George Bernard Shaw

PIGMALION

AKT PIERWSZY
Londyn, noc, godzina 11.15. Ulewny, letni deszcz. Słychać trąbki samochodów,
niecierpliwe nawoływania i gwizdy na taksówki i dorożki. Przechodnie w biegu
chronią się pod portyk kościoła Świętego Pawła na Covent Garden/*1, obok
warzywno-owocowych hal targowych. Wśród nich dama z córką w strojach
wieczorowych. Wszyscy wpatrują się ponuro w strugi deszczu, z wyjątkiem je-
gomościa odwróconego tyłem do reszty, który zda się być całkowicie zajęty
zapisywaniem swoich uwag czy wrażeń w dużym notatniku. Zegar kościelny bije
kwadrans po jedenastej.
CÓRKA stoi między głównymi filarami, oparta o lewy
Zziębłam do kości. Gdzież się podział ten Fred, już dobre dwadzieścia minut, jak
poszedł...
MATKA stojąca tuż przy niej z prawej strony
Ach, przesadzasz, moje dziecko, kwadransa nie ma... Ale już powinien był dostać
jakiś wóz w tym czasie.
PIERWSZY Z GAWIEDZI stojący dalej na prawo
Nie chwyci tera, paniusiu, nie prędzyj jak o pół na dwunastą, skoro poodwożom
państwo tyatrowe...
MATKA
Ależ musimy dostać taksówkę... nie możemy tak długo czekać...
okropność!
PIERWSZY Z GAWIEDZI
Nie moja wina, paniusiu...
CÓRKA
Żeby Fred miał trochę oleju w głowie, to by złapał wóz przed
teatrem...
MATKA
Widocznie nie mógł... biedne dziecko.
CÓRKA
Jak to nie mógł, kto chce, ten może...
Z potoków deszczu wynurza się F r e d od strony Southamston Street, przemoczony
do kostek. Wchodząc pod portyk otrząsa parasol. Jest to młodzieniec lat dwudziestu,
w smokingu.
CÓRKA
Masz dorożkę?
FRED
Nie ma żadnej, ani na lekarstwo.
MATKA
Et, pleciesz, żeby nie można było dostać taksówki... pewnie nie szukałeś...

CÓRKA
Coś strasznego! Więc mamy same iść po taksówkę?
FRED
Powiedziałem ci, że wszystkie zajęte... nikt się deszczu nie spodziewał... Zlatałem się
jak pies... byłem przy Charing Cross, nic... zawróciłem w stronę Ludgate Circus...
także nic.
MATKA
Czy byłeś na Trafalgar Square?
FRED
Nie było...
CÓRKA
Ale czy byłeś?
FRED
Przecież mówię, że dobiegłem aż do stacji Charing Cross... Miałem może pędzić na
drugi koniec miasta, do Hammersmith?...
CÓRKA
W ogóle nigdzie nie byłeś!...
MATKA
Jesteś naprawdę niezaradny, Fredziu... idź jeszcze raz i bez
taksówki nie wracaj...
FRED
Zmoknę tylko, bo i tak nic z tego nie wyjdzie...
CÓRKA
A my co? Mamy tu stać do rana w tym przeciągu, tak ubrane? Egoista wstrętny.
FRED
och, dobrze już, dobrze... idę... idę.
Otwiera parasol i rusza w stronę Strandu; na samym środku ulicy zderza się z młodą
kwiaciarką, która trzymając w obu dłoniach płytki kosz z kwiatami, przebiega w
stronę portyku; pod wpływem zderzenia kosz wypada jej z rąk. Oślepiająca
błyskawica i ogłuszający grzmot towarzyszą temu incydentowi.
KWIACIARKA
Fe, Fred! Gdzie leziesz, kochasiu...
FRED
Przepraszam.
Znika w głębi.
KWIACIARKA zbierając rozrzucone kwiaty i układając je na
plecionce
Panicz zakichany... dwa bukiety fiołków wrypać w błoto...
Siada u stóp filara po prawej stronie damy i porządkuje kwiaty. W jej postaci nie ma

nic romantycznego. Wygląda na lat osiemnaście lub najwyżej dwadzieścia. Na
głowie ma mały kapelusik z czarnej słomki, nie czyszczony od dawna; jej włosy
domagają się umycia, a ich mysi kolor nie wygląda naturalnie. Ma na sobie czarne,
wytarte palto, sięgające do kolan i wcięte w pasie, brunatną spódnicę, gruby fartuch i
bardzo zniszczone obuwie. Jej czystość jest niewątpliwie taka, na jaką ją stać, ale w
porównaniu z damami stojącymi obok, dziewczyna jest po prostu brudna. Rysy jej
nie są gorsze od rysów dam, lecz stan jej twarzy pozostawia wiele do życzenia,
podobnie jak i zęby.
MATKA
Przepraszam cię, moje dziecko, skąd ty znasz imię mojego syna?
KWIACIARKA
To paniusi synek, ten gagatek? Żebyś go paniusia jako matka uczciwiej
podchowała... To nie sztuka spaskudzić co — i w nogę... zapłaci mi to paniusia?
CÓRKA
Niech mama się nie waży... także pomysł...
MATKA
Pozwól, Klaro, masz jakie drobne?
CÓRKA
Nie mam drobniejszych niż sześć pensów...
KWIACIARKA ożywiona nadzieją
Wydam paniuchnie, jak się patrzy...
MATKA do Córki
Proszę cię, daj mi sześć pensów... Córka podaje niechętnie. Matka do Kwiaciarki.
Masz, to za te kwiaty...
KWIACIARKA
Ślicznie dziękuję, królowo...
CÓRKA
Niech wyda resztę, te bukieciki po pensie sztuka...
MATKA
Cicho bądź, Klaro!... Jak ci nie wstyd! (do Kwiaciarki) Zatrzymaj, nie trzeba...
KWIACIARKA
Ślicznie dziękuję paniuchnie...
MATKA
Ale za to powiedz mi, skąd wiesz, jak na imię temu młodemu panu?
KWIACIARKA
Nie wiem.
MATKA
Tylko proszę się nie wypierać, słyszałam wyraźnie, żeś go nazwała po imieniu...
KWIACIARKA z żywym protestem

Co się mam wypierać? Fred czy Karol, co za różnica?... Ja tak przez grzeczność, jak
się należy obcemu... paniuchna rozumie?
CÓRKA
Znowu sześć pensów jak w błoto... można było oszczędzić Fredowi tej indagacji...
Cofa się z niesmakiem za filar. W tej samej chwili wpada starszy jegomość o
wyglądzie sympatycznego wojskowego zamykając ociekający parasol. Podobnie jak
Fred, ma spodnie przemoczone do kostek. Strój wieczorowy — smoking, lekka
narzutka. Zajmuje miejsce opuszczone przez Klarę. ..
JEGOMOŚĆ O WYGLĄDZIE WOJSKOWYM
Uff!
MATKA zwracając się do niego
Czy jest jaka nadzieja, że przestanie padać?
JEGOMOŚĆ O WYGLĄDZIE WOJSKOWYM
Wątpię, przed chwilą zaczęło lać jak z cebra...
Podchodzi do filara, przy którym siedzi Kwiaciarka, umieszcza stopę na jego
podstawie i opuszcza mankiet spodni.
MATKA
Ach, Boże...
Cofa się w głąb ku Córce.
KWIACIARKA wykorzystując sąsiedztwo Wojskowego próbuje nawiązać z nim
rozmowę
Jak tak lunęło, to zara przestanie... ten do koloru, kapitanie.
Pan kupi od bidnej dziewczyny...
JEGOMOŚĆ O WYGLĄDZIE WOJSKOWYM
Przepraszam, nie mam drobnych.
KWIACIARKA
Zmienię, wydam, kapitanie...
JEGOMOŚĆ O WYGLĄDZIE WOJSKOWYM
Z dwudziestu szylingów? Nie mam drobniejszych...
KWIACIARKA
O, rety... jednego, kapitanku... mogie wydać z dwóch szylingów... cały ten kram dwa
pensy tylko...
JEGOMOŚĆ O WYGLĄDZIE WOJSKOWYM
Ach nie nudź, powtarzam ci, że nie mam drobnych, (szuka po kieszeniach) Czekaj...
o, półtora pensa, to wszystko, jeśli ci się przyda na co, masz...
Cofa się do innego filaru.
KWIACIARKA bierze, rozczarowana, uważając jednak, że półtora pensa jest lepsze
niż nic
Dziękuję panu, kapitanie.

PIERWSZY Z GAWIEDZI do Kwiaciarki
Dej pozór... ciśnij ta w niego jakiem kwiatkiem... pod ścianą jakiściś skieł stoi i
kużde twoje słówko do książki wpisuje...
Wszyscy zwracają się w stronę, gdzie stoi Jegomość z notatnikiem.
KWIACIARKA zrywa się przerażona
Rany boskie, a cóżem, do cholery, takiego zrobiła, żem się odezwała do tego pana?
Moje prawo sprzedać kwiaty... legularne prawo mam. (histerycznie) Jak Boga
kocham, jestem przyzwoita dziewczyna... przecie nic innego, do cholery, nie
mówiłam, ale żeby co kupił.
Gwar głosów przeważnie wyrażających współczucie dla Kwiaciarki, ale
krytykujących jej przesadną wybuchowość. Okrzyki:
„Przestań cholerować!", „Kto cię rusza?", „Nie bój się, nie damy ci krzywdy zrobić!",
„Czego się rzucasz?", „Wolnego!" itd. padają z ust starszych, spokojniejszych
gapiów, którzy pocieszająco klepią ją po ramieniu. Inni, mniej cierpliwi, każą jej
„zamknąć jadaczkę'' albo szorstko pytają się: „O co chodzi?" Grupa ludzi, stojących
na dalszym planie i nie wiedzących, co się właściwie stało, tłoczy się w kierunku
Kwiaciarki, zwiększając zamieszanie pytaniami i odpowiedziami w rodzaju: „O co
poszło?", „Co zrobiła?", „Gdzie, który?", „Szpicel ją zapisywał?", „Któren, ten?",
„No; ten tam, widzisz go?", „Buchnęła forsę temu panu!" itd.
KWIACIARKA z dzikim płaczem przepychając się w kierunku Jegomościa o
wyglądzie wojskowym
Panie szanowny, niech pan nie pozwoli, aby mnie zaskarżył! Ludzie kochane, co by
to była za hańba dla mnie! Oni odbierą mi dobre imię i na ulice wywleką za
zaczepianie. Oni…
JEGOMOŚĆ Z NOTATNIKIEM podchodząc ku niej, tłum napiera za nim
Te, te, te, te, ugryzł cię kto, głupia kozo... Za kogóż to mnie bierzesz?
PIERWSZY Z GAWIEDZI
Juści, pomyłka się stała, to nie łypek... dość pożreć na buty...
(objaśniająco) Dziewczysko myślało, że pon skieł...
JEGOMOŚĆ Z NOTATNIKIEM z nagłym zainteresowaniem
Co to znaczy skieł?
PIERWSZY Z GAWIEDZI biedząc się z określeniem
Ano... wiadomo... skieł to.... niby skieł... ano... gatonek jak to mówiom — szpicla... z
policyi niby...
KWIACIARKA ciągle histerycznie
Na rany Jezusa przysięgam, żem ani słóweczka...
JEGOMOŚĆ Z NOTATNIKIEM przerywając jej z humorem
Przestań skrzeczeć... czy ja wyglądam jak agent policji?
KWIACIARKA wcale nie przekonana

A to po co mnie pan zapisał? Czy mnie pan rychtyk odnotował?
Pokaż pan, co tam stoi...
Jegomość otwiera notatnik i podsuwa go prawie pod nos dziewczynie, choć nacisk
tłumu, usiłującego poprzez jego ramię zajrzeć do notatnika, byłby w stanie zachwiać
ręką słabszego mężczyzny.
KWIACIARKA po chwili
Cóż to za zakrętasy? To nie legularne pismo, nic z tego nie mogie wyczytać...
JEGOMOŚĆ Z NOTATNIKIEM
A ja mogę, posłuchaj... (recytuje na głos naśladując jej wymowę) „Ten do koloru,
kapitanie. Pan kupi kwiatka od bidney dziewczyny..."
KWIACIARKA zafrasowana
To niby przez to, żem go kapitanem wołała? Czy to taki despekt? (zwracając się do
Jegomościa o wyglądzie wojskowym) Panie złoty, nie pozwól mnie skarżyć za takie
jedno słówko... przecie to...
JEGOMOŚĆ O WYGLĄDZIE WOJSKOWYM
Ależ uspokój się, dziewczyno... (do Jegomościa z notatnikiem) Mój panie, jeżeli pan
jest detektywem, nie potrzebuje mnie pan bronić .przed zaczepkami młodych kobiet,
dopóki. ja o to nie poproszę. Wszyscy obecni mogą zaświadczyć, że dziewczyna nie
miała żadnych występnych zamiarów...
GAWIEDŻ ULICZNA demonstrując przeciw policji
Oczywista, że możemy! Co się to miszać w cudze sprawy! Swojego nosa patrzeć!
Przysłużyć się drań kce, dla awansu. Pisać, co ludziska mówią! Dziewczyna marnego
słówka mu nie rzekła! A gdyby nawet, to co? Ładne rzeczy, żeby dziewczyna nie
miała prawa schronić się przed deszczem.
Bardziej współczujący z gawiedzi odprowadzają ją z powrotem. na miejsce.
Dziewczyna siada walcząc ze wzruszeniem.
PIERWSZY Z GAWIEDZI
Toć to nie skieł. Jakiściś zatracony frajer, co pcha nos w nieswoje drzwi, ot co! Po
butach poznać, że nie łypek...
JEGOMOŚĆ Z NOTATNIKIEM zwracając się wesoło do mówiącego
A jak się też powodzi waszym krewniakom i znajomkom w okolicy Selsey?
PIERWSZY Z GAWIEDZI podejrzliwie
A niby skąd wiadomość, że ja z Selsey?
JEGOMOŚĆ Z NOTATNIKIEM
Mniejsza o to, ale zgadłem, prawda? (zwracając się do Kwiaciarki) A ty, dzierlatko,
skąd się tu wzięłaś? Wszak pochodzisz z północno-zachodniej dzielnicy miasta, z
Lisson Grove?
KWIACIARKA oburzona
Och, rany boskie, co panu do tego, żem się wyniosła z Lisson Grove... Świnia by nie

