicznym gangu
terroryzując osiedlową społeczność. Dziewczynka dorastająca w takiej rodzinie będzie
przekonana, że przemoc wobec kobiet jest czymś naturalnym i akceptowalnym społecznie.
Rodziny z problemem przemocy są zwykle wyizolowane, więc dzieci w nich wyrastające nie
mają możliwości obserwowania innych modeli postępowania, toteż przenoszą je potem w
dorosłe życie. Młodzież dorastająca w takich rodzinach zaczyna kraść, gdyż zazwyczaj w ich
domu brakuje pieniędzy, często są to kradzieże czy napady z użyciem niebezpiecznych
narzędzi. Teroria kryminologiczne- kierunek socjologiczny o Na zachowanie człowieka
rozstrzygający wpływ wywierają czynniki społeczne o Niekorzystne warunki społeczne
generują zachowania przestępne, a nawet mogą ukształtować u jednostki trwałą tendencję do
takich zachowań o Można ustalić, jakie czynniki społeczne wywołują zachowania przestępne
o Usunięcie takich czynników lub złagodzenie siły ich oddziaływania pozwala skutecznie
zapobiegać przestępczości

56. Proszę ocenić, czy pedofilia w Kościele Katolickim ma, lub miała, jakieś dodatkowe
uwarunkowania do rozwoju zjawiska czy jest po prostu tak samo uwarunkowana jak
innych osób

Przestępstwa seksualne w Kościele

katolickim – przestępstwa i wykroczenia popełnione przez duchownych i
podwładnych Kościoła katolickiego, którzy dopuścili się przemocy i wykorzystania
seksualnego chłopców, dziewczynek i kobiet. Dotyczą one na przestrzeni ponad pół wieku
tysięcy księży i dziesiątek tysięcy ich ofiar, którym wypłacono odszkodowania warte miliardy
USD. Sprawy o dużym zasięgu lub rozgłosie miały miejsce m.in.
w Argentynie,

Australii

[

, Austrii,

Belgii

]

, Brazylii, Chile, na Filipinach, we Francji,

w Hiszpanii, Holandii, Irlandii, Kanadzie, Kenii

, na

Malcie, w Meksyku, Niemczech, Stanach

Zjednoczonych, Tanzanii, Wielkiej Brytanii i we Włoszech, a wiele pojedynczych
przypadków ujawniono także w innych krajach. O tuszowanie skandali seksualnych
obarczono winą hierarchów Kościoła, w tym niektórych biskupów. Papieża Jana Pawła
II skrytykowano za wspieranie duchownych, którym zarzucano pedofilię. Zarzuty o
zaniechania nie ominęły także jego następcy Benedykta XVI, a dotyczą one okresu, kiedy był
jeszcze kardynałem i prefektem Kongregacji Nauki Wiary.

Pedofilia w Kościele Katolickim posiada dodatkowe uwarunkowania do rozwoju

zjawiska z kilku powodów:
Rola celibatu - Według niektórych psychologów celibat może być przyczyną wyższego
odsetku pedofilów wśród księży. Duchowny musi unikać kontaktów erotycznych. Jednak w
obliczu problemów zdrowotnych, osobowościowych, emocjonalnych może stracić kontrolę
nad popędem seksualnym i bywa, że obiektem pożądania staje się dziecko. Jeżeli księża nie
potrafią utrzymać się w wstrzemięźliwości to sprawa, iż dają zły przykład społeczeństwu.

Molestowanie seksualne dzieci - jest grzechem śmiertelnym - z katechizmu kościoła
katolickiego. Księża jako osoby zaufania publicznego zamiast dawać przykład sami
popełniają jeden z najcięższych grzechów co szkodliwie wpływa na zachowanie innych ludzi
sprawiając, iż posiłkując się argumentem, iż "księża mogą" to reszta ma do tego duchowe
przyzwolenie.

Pewne elementy doktryny oraz tradycyjne praktyki mogą przyczyniać się do

narastania tego problemu. Zgodnie z nauczaniem Kościoła, jeżeli kapłan posiada odpowiednie
pozwolenia kościelne, to jego osobiste grzechy nie mają wpływu na ważność sprawowanych
przez niego sakramentów

Kościół katolicki prowadzi wiele szkół, sierocińców czy szpitali oraz zajmuje się

pomocą społeczną. Działalność ta jest w społeczeństwie przyjmowana bardzo pozytywnie i
często zajmują się nią zakony. Część spośród osób pracujących w tych placówkach
wykorzystuje jednak ciągły kontakt z młodzieżą do zaspokojenia swoich instynktów

. Brak

reakcji ze strony przełożonych oraz władz oświatowych może doprowadzić do szeregu
przypadków nadużyć seksualnych, jeżeli nieuczciwy zakonnik czy świecki będzie miał
możliwość molestowania przez wiele lat. W ten sposób autorytet instytucji kościelnych, które
prowadzą bardzo pozytywną działalność społeczną, może zostać podważony.

Niektórzy biskupi znaleźli się w ogniu krytyki, ponieważ w obliczu oskarżeń o

molestowanie wysuwanych wobec księży poprzestawali na przenoszeniu ich do nowych
parafii. Księża byli również kierowani na psychoterapię, a potem ponownie rozpoczynali
posługę, która wiązała się z kontaktami z dziećmi. Biskupi stwierdzali, że psycholodzy
pozytywnie oceniali wyniki terapii. Jednak współczesna wiedza na temat pedofilii postawiła
te ekspertyzy pod znakiem zapytania. Seksuolodzy stwierdzili, że wiele osób, które dopuściły
się molestowania dzieci, po odbyciu wyroku dokonuje kolejnych podobnych czynów

Z całą pewnością można powiedzieć, że rozwój pedofilii wśród księży w aspekcie

rozwoju całego zjawiska pedofilii ma wybitnie negatywny oddźwięk. Osoby duchowne
świadczące posługę są osobami zaufania publicznego, mają wspierać zarówno duchowo jak i
psychicznie. Nieludzkie instynkty sprawiają, że często znajdują się w ogniu krytyki i
powodują, iż marginalne społeczeństwo w postaci "cywilnych pedofilii" odbiera to
zachowanie jako przyzwolenie. Niezbędnym je tępienie tego zjawiska u podstaw - zarówno w
Kościele Katolickim jak i w normalnym społeczeństwo oraz każdym państwie i środowisku.

56. Mechanizmy blokujące powrót do przestępstwa (recydywy) i ich
wykorzystywanie w przez organy ścigania i wymiaru sprawiedliwości.

Pojęcie recydywy jest różnie rozumiane. Potocznie przyjmuje się, że jest to powrót do
przestępstwa. Kryminologiczne rozumienie recydywy oznacza wielokrotne, świadome
popełnianie przestępstw lub choćby ujawnianie tendencji do takich zachowań przez określoną
osobę (Szymanowski 2009, s.739). Inaczej pojmowana jest ona w prawie karnym, gdzie jest
precyzyjnie zdefiniowana. Kodeks Karny z 1997 roku dzieli recydywę na ogólną i specjalną.
Pierwsza z nich to powrót do jakiegokolwiek przestępstwa, który sąd uwzględnia przy
wymiarze kary lub środka karnego jako zwykłą okoliczność o charakterze obciążającym.
Niezbędną przesłanką przyjęcia takiej recydywy jest uprzednie prawomocne skazanie za
przestępstwo (bez znaczenia, jaki czas upłynął od poprzedniego skazania).

W podejściu do recydywistów dominują dwie, przeciwstawne tendencje - jedna dążąca do
zaostrzeniu polityki karnej wobec nich, a druga uwzględniająca złożoność uwarunkowań i
poszukującą nowych rozwiązań resocjalizacyjnych. Jednakże dane na temat ilości

recydywistów w latach 1987-2006, a więc w okresie obejmującym trzy systemy
odpowiedzialności karnej (k.k. z 1969 roku, ten sam k.k., ale istotnie znowelizowany, i k.k. z
1997 roku), pozwalają wysunąć hipotezę, że wysokość kary (i nasilenie represji) nie mają
istotnego znaczenia dla rozmiarów recydywy (Szymanowski 2009, s.744). Procentowa ilość
recydywistów ulegała tylko niewielkiemu wahaniu między 2,7% a 4,9% (3,4% w 2006 roku) i
nie można zaobserwować żadnej tendencji wzrostowej bądź malejącej związanej z okresem
funkcjonowania określonego kodeksu karnego (Sądowa statystyka prawomocnych skazań
2007). Wciąż jednak, mimo odejścia w Kodeksie Karnym z 1997 roku od większości
obligatoryjnych obostrzeń wobec sprawców recydywistów, kary im wymierzane są znacznie
surowsze niż w przypadku nierecydywistów. Sądy uznają fakt powrotu do przestępstwa jako
okoliczność uzasadniającą surowszy wymiar kary i posługują się najczęściej bezwzględna
karą pozbawienia wolności.

Można wywnioskować, że przestępczość recydywistów związana jest przede wszystkim ze
statusem społeczno-zawodowym, są to przestępstwa najczęściej popełniane z chęci zysku,
polepszenia własnej sytuacji materialnej. Natomiast nie jest to przestępczość szczególnie
groźna w porównaniu z innymi grupami przestępców. Trafne wydaje się stwierdzenie
Stanisława Batawii, że jest to przestępczość bardziej społecznie uciążliwa (przez fakt
wielokrotności popełnianych czynów) niż groźna z uwagi na popełnione czyny (Batawia
1968, s.266).