strzymała w takim chlewie, a cztery i pół szylingów trzeba było bulić gospodyni co
tydzień, (wybucha płaczem) Oh-hoo-hoo-oo...
JEGOMOŚĆ Z NOTATNIKIEM
A mieszkaj sobie, gdzie chcesz, tylko nie bucz...
JEGOMOŚĆ O WYGLĄDZIE WOJSKOWYM do Kwiaciarki
Cicho, cicho, nikt ci tu krzywdy nie zrobi, wolno ci mieszkać, gdzie ci się żywnie
podoba...
SARKASTYK Z GAWIEDZI wpychając się między obu jegomościów
W Park Lane na ten przykład, co? Ochotnie bym, panie tego, porozmawiał z
dobrodziejem, niby co się tyczy kwestii mieszkaniowej.
KWIACIARKA siada z powrotem przy kwiatach, z miną zgnębioną, mówiąc głośno,
lecz raczej do siebie
Jestem przyzwoita dziewczyna, nie żaden wycieruch...
SARKASTYK z GAWIEDZI nie zważając na nią, do Jegomościa z notatnikiem
A chciałbym wiedzieć, panie tego, skąd ja niby jestem?
JEGOMOŚĆ Z NOTATNIKIEM szybko
Z Huxton.
Poruszenie. G a w i e d ź parska śmiechem, widocznie zainteresowana coraz więcej
tym niezwykłym przedstawieniem.
SARKASTYK Z GAWIEDZI zdziwiony
Zgadł, psiajucha... jakiś wszechwiedny...
KWIACIARKA nie uspokojona jeszcze, litując się nad sobą
Choćby... To i tak nie ma prawa mnie napastować...
PIERWSZY Z GAWIEDZI do Kwiaciarki
Pewnie, swego nie daruj... (do Jegomościa z notatnikiem) A wam, panie, jakie prawo
znać ludzi, co was na oczy nie widzieli... ani z wami świń nie pasali?
KWIACIARKA
Niech mówi, co chce, nie chcę się z takim zadawać.
PIERWSZY Z GAWIEDZI
Warn się, panie, widzi, że skoro my bidota sama, to z nas wolno dudków stroić?
Czemu się zaś jego nie czepicie?
Wskazuje na Jegomościa o wyglądzie wojskowym,
SARKASTYK Z GAWIEDZI
Właśnie, panie tego, jak już pan taki wróżbita, to niech pan zgadnie, skąd ten
dobrodziej...
JEGOMOŚĆ Z NOTATNIKIEM
Wychowany w Cheltenham, studia w Cambridge, a służba wojskowa w Indiach...
JEGOMOŚĆ O WYGLĄDZIE WOJSKOWYM
Wszystko prawda...

Powstaje ogólny śmiech, wyrażający uznanie dla Jegomościa z notatnikiem,
przerywany okrzykami w rodzaju: „Zgadnie w mig", „Kuty na cztery nogi",
„Słyszeliście, ludzie, jakom to koronkę odmówił" itp.
JEGOMOŚĆ O WYGLĄDZIE WOJSKOWYM
Przepraszam, czy pan się tym trudni w cyrku?
JEGOMOŚĆ Z NOTATNIKIEM
Myślałem już o tym — może któregoś dnia... Deszcz ustał, stojący dalej zaczynają
się rozchodzić.
KWIACIARKA niezadowolona ze zmiany nastroju w tłumie na. korzyść Jegomościa
z notatnikiem
Pan zakichany... czepiać się bidnej dziewczyny.
CÓRKA tracąc cierpliwość, przeciska się ku przodowi, potrącając-Jegomościa z
notatnikiem, który usuwa się z kurtuazją
Ach, co ten Fred sobie myśli, na pewno dostanę zapalenia płuc w tym przeklętym
przeciągu...
JEGOMOŚĆ Z NOTATNIKIEM notując szybko, do siebie
Earl's Court!/*2
CÓRKA gwałtownie
Może by pan raczył schować dla siebie te impertynenckie uwagi.
JEGOMOŚĆ Z NOTATNIKIEM
Czy tak głośno powiedziałem? Nie miałem zamiaru, najmocniej przepraszam! Matka
pani niezawodnie z Epsom/*3?
MATKA podchodząc ku mówiącemu
Ależ to niesłychane... istotnie, wychowałam się w Epsom, w willi „Babie Łono"...
JEGOMOŚĆ Z NOTATNIKIEM wybucha serdecznym śmiechem
Ha, ha, ha, ha, tam do diabła, cóż za rozkoszna nazwa, (do Córki) Przepraszam, panie
czekają na taksówkę, może...
CÓRKA przerywając
Proszę sobie oszczędzić trudu...
Cofa się w głąb wyniośle.
MATKA
Ależ, Klaro, cóż to za sposób, (do Jegomościa z notatnikiem) Łaskawemu panu
byłybyśmy istotnie wdzięczne, nie możemy się doczekać dorożki... Jegomość z
notatnikiem wyjmuje gwizdek.
Och, dziękuję, bardzo dziękuję... Wraca do Córki. Jegomość z notatnikiem gwiżdże
przeraźliwie.
SARKASTYK Z GAWIEDZI
Przecie wiedziałem, że to tajniak.
PIERWSZY Z GAWIEDZI

Ni, to nie policyjski świstek, to sportowy...
KWIACIARKA zaabsorbowana jeszcze ciągle swoją przygodą
Wara komu mnie zniesławiać, mnie moja sława to samo co i kużdej damie z
piórkiem...
JEGOMOŚĆ Z NOTATNIKIEM
Czyście państwo nie spostrzegli, że deszcz ustał zupełnie od kilku minut?...
PIERWSZY Z GAWIEDZI
W samej rzeczy, tak lepi trza było zaraz powiedzieć, a nie zawracać w głowie
bidnego narodu.
Rusza w stronę Strandu.
SARKASTYK Z GAWIEDZI
Tera ja niby powiem, skąd dobrodziej... widzi mi się, panie tego, że z Chanwell, od
czubków, szczęśliwego powrotu.
JEGOMOŚĆ Z NOTATNIKIEM usłużnie
Hanwell/*4.
SARKASTYK Z GAWIEDZI udając wytworną wymowę
Dziękuję, profesorze! ha, ha, kłaniam się...
Dotyka czapki z udanym szacunkiem i odchodzi wolnym krokiem. KWIACIARKA
Żeby takiego pietra ludziom napędzić! Smakowałoby mu to, żeby tak jego kto?...
MATKA
Istotnie, Klaro, przejaśniło się zupełnie, możemy podejść do autobusu, szkoda
czekać...
Unosi suknię powyżej kostek i pośpiesznie odchodzi w stronę Strandu.
CÓRKA Ależ taksówka...
MATKA nie słyszy
Oszaleć można.
Rusza za Matka podrażniona. Równocześnie rozchodzi się reszta. Pod portykiem
zostają obaj jegomoście i Kwiaciarka, która porządkuje kwiaty i od czasu do czasu
rozwodzi swe żale, stłumionym głosem.
KWIACIARKA
Pieska dola! Mało się natyram, cholera, na to życie, a tu jeszcze męczą człowieka...
JEGOMOŚĆ O WYGLĄDZIE WOJSKOWYM zbliżywszy się do Jegomościa z.
notatnikiem
Jak pan to robi, jeśli wolno spytać?
JEGOMOŚĆ Z NOTATNIKIEM
Bardzo prosto, drogą doświadczeń fonetycznych. Językoznawstwo, a zwłaszcza
psychologia porównawcza mowy ludzkiej, to mój zawód i moja jedyna namiętność.
Należę do tych szczęśliwców, którym ich namiętność zabezpiecza byt. Pan rozpozna
Irlandczyka lub mieszkańca hrabstwa Yorkshire po właściwościach dialektu; ja

potrafię dokładnie określić miejsce pobytu każdego w promieniu dziesięciu
kilometrów, a jeśli chodzi o Londyn — w promieniu trzech kilometrów, a czasem
nawet kilku sąsiednich ulic.
KWIACIARKA
Wstydziłby się, babski tchórz...
JEGOMOŚĆ O WYGLĄDZIE WOJSKOWYM
Rozumiem, ale czy to może zapewnić byt?
JEGOMOŚĆ Z NOTATNIKIEM
Nawet bardzo dostatni. Widzi pan, żyjemy w epoce szybkich przeobrażeń klasowych.
Ludzie ze sfery handlowo-przemysłowej rozpoczynają w małym mieście lub na
przedmieściu, a kończą w Park Lane jako milionerzy. Rzecz prosta, usiłują wtedy
zataić swe pochodzenie. Lecz, niestety, zdradza ich każde otwarcie ust. Otóż ja mogę
nauczyć...
KWIACIARKA ...Pilnowałby swego nosa, a nie ruszał bidnej dziewczyny...
JEGOMOŚĆ Z NOTATNIKIEM z wybuchem
Skończysz ty z tym ohydnym brzęczeniem, babo! Albo poszukaj, sobie przedsionka
innego kościoła...
KWIACIARKA tracąc poprzednią pewność siebie
Takie moje prawo tu być, jak i pańskie...
JEGOMOŚĆ Z NOTATNIKIEM
Stworzenie, które wydaje ze siebie takie ohydne i przygnębiające dźwięki, nigdzie
nie ma prawa być, nie ma prawa żyć! Pamiętaj, że jesteś istotą ludzką, obdarzoną
duszą i tym cudownym darem bożym, jakim jest artykułowana mowa ludzka, że
twoja mowa ojczysta była językiem Szekspira, Miltona i Biblii... więc przestań
skrzeczeć... jak nadęty gołąb.
KWIACIARKA zupełnie oszołomiona, patrzy nań spode łba szeroko rozwartymi
oczami, w których maluje się zdumienie połączone z zupełnym ogłupieniem
Ah-ah-ah-au-au-au-oo!
JEGOMOŚĆ Z NOTATNIKIEM szybko wyciągając notatnik Boże! Co za dźwięki!
(zapisuje, po czym, trzymając notatnik w wyciągniętej dłoni, odtwarza jak
najwierniej) Ah-ah-ah-au-au-au-oo!
KWIACIARKA rozbawiona. Śmiejąc się mimo woli
Hi-hi-hi-hi! A to ci heca!
JEGOMOŚĆ Z NOTATNIKIEM
Widzi pan tę kreaturę z jej bełkotem ulicznego ścieku? Ta jej gwara uwięzi ją na całe
życie w rynsztoku. Otóż ja za trzy miesiące mógłbym wprowadzić to coś jako księżnę
na przyjęcie do pierwszej lepszej ambasady. Mógłbym nawet przygotować ją do
objęcia posady pokojowej albo ekspedientki — co wymaga znacznie lepszej
angielszczyzny.

KWIACIARKA
Coooo? Co pan powiedział?
JEGOMOŚĆ Z NOTATNIKIEM
A żebyś wiedziała, ty rozkwaszony liściu kapuściany! ty pokrako obrażająca
szlachetną architekturę tych filarów! ty wcielona obelgo mowy angielskiej! Mógłbym
cię tak oszlifować, że wzięto by cię za królową Saby(! (do Jegomościa o wyglądzie
wojskowym) Da pan wiarę?
JEGOMOŚĆ O WYGLĄDZIE WOJSKOWYM
Oczywiście. Sam jestem badaczem narzeczy indyjskich...
JEGOMOŚĆ Z NOTATNIKIEM ożywiony
Tak? Zna pan może pułkownika Pickeringa, autora „Wymowy sanskrytu"?
JEGOMOŚĆ O WYGLĄDZIE WOJSKOWYM
Owszem, pozwoli pan, że się przedstawię, jestem pułkownik Pickering... z kim mam
zaszczyt?
JEGOMOŚĆ Z NOTATNIKIEM
Henryk Higgins, autor „Alfabetu powszechnego".
PICKERING z radością
Toż ja właśnie przybyłem z Indii, żeby pana poznać...
HIGGINS
A ja dla poznania pana wybierałem się do Indii.
PICKERING
Gdzie pan mieszka?
HIGGINS
Wimpole Street 27. Niechże mnie pan zaraz jutro odwiedzi.
PICKERING
A ja w hotelu „Carlton", może pan pozwoli do mnie, pogawędzimy przy kolacji...
HIGGINS
Doskonale, z największą ochotą.
KWIACIARKA do Pickeringa, w momencie kiedy przechodzi koło niej
Niech pan co kupi, złociutki panie, bryndza taka, że na komorne nie starczy.
PICKERING Naprawdę nie mam drobnych, przepraszam.
Wychodzi.
HIGGINS oburzony na żebractwo dziewczyny
Kłamczuch, mówiłaś, że z dwóch szylingów możesz wydać...
KWIACIARKA zrywając się z desperacją
A żebyś pękł! (rzuca cały koszyk pod nogi Higginsa) Może se pan to wszystko wziąć
za sześć pensów i kazać się wypchać tem zielem...
Zegar na wieży bije wpół do dwunastej.
HIGGINS biorąc to za głos Boga, karcącego go za faryzejski brak miłosierdzia

wobec biednej dziewczyny
Przypomnienie!
Podnosi uroczyście kapelusz, po czym, rzuca garść pieniędzy na koszyk i podąża za
Pickeringiem.
KWIACIARKA podnosząc dwu i pół szylingową monetę Ah-au-ooh! (zbierając
monety dwuszylingowe) Aaah-au-ooh! (zbierając inne, złote, półfuntowe) Aaaaaah-
au-ooh! (podnosząc złotą, dwudziestoszylingową) Aaaaaaaaaaaah-au-ooh"!
Nadjeżdża taksówka z F r e de m.
FRED wyskakuje z taksówki
Nareszcie złapałem auto przy King Street... Halo! (do Kwiaciarki) Gdzie te dwie
panie, co tu stały?
KWIACIARKA
Na piechty podyrdały; jak się ta pompa skończyła...
FRED
Masz tobie, cóż ja teraz zrobię z tym autem. Ech, do stu diabłów!
KWIACIARKA z wyższością
Nie szkodzi, młody człowieku. Wracam do domu automobilem.
Oddala się w stronę taksówki. Kierowca zakłada ręce w tył i przytrzymuje drzwiczki.
Rozumiejąc jego nieufność, dziewczyna pokazuje mu garść pieniędzy.
Zapłata za kurs to furda dla mnie, Karolku! Kierowca uśmiecha się i otwiera
drzwiczki.
Dobra — jeszcze kosz.
KIEROWCA Daj no tu — będzie dwa pensy ekstra.
ELIZA
Nie, to nie na pokaz, (wciska kosz do taksówki i ląduje się sama, ciągnąc dalej
konwersację przez okno) Serwus, Fredziu!
FRED oszołomiony uchyla kapelusza
Do widzenia.
KIEROWCA
Dokąd?
ELIZA
Na zamek.
KIEROWCA
Jaki zamek?
ELIZA
Nie wiesz, jaki? Ten w parku, gdzie król zamieszkuje. Pa, Fredziu, nie chcę cię
zatrzymywać. Pa, pa.
FRED
Do widzenia. Odchodzi.

KIEROWCA
Te, co to za gadanie o zamku? Jaki twój interes do zamku?
ELIZA
Żaden. Alem nie frajerka, żeby to przy nim powiedzieć. Do domu tera.
KIEROWCA
A to gdzie?
ELIZA
Baraki Angel Court, Drury Lane, obok naftowego sklepiku Józka.
KIEROWCA
Tak trzeba było od razu, Maniu!
Odjeżdża.
****
Podążmy i my za taksówką do Angel Court, wąskiego zaułka położonego między
dwoma sklepikami, z których jeden to właśnie sklepik naftowy Józka. Taksówka
staje. E l i z a wysiada ciągnąc za sobą kosz.
ELIZA
Ile?
KIEROWCA wskazuje licznik
Czytać nie potrafisz? Szylinga.
ELIZA
Szylinga za dwie minuty?'.
KIEROWCA
Dwie albo dziesięć — to jedno.
ELIZA
To nie jest w porządku, wedle mnie.
KIEROWCA
Siedziałaś już kiedyś w taksówce?
ELIZA z godnością
Sto tysięcy razy, mój panie!
KIEROWCA pokpiwając z niej
Szczęściara z ciebie, Maniu! Zatrzymaj szylinga, kochasiu, z najlepszymi życzeniami
od całej familii. Wszystkiego dobrego!
Odjeżdża.
ELIZA poniżona
Bezczelność!
Dźwiga kosz i drepce wzdłuż zaułka do swego mieszkania: małego pokoiku obitego
starymi tapetami, odstającymi od ścian w miejscach wilgotnych. Stłuczona szyba
zalepiona papierem. Portret popularnego aktora i kolorowa kartka z żurnalu,
fantastycznie przekraczającymi możliwości biednej E l i z y — zdobią ściany. Obie te

ozdoby zostały wyrwane z jakichś pism. Klatka w oknie — choć mieszkaniec jej już
dawno nie żyje — wisi tu jako pamiątka. Takie oto są jedyne zbytki dające się
dostrzec okiem. Reszta to absolutne minimum konieczne dla zaspokojenia potrzeb
biedoty. Nędzne łóżko przykryte stosem szmat różnego autoramentu, obiecujących
bodaj odrobinę ciepła; przykryta szmatą skrzynia drewniana z miednicą i dzbankiem,
lusterko nad skrzynią; stół, krzesło i parę garnków z jakiejś podmiejskiej kuchni;
amerykański budzik na półce nad kominkiem, w którym się nigdy nie pali.
Ogrzewanie i oświetlenie tego pokoju stanowi lampa gazowa, która pali się dopiero
po wrzuceniu jednego pensa do automatu/*6. Czynsz — cztery szylingi tygodniowo.
Tu oto siedzi E l i z a, doszczętnie wyczerpana, ale zbyt podniecona, by iść spać.
Przelicza swoją świeżą fortunę marząc i planując, jakby ją wydać. Lampa gaśnie i po
raz pierwszy w życiu dziewczyna rozkoszuje się możliwością wrzucenia bez żalu
drugiego pensa do automatu. Ten nastrój marnotrawstwa nie jest jednak tak silny, aby
przyciszyć w niej całkowicie nurtującą ją potrzebę oszczędzania, aby zagłuszyć w
niej kalkulację, że przecież w łóżku będzie taniej i cieplej marzyć i planować niż
siedząc w pokoju bez ognia. Zdejmuje więc szal i spódnicę i rzuca je na kupę
różnorodnej pościeli. Zrzuca buciki i tak jak stoi, włazi do łóżka.

AKT DRUGI
Następnego dnia. Godzina jedenasta rano. Pracownia H i g g i n s a przy Wimpole
Street. Jest to pokój od ulicy na pierwszym piętrze, zasadniczo przeznaczony na
salon. Pośrodku, ściany w głębi podwójne drzwi. W kącie pokoju, po prawej stronie
osób wchodzących tymi drzwiami — dwie wysokie szafy-kartoteki oparte o ścianę i
ustawione do siebie pod kątem prostym. W tymże kącie — gładkie biurko, na którym
znajduje się: fonograf, laryngoskop, szereg rurek z miechami i mnóstwo szklanych
tub z palnikami. Tubki służą do produkowania „Śpiewających płomieni"'. Palniki są
połączone gumowymi przewodami z kurkiem gazowym w ścianie. Szereg
kamertonów różnej wielkości leży na biurku, na którym stoi naturalnej wielkości
model głowy ludzkiej w przekroju pionowym, ukazujący organy głosowe i skrzynka
z woskowymi cylindrami do fonografu.
W głębi pokoju, po tej samej stronie, kominek, przy którym, bliżej drzwi, stoi
wygodny fotel kryty skórą i skrzynka na węgiel. Na kominku zegar. Pomiędzy
kominkiem i biurkiem pulpit na gazety. Po drugiej stronie środkowych drzwi, na
lewo od osób wchodzących do pokoju, płytka komódka z telefonem i książką
telefoniczną. Kąt za kominkiem i prawie całą Ścianę boczną zajmuje fortepian
ustawiony tak, że klawiatura znajduje się najdalej od drzwi. Przy fortepianie
ławeczka na całą długość klawiatury. Na fortepianie waza pełna owoców i słodyczy,
przeważnie czekoladek.
Środek pokoju pusty. Oprócz fotela, ławeczki przed fortepianem i dwóch krzeseł przy

biurku z fonografem — w pokoju znajduje się jeszcze jedno krzesło ustawione przy
kominku. Na ścianie sztychy, przeważnie Piranesiego lub portrety wykonane
mezzotintą*/2. Żadnych obrazów. Pickering siedzi przy stole odkładając na bok
jakieś kartki i kamertony, które właśnie miał w użyciu. Higgins stoi przy komódce
wsuwając szuflady. W rannym świetle widać, że jest to krewki, żywotny mężczyzna
około czterdziestki lub nieco więcej, ubrany w czarny tużurek. Ma na sobie biały
płócienny kołnierzyk i czarną jedwabną krawatkę. Jest to typ energicznego
naukowca, serdecznie, a nawet namiętnie interesującego się wszystkim, co może
stanowić obiekt badań naukowych, mający za nic i siebie, i ludzi łącznie z ich
uczuciami. W istocie, pominąwszy jego lata i wzrost, podobny jest raczej do
porywczego dziecka, reagującego na wszystko z impetem i hałasem i wymagającego
prawie takiej samej jak dziecko opieki, aby go powstrzymać od brojenia. Jego sposób
bycia jest bardzo urozmaicony: od dobrotliwej tyranii do grzmiących wybuchów,
kiedy coś nie jest po jego myśli. Ale jest przy tym tak szczery i pozbawiony
złośliwości, iż niepodobna go nie lubić, nawet w chwilach, kiedy jest najbardziej
nierozsądny.
HIGGINS zamykając ostatnią szufladę
Zdaje mi się, że to wszystko.
PICKERING
Rzeczy istotnie zdumiewające; muszę wyznać, że drobną część zaledwie zdołałem
słuchem uchwycić.
HIGGINS
Może powtórzymy jeszcze kilka doświadczeń?
PICKERING idzie w stronę kominka i staje tyłem do ognia
O nie, dziękuję, nie w tej chwili; mam dosyć na dziś...
HIGGINS zbliża się ku niemu i zajmuje miejsce po lewej ręce Pickeringa
Zmęczyło pana słuchanie tych dźwięków?
PICKERING
Nie przeczę, rzecz wymaga skupienia i natężenia uwagi... Byłem dumny z siebie, że
mogę odtworzyć dwa tuziny dźwięków samogłoskowych, ale cóż to znaczy wobec
pańskich stu trzydziestu! Jestem zupełnie oszołomiony. Toteż nic dziwnego, że nie
mogłem uchwycić różnicy brzmienia pokaźnej ich części.
HIGGINS śmiejąc się z zadowoleniem, odchodzi w stronę fortepianu i je słodycze
To tylko kwestia ćwiczenia i wprawy. W pierwszej chwili istotnie nie słyszy się
odrębności dźwiękowej. Lecz po dłuższym wsłuchiwaniu się różnica występuje tak
wyraźnie jak między głoskami A i B.
Pani Pearce, gospodyni Higginsa, ukazuje się w drzwiach.
A co tam?
PANI PEARCE z wahaniem, niepewna siebie

Jakaś młoda dziewczyna chce się z panem widzieć...
HIGGINS
Dziewczyna? Młoda? Czego chce?
PANI PEARCE
Ano właśnie, proszę pana, w tym cała rzecz, że nie chce powiedzieć. Mówi tylko, że
pan będzie zadowolony, jak pan usłyszy, o co chodzi. Jakaś prostaczka, istotnie
bardzo pospolita. Chciałam ją odprawić, ale pomyślałam, że może pan ją zamówił,
aby gadała do pańskich maszyn... spodziewam się, że chyba nie postąpiłam
niewłaściwie... pan często przyjmuje takie dziwne osoby...
HIGGINS
Dobrze już, dobrze... czy jej wymowa jest interesująca?
PANI PEARCE
Okropna, proszę pana, uszy bolą słuchać... Nie rozumiem, jak to może pana
interesować...
HIGGINS do Pickeringa
Warto się przekonać, (do P ani Pearce) Proszę ją tu przysłać.
Podbiega do biurka i wybiera cylinder do fonografu.
PANI PEARCE
Słucham pana, skoro pan sobie życzy...
Wychodzi.
HIGGINS
Mamy szczęście! Zobaczy pan zaraz moją metodę badania. Każę jej mówić dużo,
cokolwiek, i będę równocześnie chwytał dźwięki aparatem Bella, potem dokonam
transkrypcji romikiem*/3 i utrwalę na płycie fonograficznej, tak że po jej odejściu
będzie można do woli jej słuchać, mając notatki przed sobą.
PANI PEARCE wracając
Oto ta dziewczyna, proszę pana...
Wchodzi Kwiaciarka w odświętnej paradzie. Na głowie ma kapelusz słomkowy,
przybrany trzema strusimi piórami koloru żółtego, niebieskiego i czerwonego; na
spódnicy fartuch prawie czysty, a nędzne paletko zostało trochę odświeżone. Widok
tej żałosnej postaci z jej niewinną próżnością i ważną minką wzrusza Pickeringa,
który jeszcze przedtem na widok Pani Pearce wyprostował się na krześle, jak
przystało na dżentelmena w obecności kobiety. Co się tyczy Higginsa, to jedyna
różnica w jego zachowaniu się wobec kobiet polega na tym, ze jeśli ich nie tyranizuje
i nie woła do niebios o odwrócenie jakiegoś (piórkowej wagi!) krzyża, przymila się
do nich jak dziecko do piastunki, gdy chce coś od niej wydostać.
HIGGINS ostro, poznając ją z nieukrywanym rozczarowaniem i natychmiast jak
dzieciak robiąc z tego tragedię
Co? Toż to kwiaciarka, której kilka słów zanotowałem wczoraj wieczorem! Nic mi