Oddziaływania resocjalizacyjne wobec recydywistów należą do szczególnie trudnych, stąd też
to właśnie wśród recydywistów znajduje się największy odsetek skazanych, których prognoza
penitencjarna została określona jako zdecydowanie negatywna (Szymanowska 2003, s.305).
Ta niska podatność na resocjalizację wynika głównie z takich czynników, jak wielokrotna
karalność, znaczny stopień demoralizacji społecznej, często występujące uzależnienie od
alkoholu, deficyty intelektualne, niski poziom wykształcenia, często występujące zaburzenia
osobowości, słabe lub zerwane więzi rodzinne, nieadekwatny poziom poczucia winy
(bezkrytyczny lub mało krytyczny stosunek do popełnionego przestępstwa) oraz czynniki
ściśle związane z karą pozbawienia wolności, a więc silnie zakorzenione normy podkultury
przestępczej (zwłaszcza u skazanych identyfikujących się z grupa skazanych grypsujących),
znaczny stopień prionizacji, przenoszenie odpowiedzialności za traumatyzującą sytuację
uwięzienia na pracowników Służby Więziennej i utożsamianie ich z narzędziem represji i
odwetu (Kędzierski 2006, s.115). Uwzględniając powyższe kwestie oddziaływania
resocjalizacyjne wobec recydywistów wydają się zadaniem, gdzie o pozytywne efekty
niełatwo. Podstawowa trudność wiąże się z brakiem wiary w skuteczność resocjalizacji u
recydywistów oraz z faktem, że wielu z nich przerzuca odpowiedzialność za niewielką jej
efektywność na administrację więzienną lub czynniki obiektywne, jednocześnie mając małe
wymagania wobec siebie. Stąd też pojawia się konieczność uświadomienia skazanym, że to
głównie od nich zależy, czy resocjalizacja będzie skuteczna i w jakim stopniu - nauka
odpowiedzialności za własne czyny musi tutaj stanowić podstawę działań. Warto uwzględnić
również to, co sami recydywiści wskazują jako czynniki zwiększające efektywność
oddziaływań resocjalizacyjnych - są to: możliwość podjęcia pracy, podtrzymywanie
kontaktów z rodziną oraz możliwość podjęcia nauki (szkoleń kursowych) (Kędzierski 2006,
s.117-118). Wydaje się, że taka ocena ma wymiar pozytywny, gdyż okazuje się, że
recydywiści mają jednak jakieś podstawowe wartości i wcale nie gardzą pracą, rodziną, czy
nauką. Warto uwzględnić te kwestie przy oddziaływaniach resocjalizacyjnych.

W świetle powyższych informacji ukazujących brak wpływu długości kary na skale
recydywy, a także omawiających uwarunkowania tego zjawiska oraz czynniki związane z
efektywnością resocjalizacji, należałoby określić, jakie działania w takim razie mogą mieć
wpływ na zmniejszenie zjawiska powrotu do przestępczości. Przede wszystkim efektywne
oddziaływania wobec recydywistów powinny być nastawione na eliminację czynników
blokujących pozytywny przebieg procesu readaptacji społecznej. Warunkiem powrotu
recydywisty do życia w społeczeństwie jest oduczenie go pełnienia roli więźnia i wdrożenie w
rolę prawidłowo funkcjonującego członka społeczeństwa. Konieczne jest zatem
oddziaływanie resocjalizacyjne obejmujące rozbicie osobowości karceralnej, rozpoczęcie
procesu adaptacji społecznej jeszcze w czasie odbywania kary pozbawienia wolności oraz
terapię uzależnienia od alkoholu i kształtowanie postaw abstynenckich.

Podstawą działań ograniczających zjawisko recydywy może być regresywny system
wykonywania kary pozbawienia wolności (Baziak 2001, s.43). W ramach tego systemu
skazanemu już od początku pobytu w zakładzie karnym przyznane są szerokie uprawnienia.
Gdy skazany zachowuje się niewłaściwie, uprawnienia ulegają ograniczeniu, aż do całkowitej
ich utraty. W tradycyjnym zakładzie nagrody stanowią instrument wdrażania skazanych do
coraz lepszego pełnienia roli więźnia - nagrody wiążą się z postawami roszczeniowymi,
wyzwalają zachowania instrumentalne i powierzchowne. Natomiast w systemie regresywnym
źródłem wzmocnień staje się własna aktywność skazanego, to od niego zależy ilość jego
uprawnień bądź ograniczeń. Staje się odpowiedzialny za swój los, tak jak jest za niego
odpowiedzialny poza murami więziennymi. Wstępne badania wskazują na wysoką
skuteczność systemu regresywnego. Przedstawione powyżej wyniki badań potwierdzają
efektywność programu, którego głównym celem nie jest przede wszystkim jak najlepsze
przygotowanie recydywisty do powrotu do społeczeństwa, co przyczyni się do zrealizowania
najważniejszego celu pobytu w zakładzie karnym, tj. niepowrócenia do przestępstwa.

Drugim istotnym składnikiem walki z recydywą są działania postpenitencjarne. Działania
resocjalizacyjne w zakładzie karnym powinny być kontynuowane w formie opieki
postpenitencjarnej. Niestety readaptacja społeczna, nawet jeśli były skazany znajduje się pod
opieką postpenitencjarną, nie jest łatwa. Pojawia się tu wiele trudności, jak chociażby
zjawisko stygmatyzacji. Przestępca jest postrzegany jako bezpośredni sprawca swojej sytuacji
życiowej, podczas gdy jest on ofiarą niekorzystnych czynników tkwiących najczęściej w
społeczności lokalnej, dlatego działalność postpenitencjarna powinna też obejmować próby
zmiany świadomości społecznej na temat byłych więźniów (Ambrozik 2007, s.189).
Dodatkowo wielu z recydywistów nie posiada odpowiedniego wykształcenia, ani kwalifikacji
zawodowych - i jeśli nie uzyskali ich oni w trakcie pobytu w zakładzie karnym, to jest to
kolejny problem właściwej readaptacji społecznej. Stąd też wydaje się konieczne objęcie
recydywistów szczególną opieką postpenitencjarną, a nawet stosowanie wobec nich
warunkowego przedterminowego zwolnienia, gdyż daje to możliwość wyznaczenia
obowiązkowego dozoru, który odgrywa ważną rolę w przeciwdziałaniu recydywie po
wykonaniu kary pozbawienia wolności (Szymanowski 2009, s.761).

Dążenie do ograniczenia zjawiska recydywy powinno być jednym z podstawowych celów
wszelkich nauk penitencjarnych. Nie jest to zadanie łatwe, gdyż wymaga koordynacji wielu
działań i nieustannego poszukiwania nowych rozwiązań, lecz jest konieczne ze względu na to,
że nie bez przyczyny określa się recydywę jako "drożdże przestępczości".

Prewencja recydywy przestępczej poprzez wolontariat hospicyjny

Praca więźniów w hospicjach nie jest popularną na świecie formą społecznej

readaptacji skazanych. Głównym powodem niedoceniania tej formy zmiany postaw
przestępczych jest stereotypowe postrzeganie osób odbywających wyrok pozbawienia
wolności jako niezdolnych do czynienia dobra, a ponadto, wynikająca z ignorancji obawa o
bezpieczeństwo chorych otoczonych opieką więźniów. Więzienie i dobro czynione na rzecz
drugiego człowieka wydają się pozostawać w opozycji.

Prewencja recydywy przestępczej poprzez pracę z niepełnosprawnymi

W Polsce jedną z aktywniej rozwijających się inicjatyw w zakresie pracy

skazanych z osobami niepełnosprawnymi jest program „Cztery Pory Roku”

realizowany w zakładzie karnym w Ustce. Program ma na celu ułatwienie

readaptacji osób pozbawionych wolności poprzez udział w procesie integracji

społecznej osób niepełnosprawnych umysłowo. Podejmowane działania

mają sprzyjać ograniczaniu izolacji i przeciwdziałać marginalizowaniu ich

potrzeb, a także zwiększać u uczestników programu poziom samoakceptacji

i wiary we własne siły oraz akceptacji ze strony innych. Realizacja zadań

wynikających z programu ma wpływać pozytywnie na usprawnianie relacji

interpersonalnych osób izolowanych oraz przyczyniać się do nabywania

umiejętności współżycia w społeczeństwie, niesienia pomocy innym, kształtowania

poczucia odpowiedzialności za drugiego człowieka. Innymi formami

pracy więźniów z niepełnosprawnymi są także coroczne pielgrzymki, z których

korzyść czerpią obie strony. W Polsce regularne pielgrzymki skazanych

z osobami niepełnosprawnymi są prowadzone przez kapelanów w zakładach

karnych w Białej Podlaskiej, Wołowie, Włocławku, Włodawie oraz Areszcie

Śledczym Warszawa-Służewiec.

Prewencja recydywy przestępczej poprzez terapię dźwiękiem

W badaniach nad wpływem muzyki dowodzi się jej znaczenia w obniżaniu stanów
depresyjnych oraz lęku, co stanowi znaczny walor w neutralizowaniu negatywnych następstw
izolacji więziennej, a także na poprawie zdolności wyrażania uczuć i podnoszenia jakości
życia18. Ciekawe efekty opisano także przy zastosowaniu muzyki Mozarta. . Wiele badań
dowodzi także, że odpowiednio dobrana muzyka jest także zdolna do wzbudzania motywacji
zarówno

w procesie zdrowienia somatycznego, jak i psychicznego czy społecznego20.

Wpływ muzykoterapii na funkcjonowanie społeczne okazuje się dodatkowo

tym wyższy, im poważniejsze zaburzenia w zachowaniu na początku przejawia

osoba poddana działaniom dźwięku21.

Eksperyment przeprowadzony w Zakładzie Karnym w Wierzchowie Pomorskim, w którym
wzięli udział więźniowie skłonni do zachowań agresywnych i autoagresywnych (w tym
suicydalnych),

wykazały znaczny spadek konfliktowości i napastliwości skazanych oraz

65% spadek wśród nich zachowań autodestrukcyjnych. Stosowana tam forma

muzykoterapii znacznie odbiega od modelowych

57. Czy problem alkoholizmu jest w Polsce prawidłowo zwalczany, w jaki sposób i jakie
są tego efekty wobec przestępczości drogowej, przemocy w rodzinie i przestępstw
agresywnych.

Alkoholizm, choroba alkoholowa, uzależnienie od alkoholu, toksykomania alkoholowa –
zaburzenie polegające na utracie kontroli nad ilością spożywanego alkoholu. Według obecnie
obowiązującej terminologii alkoholizm określa się jako zespół uzależnienia od alkoholu.
Prowadzi do niego częste picie napojów alkoholowych, nie tylko wysokoprocentowych, ale i
słabszych, które mogą u pewnego odsetka pijących (szacunkowo u ok. 20%) po jakimś czasie
doprowadzić do ciężkich zaburzeń ogólnoustrojowych. Zespół ten ma charakter postępujący i
prowadzi do degradacji biologicznej, psychicznej i społecznej osoby pijącej. Nie wszyscy
jednak pijący stają się uzależnieni od alkoholu. Przez uzależnienie od alkoholu rozumiemy:
1.

utratę

kontroli

nad

piciem

2. niemożność utrzymania się w abstynencji przez dłuższy czas.