po niej! Znam dokładnie wszystkie cechy żargonu z Lisson Grove, szkoda nowej
płyty i cylindra. Możesz się zabrać, skądeś przyszła, nie przydasz mi się na nic.
KWIACIARKA
Co się pan tak ciska, anim gęby nie otwarła, co się tyczy interesu. (do Pani Pearce,
która stoi nie opodal drzwi) Powiedziała paniusia, żem autotaksem zajechała?
PANI PEARCE
Głupstwo, moja droga, co to może obchodzić takiego pana jak pan Higgins?...
KWIACIARKA
Cie, cie... aleśmy hardzi... ten pan jest od dawania nauki... przecie się sam
przechwalał wczora. Ale na puste gadanie nie mam czasu. Jak mu moje pieniążki
śmierdzą, to się lepsi znajdą...
HIGGINS
Jakie pieniądze, za co?
KWIACIARKA
Moje, za naukie... już pan wi? Czy się mam wyraźniej wysłowić? Po naukie tu
przyszłam, lekcyje brać u pana... no i forsę bulić... nie ma strachu.
HIGGINS nieco zbity z tropu
No, wiecie państwo!!! (odzyskuje kontenans) Czego się spodziewasz?
KWIACIARKA
Żeby pan był taki, jak przystało na prawdziwego pana, to by mnie pan prosił siadać...
przecie mówię, że mam interes.
HIGGINS
Jak pan myśli, Pickering? Czy ją poprosimy, żeby raczyła usiąść, czy wyrzucimy to
pudło przez okno na ulicę?
KWIACIARKA uciekając przerażona w stroną fortepianu, za który się chowa
Ah-ah-ah-au-au-au-oo! (nagle dotknięta w swej dumie) Wypraszam sobie to pudło,
skorożem się ofiarowała płacić jak pani...
Znieruchomiali panowie patrzą na nią z drugiego końca pokoju z szalonym
zdumieniem.
PICKERING grzecznie i uprzejmie
Wytłumacz jasno, o co ci chodzi.
KWIACIARKA
Chce być panną sklepową w sklepie z kwiatamy, bo mi już, cholera, dojadło
sprzedawać na bruku. Ale przecie mi nie dadzą, póki nie będę aligancko mówiła. Ten
pan mówił wczoraj, że takie pouczenie to jego interes. Przecie nie chcę za darmo, a
on mnie jak ścierkie poniewiera...
PANI PEARCE
Szalona jesteś, dziewczyno, myśląc, że będzie cię stać na zapłacenie pana Higginsa.
KWIACIARKA

Niby dlaczego? Dobrze wiem, co się płaci za naukie, i także samo zapłacę...
HIGGINS
Wiele?
KWIACIARKA wychodząc zza fortepianu, tryumfalnie
Tera pan mówi jak człowiek. Myślałam sobie, że pan będzie nie od tego, by sobie
odbić co nieco z tego, co mi pan wczora na kosz cisnął, (na ucho) Musiał pan być
ululany, no nie?
HIGGINS z uprzedzającą grzecznością
Proszę siadać...
KWIACIARKA
Jak pan co złego ma na myśli, to...
BIGGINS grzmiąco
Siadaj!!
PANI PEARCE surowo
Usiądź, dziewczyno, słuchaj i rób, co ci pan każe...
KWIACIARKA
Ah-ah-ah-au-au-oo!
Stoi, na wpół zbuntowana, na wpół oszołomiona.
PICKERING bardzo kurtuazyjnie
Czy zechce pani zająć miejsce? Stawia krzesło niedaleko kominka między sobą i
Higginsem.
ELIZA
Mogie usiąść.
Siada. Pickering wraca do kominka.
HIGGINS
Jak się nazywasz?
KWIACIARKA
Eliza Doolittle.
HIGGINS zaczyna deklamować patetycznie
Eliza, Elżbieta, Betsy i Bess
Pobiegły do lasu szukać ptasich gniezd.
PICKERING
Znalazły gniazdko, w gniazdku czworo jaj,
HIGGINS
Zabrały jedno, troje pieścił maj...
Śmieją się obaj serdecznie ze swego dowcipu.
ELIZA
Nie róbcie z siebie wariatów.
PANI PEARCE stojąc za krzesłem E li z y

Nie można się tak o panach wyrażać...
ELIZA
To czemu nie mówią do rzeczy?
HIGGINS
Do rzeczy, do rzeczy! Wiele myślisz płacić za lekcje?
ELIZA
Ja się znam na rzeczy! Jedna pani, co to się przyjaźni ze mną, płaci za francuskie
naukie półtora szylinga od godziny, a Francuz prawdziwy, nie farbowany. Przecie
pan nie byłby tak czelny, aby liczyć tyle samo za ojczystą wymowę. Dam szylinga...
to moje ostatnie słowo.
HIGGINS chodząc po pokoju, z rękami w kieszeniach spodni, podzwaniając
kluczami i drobną monetą
Widzi pan, Pickering, jeśli ocenimy tego szylinga jako procent dochodów tej
dziewczyny, to suma przez nią ofiarowana równa się sześćdziesięciu lub
siedemdziesięciu funtom milionera.
PICKERING
Jak to? Nie rozumiem...
HIGGINS
Niech pan rozważy. Milioner ma około stu pięćdziesięciu funtów dziennego
dochodu; ta dziewczyna zarabia dziennie najwyżej dwa i pół szylinga...
ELIZA z miną obrażoną
Ale kto to panu powiedział, że ja...
HIGGINS przerywając jej
Proponując szylinga za lekcje, ofiarowuje dwie piąte swego dziennego dochodu.
Dwie piąte dziennego dochodu milionera wynosi około sześćdziesięciu funtów. Czyż
nie tak? Ależ to niesłychane warunki, to najlepsza oferta, jaką mi kiedykolwiek
zrobiono!
ELIZA wstając przerażona
Sześćdziesiąt funtów? Co pan plecie? Ani mi się śniło, skądże bym ja...
HIGGINS
Ach, stul pysk...
ELIZA ze łzami
Ale skąd ja wezmę sześćdziesiąt funtów, och...
PANI PEARCE
Nie płacz, niemądra, bo nie ma czego; nikt nie dotknie twoich groszy, siadaj...
HIGGINS
Ty lepiej uważaj, żeby ciebie kto nie dotknął, i to rózgą! To się łatwo może
przydarzyć, jak nie przestaniesz beczeć, siadaj!...
ELIZA siadając powoli

Ah-ah-ah-au-oo! Myślałby kto, że pan jest moim ojcem...
HIGGINS
Jeśli się podejmę cię uczyć, to wiedz, że będę gorszy od dwóch ojców... bierz,
trzymaj.
Podaje jej jedwabną chusteczkę;.
ELIZA
A to na co?
HIGGINS
Obetrzyj oczy i twarz, bo już cała zamazana... i uważaj, to chustka, a to twój rękaw,
nie mieszaj jednego z drugim... pamiętaj, że panna sklepowa nie może robić takich
pomyłek...
E l i z a, zupełnie zniewolona i ogłupiała, patrzy nań bezradnie.
PANI PEARCE
O, przepraszam pana, panie Higgins, niewłaściwie pan do niej mówi, ona pana nie
rozumie. Poza tym myli się pan, ona wcale nie używa rękawa do tego celu.
Zabiera chustkę z rąk E l i z y.
ELIZA wyrywając ją z ręki Pani Pearce
Niech pani odda z powrotem! On mnie ją dał, nie pani!...
PICKERING śmiejąc się
Słusznie, pani Pearce, trzeba ją uważać za własność Elizy.
PANI PEARCE zrezygnowana
Dobrze panu tak!
PICKERING
Wie pan, ta sprawa zaczyna mnie interesować; przypomina mi się, co pan wspomniał
wczoraj o przyjęciu w ambasadzie. Jeśli pan zdoła tego dokonać, uznam pana za
największego z żyjących pedagogów! Gotów jestem założyć się o całe koszta tego
eksperymentu, oświadczam również gotowość złożenia sumy należnej za lekcje.
ELIZA
Pan to naprawdę morowy! Dziękuję, panie kapitanie.
HIGGINS zainteresowany, mierzy E l i z ę badawczym spojrzeniem
Hm, kusi mnie ta myśl nieodparcie... ten rozkosznie niski poziom tego stworzenia,
ten jej odrażający brud...
ELIZA z gwałtownym protestem
Ah-ah-ah-ah-au-au-oo-oo! Nie jestem, brudna, umyłam twarz i ręce, zanim żem tu
przyszła.
PICKERING śmiejąc się
Nie ma obawy, widzę, aby jej pan przewrócił w głowie pochlebstwem.
PANI PEARCE widocznie zaniepokojona
Och, przepraszam pana bardzo, niech pan tak nie mówi, są i inne sposoby

bałamucenia dziewcząt, a trzeba przyznać, że pan Higgins to mistrz w tych sprawach,
choć może na serio tego nie robi. Spodziewam się, że pan nie pozwoli mu na żadne
szaleństwa.
HIGGINS podniecając się, w miarę jak ten pomysł nabiera kształtu
Czymże jest życie, jeśli nie szeregiem natchnionych szaleństw? — Trzeba tylko
umieć je popełniać! A pierwszy warunek: nie pomijać żadnej sposobności, bo nie
zdarzają się co dzień. Oświadczam, że zrobię księżniczkę z tej wywłoki ulicznej.
ELIZA dotknięta do żywego
Ah-ah-ah-au-au-oo!
HIGGINS w uniesieniu
Tak! Za sześć miesięcy! Za trzy miesiące, o ile ta koza posiada bystry słuch i giętki
język, podejmuję się wprowadzić ją do każdego towarzystwa, pod każdą postacią.
Zaczynamy od dziś, od zaraz — w tej chwili! Pani Pearce, proszę ją zabrać do
kuchni, rozebrać, oczyścić, oskrobać, wymaglować, a jakby nie chciało puszczać,
użyć jakichś kwasów albo benzyny. Czy duży ogień w piecu kuchennym?
PANI PEARCE tonem protestu
Owszem, proszę pana, ogień jest, ale...
HIGGINS przerywając, despotycznie
Zdjąć z niej wszystkie łachy i spalić, zaraz!!! Zatelefonować w tej chwili do
magazynu Whiteleya lub gdzie indziej po nowe. Tymczasem, nim to przyniosą,
owinąć ją w papier do pakowania.
ELIZA
Świntuch z pana! Mówić takie rzeczy! Jestem przyzwoita dziewczyna i znam się na
takich gagatkach...
HIGGINS
Słuchaj, dziewczyno, musisz zapomnieć o całej tej pruderii z Lisson Grove i
zrozumieć, że rozpoczynasz naukę zachowywania się jak księżniczka. Proszę ją
wziąć do kuchni, pani Pearce, gdyby stawiała opór, to wyłoić dobrze wałkiem...
ELIZA zrywając się i biegnąc do Pani Pearce i Pickeringa
Nie, bo zawołam policję! Jak Boga kocham!
PANI PEARCE
Ale ja nie mam miejsca dla niej...
HIGGINS Dać ją do kubła na śmiecie.
ELIZA
Ah-ah-ah-au-au-oo!!
PICKERING
Ach, cóż znowu, niechże pan będzie rozsądny, Higgins.
PANI PEARCE ośmielona tymi słowy
Bardzo słusznie, pan musi być rozsądny, panie Higgins; do czego to podobne, nie

można tak każdym pomiatać...
Higgins, przywołany do porządku, uspokaja się. Po burzy wieje zefir pobłażliwego
zdziwienia.
HIGGINS modulując glos z fachową subtelnością
Pomiatać? Droga pani Pearce, kochany pułkowniku, nigdy nie miałem najmniejszego
zamiaru pomiatać kimkolwiek. Ja proszę tylko o odrobinę przychylności dla tego
biednego dziewczęcia, o poświęcenie jej baczniejszej uwagi, niezbędnej w chwili, w
której ta istota staje na progu nowego życia. Jeśli zaś nie wyraziłem się poprzednio
dość jasno, to jedynie z troski o to, by nie urazić jej lub waćpaństwa delikatności.
E l i z a, uspokojona, skrada się z powrotem do swojego krzesła.
PANI PEARCE do Pickeringa
Czy pan szanowny słyszał kiedy coś podobnego?
PICKERING
Śmiejąc się serdecznie Nie, pani Pearce, nigdy...
HIGGINS cierpliwie
O co znowu chodzi?
PANI PEARCE
Chodzi o to, że pan nie może uważać tej dziewczyny za swoją własność, to nie
kamyk, znaleziony przy drodze...
HIGGINS
Dlaczego nie, kochana pani? Dlaczego?
PANI PEARCE
Ach, mój Boże, przecież pan nic o niej nie wie, kto ona, skąd, kim są jej rodzice?...
Przy tym może zamężna...
ELIZA
A guzik...
HIGGINS
O, właśnie, doskonale dziewczyna odpowiedziała: guzik! Czyż pani nie wiadomo, że
kobiety z tej sfery wyglądają na dobrą pięćdziesiątkę w rok po zamążpójściu?
ELIZA
A kto by ta mnie chciał?
HIGGINS nagle, swoim najbardziej uwodzicielskim, niskim głosem
Ależ Elizo, za kilka miesięcy całe ulice zaścielą się trupami mężczyzn, którzy z twej
przyczyny tuzinami będą sobie w łeb strzelać...
PANI PEARCE
Niedorzeczność, nie można dziewczynie mówić takich rzeczy.
ELIZA wstając, stanowczo
Idę stąd. On jest pomylony, jak Boga jedynego... nie potrzebuję nauki od
kopniętego...