Objawy uzależnienia:

Aby móc mówić o uzależnieniu od alkoholu muszą wystąpić minimum trzy z poniższych
objawów. Do objawów należą:

 Silna, natrętna potrzeba spożywania alkoholu (

głód alkoholowy

).

 Upośledzona zdolność kontrolowania picia alkoholu (trudności w unikaniu

rozpoczęcia picia, trudności w zakończeniu picia albo problemy z kontrolowaniem
picia do wcześniej założonego poziomu).

 Picie alkoholu w celu złagodzenia albo zapobieżenia alkoholowemu zespołowi

abstynencyjnemu oraz subiektywne poczucie skuteczności takiego postępowania.

 Objawy abstynencyjne (drżenia mięśniowe, nadciśnienie tętnicze, tachykardia,

nudności, wymioty, biegunki, bezsenność, rozszerzenie źrenic, wysuszenie śluzówek,
wzmożona potliwość, zaburzenia snu, nastrój drażliwy lub obniżony, lęk).

 Zmieniona (najczęściej zwiększona) tolerancja alkoholu (ta sama dawka alkoholu nie

przynosi oczekiwanego efektu, potrzeba spożywania większych dawek alkoholu dla
wywołania oczekiwanego efektu).

 Zawężenie repertuaru zachowań związanych z piciem alkoholu do 1-2 wzorców.



Postępujące zaniedbywanie alternatywnych do picia przyjemności, zachowań i
zainteresowań.



Picie alkoholu mimo oczywistej wiedzy o jego szczególnej szkodliwości dla zdrowia
pijącego.

Poniżej znajdują się problemy, z jakimi spotykają się alkoholicy. Obok podany jest procent
alkoholików, których dotyczy dany problem (na podstawie badania Programu Aktywizacji
Placówek Odwykowych

[3]

):



Zaburzenia życia rodzinnego – 94%



Problemy w kontaktach z ludźmi – 84%



Problemy finansowe – 82%



Przemoc wobec bliskich – 57%



Problemy z prawem (karalność) – 51%

Przewlekły alkoholizm prowadzi do chorób psychicznych, ciężkich schorzeń wątroby, nerek,
żołądka, serca itd. Zwiększa przestępczość, sprzyja szerzeniu się chorób wenerycznych i
ujemnie wpływa na potomstwo. Nadużywanie alkoholu jest powodem powstawania
problemów w rodzinach oraz ich rozpadu.

Młodzież najczęściej przeżywa inicjację alkoholową w wieku 13-14 lat (przełom szkoły
podstawowej i gimnazjum). W okolicznościach takich jak prywatne spotkania towarzyskie,
wagary czy obozy/kolonie

[4]

.

Jak wykazują badania

[4]

, jednym z częstszych powodów picia jest chęć przypodobania się

kolegom, poczucia się dorosłym. Picie jest w społeczności budowane na atrybut dorosłości -
stąd stanowi element dążeń dorastającej dopiero młodzieży. Innymi powodami jest
konformizm grupowy, trudno się wyłamać ale także wynikający z życia rodzinnego (skrypt
rodzinny) - jak alkoholizm w rodzinie.

Jak wynika z badań statystycznych przeprowadzonych w województwie pomorskim:



91% uczniów III klasy gimnazjum (89% chłopców i 92% dziewczyn) miało za sobą
już inicjację alkoholową,



94% uczniów II klasy ponadgimnazjalnej spożywało już alkohol,



70% uczniów III gimnazjum i 80% starszych uczniów spożywało alkohol w przeciągu
ostatnich 30 dni poprzedzających badanie,



47% chłopców sięgnęło po raz pierwszy po alkohol w wieku 13 lat

[5]

.

Przytoczone badania wskazują, że alkohol zdaniem młodzieży jest bardzo łatwo dostępny (aż
90% odpowiedzi). 67% uczniów szkół ponadgimnazjalnych w ciągu 30 dni poprzedzających
badanie spożywało alkohol w lokalu zamkniętym (pub, klub).

W przypadku połowy chłopców i 42% dziewczynek z III klasy gimnazjalnej ma za sobą
upicie się. W przypadku szkół ponadgimnazjalnych odsetki prezentują się odpowiednio: 76%
i 65%

[5]

.

Co ważne, częściej upijają się osoby zagrożone wykluczeniem rówieśniczym. W przypadku
osób niezagrożonych, wskaźnik upicia się w ciągu ostatniego roku 10 razy i więcej, wyniósł
4%; natomiast w przypadku osób zagrożonych, aż 14%. W ciągu 12 miesięcy
poprzedzających badanie upiło się 58% uczniów mających złe relacje z rodzicami - w
porównaniu z 42% wśród pozostałych uczniów

[

Osoba uzależniona może skorzystać z pomocy:



Profesjonalnych Ośrodków Terapii Uzależnień i Współuzależnienia.



Samopomocowych grup Wspólnoty Anonimowych Alkoholików.



Klubu Abstynenta.

Terapie grupowe i/lub indywidualne:

Polegają głównie na zdobywaniu i pogłębianiu wiedzy z zakresu alkoholizmu, co
umożliwia choremu przyznanie się (przed samym sobą) oraz akceptację siebie jako
alkoholika. Zajęcia terapeutyczne pomagają w przebudowie stylu życia na
abstynencki, który umożliwia długotrwałą abstynencję, uczą rozpoznawania i radzenia
sobie z głodem alkoholowym, a także zapobiegania występowaniu nawrotów choroby.

Wspólnota Anonimowych Alkoholików :

Nie oferuje leczenia, ani profesjonalnej lekarskiej pomocy. Proponuje jedynie
powstrzymanie się od wypicia "pierwszego kieliszka" przez 24h, w myśl zasady "nie
wypijesz, nie upijesz się", oraz dzielenie się siłą, nadzieją i swoimi doświadczeniami
w drodze do trzeźwości. Wszystko to odbywa się na spotkaniach tzw. mityngach. W
AA nie jest wymagana abstynencja - jedynym warunkiem przynależności do
wspólnoty jest pragnienie zaprzestania picia.

Kluby Abstynenta :

Są miejscem spotkań osób niepijących (także osób nieuzależnionych). Abstynenci
stawiają sobie za cel propagowanie poprzez swoją postawę - trzeźwego modelu życia.

Proces zdrowienia z choroby alkoholowej jest bardzo trudny i skomplikowany, uzależniony
przede wszystkim od chęci i dobrej woli zainteresowanego. Około 70% pacjentów po
terapiach nie osiąga trwałych efektów

[6]

.

Z badań przeprowadzonych przez Millera i Hestera wynika, że 1/3 pacjentów osiąga po
odbyciu leczenia trwałą abstynencję, a 1/3 poprawę funkcjonowania bez utrzymywania
całkowitej abstynencji. Zdaniem innych badaczy 2/3 osób leczonych z powodu alkoholizmu
uzyskuje poprawę, aczkolwiek wymiar sukcesu zależy od przyjętego kryterium. Jeszcze inne
badania wykazały, że 70% wszystkich leczących się, bardzo wyraźnie ograniczyło liczbę dni
picia alkoholu oraz osiągnęło ogólną poprawę stanu zdrowia

[

Z badań Bogusława Habrata z Instytutu Psychiatrii i Neurologii w Warszawie wynika, że z
szerokiej gamy leków o potencjalnych właściwościach zmniejszania picia alkoholu, jedynie
akamprozat i naltrekson uważane są za leki o udowodnionej skuteczności. Do dziś badania
nad skutecznością disulfiramu interpretowane są niejednoznacznie.

Kilkadziesiąt badań poświęcono wpływowi grupy leków przeciwdepresyjnych SSRI na
spożywanie alkoholu, ale ich interpretacja jest trudna: wydaje się, że skuteczne są głównie u
alkoholików z depresją, ale ich wpływ wyraża się najczęściej kilku- do
kilkunastoprocentowym zmniejszeniem parametrów związanych z piciem, a jest to
niesatysfakcjonujące dla klinicystów.

Wyniki badań nad innymi lekami, m.in. ondansetronem, tiaprydem, GHB, tianeptyną i LSD,
choć zachęcające, są bardzo nieliczne i wymagają potwierdzenia.

Zdaniem innego specjalisty z Instytutu Psychiatrii i Neurologii – dr med. Bohdana
Woronowicza – farmakologia może stanowić jedynie wsparcie dla oddziaływań
psychoterapeutycznych w leczeniu uzależnień, a jednocześnie "stosowanie jakichkolwiek
środków farmakologicznych, bez względu na ich skład chemiczny i profil działania, nie może
być traktowane jako leczenie uzależnienia od alkoholu."

Motywy sięgania po alkohol

Ootóż motywy są bardzo różnorodne. Ostateczna przyczyna nie została dotychczas
wyjaśniona, jednak istnieje wiele teorii, można powiedzieć, że jest ich tyle, ile jest nauk
zajmujących się tym problemem. Na dzień dzisiejszy przyjmuje się, że mamy tu do czynienia
z czynnikami biologicznymi, społecznymi, psychologicznymi. Badania rodzinne pozwalają
przypuszczać, że biologiczne czynniki genetyczne odgrywają pewną rolę w powstawaniu
uzależnienia od alkoholu. Nie ulega wątpliwości, że dziedziczeniu podlega biologiczne
(biochemiczne) podłoże, na którym może rozwinąć się uzależnienie, a więc, że możliwe jest
odziedziczenie pewnych predyspozycji do uzależnienia. W ostatnich latach pojawiły się
doniesienia naukowe, które są relacjami z badań nad identyfikacją genów mogących być
odpowiedzialnymi za posiadanie predyspozycji do uzależnienia. Podejmowane są nawet
próby wykorzystywania tych informacji dla celów profilaktycznych. Łatwo zaobserwować, że
reakcje na alkohol są różne. Jedni odczuwają przyjemność i odprężenie, a inni czują się źle.
Zrozumiałe jest więc, że jedni będą dążyli do powtarzania przyjemnych stanów za pomocą
alkoholu, a inni będą starali się nie pić. Te różne reakcje na alkohol wiążą się z biochemiczną
odmiennością

organizmów.

Rozpowszechnienie problemów alkoholowych ma też ścisły związek z obyczajowością i
postawami społecznymi wobec picia alkoholu, a więc z czynnikami kulturowymi. Szczególne
znaczenie ma środowisko rodzinne, które może zarówno zwiększać, jak i ograniczać ryzyko
uzależnienia, poprzez stworzenie korzystnych warunków do prawidłowego rozwoju swych
członków. Niebagatelną rolę odgrywa również dostępność napojów alkoholowych, tj. łatwość
ich nabycia, niska cena czy niewielkie ograniczenia w ich sprzedaży.
Kolejne czynniki powodujące nadużywanie alkoholu to czynniki psychologiczne, które są
ściśle związane z cechami osobowości. Nie wszyscy wiedzą, że większość demonstrowanych
przez alkoholików zachowań wynika z niedojrzałości emocjonalnej. Osoby takie mają
znacznie więcej niż inni problemów z pokonywaniem różnorodnych trudności życiowych.
Wtedy to sięgają po alkohol, jako coś, co pomoże im je przezwyciężyć.
Do czynników psychologicznych można zaliczyć także teorię emocji, według której
nadużywanie alkoholu bywa stymulowane przez chęć uniknięcia emocji o znaku ujemnym.
Mogą one powstawać na podłożu nierozwiązanych problemów życiowych. Wprowadzenie
alkoholu do organizmu powoduje zaś wystąpienie euforii, beztroski i dobrego samopoczucia.
Według psychoanalitycznej teorii osobowości, jej składnikiem stwarzającym zagrożenie
nadużywania alkoholu jest dominowanie „id”, którego podstawowym mechanizmem
funkcjonowania jest zasada przyjemności. Jeśli pragnienie to nie jest zaspokojone, wtedy jego
spełnienie może dokonywać się za pośrednictwem emocji o znaku dodatnim wzbudzanych
przez

alkohol.

Z teorii potrzeb wynika, że podstawowym stymulatorem ludzkiego działania są
niezaspokojone potrzeby. Stan taki nazywany jest także blokadą potrzeb, czego następstwem
bywa nadużywanie alkoholu. Do najczęściej niezaspokojonych potrzeb, z powodu których
ludzie piją, należą: potrzeba kontaktów seksualnych, potrzeba przynależności grupowej,
potrzeba uznania społecznego, potrzeba kontaktów uczuciowych, potrzeba bezpieczeństwa.
W rozwoju osobowości człowieka bardzo ważną rolę odgrywa także potrzeba sensu życia, jej
nie

zaspokojenie

może

być

także

przyczyną

picia.

Powodem nadużywania alkoholu może być również zawyżony poziom aspiracji oraz
frustracje powstające na tle niemożności jego spełnienia. Stanowi ono wtedy formę ucieczki
od przykrych przeżyć związanych np. z niepowodzeniami w trakcie uczenia się, pracy
zawodowej

lub

w

życiu

osobistym.

Lista przyczyn tu opisanych jest oczywiście niekompletna, jednak ich różnorodność pozwala
na podjęcie próby określenia motywów, dla których ludzie sięgają po alkohol.
Najczęściej

wyróżnia

się

trzy

grupy

powodów

picia:

1. „ucieczkowe” w celu zapomnienia o kłopotach, zredukowania napięcia, poprawy nastroju i
odprężenia

się

2. „społeczne” np. dla towarzystwa, z uprzejmości, z jakiejś okazji
3. „w poszukiwanie przyjemności” np. dla smaku alkoholu czy z przekonania o zdrowotnych
efektach

jego

działania.

Rozmiary alkoholizmu w Polsce są ogromne. Na przełomie lat 80-tych i 90-tych nastąpił
niekontrolowany wzrost spożycia alkoholu w naszym kraju. W roku 1992 średnie spożycie
napojów alkoholowych w Polsce wyniosło 10 litrów czystego 100% alkoholu na jednego
mieszkańca. Średnie spożycie oszacowane w badaniu z 1992 roku było o 50% wyższe, niż
uzyskane w porównywalnych badaniach cztery lata wcześniej. Spożycie piwa wzrosło
trzykrotnie, nieco mniej, bo o 28% wzrosła konsumpcja napojów spirytusowych. W ostatnim
czasie zmniejszyły się odsetki abstynentów i osób mało pijących. Przeszło 80% dzieci ze
szkół podstawowych miało już kontakt z alkoholem. Około ¾ uczniów ze szkół
podstawowych ma za sobą doświadczenia z piciem alkoholu, a średnio 7,5% systematycznie

przychodzi do szkoły po użyciu alkoholu. Upija się 16% dzieci ze szkół podstawowych.
Jedynie co 10 dziecko nie używa alkoholu. Wiek inicjacji alkoholowej wynosi obecnie 12 lat.
Wyniki ostatnich badań pokazują, że mamy w Polsce 2 do 3 milionów ludzi nadmiernie
pijących. Dane te są alarmujące, zwłaszcza jeśli bliżej przyjrzymy się skutkom, jakie niesie za
sobą

alkohol.

Wynikiem uzależnienia od alkoholu jest nie tylko wyniszczenie organizmu osoby pijącej, jest
to także zagrożenie dla całego systemu społecznego. Na pierwszy plan wysuwają się
oczywiście skutki biologiczne. W Polsce jest od 4 do 6 mln ludzi z rodzin alkoholowych, u
których występują daleko posunięte zmiany somatyczne i psychiczne. Należą do nich m.in.:
zaburzenia czucia, nerwobóle, osłabienie siły, zanik mięśni, zaniki korowe, padaczka
alkoholowa, stany zapalne błon śluzowych jamy ustnej, przełyku, żołądka, dwunastnicy,
nadżerki, zapalenie trzustki, cukrzyca, marskość wątroby, nadciśnienie, zaburzenia w pracy
serca, niewydolność krążenia, niewydolność nerek, zaburzenia potencji, zaburzenia
miesiączkowania, bezpłodność, przebarwienia na skórze. Jeśli chodzi o powikłania
psychiatryczne, to może wystąpić: majaczenie alkoholowe, ostra halucynoza alkoholowa,
przewlekła halucynoza alkoholowa, paranoja alkoholowa, psychoza Korsakowa, liczne stany
depresyjne.

Alkoholizm niesie za sobą także zagrożenia ekonomiczne. Pijaństwo odbija się bowiem na
wydajności pracy. Poważne straty wiążą się z wypadkowością. Prowadzenie po pijanemu jest
najczęstszą przyczyną śmierci na naszych drogach. Z danych Biura Ruchu Drogowego
Komendy Głównej Policji wynika, że w 1993 roku w 10373 wypadkach drogowych
uczestniczyły osoby nietrzeźwe. W tych wypadkach zginęło 1803 osoby, a 12000 odniosło
obrażenia. W tym samym roku na polskich drogach zginęły 2063 osoby nietrzeźwe.
Natomiast ogólne straty finansowe spowodowane wypadkami i kolizjami drogowymi w 1993
roku szacuje się na ok. 2253488900 zł. Leczenie alkoholików, członków ich rodzin i
potomstwa to także poważne obciążenie budżetu państwa.

Kolejne zagrożenie to skutki społeczno – kulturowe. Przyjęte u nas wzory picia wpływają na
deformację stosunków międzyludzkich i rozpad więzi społecznych. Nadużywanie alkoholu
stwarza brzemienne skutki społeczne: rozbicie rodzin, zaburzenia procesów socjalizacji dzieci
i młodzieży, kształtowanie się postaw aspołecznych, takich jak cynizm, znieczulica społeczna,
wzmaganie postaw oportunistycznych, nierzetelność, nieodpowiedzialność, sprzyja
schamieniu obyczajów, wulgaryzacji języka, brutalizacji i prymitywizacji życia, zanikowi
zainteresowań wartościami wyższymi. Nadużywanie napojów alkoholowych trzeba uznać za
szczególnie brzemienny element patologii społecznej w naszym kraju.

Co zatem robić, aby tak nie było? Oczywiście przede wszystkim należy położyć nacisk na
profilaktykę. Jednak ważne jest także leczenie choroby alkoholowej. Programy zdrowienia
planowane są na okres wielu miesięcy, a nawet lat. Początek ich stanowią najczęściej paro-
lub kilkutygodniowe, intensywne i ustrukturalizowane oddziaływania prowadzone w
warunkach stacjonarnych, bądź intensywne, obejmujące 16-20 godzin tygodniowo programy
ambulatoryjne. Drugi etap to uczestniczenie w programie opieki poszpitalnej, czyli terapia
uzupełniająca, bądź podtrzymująca prowadzona w warunkach ambulatoryjnych. Wiele
placówek proponuje programy terapeutyczne zawierające jedynie 2-4 godziny zajęć
tygodniowo. Jednym z zaleceń terapii odwykowej jest udział w spotkaniach

Anonimowych

Alkoholików

.



Al-Anon

– dla rodzin i przyjaciół - osób uzależnionych

 DDA –

Dorosłe Dzieci Alkoholików

 Stowarzyszenia i Kluby Abstynenckie

 Kościół katolicki

o

Bractwo Trzeźwości

o

Działalność indywidualna księży katolickich

o

Krucjata Wyzwolenia Człowieka

o

Ośrodek Apostolstwa Trzeźwości Warszawskiej Prowincji

Braci Mniejszych

Kapucynów

w

Zakroczymiu

(powstał w 1968 r.).

o

Czasopisma zawierające treści antyalkoholowe – "

Trzeźwymi Bądźcie

" –

dwumiesięcznik. "

Rycerz Niepokalanej

" – miesięcznik.