HIGGINS trafiony w najczulsze miejsce obojętnością dziewczyny na czar jego głosu
Tak? Za wariata mnie uważasz? Dobrze. Pani Pearce, nie trzeba posyłać po stroje,
wyrzucić ją precz w tej chwili.
ELIZA ze łzami i złością
Wolnego! Nikt nie ma prawa mnie tykać!
PANI PEARCE
Widzisz, co znaczy obrażać pana... (wskazując drzwi) Tędy, proszę...
ELIZA prawie z płaczem
Nie prosiłam o żadne łachy ani bym ich nie wzięła, (odrzuca chustkę jedwabną) Stać
mnie na moje suknie...
HIGGINS zręcznie tąpiąc chustkę i zagradzając jej drogę, podczas gdy ona ociągając
się idzie w stronę drzwi
Jesteś nieznośna niewdzięcznica, to tak mi się odpłacasz za to, że cię chciałem z błota
wyciągnąć, ubrać pięknie i zrobić z ciebie panią?
PANI PEARCE
Niech pan da pokój, panie Higgins... to pan jest nieznośny. Wracaj do domu,
dziewczyno, i powiedz rodzicom, żeby więcej o ciebie dbali...
ELIZA
Nie mam żadnych rodziców. Oni mnie wygonili, żem to już duża. Żebym się sama
żywiła.
PANI PEARCE
A gdzież twoja matka?
ELIZA
Nie mam żadnej matki. Ta, co mnie wygnała, to szósta z rzędu macocha... Ale dałam
se radę bez nich i jestem przyzwoita dziewczyna.
HIGGINS
No, proszę, i po co ten cały harmider! Dziewczyna nie należy do nikogo, nikomu
niepotrzebna, a mnie się może przydać, (podchodzi do Pani Pearce i zaczyna
przymilać się do niej) Pani ją może zaadoptować, pani Pearce; jestem przekonany, że
córka byłaby dla pani wielką pociechą. No, proszę nie grymasić, proszę ją zabrać do
kuchni i...
PANI PEARCE
Słucham pana, tylko ośmielę się zapytać, w jakim charakterze ma ona tu zostać? Czy
się jej będzie co płacić? Niechże pan pomyśli.
HIGGINS
Ach, niech pani jej płaci, jeśli to konieczne, i proszę te wydatki wpisać do rachunków
gospodarskich, (niecierpliwie) Ciekawym, po kiego licha jej pieniądze? Żarcia i
strojów będzie miała w bród... rozpiłaby się tylko, gdyby miała pieniądze.
ELIZA obruszając się na niego

Potwór z pana! to kłamstwo! Nikt jeszcze nie poczuł żadnego ankoholu ode mnie!
(do Pickeringa) Panie kapitanie, pan jest kurturalny, niech mu pan zabroni tak mówić.
PICKERING z humorem
Czy nie przyszło panu na myśl, Higgins, że ta dziewczyna może mieć swoją
godność?
HIGGINS przyjrzawszy się jej krytycznie
Nie sądzę, w każdym razie nie taką, która by była zawadą w pracy, (wesoło) A cóż ty
myślisz o tym, Elizo?
ELIZA
Mam swoją godność jak każden inny...
HIGGINS do Pickeringa
Widzi pan trudności, jakie nas czekają?
PICKERING
Jakie trudności?
HIGGINS
Nauczyć ją gramatycznego języka. Sama dykcja jest błahostką.
ELIZA
Nie chcę gramatycznego języka. Chcę mówić jak panienka z kwiaciarni.
PANI PEARCE
Przepraszam pana, że jeszcze raz zapytani, na jakich warunkach ta dziewczyna ma tu
zostać i czy ma dostawać pensję? Co się z nią stanie, jak się skończy czas jej nauki?
Pan powinien teraz o tym pomyśleć.
HIGGINS niecierpliwie
A co się z nią stanie, jeśli ją zostawię w rynsztoku? Niech mi kochana pani odpowie
na to pytanie?
PANI PEARCE
To do pana nie należy, panie Higgins, to już jej sprawa...
HIGGINS
W porządku, wyrzucimy ją z powrotem do rynsztoka, jak z nią skończę, a co się z nią
potem stanie, to już będzie jej sprawa... więc nie ma się o co martwić...
ELIZA
Żadnego serca czującego pan nie posiada. Sam tylko siebie kocha! (wstaje mówiąc
energicznie) No, dość mam tego! Idę...(kieruje się ku drzwiom) wstyd i hańba... fe...
HIGGINS chwytając czekoladkę z fortepianu, z oczami nagle rozbłysłymi swawolą
Może czekoladkę, Elizo?
ELIZA patrząc na słodycze pożądliwie
Czy ja wiem, co do nich domieszane? Słyszałam o dziewczynach, co im tacy jak pan
dawali środki...
Higgins wydobywa scyzoryk, przecina czekoladkę na pół, jedną połowę bierze w

usta, drugą podaje Elizie.
HIGGINS
Na dowód, że nie zatrute, ja zjem jedną połowę, ty drugą.
Gdy dziewczyna otwiera usta, żeby coś odpowiedzieć, Higgins wkłada jej czekoladkę
do ust. I wiedz o tym, że będziesz miała całe pudełka, pudła i beczki i będziesz się
żywiła tylko czekoladkami... Więc jak?
ELIZA połykając czekoladkę, którą się o mało nie zakrztusiła
Bym nie zjadła, ale zbyt dobrze wychowana jestem, aby wypluć.
HIGGINS
Słuchaj no, Elizo, zdaje mi się, żeś tu przyjechała autem?.
ELIZA
No to co? Takie moje prawo, nie wolno?
HIGGINS
Ależ oczywiście, że wolno; chcę ci tylko powiedzieć, że jeśli tu zostaniesz, będziesz
miała automobil na każde zawołanie... będziesz sobie jeździć do woli, naprzód, w tył
i w kółko, jak ci się spodoba... Zastanów się!
PANI PEARCE
Przepraszam pana, panie Higgins, to się nie godzi! Pan wyraźnie wodzi na
pokuszenie tę dziewczynę. Ona powinna pomyśleć poważnie o swej przyszłości.
HIGGINS
Co też pani plecie, kochana pani Pearce, w tak młodym wieku? O przyszłości czas
myśleć, gdy się teraźniejszość skończy. Nie, nie, Elizo, czyń tak, jak ta dobra pani
czyni w tej chwili: myśl o przyszłości innych, lecz nigdy o swojej... Zaś co do siebie,
myśl o czekoladkach, automobilach, złocie i brylantach...
ELIZA
Nie potrzebuję złota i brylantów... jestem porządna dziewczyna. Siada z powrotem,
usiłując nadać sobie wyraz godności.
HIGGINS
I taką pozostaniesz pod czujnym okiem pani Pearce. Nikt twojej cnoty nie naruszy i
wyjdziesz za mąż za oficera gwardii z pięknym wąsem. Ojciec jego, co najmniej
markiz, zagrozi synowi wydziedziczeniem, ale poznawszy twoją uczciwość i urok
twej piękności, zmięknie jak wosk i udzieli swego błogosławieństwa...
PICKERING
Przepraszam, Higgins, muszę się wtrącić. Moim zdaniem, pani Pearce ma rację. Jeśli
ta dziewczyna ma się oddać w ręce pańskie na przeciąg pół roku jako materiał do
pedagogicznego eksperymentu, powinna rozumieć, co czyni.
HIGGINS
Wykluczone. Ona i tak nic nie rozumie. Zresztą, czy ktokolwiek naprawdę rozumie
swoje czyny? Ileż to czynów zostałoby nie dokonanych, gdybyśmy znali naprzód ich

rezultaty?
PICKERING
Bardzo sprytnie, Higgins, ale nie do zastosowania w danym wypadku, (do E l i z y)
Panno Doolittle...
ELIZA osłupiała
Ah-ah-au-au!!
HIGGINS
Masz pan, to wszystko, co pan wydobędzie... z panny Doolittle: Ah-ah-au-au!
Komentarz zbyteczny! Jako zawodowy wojskowy powinien pan dostrzec od razu, że
jedyną rzeczą potrzebną temu stworzeniu jest rozkaz! Elizo, baczność!! Zostaniesz w
tym domu przez sześć miesięcy. Będziesz się uczyć poprawnej i pięknej wymowy,
jakiej się wymaga od panny w wielkim magazynie kwiatowym. Jeśli okażesz pilność
i posłuszeństwo, będziesz spać w pięknym pokoju, na miękkim i wygodnym łóżku,
będziesz miała kupę żarcia, pieniądze na czekoladki i auto na zawołanie. Jeśli się
okażesz leniwa i krnąbrna, będziesz spała z karaluchami w komórce koło kuchni, a
pani Pearce będzie cię maglować wałkiem. Po sześciu miesiącach udasz się w
pięknym stroju powozem do królewskiego pałacu. Jeśli król orzeknie, że nie jesteś w
każdym calu piękną lady, policja zamknie cię w londyńskiej wieży, a kat zetnie ci
głowę toporem ku przestrodze innych ambitnych kwiaciarek. Jeżeli wyrok okaże się
pomyślny, otrzymasz na własność siedem i pół szylinga jako kapitał zakładowy na
nowe życie. Skończyłem! Dodam tylko, że jeśli odrzucisz tę propozycję, będziesz
najniewdzięczniejszą z istot, jakie żyją pod słońcem, i aniołowie będą płakać nad
tobą. (do Pickeringa) Cóż, zadowolony pan, Pickering? (do Pani Pearce) Czy można
całą sprawę wyrazić jaśniej i piękniej, kochana pani Pearce?
PANI PEARCE cierpliwie
Ja myślę, że lepiej będzie, jeśli pan raczy pozwolić, abym ja pomówiła na osobności
z dziewczyną w odpowiedni sposób. Nie wiem, czy się podejmę opieki nad nią, ale
rozumiem, że pan nie chce jej krzywdy. A że pan nie dba o to, co się może w
przyszłości wydarzyć, to już dla mnie zwyczajna rzecz. Zawsze tak jest, ile razy pana
zajmuje to, co pan nazywa akcentem u ludzi. Chodź ze mną teraz, Elizo.
HIGGINS
Brawo, pani Pearce, dziękuję pani. A teraz żwawo, do kąpieli, do kąpieli...
ELIZA wstając powoli, podejrzliwie
Pan to lubi poganiać. Nie zostanę tu, jak mi się co nie spodoba. I wara komu mnie
wałkować. Ani nie chcę iść do królewskiego pałaca, ani policji nic do mnie, co to, to
nie! Jestem porządna dziewczyna...
PANI PEARCE
Nie odpowiadaj, ty nie rozumiesz pana profesora, chodź ze mną...
Kieruje się ku drzwiom, otwiera je i czeka na E l i z ę.

ELIZA zdąża powoli ku drzwiom
Tyle powiem... nie pójdę do króla, choćby mnie nawet w kawałki posiekali. Żebym
wiedziała, w co tu wdepnę, to bym nie przyszła. Zawsze byłam porządna dziewczyna,
nie zaczepiałam go i nic mu nie jestem winna. Nie dbam... ale pomiatać sobą nie
dam. Taki mój honor jak i jego...
Pani Pearce zamyka drzwi, tak że skargi E l i z y cichną,
Ku największemu zdumieniu E l i z y Pani Pearce zabiera ją na trzecie piętro zamiast,
jak się spodziewała, do komórki przy kuchni. Na górze Pani Pearce otwiera drzwi do
gościnnego pokoju.
PANI PEARCE
Będę musiała umieścić cię tutaj - to będzie twoja sypialnia.
ELIZA
Ojej, paniusiu! Przecie bym za nic na świecie tu spać nie mogła... Toć ja jeszcze nie
jaśnie pani.
PANI PEARCE
Będziesz musiała stać się tak czysta jak ten pokój, a wtedy nie będziesz się go bała. I
powinnaś mnie nazywać panią Pearce, a nie „paniusią".
Otwiera drzwi do garderoby, obecnie przemienionej na nowoczesną łazienkę.
ELIZA
Rany Julek! A to co? To tu wielkie pranie robicie? Strasznie śmieszna balia...
PANI PEARCE To nie jest balia. W tym się ludzie myją... zaraz i ciebie w tym
umyję.
ELIZA
To ja mam wliźć w toto i cała się zamoczyć? Nie ma frajerów! Żebym się, na ten
przykład, na śmierć przestudziła? Znałam kobitę, co to każdą sobotę na noc się
moczyła, i kipła z tego całego moczenia.
PANI PEARCE-
Profesor Higgins ma inną łazienkę na dole i co dzień rano bierze zimną kąpiel.
ELIZA
Uhhhhh! Ten człowiek musi być z żelaza.
PANI PEARCE
Jeśli chcesz siedzieć z profesorem i pułkownikiem w jednym pokoju i uczyć się, to
będziesz musiała robić to samo... inaczej twój zapach by ich odstraszył. Ale nie
musisz się kąpać w zimnej wodzie, możesz sobie puścić gorącej do woli. Widzisz te
dwa kurki? Jeden jest na gorącą, drugi na zimną wodę.
ELIZA z płaczem
Nie mogie... przysięgam... boję się... to nie jest normalne... przecie to będzie mój
koniec. Jak żyję na świecie, tak się nie kąpałam....nie tak jak tu.
PANI PEARCE