Musimy pamiętać, że człowiekowi uzależnionemu można skutecznie pomóc, jeżeli
zaakceptuje on tę pomoc i pogodzi się z faktem swej bezradności wobec alkoholu.
Jednocześnie trzeba też wiedzieć, że kto raz został alkoholikiem, pozostaje nim do końca
życia.

58. Rozmiary powrotności do przestępstwa w Polsce, od jakich czynników zależy
zjawiska. Jak praktycznie działa kara – rezultaty badań.

Przyczyny tzw. recydywy, czyli powrotu na drogę przestępstwa responden-
ci upatruje w skłonności do agresywnych reakcji (35,5%), uległości wobec osób
wykazujących zachowania przestępcze (19,4%), niskim poziomie intelektual-
nym (16,1%), problemach emocjonalnych (12,9%), zaburzeniach w kontaktach
interpersonalnych (9,6%), problemach z alkoholem (6,4%).
Według 51,6% osób badanych, więźniom opuszczającym zakład karny pań-
stwo ani społeczeństwo nie powinno udzielać żadnej pomocy. Na wsparcie
finansowe i rzeczowe zasługują bowiem osoby uczciwe oraz poszkodowane
przez los. Byli więźniowie zdecydowali się złamać prawo, więc po odbyciu kary
powinni umieć sami sobie radzić. Jednakże 45,2% respondentów jest zdania,
że państwo powinno zapewnić pracę i mieszkanie byłym więźniom.
Celem kary jest nie tylko wywołanie u skazanych lęku przed kolejnym po-
pełnieniem czynu karalnego, ale także wzbudzenie postaw społecznie pożąda-
nych, poczucia odpowiedzialności, potrzeby postrzegania porządku prawnego
i powstrzymywania się od powrotu do przestępstwa

Podstawowe czynniki utrudniające społeczną readaptację osób, które wyszły
na wolność po odbyciu kary więzienia, to głównie wysoka stopa bezrobocia w
miejscu zamieszkania, brak zawodu, wykształcenia, nadużywanie alkoholu, brak
poczucia winy oraz lekceważący stosunek do norm społeczno moralnych i zwią-
zane z tym uleganie negatywnym wpływom otoczenia. Readaptacji społecznej
sprzyjają natomiast takie czynniki, jak: dobry stan zdrowia, wsparcie rodziny,
chęć poprawy, dobra sprawność intelektualna. Po opuszczeniu zakładu karnego
wiele osób ponownie wchodzi w kolizje z prawem. System penitencjarny nie za-

pewnia niestety opieki nad osobami opuszczającymi zakłady karne

W polskim społeczeństwie od dawna funkcjonuje stereotyp więźnia, który
po wyjściu na wolność ponownie łamie normy spoleczne i moralne. Stygmaty-
zację tą podtrzymują mass-media. Często napotykamy w prasie wypowiedzi utrzymane w
kategorycznym tonie: „ żaden psychopatyczny gwałciciel nie powinien wyjść na wolność,
zwłaszcza na warunkowe zwolnienie” Zdaniem opinii publicznej „[...] surowe prawo, które
karze z całą bezwzględnością nawet dzieci, jest sprawiedliwe i skutecznie odstrasza
potencjalnych zbrodniarzy”

Społeczeństwo chętnie godzi się na osadzanie przestępcy w więzieniu, jed-
nakże jego późniejszym losem na wolności nie jest już zainteresowane. „Lu-
dzie chętnie widzieliby morderców i gwałcicieli w kamieniołomach, albo innych
tego typu miejscach urządzonych na podobieństwo obozów koncentracyjnych.”

Badania polskie wskazują, że nasze społeczeństwo cechuje skłonność do
silnego emocjonalnego potępiania zachowań dewiacyjnych oraz ich sprawców.
Stopień tego napiętnowania jest zależny od rodzaju ocenianego zachowania,
motywów, które kierowały sprawcę oraz okoliczności, w których popełniony
został dany czyn. Wobec osób naznaczonych wyrokiem skazującym na karę
pozbawienia wolności, stosowana jest często zasada ograniczonego zaufania.
Zatem piętno pobytu w zakładzie karnym zakłóca pewne wymiary stosunków
społecznych. Dlatego też pozytywny proces readaptacji społecznej jest uza-
leżniony od pozytywnego stosunku społeczeństwa wobec osób, które odbywa-
ły karę pozbawienia wolności.

Recydywę w

prawie karnym

najprościej można by ją nazwać ponownym popadnięciem w

sytuację zakazaną pod groźbą kary, a więc powrotem do przestępstwa. W ustawodawstwach
historycznych, czy innych państw, spotykamy różne sposoby wyodrębnienia prawno-karnej
recydywy. Podziały te mają na celu zastosowanie odpowiednich środków represyjnych i
wychowawczych.

Rozróżniamy pojęcie recydywy w znaczeniu:



kryminologicznym

 ogólnym



penitencjarnym

 jurydycznym

W znaczeniu kryminologicznym o recydywie będziemy mówili, gdy będzie to występujące
wielokrotnie w

społeczeństwie

zjawisko przestępczości powrotnej, zaś w przypadku jednostki

jest to ponowne lub wielokrotne popełnianie przestępstw przez tę samą osobę (niezależnie od
tego, czy została ona ukarana). Dla recydywy kryminologicznej pojmowanej jako zjawisko
społeczne nie ma znaczenia, czy recydywista został za swoje przestępstwa skazany, czy już
odbył karę za nie, i czy zostały w ogóle te przestępstwa wykryte – tzw. „ciemna liczba

recydywy” - czyli jest ona niezależna od kryteriów formalnych, oprócz uznania czynu za
przestępstwo przez ustawę. Z tych względów wielkość tego zjawiska nie jest znana, a
statystyki uwzględniają tylko jego pewną część.

W Polsce, przy niespełna 38 mln ludności, stwierdzanych jest nieco ponad milion
zabronionych przez prawo czynów przestępczych (w 2011 odnotowano 1.159.554). Tzw.
recydywa wśród tych, którzy zostali skazani jest szacowana na podobnym poziomie.

59. Proszę opisać elementy polskiego systemu pomocy ofiarom przestępstw,
podstawy prawne i zgodność z zaleceniami międzynarodowymi.

Podstawowym obowiązkiem państwa jest stworzenie warunków gwarantujących rzeczywistą

ochronę każdego człowieka przed zrachowaniami naruszającymi jego prawnie chronione
dobra. Osiągnięcie tych celów następuje jednak nie z chwilą ustanowienia odpowiednich
norm prawnych, ale po ich skutecznym zastosowaniu i pod warunkiem konsekwentnego
przestrzegania. Państwo stoi na straży porządku i bezpieczeństwa publicznego przede
wszystkim poprzez realizację działań zapobiegających popełnianiu przestępstw.
Obowiązkiem państwa jest podejmowanie działań mających na celu przywrócenie
naruszonego w wyniku przestępstwa porządku i bezpieczeństwa publicznego.

Do niedawna osoba pokrzywdzona przestępstwem była niedostatecznie dostrzegana przez

społeczeństwo, a zwłaszcza organy ścigania. Każdy dokonany czyn przestępny rozpatrywany
był przez wymiar sprawiedliwości w kierunku ustalenia sprawcy, wymierzenia kary i
przywrócenia porządku prawnego. Pokrzywdzony postrzegany był jedynie jako źródło
dowodu, a realizację roszczeń odszkodowawczych traktowano jako prywatną sprawę
pokrzywdzonego. Pokrzywdzony był, zatem nie tylko ofiarą przestępstwa ale przede
wszystkim jego następstw, które często sprowadzały się do emocjonalnej izolacji, nierzadko
także ostracyzmu społecznego. Dokonując analiz dokonywanych przestępstw zaczęto
dostrzegać, ze ich ofiary dosięga wiktymizacja pierwotna, tj. skutki będące bezpośrednim
następstwem przestępstwa, uszkodzenie ciała, okradzenie, okaleczenie, śmierć oraz
wiktymizacja wtórna rozumiana, jako zjawisko wynikające z przysparzania ofierze
dodatkowych cierpień i stresów przez niewłaściwe jej traktowanie tak przez

najbliższe otoczenie jak i aparat ścigania oraz wymiar sprawiedliwości.

Potrzeba stworzenia kompleksowego programu pomocowego wynika z potrzeb
społeczeństwa oraz przepisów prawa polskiego, w tym zwłaszcza Konstytucji RP, ale także

z zaleceń wypracowanych przez społeczność międzynarodową, kształtujących politykę
postępowania z pokrzywdzonymi, w tym zwłaszcza Decyzji Ramowej Rady Unii
Europejskiej 2001/220/WSiSW

z dnia 15 marca 2001 r. w sprawie pozycji ofiar w postępowaniu karnym.

Zgodnie z art. 13 cyt. Decyzji, Państwa Członkowskie mają za zadanie stworzenie systemu

pomocy ofiarom przestępstw, który zapewni im pomoc zarówno na wstępnym, jak i
późniejszym etapie MINISTERSTWO SPRAWIEDLIWOŚCIKOMISJA EUROPEJSKA

Zapobieganie I Zwalczanie Przestępczości 2007 Projekt jest finansowany ze środków
Programu Zapobieganie i Zwalczanie Przestępczości 2007Komisja Europejska – Dyrekcja
Generalna Sprawiedliwości, Wolności i Bezpieczeństwa postępowania. System ten mają
tworzyć zarówno służby publiczne, jak i uznawane oraz finansowane organizacje
pozarządowe, które bezpłatnie wspierają pokrzywdzonych przestępstwami i działając w
odpowiednich warunkach uzupełniają działania Państwa w tym zakresie. Działając w oparciu
o wytyczne Decyzji Ramowej Rady Unii Europejskiej 2001/220/WSiSWz dnia 15 marca
2001 r., oraz m.in. Zaleceń Rady Europy z 1985 r. Nr R (85)11 w sprawie pozycji ofiary w
prawie karny i Zaleceń Nr R (85)21 w sprawie zapobiegania wiktymizacji i pomocy dla ofiar
przestępstw Ministerstwo Sprawiedliwości zawarło z Komisją Europejską umowę o
dofinansowanie projektu pod nazwą Sieć Pomocy Ofiarom Przestępstw. U podłoża powstania
Sieci Pomocy Ofiarom Przestępstw legła idea stworzenia spójnego systemu pomocy
pokrzywdzonym przestępstwem, uwzględniającego wszelkie kategorie pokrzywdzonych.