No, a czy nie chciałabyś być czysta, pachnąć słodko i pięknie i wyglądać jak
prawdziwa dama? Pamiętaj, że nie możesz być przyzwoitą dziewczyną i być czystą
wewnątrz tak długo, jak jesteś na zewnątrz brudna flądra.
ELIZA
Buhhhhuu!!
PANI PEARCE
No, dość tych beków! Idź do swego pokoju, zdejm ze siebie wszystko, owiń się w to
(podaje jej płaszcz kąpielowy) i wróć tu do mnie. Tymczasem przygotuję kąpiel.
ELIZA cała we łzach
Nie mogie, złociutka... nie chcę... przyzwyczajona nie jestem... Jak żyję na świecie,
nie rozebrałam wszystkiego, co mam na sobie. Przecie to nie wypada... Ani nie jest
przyzwoite!
PANI PEARCE
Co ty za głupstwa pleciesz, dziecko! A czyż nie zdejmujesz ze siebie ubrania co noc
przed pójściem do łóżka?
ELIZA szczerze zdziwiona
Pewnie, że nie... także coś! A po co miałabym zdejmować? Przecie to pewna śmierć!
Naturalnie rozbieram spódnice...
PANI PEARCE
Czy chcesz powiedzieć, że śpisz w tej samej bieliźnie, którą nosisz w dzień?
ELIZA
A w jakiej inszej miałabym spać?
PANI PEARCE
Nie zdarzy się to więcej tak długo, jak tu będziesz. Postaram się o koszulę nocną dla
ciebie.
ELIZA
Cooo? I miałabym się przebrać w zimne rzeczy i klapać zębami przez pół nocy? Za
nic!.... Zawzięła się paniusia na moje życie, jak pragnę Boga!
PANI PEARCE
Chcę, abyś przestała być flądrą i stała się czystą, porządną dziewczyną, która by się
nadawała do siedzenia z panami w jednym pokoju. Czy zaufasz mi i zrobisz, co ci
każę, czy wolisz, żebym cię wyrzuciła z powrotem do twych kwiatów?
ELIZA
Ale paniusia nie wie, co to dla mnie zimno, jak ja się straśnie boję zimna!
PANI PEARCE
W tym domu nie będziesz spała w zimnym łóżku. Włożę ci pod kołdrę gorącą
grzałkę, (popychając ją w kierunku sypialni) Jazda, rozebrać się!
ELIZA
Boże, żebym to wiedziała, co to za straśna rzecz ta czystość... nigdy bym tu nie

przyszła... nie wiedziałam, jak mi było dobrze...nie.
Pani P e a r c e wpycha ją do pokoju, zostawiając jednak drzwi lekko uchylone na
wypadek, gdyby jej więzień chciał uciec. Teraz Pani P e a r c e wkłada parę białych
gumowych rękawiczek, napełnia wannę mieszając gorącą i zimną wodę i
sprawdzając co jakiś czas temperaturę przy pomocy termometru. Następnie
perfumuje wodę garstką soli kąpielowych i dodaje pełną garść gorczycy.
Skończywszy tę czynność uzbraja się w odstraszającą szczotkę na długiej rączce i
namydla ją bardzo obficie kawałkiem pachnącego mydlą. E l i z a wraca, nie mając
na sobie nic oprócz szlafroka kąpielowego, ciasno owiniętego wokół jej ciała...
politowania godna postać, pełna niewysłowionego przerażenia.
PANI PEARCE
No, chodź, chodź... nie bój się. Zdejm szlafrok.
ELIZA
Nie mogie, złociutka pani... naprawdę nie mogie... jak Boga kocham, nie mogie...
Nigdy w życiu nic takiego nie zrobiłam.
PANI PEARCE
Nie bój się, dziecko, nic ci nie będzie... O, tak... teraz wejdź do wanny i powiedz mi,
czy woda dobra. Czy dość gorąca?
ELIZA
Ah-oo! Ah-oo! Za gorąca!
PANI PEARCE zręcznie ściągając z niej szlafrok i dając jej lekkiego szturchańca w
wannie, od którego dziewczyna się wywraca
No, nareszcie... nic ci nie będzie...
Zabiera się energicznie do pracy — uzbrojona w szczotkę. Wrzaski E l i z y zdolne
byłyby poruszyć najzatwardzialsze serce.
***
Tymczasem pułkownik roztrząsa sprawę E l i z y z Higginsem. Pickering odchodzi
od kominka, siada na krześle okrakiem, krzyżując ręce na poręczy i zabierając się do
wybadania Higiginsa.
PICKERING
Wybacz pan, że zapytam szczerze i otwarcie, czy pan jest mężczyzną mocnego
charakteru, gdy w grę wchodzi kobieta?
HIGGINS gderliwie
Czy pan spotkał kiedy mężczyznę mocnego charakteru, gdy w grę wchodzi kobieta?
PICKERING
Bardzo często.
HIGGINS opierając się o fortepian podnosi się na rękach, siada nań z impetem i
mówi dogmatycznie
Ja nigdy. Wiem z doświadczenia, że jak tylko dopuszczam kobietę do poufałości,

natychmiast staje się zazdrosna, wymagająca, podejrzliwa, i w ogóle zaczyna być
przeklętą zawadą. I na odwrót, ile razy ja pozwalam sobie na zaprzyjaźnienie się z
kobietą, staję się samolubny i despotyczny. Kobiety wszystko psują. Wystarczy
wpuścić je do naszego życia, aby się przekonać, że kobieta chce jednego, a my
drugiego.
PICKERING
Na przykład czego?
HIGGINS zeskakuje z fortepianu podrażniony
Bóg wie czego! Przypuszczam, że kobieta chce iść swoją drogą, a mężczyzna swoją,
ale każde usiłuje popchnąć to drugie w niewłaściwym dla niego kierunku. Gdy jedno
chce jechać na północ, to drugie marzy o południu; w rezultacie jadą razem na
wschód, choć obojgu wiatr w oczy wieje, (siada na ławeczce przed fortepianem) I tak
oto mocą tego przeświadczenia trwam w kawalerskim stanie...
PICKERING wstając, poważnie
Ach, nie o to mi chodzi... Pan rozumie, że popierając pański pomysł co do Elizy,
jestem w pewnej mierze odpowiedzialny za jej los. Otóż mam nadzieję, że pozycja
dziewczyny w tym domu nie narazi jej na żadne przykrości...
HIGGINS
Co, ten tłumok? Świętość, zapewniam pana! (wstaje, aby lepiej wyjaśnić}
Jej pozycja, jak się pan wyraża, zawarta jest w słowie: uczennica. Uczeń czy
uczennica to dla mnie rzecz święta. Bez takiego pojęcia nie ma mowy o skuteczności
nauczania. Nauczyłem mówić po angielsku kopy amerykańskich milionerek, w
przeważnej części pięknych jak senne marzenie. Jestem uodporniony do tego stopnia,
że jako kobiety znaczyły dla mnie tyle co kołki w płocie, co więcej, mam
przekonanie, że musiały mieć o mnie podobne wyobrażenie jako o mężczyźnie. To
kwestia...
W drzwiach ukazuje się Pani Pearce z kapeluszem Elizy w dłoni.
HIGGINS z ciekawością
Cóż, jakże tam, wszystko w porządku?
PANI PEARCE w drzwiach
Chciałam pana poprosić o chwilkę rozmowy, jeśli można...
HIGGINS
Oczywiście, bardzo proszę... .Pani Pearce wchodzi do pokoju.
Tego kapelusza niech pani nie pali... zachowam go na pamiątkę jako osobliwość...
Odbiera kapelusz z rąk Pani Pearce.
PANI PEARCE
Ostrożnie, proszę pana... Musiałam przyrzec dziewczynie, że go nie spalę, ale sądzę,
że rozsądniej będzie wrzucić go do gorącego kotła na jakiś czas.
HIGGINS rzuca kapelusz na fortepian

O, dziękuję! Słucham, o cóż to chodzi?
PICKERING
Czy może przeszkadzam?
PANI PEARCE
Ależ broń Panie Boże... (do H i g g i n s a) Przyszłam z prośbą, żeby pan raczył
uważać na sposób wysławiania się w obecności dziewczyny.
HIGGINS zdumiony
Przecież zawsze uważam. Czemu pani o tym mówi?
PANI PEARCE nieporuszona
O, przepraszam pana bardzo, wcale pan nie uważa na słowa, zwłaszcza gdy pan coś
zarzuca albo gdy pan traci cierpliwość... o mnie, rzecz prosta, nie chodzi, ja już
przywykłam, ale nie powinien pan kląć przy tej dziewczynie.
HIGGINS oburzony
Ja?! (z naciskiem) Ja nigdy nie klnę! Nie znoszę tego przeklętego zwyczaju. Co, do
stu diabłów, ma pani na myśli?
PANI PEARCE z kamiennym spokojem
O właśnie, to mam na myśli! Pan za dużo i za często klnie. Ale już mniejsza o takie
słowa jak — „przeklęty", „siarczysty" i „co, u diabła", „gdzie, u diabła", „kto, u
diabła", „do stu diabłów"...
HIGGINS
Pani Pearce, co słyszę? Taka litania w ustach pani? No, wie pani!
PANI PEARCE ciągnie dalej, bynajmniej nie wzruszona
Natomiast jest jedno słowo, którego stanowczo nie powinien pan używać przy
dziewczynie. Właśnie to słowo wyrwało się jej z ust, kiedy spodobała jej się kąpiel.
Ale jej trudno się dziwić, przywykła od dziecka, na kolanach matki się nauczyła i
właśnie dlatego nie powinna takich słów słyszeć z ust pana.
HIGGINS wyniośle
Nie mogę sobie przypomnieć, bym się aż tak kiedy wyraził.
Pani Pearce patrzy mu prosto w oczy. Pokrywając nieczyste sumienie, Higgins
dodaje z miną prawodawcy
Chyba w chwili niezwykłego i uzasadnionego uniesienia.
PANI PEARCE
Nie dalej jak dziś rano użył pan tego słowa mówiąc o butach, maśle i razowym
chlebie...
HIGGINS
Ach, to tylko dla ćwiczenia w epitetach, kochana pani Pearce, ot, zwyczajnie jak
poeta...
PANI PEARCE
Jakkolwiek się panu spodoba to nazwać, proszę, żeby dziewczyna nie słyszała takich

słów od pana...
HIGGINS
Doskonale, doskonale... czy to już wszystko?
PANI PEARCE
Nie, proszę pana, chodzi jeszcze o to, że trzeba będzie bardzo uważać na czystość
przy tej dziewczynie...
HIGGINS
Bardzo słusznie, rzecz wielkiej wagi...
PANI PEARCE
Chodzi mi o to, aby nie być niechlujnym i nie rozrzucać rzeczy po mieszkaniu.
HIGGINS podchodząc do niej, uroczyście
O, właśnie, sam chciałem zwrócić na to uwagę... (przechodzi do Pickeringa, który
świetnie bawi się tą rozmową) To właśnie te drobnostki stanowią o wszystkim,
Pickering... „ziarnko do ziarnka..." mówi przysłowie, które z równym powodzeniem
można zastosować do pieniędzy jak i do zwyczajów osobistych.
Zatrzymuje się przed kominkiem z miną człowieka w pozycji nie do zdobycia.
PANI PEARCE
Wielką prawdę pan powiedział, ale czy wobec tego można poprosić, aby pan był
łaskaw nie schodzić na śniadanie w szlafroku, a w każdym razie, aby pan nie uważał
szlafroka za serwetkę, jak to pan ma zwyczaj. Gdyby pan jeszcze do tego
wszystkiego przestał jadać różne potrawy z tego samego talerza i nie stawiał rondla z
owsianką na czystym obrusie, to by dziewczyna szybko się nauczyła odpowiedniego
postępowania. Pan pamięta, jak to w zeszłym tygodniu o mało się pan nie udławił
ością rybią, która dziwnym sposobem znalazła się w konfiturach.
HIGGINS wytrącony z niewzruszonej pozycji przy kominku, przechodząc z
powrotem do fortepianu
Takie rzeczy mogą mi się czasem zdarzyć w chwilach szczególnego roztargnienia,
ale chyba nie robię tego stale... (ze złością) Ale, ale, mój szlafrok cholernie pachnie
benzyną.
PANI PEARCE
Nic dziwnego, proszę pana. Ale skoro pan musi wycierać w niego ręce...
HIGGINS wrzeszcząc
Doskonale, doskonale, od dziś będę wycierał palce we włosy...
PANI PEARCE
Mam nadzieję, że pan się nie czuje obrażony...
HIGGINS oburzony, że można go posądzić o coś podobnego
Ani trochę, ani trochę! Przyrzekam pani uroczyście, że będę uważał wobec
dziewczyny. Czy to już wszystko?
PANI PEARCE

Nie, proszę pana, zapytam jeszcze, czy mogę ubrać dziewczynę w jedną z tych
japońskich sukien, które pan przywiózł z podróży. Przecież nie może po kąpieli
włożyć swoich łachów.
HIGGINS
Bez wątpienia, niech pani nimi rozporządza jak swoją własnością... czy to już
wszystko?
PANI PEARCE
Dziękuję panu, to wszystko. Wychodzi.
HIGGINS
Ta kobieta ma najprzewrotniejsze pojęcie o mnie... Siedzę tu w tych czterech
ścianach, zahukany. Bogu ducha winien człowieczyna, przecież ja w ogóle nie czuję
się dorosły i ważny jak inni, a to babsko jest przekonane, że jestem jakimś
nieprzejednanym despotą... Coś niepojętego!...
W drzwiach ukazuje się znowu Pani Pearce.
PANI PEARCE
Kłopot się zaczyna, proszę pana. W kuchni czeka śmieciarz, nazwiskiem Alfred
Doolittle. Chce się z panem widzieć... mówi, że tu jest jego córka.
PICKERING wstając z krzesła
Phi, to ci historia!
HIGGINS porywczo
Dać tu tego łotra, tego rzezimieszka, w tej chwili!
PANI PEARCE
Och! Słucham pana!
Wychodzi.
PICKERING
Skąd tak od razu rzezimieszek, Higgins?
HIGGINS
Musi być drań spod ciemnej gwiazdy, i basta!
PICKERING
Tak czy owak, przypuszczam, że będzie z nim kłopot nie lada...
HIGGINS zupełnie spokojnie
Najmniejszego. Jeśli kto, to on będzie miał kłopot ze mną. Co najwyżej, usłyszymy z
jego ust coś interesującego...
PICKERING
O dziewczynie?
HIGGINS
Ach, skądże znowu, mam na myśli jego gwarę i akcent...
PICKERING
No, wie pan...