Budowa Sieci Pomocy Ofiarom Przestępstw polega na wykorzystaniu zasobów i bazy
lokalowej ośrodków działających w ramach pomocy prawnej, psychologicznej i społecznej do
budowy systemu wspierania pokrzywdzonych, opartego na interdyscyplinarnych działaniach
wymiaru sprawiedliwości, organów ścigania, służb społecznych, medycznych, edukacyjnych i
organizacji pozarządowych.

Głównym celem tworzenia Sieci jest nawiązanie współpracy interdyscyplinarnej pomiędzy

instytucjami zajmującymi się pomocą ofierze i przywróceniem jej do stanu emocjonalnego
sprzed popełnienia przestępstwa. Aby osiągnąć pozytywne efekty należy ofierze ułatwić
dostęp do specjalistów z różnych dziedzin. Potrzeby pokrzywdzonych powinny być
rozważone w sposób interdyscyplinarny w celu uniknięcia częściowych bądź niespójnych
rozwiązań, mogących doprowadzić do powtórnej wiktymizacji. Zakończenie postępowania
nie kończy jego problemów wynikających ze skutków przestępstwa. Dlatego też w realizacji
pomocy pokrzywdzonym przestępstwem powinny uczestniczyć zarówno instytucje
samorządu lokalnego jak i organizacje pozarządowe działające w środowiskach lokalnych.
Interdyscyplinarność tworzonego systemu wymusza współpracę m.in. pomiędzy

Instytucjami wojewódzkimi, samorządowymi, wymiarem sprawiedliwości, policją,
przedstawicielami kościołów oraz innymi instytucjami powołanymi w celu niesienia pomocy
pokrzywdzonym. Podstawowym ogniwem Sieci Pomocy Ofiarom Przestępstw są Ośrodki
Pomocy dla Osób Pokrzywdzonych Przestępstwem działające na terenie całego kraju.
Początkowo tworzy się 16 ośrodków. Ich działanie do kwietnia 2010 r. finansowane jest ze
środków unijnych, których bezpośrednim beneficjentem jest Ministerstwo Sprawiedliwości.
Dalsze finansowanie może odbywać się z innych źródeł, w tym ze środków projektowanego
Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej.

60. Czym jest wiktymizacja wtórna, jak można jej przeciwdziałać, skutki przestępstwa,
potrzeby ofiar, podmioty, podstawy prawne, zakres działań itp.

Wiktymizacja to proces stawania się ofiarą przestępstwa.

Wiktymizacja wtórna polega na tym, że jednostka oprócz pokrzywdzenia przez sprawcę może
doznać powtórnie szkód i krzywd w wyniku reakcji społecznej na jej wiktymizację. Zdarza
się, iż ofiary o wiele bardziej dotkliwie odczuły skutki wiktymizacji wtórnej niż pierwotnej.

Jest to związane z czynnikami natury psychologicznej takimi jak: poczucie zagrożenia,
alienacji społecznej, nieuzasadnionej krzywdy, presji otoczenia bliskiego (rodzina, grupa
zawodowa, rówieśnicza) oraz dalszego (media, wymiar sprawiedliwości, organy porządkowe,
społeczeństwo lokalne).

Może wywodzić się z teorii sprawiedliwego świata Melvina Lernera. Zgodnie z nią, ludzie od
wczesnego dzieciństwa partycypują w “kulturze zasługiwania”. Uczą się, że za dobre uczynki
dostają nagrodę, natomiast kara jest konsekwencją wyrządzanego zła. Jeżeli postępujemy
zgodnie z regułami, jesteśmy w stanie kontrolować to, co nam się przydarza. Tak właśnie
widzimy nasz świat, dlatego gdy w końcu w naszym otoczeniu pojawia się ktoś, kto na swój
los nie zasłużył, kto zostaje pokrzywdzony, poszukujemy przyczyny, która za taki stan rzeczy
odpowiada. Zaczynamy intensywniej dostrzegać te wszystkie fragmenty zachowania ofiary,
które “sprawiły”, że doszło do jej pokrzywdzenia. Zrozumiałe się staje, że mąż bije żonę, bo
przecież gdyby na to nie zasłużyła, to już dawno opuściłaby go. Wydaje się, że jakaś
dziewczyna została zgwałcona, bo założyła krótką spódniczkę.

Wiktymizacja wtórna jest zjawiskiem, które jest w dalszym ciągu niedoceniane w naszym
kraju. W ciągu ostatniego okresu pojawiły się jednak opinie oraz inicjatywy, które podkreślają
wagę zwalczania lub skutecznego ograniczania wiktymizacji wtórnej. Spośród wielu
sposobów stosowanych na świecie mających na celu wyeliminowanie jej skutków dla
obywatela jednym z najciekawszych jest mediacja. Mediacja w sprawach cywilnych została
wprowadzona do polskiego systemu prawnego w lipcu 2005 roku nowelą ustawy Kodeks
postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (mediacja w sprawach karnych została
wprowadzona kodyfikacjami z roku 1997, które zaczęły obowiązywać1 września 1998r.). Jej
pojawienie się w polskiej procedurze karnej jest związane z poważna analizą pozytywnych
skutków zawartych w idei tzw. sprawiedliwości naprawczej. Jest ona przeciwstawna
modelowi sprawiedliwości retrybutywnej (represyjnej), nastawionej przede wszystkim na
ukaranie sprawcy przestępstwa.

61. Pojęcie zapobiegania przestępczości, cel, rodzaje i strategie destruktywne i
kreatywne. Zależność strategii od miejsca przestępczości w społeczeństwie.

Kryminologia nie ogranicza się w swoich badaniach do opisu przyczyn i przejawów
przestępczości, ale również poszukuje skutecznych sposobów jej zapobiegania. Skutecznym
warunkiem zapobiegania przestępczości jest dokładne poznanie przyczyn i rozmiarów
zjawiska, co umożliwia prawidłowy dobór sposobów zapobiegania przestępczości.

Wyróżniamy:

Profilaktyka kryminologiczna- jej celem jest nadanie pozytywnego kierunku aktywności
ludzkiej, czyli kształtowanie postaw prospołecznych przez system wychowawczy i system
oświatowy. Opiera się na naukach humanistycznych. Pozostaje w ścisłym związku z
badaniami nad przyczynami przestępstw, które stanowią podstawę opracowywania środków i
metod zapobiegania przestępstwom(badania fenomenologiczne i badania empiryczne)

Polityka karna- jej celem jest takie dostosowanie kary do rodzaju i okoliczności przestępstwa
oraz osobowości sprawcy, aby spełniła ona zadanie ochrony społeczeństwa, a jednocześnie
gwarantowała, jeśli jest to możliwe, powrót skazanego do życia w społeczeństwie.

Profilaktyka penitencjarna- profilaktyka penitencjarna skupia się na samym przebiegu
odbywania kary pozbawienia wolności. Zasadą jest stosowanie środków indywidualnie do
każdej osoby uwzględniając potrzeby psychologiczne a także społeczne skazanego dążąc do
umożliwienia powrotu skazanego do społeczeństwa.

Zapobieganie przestępczości (profilaktyka kryminalna) to działalność zmierzająca do
eliminowania przestępczości lub jej skutków.

Przy takim zdefiniowaniu należy przyjąć, iż zapobieganie przestępczości jest to:

- profilaktyka uprzedzająca, czyli działania podejmowane przed pojawieniem się
przestępczości,

- profilaktyka objawowa czyli działania podejmowane w celu usunięcia lub ograniczenia
skutków przestępczości.

Zapobieganie przestępczości odbywa się w ramach kontroli społecznej, która może mieć
postać:

- sformalizowanej kontroli społecznej – regulowana systemem norm określających kto, wobec
kogo, jakimi środkami wpływa na przestrzeganie norm grupowych. Do tak rozumianej
kontroli należą np. policja, prokuratura, sąd, Straż Graniczna,

- niesformalizowanej kontroli społecznej – realizowana w ramach wspólnot lokalnych,
sąsiedzkich.

Strategia destruktywna zapobiegania przestępczości polega na niszczeniu przejawów
przestępczości, stosowaniu przymusu i represji. Ta strategia posługuje się takimi metodami
jak:

uniemożliwianie - polega na utrudnianiu (montowanie alarmów, szyb pancernych) lub
pozbawieniu możliwości działań przestępczych np. wymierzanie kary pozbawienia wolności,

wytłumianie – reagowanie sankcją na zachowanie przestępcze, co powoduje zmniejszenie
negatywnych skutków zaistniałego przestępstwa;

zagrażanie – to zapowiadanie negatywnej reakcji na zachowanie przestępcze, czyli ustawowe
zagrożenie karą .

Strategia kreatywna polega na podejmowaniu takich działań pożądanych, aby wypierały one
przestępczość lub nie pozostawiały dla niej miejsca.

Oparta jest na stosowaniu zachęty i stosowaniu środków nierepresyjnych

Do metod strategii kreatywnej zalicza się:

szkolenie – na temat tego np. jak radzić sobie ze stresem

przekonywanie – konsekwentne przekonywanie przy użyciu logicznych argumentów za
wyborem określonego zachowania

propaganda – wpływ na człowieka poprzez odwoływanie się do jego emocji i wpływanie na
podświadomość

informowanie – przekazywanie wiadomości uzupełniających

- przetwarzanie – wprowadzanie takich zmian w środowisku, które sprzyjają zachowaniom
zgodnym z prawem.

Strategia destruktywna szybciej eliminuje zjawisko przestępczości, odgrywa jednak mniejszą
rolę w kształtowaniu pozytywnej świadomości społecznej. Natomiast strategia kreatywna
nastawiona jest na budowanie przekonań na temat zasadności zachowania zgodnego z
prawem, pozytywnych postaw wobec porządku społecznego i prawnego.

W ramach sformalizowanej reakcji na przestępczość, należy zwrócić uwagę na
zapobiegawczy cel kary, który określony jest przez:

- prewencję generalną – powstrzymywanie ogółu ludzi od popełniania przestępstw. Ten cel
można osiągnąć poprzez odstraszanie karą, ale też poprzez kształtowanie postawy szacunku
przez obywateli dla wartości chronionych przez prawo;.

prewencję indywidualną – powstrzymywanie osoby ukaranej za przestępstwo, aby nie
popełniła nowego przestępstwa. Ten cel także można osiągnąć poprzez odstraszanie i
wychowanie, ale także poprzez uniemożliwianie popełnienia przestępstwa.

Niesformalizowana kontrola społeczna

Udział społeczności lokalnych (sąsiadów), w zapobieganiu przestępczości, ma charakter
nieformalnej kontroli społecznej. Kontroli podlegają wszelkie dostrzeżone zjawiska
negatywne, w obszarze zamieszkania danej osoby lub grupy osób.

Kontrola ta może odbywać się poprzez zwykłe zwrócenie uwagi w związku z głośnym, czy w
innym stopniu niewłaściwym zachowaniem młodzieży. Lokalna społeczność może także
współpracować z policją.

62. Mechanizmy skłaniające ludzi do konformizmu i przestrzegania norm – ich zalety i
wady.

Konformizm to jeden ze sposobów przystosowania do społeczeństwa:

Konformizm- najpowszechniejszy rodzaj akceptacji- akceptacja zarówno celów
kulturowych, jak i legalnych środków; są dominujące by system społeczny mógł prawidłowo

funkcjonować; jednostki takie dążą do kulturowo wyznaczonych celów przestrzegając
jednocześnie sposoby ich realizacji

Nacisk na konformizm- grupy odniesienia wywierają na jednostkę dużą presję w kierunku
zachowań zgodnych ze standardami, które w tych grupach obowiązują

 możliwe

rozwiązanie problemu jest tylko takie, które nie jest sprzeczne ze standardami (normami)
obowiązującymi w grupie (dzieje się tak dlatego, że konformizm jest nagradzany akceptacją,
dewiacja zaś jest karana odrzuceniem)

Zachowanie nonkonformistyczne może spowodować utratę statusu w grupie, samotnikowi
trudno jest stosować się do własnych norm

Kontrola społeczna to podmioty i ich działania skłaniające jednostki i grupy do przestrzegania
norm społecznych, czyli do konformizmu.

Mechanizmy skłaniające do konformizmu to:

-

Uleganie

-

Identyfikacja

- Internalizacja/eksternalizacja

Uleganie:

Uleganie, najlepiej opisuje zachowanie osoby, która motywowana jest pragnieniem uzyskania
nagrody, lub uniknięcia kary. Zazwyczaj trwa ono tak długo, jak długo stosuje się obietnicę
otrzymania nagrody, lub groźbę kary. Jest reakcją najmniej trwałą, a jej efekty są najbardziej
powierzchowne. Ważnym komponentem jest tu władza, jaką dysponuje osoba
oddziaływująca. Nagradzanie i karanie są bardzo ważne, jaki środki pozwalające nakłonić
ludzi do uczenia się, bądź wykonywania jakiś czynności. Muszą jednak być ciągle obecne,
dlatego nie sprawdzają się jako techniki oddziaływania społecznego. Formą uległości jest
posłuszeństwo, które skłania nas do określonego działania. Trudno, bowiem jest nam się
oprzeć naciskom osób, których zachowanie determinuje nas do jakiegoś działania.
Zwłaszcza, jeśli osoba wywierająca wpływ jest dla nas autorytetem, kimś znaczącym.
Większości ludzi daleko posunięte posłuszeństwo może nakazać tylko ten znaczący autorytet,
nie zaś każdy, kto tylko przyjmie jego rolę. Czynnikiem zmniejszającym posłuszeństwo jest
fizyczna nieobecność osoby, która jest naszym autorytetem. W sytuacji takiej jesteśmy mniej
skłonni postępować zgodnie z jej nakazem

Identyfikacja:

Identyfikacja jest to z kolei reakcja na wpływ społeczny, wywołana pragnieniem danej
jednostki, aby być podobną do osoby, od której pochodzi ten wpływ Jednostka zachowuje się
w określony sposób zazwyczaj wtedy, gdy osoba, lub grupa wywierająca na nią wpływ jest
dla niej atrakcyjna pod pewnym względem, czy też stanowi dla niej autorytet. W identyfikacji
znaczącym komponentem jest atrakcyjność. W sytuacji takiej będzie skłonna zaakceptować
ów wpływ oraz przyjąć podobne wartości i postawy, po to by upodobnić się do tej osoby
(grupy). Autorytet ten nie musi być w ogóle obecny. Ważne jest natomiast to by osoba ta
pozostawała znaczącą, nadal wyznawała te same poglądy oraz by poglądy jej nie zostały
podważone przez sprzeczne, a bardziej przekonywujące opinie.

Internalizacja:

Internalizacja jest to przyjmowanie za własne narzucanych z zewnątrz postaw, poglądów,
norm i wartości. Motywem zinternalizowania określonego przekonania jest pragnienie, aby
mieć słuszność. Na początku główną rolę w tym procesie pełnią rodzice dziecka (szczególnie,
gdy jest ono w wieku przedszkolnym i w pierwszych latach uczęszczania przez nie do
szkoły), później wychowawcy oraz grupy rówieśnicze, a po osiągnięciu przez daną osobę
wieku dorosłego grupy społeczne i jednostki, z którymi się ona identyfikuje i które są dla niej
autorytetem.. Internalizacja jest najbardziej trwała, bo motyw dążenia do słuszności jest
potężną i samo podtrzymującą się siłą, niezależną od stałego nadzoru (kary, nagrody), ani
nieustającego szacunku dla osoby lub grupy. Ważnym jej komponentem jest wiarygodność,
szczególnie osoby, która dostarcza informacji. Może się przerodzić w bezrefleksyjny
konformizm, gdy niektóre normy tak dalece mamy zakorzenione, że mechanicznie
odwołujemy się do pewnych zachowań, a przekonanie to staje się częścią naszego systemu.
Uniezależnia się od swego źródła i staje się niezwykle odporne na jakąkolwiek zmianę.

Podział na uleganie, identyfikację i internalizację jest użyteczny, jednak nie doskonały,

gdyż kategorie te zachodzą na siebie pod pewnymi względami.

63. Stadia zapobiegania przestępczości i przykładowe działania w etapie
pierwotnych, wtórnych i następczych.

• Etapy działań związanych z zapobieganiem przestępczości:
•

etap działań pierwotnych (eliminowanie warunków sprzyjających powstawaniu
środowisk przestępczych, np.: polityka gospodarcza nastawiona na tworzenie miejsc
pracy, organizowanie zajęć dla młodzieży, planowanie przestrzenne i urbanistyczne)

•

etap działań wtórnych (usuwanie warunków sprzyjających przestępczości i
utrudnianie popełniania przestępstw; policyjne rozpoznanie środowisk przestępczych,
działania na rzecz „sąsiedzkiej czujności”, monitoring, techniczne zabezpieczenia)

•

etap

działań

następczych

(to już reakcje na popełnienie przestępstwa, tj. strategia destruktywna;
zapobieganie recydywie, „promieniowaniu” postaw przestępczych, resocjalizacja)

Powyższe wiąże się ze stosowanymi strategiami zapobiegania przestępczości.
Wyróżniamy dwie główne strategie:
1. Strategia destruktywna to działania wymierzone przeciwko zwalczanym zjawiskom;

ma charakter represyjny; jest sensowna zwłaszcza jako reakcja natychmiastowa (np.
izolowanie, separowanie sprawcy przestępstwa, czynu nagannego, aby go nie
powtórzył).
Metody strategii destruktywnej to:

-

uniemożliwianie (utrudnianie określonych działań: rozdzielenie kibiców obu drużyn
na stadionie)

-

wytłumianie (sankcjonowanie zachowań przestępnych: „wcielanie” kar „w życie” -
zakaz wstępu, mecz bez kibiców – zob. kolejny slajd)

-

zagrażanie (zapowiadanie reakcji: policja w gotowości wobec kibiców; kara jako
swoisty straszak)

2. Strategia kreatywna, nierepresyjna, obejmuje działania rozwijające zjawiska

pożądane – po to, by eliminowały zjawiska niepożądane;

(np. dajmy szkole fundusze na dodatkowe godziny wf, aby po lekcjach uczniowie
uprawiali sport, a nie włóczyli się bez celu po mieście, popalając i popijając, a

czasem

i

biorąc)

ma sens w dłuższym horyzoncie czasowym, wymaga przemyślanej polityki, sporych
nakładów...

64. Na czym polega sformalizowana reakcja na przestępczość na etapie
legislacyjnym., rodzaje prewencji w wymiarze pozytywnym i negatywnym

Sformalizowana reakcja na przestępczość dzieli się na kilka etapów, które najlepiej jest
zaprezentować w trójczłonowym podziale. Należy dodać, że każdy z poniżej
scharakteryzowanych etapów może być kształtowany przez ustawodawcę na wiele zupełnie
odmiennych sposobów, które zależą od środków preferowanych w polityce karnej.

Sformalizowana reakcja na przestępczość na etapie legislacyjnym
Etap legislacyjny – określenie przedmiotu, czyli sformułowanie norm, których naruszenie
będzie wywoływa reakcje karne. Należy podkreślić, że ustawodawca, określając katalog
zachowań traktowanych jako przestępstwa, określa równocześnie, pośrednio, zakres osób,
które podlegają skuteczności danego zakresu kryminalizacji i które są adresatami tych norm.
Jest to tzw. prewencja – oddziaływanie, czyli wpływanie za pomocą przyjętych przez
ustawodawcę środków na oceniane prawnokarnie zachowanie ludzi.
Rodzaje prewencji:

 Indywidualna – celem kary jest oddziaływanie na sprawcę i powstrzymanie go przed
ponownym
niekonformistycznym zachowaniem. W tym przypadku środki działania powinny być
dostosowane do
indywidualnych cech fizycznych i psychicznych danego człowieka i warunkow
środowiskowych, w jakich przebywa.