PANI PEARCE stojąc w drzwiach
Doolittle, proszę pana.
Wpuszcza przybyłego i wychodzi.
Alfred Doolittie, starszawy, ale krewki śmieciarz uliczny w zawodowym stroju,
włączając w to nakrycie głowy z rondem od tylu przykrywającym szyję i ramiona.
Ma silnie pooraną, ale ciekawą twarz i robi wrażenie człowieka pozbawionego
zarówno strachu, jak i sumienia. Obdarzony jest wyjątkowo przekonywającym,
głosem — skutek zwyczaju dawania żywiołowego upustu uczuciom. W tej chwili jest
uosobieniem zranionej godności i decyzji.
DOOLITTLE przy drzwiach, niepewny, do którego z tych dwóch ma przypuścić atak
Profesor Higgins?
HIGGINS
Dzień dobry. Siadajcie.
DOOLITTLE
Uszanowanie, prezesie, (siada z rozmachem) Przyszłem do prezesa w ważkiej
sprawie...
HIGGINS do Pickeringa
Wychowany w Hounslow, matka prawdopodobnie z Walii. (Doolittle rozdziawia usta
z widocznym zdumieniem, Higgins ciągnie dalej) O co wam chodzi, Doolittle?
DOOLITTLE groźnie
O córkie chodzi, ot, co! Jasne?
HIGGINS
Rozumiem, przecież jesteście jej ojcem! Nie sądzicie chyba, że komu innemu chodzi
o nią, co? To ślicznie, cieszy mnie bardzo, żeście zachowali iskrę ojcowskiego
uczucia. Córka wasza jest na górze, proszę ją w tej chwili zabrać.
DOOLITTLE zrywając się z krzesła z osłupieniem
Co?! Jak to niby?
HIGGINS
Powtarzam: zabrać ją w tej chwili! Czy myślicie, że będę ją utrzymywać za was?
DOOLITTLE zmieniając ton i postawę
Te, te, te... powoli, prezesie... Czy to się godzi? Czy to przystojnie tak człowieka
wykorzystać? Córka moja! Pan ją ma. Gdzie tu ja do tego interesu?
Siada z powrotem.
HIGGINS
Córka wasza miała odwagę przyjść do mnie z prośbą, żebym ją nauczył wzorowej
wymowy, która by jej umożliwiła otrzymanie zajęcia w kwiaciarni. Obecny tu pan
pułkownik i moja gospodyni byli świadkami, (tonem, którego celem jest zmącić
pewność siebie Doolittle'a) Więc jakim prawem przychodzicie tu mnie szantażować?
Wyście ją tu z rozmysłem przysłali!

DOOLITTLE protestując
Daję słowo, prezesie!
HIGGINS
Na pewno! Skądże byście inaczej wiedzieli, że tu jest?
DOOLITTLE
Niech się prezes zlituje nad człowiekiem.
HIGGINS
Będziecie mieli do czynienia z policją. To jest ukartowany spisek na wyciągnięcie
pieniędzy za pomocą pogróżek. Zatelefonuję po policję.
Stanowczym krokiem podchodzi do telefonu i bierze książkę telefoniczną.
DOOLITTLE
A czyżem nadmienił bodaj o złamanym szelągu? (do Pickeringa) Radca świadek, czy
była mowa o forsie...
HIGGINS odrzucając książkę telefoniczną i podchodząc do Doolittle'a
Więc po coście tu przyszli?
DOOLITTLE słodziutko
To, panie prezesie, inna sprawa — po co by człek przychodził... Niech prezes spojrzy
po ludzku.
HIGGINS rozbrojony
Powiedz prawdę, Alfredzie, nasłałeś ją?
DOOLITTLE
Jak babcię kocham, nie! Na ewangelię przysięgam, żem dziewuchy już od dwóch
miesięcy nie widział...
HIGGINS Więc skąd wiedzieliście, że jest tutaj?
DOOLITTLE melancholijnie
Powiem, prezesuniu, wszystko, dokumentnie opowiem, jak tylko mi prezes da do
słowa dojść. Życzę sobie opowiedzieć, pragnę opowiedzieć, czekam na tę chwilę...
kiedy będę mógł opowiedzieć.
HIGGINS
Pickering, czy pana nie uderza, że ten cap ma przyrodzony zmysł retoryki; niech pan
zwróci uwagę na to stopniowanie:
„Życzę sobie, pragnę, ja czekam na tę chwilę..." Ta sentymentalna retoryka zdradza
jego walijskie pochodzenie i wyjaśnia żebraczą i nieuczciwą naturę tego franta.
PICKERING
O, przepraszam, zbyt śmiałe uogólnienie. Ja sam pochodzę z zachodniej części
Anglii... (do Doolittle'a) Jakim sposobem dowiedzieliście się, że córka wasza jest
tutaj, jeśli jej nie przysłaliście?
DOOLITTLE
Ano, było to tak. Dziewucha zabrała ze sobą do autotaksa małego brzdąca, żeby mu

frajdę zrobić. Syn jej gospodyni ten mały. No, dobrze. Jak tu zajechali, bąk nie
kwapił się odejść, bo się spodziewał jazdy z powrotem, niby do domu. Dziewucha,
jak się dowiedziała, że tu ma zostać, tak wysłała pędraka po rzeczy, zaś trafunek
sprawił, żem się ze smarkiem zderzył prawie na rogu Long Acre i Endell Street...
HIGGINS
Aha, koło szynku?
DOOLITTLE
Klub, panie prezesie, dla biedaków, przecie nie grzech...
PICKERING do Higginsa
Niech skończy...
DOOLITTLE
Ano, malec wygadał się, co i jak. Czy do dziw, że się we mnie serce i powinność
ojcowska odezwały? „Zmiataj — mówię do brzdąca — i mnie te rzeczy do ręki
oddaj."
PICKERING
Czemużeście sami po nie nie poszli?
DOOLITTLE
Czyby mi to gospodyni zawierzyła? Nie wydałaby mi ani igły, wiadomo, co ona za
jedna. A i temu pętakowi grosz do łapy żem dać musiał, żeby usłuchał... Sam
przydźwigałem tu te graty, żeby się choć czym przysłużyć, no i niby przychylność
prezesa pozyskać.
HIGGINS
Co to za rzeczy?
DOOLITTLE
Takie tam babskie klamoty: mandolina, jakieś obrazki, trochę błyskotek i klatka na
ptaszka. Ubrania, powiedziała, nie trza... i co niby miałem myśleć o sprawie, pytam
prezesa jako ojciec?
HIGGINS
Aha! Przyszliście ją uchronić od tego, co gorsze od śmierci?
DOOLITTLE z wdzięcznością, ucieszony, że tak dobrze został zrozumiany
Właśnie, prezesuniu, w tym sedno.
PICKERING
Ale dlaczego przynieśliście tu jej rzeczy, jeśli waszym zamiarem było zabrać stąd
córkę?
DOOLITTLE
Kto mówi o zabraniu? Przecieżem ani pisnął.
HIGGINS stanowczo
Sprawa załatwiona, macie ją zabrać w tej chwili...
Idzie do kominka i naciska dzwonek.

DOOLITTLE wstając
Ale, prezesuniu, proszę tak nie mówić... Dziewczynie kariera się niby otwiera, to ja
mam stawać jej w drodze?
Wchodzi Pani Pearce i zatrzymuje się przy drzwiach.
HIGGINS
Pani Pearce, to jest ojciec Elizy, przyszedł tu, żeby ją zabrać do domu. Proszę mu
wydać córkę w tej chwili..
Wraca do fortepianu z miną człowieka umywającego ręce od całej tej sprawy.
DOOLITTLE
Ale to nieporozumienie, proszę posłuchać...
PANI PEARCE
W tej chwili to niemożliwe, proszę pana, dziewczyna nie miałaby w czym wyjść,
gdyż stosownie do rozkazu, spaliłam jej rzeczy.
DOOLITTLE
No widzi prezes, przecie gołej nie wyprowadzę na ulicę, żeby paradowała jak
niewypierzona gęś... sam pan przyzna...
HIGGINS
Ja wam przyznaję ojcowskie prawo, więc zabierzcie ją sobie; nie ma o czym mówić,
jeśli dziewczyna nie ma ubrania, to jej kupcie, wasz obowiązek.
DOOLITTLE zrozpaczony
Tak? A w czymże tu przyszła? Goła? Czy ja spaliłem te rzeczy, czy też wasza pani?
PANI PEARCE
Jestem tu gospodynią, mój panie! Posłałam już po nowe rzeczy dla waszej córki,
skoro je przyniosą, będziecie mogli zabrać dziewczynę, tymczasem możecie
poczekać w kuchni, tędy, proszę.
Doolittle, stropiony i zafrasowany, zmierza powoli ku drzwiom, następnie zatrzymuje
się, myśli chwilę, wreszcie zwraca się ku Higginsowi mówiąc swobodnie, niemal
poufale.
DOOLITTLE
Chwileczkę, panie prezesie! Przecie my dwa tośmy ludzie światowe…
HIGGINS
O, to ciekawe, światowi ludzie, ej? Może lepiej będzie, jeżeli nas pani zostawi
samych, pani Pearce.
PANI PEARCE
Ja też tak sądzę, proszę pana.
Wychodzi z godnością.
PICKERING
Słuchamy, Doolittle...
DOOLITTLE do Pickeringa

Bóg zapłać, radco (do Higginsa, który oszołomiony bliskością swego gościa, chroni
się na ławeczkę przed fortepianem, bo Doolittle cuchnie śmieciami) Bogiem a
prawdą, podoba mi się prezes, a jeżeli dzierlatka się prezesowi widzi, no to ja się tam
upierać nie będę, aby ją do domu brać... pogodzimy się, Jako kobita jest dorzeczna,
ale jako córka niewarta chleba, który je... mówię bez ceregieli. Mnie się rozchodzi o
moje prawo ojcowskie... Przecie by mnie prezes za frajera miał, żebym ja dziewuchę
z rąk darmo wypuścił. Toć prezes nie z tych, co to w bawełnę owijają. Więc
chłopskim targiem. Wyasygnuje prezesunio pięć funciaków, a mnie nic do Elizy.
Siada z powrotem z miną sędziego wymierzającego sprawiedliwość.
PICKERING
Jesteście w błędzie,. Doolittle, zamiary pana Higginsa wobec Elizy są szlachetne i
uczciwe...
DOOLITTLE
Oczywista, radco, że uczciwe. Jakbym myślał inaczej, tobym żądał pięćdziesiąt, nie
pięć.
HIGGINS dotknięty do żywego
Co?! Czy to znaczy, że za pięćdziesiąt funtów gotowi byście córkę sprzedać?
DOOLITTLE
Tak, w ogólności rzecz biorąc, to nie, ale żeby się takiemu panu przysłużyć, tobym
wiele zrobił, zapewniam pana...
PICKERING
Czy wy, człowieku, nie macie żadnej moralności?
DOOLITTLE niewzruszony
Nie stać mnie, prezesuniu... a i pan by nie miał, żeby pan był taki bidak... Nie, żebym
co złego miał na myśli, Bóg broni, ale jak się tej smarkuli gratka trafia, to czemu i
mnie nie ma co kapnąć?
HIGGINS w rozterce
Radź pan, Pickering, bo ja doprawdy nie wiem, co zrobić... Nie ma dwóch zdań, że ze
stanowiska etyki, to po prostu zbrodnia dać mu cokolwiek... a jednak... nie mogę się
oprzeć uczuciu, że na dnie jego żądania tkwi jakaś zasadnicza pierwotna słuszność!
DOOLITTLE
No widzi prezes, tośmy się na ostatku dogadali, było — nie było... ojcowskie serce...
PICKERING
Tak, uczucie uczuciem... ale naprawdę nie wydaje mi się to właściwe.
DOOLITTLE
Przepraszam, weźmiem rzecz z innej strony. Czym ja jestem, panowie moi? Pytam,
czym jestem? Jeden z tych nie zasługujących na nic bidaków. Ot, czym jestem!
Proszę sobie przedstawić, czym to dla człowieka pachnie. Całe życie musi się
borykać z burżujską moralnością. Trafi się jaka gratka i człek się nadstawi, aby i