 Generalna – celem kary jest oddziaływanie na ogoł społeczeństwa, czyli przyszłych
potencjalnych sprawcow (pozytywny wymiar prewencji generalnej: zagrożenie sankcją
karną danego zachowania oraz stosowanie sankcji w przypadku naruszenia obowiązującej
normy podkreśla nie tylko wagę prawno karnego zakazu, ale także umacnia w przekonaniu,
że dane zachowanie jest niedopuszczalne; negatywny wymiar prewencji generalnej:
zagrożenie sankcją karną, a przede wszystkim jej zastosowanie ma odstraszać od popełnienia
przestępstw.)
Często nie jest możliwe równoczesne stosowanie prewencji indywidualnej i generalnej,
dlatego ustawodawca powinien kierować się w tym wypadku skutecznością jednej z
nich, rezygnując tym samym z drugiej.

65. Na czym polega sformalizowana reakcja na przestępczość na etapie realizacyjno-
represyjnym i jakie cele realizuje. Alternatywne wizje polityki karania: reakcja
prawnokarna kompensacja, abolicjonizm i diverson

Etap realizacyjno-represyjny to ustalenie, czy popełniono przestępstwo, przez kogo, jaki
przepis prawny naruszono i jaka powinna zostać wymierzona sankcja karna; etap procesu
karnego. Częstotliwość i rodzaj stosowanej sankcji prawnokarnej zależą od tego, jaki cel
wyznacza sobie prawodawca przy ustalaniu polityki karnej. Decyzja co do tego, co stanie się
priorytetem polityki karnej, zależy od rodzaju przyjętej teorii kary.

W kryminologii pojawiły się alternatywne wizje polityki karania, zależące od nurtu, do
jakiego przynależy dana koncepcja. Przykładowo w przypadku konfliktowej wizji
społeczeństwa przestępczość jest nieodłączną częścią funkcjonującego społeczeństwa, a
czynami zabronionymi są zachowania uznawane za niebezpieczne przez grupę dominującą
(której wartości i normy powinny obowiązywać wszystkich). Jedynym sposobem
wyeliminowania zachowań kryminalnych jest Iikwidacja napięć między grupą dominującą a
mniejszością, dlatego faktyczne wyeliminowanie przestępczości jest niemożliwe. Celem
polityki karnej jest tylko łagodzenie tego konfliktu.

Wyróżniamy trzy odmienne spojrzenia dotyczące rodzaju sankcji prawnokarnych, które
powinny stanowić narzędzie w rozwiązywaniu konfliktów społecznych:

• reakcja prawnokarna ma cel kompensacyjny, co oznacza, że środki reakcja prawnokarne
mają służyć naprawieniu zła wyrządzonego przestępstwem oraz złagodzeniu konfliktu między
sprawcą a osobami pokrzywdzonymi. Główne postulaty podnoszone przez przedstawicieli tej
teorii to m.in. zwiększenie ilości środków, szczególnie prewencyjnych, dotyczących
indywidualnego traktowania sprawcy (tzw. środki probacyjne, np. warunkowe umorzenie
postępowania, warunkowe zawieszenie wykonania kary pozbawienia wolności, warunkowe
przedterminowe zwolnienie) bądź stosowanie kar pozbawienia wolności tylko w szczególnie
uzasadnionych przypadkach;

• abolicjonizm - zakłada likwidację prawa karnego i przekazanie konfliktu jego stronom.
Nakazuje przyjąć organom państwa rolę biernego obserwatora. Wykorzystywanie władzy
państwowej do reakcji na zachowania szkodzące innym ludziom powinno być ograniczone do
minimum. Rozwiązywanie powstałych konfliktów powinno leżeć w gestii sprawcy i
poszkodowanego, którzy w porozumieniu mają dążyć do wyrównywania powstałych szkód;

• diversion - oznacza ,,skierowanie na inną drogę procesu wymiaru sankcji karnej przez
odejście od stosowania kary pozbawienia wolności na rzecz innych nieizolacyjnych sposobów
reakcji na czyn przestępczy. Zgodnie z tą teorią państwo powinno bezwzględnie
powstrzymywać się od wymierzania kar pozbawienia wolności. Uważa się, że kara powinna
pełnić funkcję jedynie utylitarną, a skoro kara pozbawienia wolności została uznana za
niecelową i nieskuteczną w dążeniu do resocjalizacji sprawcy, to jej utrzymanie nie ma sensu.
Kara powinna umożliwić sprawcy powrót do powszechnie akceptowanego sposobu życia, a
równocześnie ma być czynnikiem kierującym go na drogę życia zgodną z normami
obowiązującymi w danym społeczeństwie.

66. Na czym polega sformalizowana reakcja na przestępczość na etapie
wykonawczym, indywidualizacja kary. Negatywne czynniki kary pobawienia
wolności. Model totalny E. Goffmana.

Etap wykonawczy, czyli wykonanie sankcji określonej przez sąd, wykonawcze stadium
procesu karnego. Kara pozbawienia wolności, oprócz funkcji sprawiedliwościowej, może
wpływać na wychowanie i resocjalizację sprawcy. Istnieje wiele sposobów
zindywidualizowania tej kary (warunkowe umorzenie, warunkowe zawieszenie, warunkowe
przedterminowe zwolnienie).

Jednak kara pozbawienia wolności ma również kilka istotnych mankamentów, np. w
przypadku resocjalizacyjnego użycia kary trudna jest c powiedź na pytanie, jak można
przygotować kogoś do życia na wolności w warunkach pozbawienia wolności. W sytuacji gdy

tłumionych jest wiele istotnych potrzeb osadzonych, niekoniecznie ma to pozytywny wpływ
ich resocjalizację.

Inny problem związany ze stosowaniem kary pozbawienia wolności wykazał E. Goffman,
który w pracy poświęconej tzw. instytucjom totalnym (tj. regulującym całą aktywność
znacznej części swoich członków) przedstawił model zakładu totalnego, który powinien się
charakteryzować następującymi cechami:

• życie penitencjariuszy toczy się na niewielkiej i ograniczonej przestrzeni
• wszystkie czynności pensjonariusze podejmują w obecności innych pensjonariuszy, którzy
zachowują się w taki sam sposób i wszyscy są traktowani jednakowo przez personel

• rozkład dnia jest ściśle zaplanowany, a kolejność i czas działań są określone przez normy,
których przestrzegania pilnuje personel;

• każdy członek personelu może wymierzać sankcje negatywne każdemu pensjonariuszowi;

• sankcje negatywne mogą być wymierzane za bardzo wiele zachowa: • wszyscy
pensjonariusze mają te same prawa i w taki sam sposób są one egzekwowane;

• wszyscy mają przestrzegać ustalonego porządku.

Opisując cechy modelowego zakładu totalnego, E. Goffman wskaz je jednak na
niebezpieczeństwa, jakie niesie ze sobą realizacja wszystkich tych założeń. Najważniejszym
negatywnym skutkiem tak funkcjonujące zakładu totalnego jest postępująca depersonalizacja
pensjonariuszy, które: stopniowo coraz bardziej tracą cechy indywidualne, świadczące o
odrębności każdego człowieka. Rozpoczyna się walka pensjonariuszy o utrzymanie
własnego ,,ja. Rodzą się konflikty pomiędzy podopiecznymi a personelem i powstaje sytuacja
negatywnie oddziałująca na pensjonariuszy. Również po stronie personelu zauważalne stają
się negatywne zjawiska dotyczące własnego ,,ja, np. dzielenie więźniów na lepszych i
gorszych. Wszystkie te okoliczności powodują u pensjonariuszy wzrost agresji i
wykształcenie się specyficznych zachowań, stygmatyzację, która uniemożliwia im późniejsze
normali funkcjonowanie w społeczeństwie.

67. . Nieprawnokarne metody zapobiegania przestępczości: reaktywne i proaktywne.
Techniczne sposoby zapobiegania i ich oparcie na teoriach kryminologicznych.

Nieprawnokarne środki zapobiegania przestępczości:

 Syndrom ‘rozbitych okien’- brak reakcji ludzi na zachowania wpływające na

dewastację środowiska oraz działania społecznych dewiantów, wywołujące obawy,
strach i emocje. Stwarza wrażenie ogólnego załamania się mechanizmów kontroli
społecznej. Prawo karne działa na zasadzie demonstracji, tj. jeśli nie widać przejawów
ich funkcjonowania, to odnosi się wrażenie jakby go w ogóle nie było albo było
bezskuteczne. Przeciwdziałanie drobnej przestępczości i dewastacji środowiska może
zapobiec popełnieniu ciężkich przestępstw. W ‘zniszczonym’ środowisku łatwiej rodzą
się zjawiska kryminalne. Jeśli ktoś widzi jedną zbitą szybę w budynku , to nie będzie
miał oporów przed zbiciem kolejnych, co w konsekwencji prowadzi do kompletnej
dewastacji środowiska. Dlatego reagowanie na przejawy dewastacji, tępienie drobnej
przestępczości może zapobiec tworzeniu się środowiska patologicznego.

 ‘zerowa tolerancja’ – reagowanie i piętnowanie nawet najdrobniejszych przestępstw.

Hasło to ujawniło się po raz pierwszy w systemie amerykańskiego prawa, a ściślej w
Nowym Jorku.

Rodzaje podejmowanej działalności:

- reaktywna- kiedy jedyną agendą kontroli społecznej reagującą na dewastację jest Policja;

- pro aktywna- której celem jest aktywowanie społeczności lokalnej, aby sama dbała o
środowisko.

Techniczne sposoby zapobieganie przestępczości:

 Zmiana środowiska poprzez tworzenie zapór fizycznych- kraty, zaluzje, instalacja

systemów alarmowych, usuwanie warunków sprzyjających zachowaniom
przestępnym np. oświetlenie zaułków;

 Utrudnienia prawne- ograniczenie dostępności do przedmiotów służących do

popełnienia przestępstwa, bądź niedopuszczenie do działalności wymagającej
określonych cech lub kwalifikacji takich jednostek, które ich nie posiadają;

 Zapobieganie sytuacyjne- nieformalna kontrola społeczna sprawowana przez

społeczność lokalną, złożoną z osób pozostających ze sobą w przestrzennej bliskości.
(neighborhood watch).