jemu co kapło, to zawsze tą samą historię usłyszy: „nie zasłużyłeś, nie dla ciebie". A
przecie mnie tyle samo trzeba co tej wdowie zasługującej, co to w jeden tydzień
wycygani forsę z sześciu instytucji dobroczynnych za śmierć jednego męża
nieboszczyka. A także samo ja nie potrzebuję mniej jak ten zasługujący! Mnie trza
więcej. Przecie zjeść — zjem tyle samo co on, a wypić muszę więcej. A zabawić się
tyż muszę, bom człowiek myślący. A jak mnie robak gryzie, to potrzebuję wesela,
piosenki i orkiestry, a żądają za to ode mnie tyle samo co od zasługujących. Co to za
zwierz ta burżujska moralność, pytam? Mydlenie oczu, aby człowiekowi nic nie dać!
Dlatego proszę was jako dżentelmenów, nie bawcie się ze mną W te ciuciubabkie. Ja
gram w otwarte karty. Nie udaję, żem z tych co zasługują. Jestem z tych, co nie
zasługują, i takim chcę zostać. Tak mi jest dobrze, i na tym koniec! Ale czy wy,
panowie, zechcecie wykorzystać naturę człowieka przeciw niemu i wykiwać go z
należnej mu ceny za własną córkę, którą musiał wychować, wykarmić i przyodziać w
pocie czoła, żeby wyrosła na pannicę jak ta lala dla was, panów? Pytam więc, czy
pięć funtów za dużo? Oddaję się pod wasz sąd.
HIGGINS
Pickering, gdyby tak wziąć tego człowieka uczciwie w obroty, to po trzech
miesiącach miałby do wyboru albo tekę ministerialną, albo kazalnicę w Walii...
PICKERING
Cóż wy na to, Doolittle?
DOOLITTLE
Co to, to nie, panie kochany; dziękuję pięknie! Jako człek myślący, dla którego
polityka, religija i te tam — jak się to mówi — reformy społeczne to zabawa nie
gorsza od każdej innej, nasłuchałem się dość i kaznodziejów, i samych premierów i
powiem wam, że to pieskie życie tak czy inaczej, choć to niby honor. Mój gust to nie
zasługujące ubóstwo!... Porównując moją pozycję społeczną z inszemi widzę, że
tylko ona obiecuje życie z tym pieprzem, który ja lubię.
HIGGINS
Nie ma co, trzeba mu dać te pięć funtów.
PICKERING;
Obawiam się tylko, że źle użyje tych pieniędzy.
DOOLITTLE
Ja? To mnie prezes nie zna. Nie ma strachu, abym ich dusił albo do banku nosił, albo
się rozpróżniaczył. Mogę się założyć, że do poniedziałku śladu po nich nie będzie i
tak samo trza będzie iść robić, jakbym ich wcale nie miał... Jedna uczciwa biba dla
mnie i dla kobity, przyjemność dla nas, dla innych zarobek, a dla prezesa satysfakcja,
że pieniądze nie poszli na marne. Sam pan prezes lepiej by nie wydał.
HIGGINS wyciągając portfel i podchodząc do Doolittle'a
To jest nieodparte! Dajmy mu dziesięć.

Podaje dwa banknoty pięciofuntowe.
DOOLITTLE
Nie, dziękuję. Kobieta nie miałaby sumienia puścić dziesięć, a kto wi, czy i mnie by
ręka nie drgnęła... Dziesięć funtów to już grosz, człek by się zrobił roztropny, a
wtedy żegnaj się z radością... Prezes mi da tyle, ile proszę, ani mniej, ani więcej...
PICKERING
Słuchajcie, Doolittle, dlaczego wy nie weźmiecie ślubu z tą waszą kobitą? Nie
pochwalam tego rodzaju niemoralności.
DOOLITTLE
Niech prezes jej to powie, nie mnie. Ja jestem gotów. To przecie ja cierpię, nie ona.
Żadnej nie mam władzy nad nią. Kawalera muszę przed nią odstawiać, prezenta
dawać, sukienki kupować... po prostu grzech. Za parobka przy niej jestem, a
wszystko dlatego, żem nieślubny chłop. Dobrze ona to wie — kto by ją ta na
małżeństwo nabrał! Prezesunio mnie posłucha i żeni się z Elizą, póki młoda i nie zna
się na rzeczy. Bo jak nie, to prezes pożałuje, a jak tak — to ona pożałuje. Ale z
dwojga złego niech już ona sobie w kasze pluje, a nie pan. Zawszeć pan chłop, a ona
tylko baba, co i tak na przyjemności się nie wyzna.
HIGGINS
Dość, dość, dość!!! Pickering, jeśli dłużej będziemy słuchać tego człowieka, to z
naszych przekonań, wierzeń i zapatrywań śladu nie zostanie! (do Doolittle'a
wyjmując portfel) Więc pięć funtów, tak?
DOOLITTLE
Pięknie prezesowi dziękuję.
HIGGINS
Dziesięciu nie przyjmiecie?
DOOLITTLE
Nie dzisiaj, może drugą razą...
HIGGINS wręczając mu banknot pięciofuntowy
Proszę.
DOOLITTLE
Bóg zapłać, kłaniam się prezesowi.
Śpieszy w kierunku drzwi, aby się czym prędzej wynieść ze swą zdobyczą. W
drzwiach zderza się z elegancką, czystą, młodą damą japońską, ubraną w proste
niebieskie płócienne kimono, chytrze ozdobione białym kwiatem jaśminu. Pani P e a
r c e jest przy niej. Ustępuje jej z drogi uniżenie ze słowami: „Bardzo przepraszam."
ELIZA
A kuku!... Co to, rodzonej córki nie poznajesz?
DOOLITTLE
Tam do licha, przecie to Eliza...

HIGGINS
Co?!
PICKERING
Na Jowisza!
ELIZA
Czy nie wyglądam głupio?
HIGGINS
Głupio?!
PANI PEARCE stojąc nie opodal drzwi
Tylko bardzo pana proszę nie mówić nic takiego, co by dziewczynę mogło wbić w
zarozumiałość...
HIGGINS z namaszczeniem
Zupełnie słusznie, pani Pearce. (do E l i z y) Tak. Diablo głupio!
PANI PEARCE
Proszę pana!...
HIGGINS poprawiając się To jest... chciałem powiedzieć, niezwykle głupio...
ELIZA
Może... dlatego, że bez kapelusza... w kapelusie zaraz będzie inaczej...
Bierze kapelusz z fortepianu, stroi się weń i przechadza po pokoju z miną modnisi.
HIGGINS
Nowa moda, coś potwornego!...
DOOLITTLE z ojcowską dumą
Rany Julek! Nigdy nie myślałem, że ona się da oskrobać na taką przystojniaczkie.
Przecie mi zaszczyt przynosi, no nie?... he-he...
ELIZA
Tu się oskrobać to frajer! Wrząca woda albo zimna jak lód leje się z kurków do
woli... bawełniane ręczniki i lniane, jakie chcecie... a na końcu trza się omotać w
takie końskie prześcieradło naparzone, że palce pali... moc szczotek do skrobania
ciała i mydło w drewnianej miseczce... pachniące jak pierwiosnki. Tera wiem, czemu
damy takie białe i pachniące... Myć się to frykas dla nich; żeby tak wiedzieli, co to
jest dla takich jak my.
HIGGINS
Cieszę się, że ci się łazienka tak podobała...
ELIZA
Nie podobała... nie wszystko, i każdemu to powiem... Pani Pearce wie.
HIGGINS
Co się stało, pani Pearce?
PANI PEARCE łagodnie
Nic, proszę pana, nie ma o czym mówić...

ELIZA
Chciałam toto porozbijać... przecie to wstyd. Nie wiedziałam, w którą stronę
patrzeć... ależem wreszcie ręcznikami pozakrywała...
HIGGINS
Ale co takiego?
PANI PEARCE
Lustro, proszę pana...
HIGGINS
Doolittle, wychowaliście waszą córkę nazbyt surowo...
DOOLITTLE
Ja? Ani mi się śniło ją wychowywać, tylko tyle, że ją czasem pasem liznąłem. To już
nie moja wina, że taka dzika. Nie przywykła, w tem cała rzecz... ale w try miga
nauczy się waszego luźnego życia...
ELIZA
Jestem porządna dziewczyna i żadnych luźnych życiów uczyć się nie będę.
HIGGINS
Elizo, jeśli jeszcze raz powiesz, żeś porządna dziewczyna, ojciec w tej chwili
zabierze cię do domu.
ELIZA,
A jakże! To pan go nie zna... Przecie on tu tylko przyszedł na forsę naciągnąć, aby się
miał za co urżnąć;
DOOLITTLE
Też się wybrała! A niby na co mi pieniądze, może na kościelną tacę mam rzucić, co?
E l i z a pokazuje mu język, co doprowadza go do takiej furii, że Pickering musi ich
rozdzielić.
A jadaczki tu na mnie nie rozpuszczaj, na tego pana tyż nie! Bo ze mną będziesz
miała sprawę, kapujesz?
HIGGINS
Może macie co więcej do powiedzenia córce przed odejściem, Doolittle, może jej
udzielicie błogosławieństwa ojcowskiego?
DOOLITTLE
Obejdzie się, prezesie, ja nie z tych, co dzieciom całą swoją mądrość na siłę do głowy
pakują... Skaranie z nimi i bez tego. Tyle powiem, że jak prezes chce ją wykształcić,
to pasa nie żałować... kłaniam się...
Chce odejść.
HIGGINS poważnie
Czekajcie jeszcze... proszę, żebyście tu co pewien czas przychodzili, to wasz
obowiązek... mój brat, który jest księdzem, ułatwi wam zawsze rozmowę z córką...
DOOLITTLE wymijająco

A jakże, prezesuniu, przyjdę... ale nie w tym tygodniu, bo mi się robota szykuje na
wyjezdnem... ale później można na mnie polegać, kłaniam się, panowie, uszanowanie
pani! Dotyka czapki żegnając Panią P e a r c e, która pomija ten gest wzgardliwie i
wychodzi. Mruga na Higginsa uważając go prawdopodobnie za współofiarę
humorów Pani P e a r c e i wychodzi za nią.
ELIZA
Niech pan nie wierzy staremu lisowi, jemu ksiądz gorszy od wściekłego psa...
Nieprędko się tu pokaże.
HIGGINS
Tym lepiej, czy cię to martwi?
ELIZA
Mnie? Ja go na oczy nie chcę widzieć... Wstyd i hańba taki ojciec... woli śmiecie
wywozić, jak uczciwie w swoim fachu pracować...
PICKERING
A jaki zawód twego ojca, Elizo?
ELIZA
Na gębę forsę wycyganiać z cudzych kieszeni do swoich! A tak naprawdę — to
kanalarzem jest z fachu i czasami idzie do roboty. Żeby nie wyjść z wprawy —
powiada — i dobrze zarabia... Czy nie powie pan na mnie drugi raz „panno
Doolittle"?
PICKERING
O, przepraszam, panno Doolittle, tak mimo woli mi się wyrwało...
ELIZA
Nie szkodzi, ale to tak elegancko... Chciałabym teraz przejechać się do rogu
Tottenham Court Road, tam wysiąść, kazać sioferowi poczekać i pokazać frajerkom,
co tam handlują, język. Pewnie, że gadać z nimi nie będę...
PICKERING
Może by lepiej zaczekać, aż przyniosą te nowe, modne suknie?
HIGGINS
Zresztą nie wypada pysznić się wobec dotychczasowych przyjaciółek: jest to brzydka
wada, która się nazywa snobizmem.
ELIZA
Te wycieruchy nie nazywają się tera moje przyjaciółki, mam nadzieję. Przecie się
naśmieli ze mnie dość z byle czego — a teraz ja się chcę odbić! Ale jak mam mieć
modne sukienki, to zaczekam. Tak bym chciała mieć modne sukienki! Gosposia
mówi, że na noc dostanę inne sukienki jak na dzień. Czy to nie wyrzucony pieniądz,
jak za to można kupić co na pokaz, nie do spania? Ani nie wiem, co to za
przyjemność przebrać się na noc w zimie...
PANI PEARCE wchodząc

Chodź, Elizo, trzeba przymierzyć nowe suknie, właśnie przyniesiono...
ELIZA
Ah-au-oo-ooh!
Wybiega.
PANI PEARCE
Spokojnie, dziewczyno, tak nie można...
Zamyka drzwi za sobą.
HIGGINS
No, Pickering, czeka nas diablo trudne zadanie...
PICKERING z przekonaniem
O tak, Higgins.
****
Jesteście ciekawi, jak wyglądały lekcje Higginsa z E l i z ą? Oto próbka: pierwsza
lekcja.
Wyobraźcie sobie E l i z ę, ubraną jak z igły, czującą się trochę niewyraźnie po
dobrym obiedzie, kolacji i śniadaniu, do których nie jest przyzwyczajona,
usadowioną w pracowni pomiędzy Higginsem i pułkownikiem, jak pacjent podczas
pierwszej wizyty przed konsylium lekarzy. W dodatku Higgins, który nie potrafi
usiedzieć na miejscu, denerwuje ją swoim niespokojnym kręceniem się po pokoju i
gdyby nie uspokajająca obecność pułkownika, którego uważa za przyjaciela,
uciekłaby stąd, gdzie pieprz rośnie, nawet do swego okropnego mieszkania.
HIGGINS
Powtórz alfabet.
ELIZA
Ale ta, ja umie alfabet. Pan myśli, że ja nic nie umie – nie jestem dzieckiem.
HIGGINS wrzeszczy
Powtórz alfabet!
PICKERING
Proszę powtórzyć, panno Doolittle. Zaraz pani zrozumie, o co chodzi. Proszę robić
to, co profesor pani każe, i pozwolić mu uczyć siebie po swojemu.
ELIZA
Jak tak, to mogie. A, by, cy, dy...
HIGGINS ryczy jak zraniony lew
Dość!! Słyszałeś, Pickering? Oto za co wyciągają z nas pieniądze na powszechne
nauczanie! Ten nieszczęsny stwór spędził dziewięć lat w szkole na nasz koszt, aby się
nauczyć mówić językiem Szekspira i Miltona. A rezultat... A, by, cy, dy. (do E l i z y)
Powiedz: A, be, ce, de.
ELIZA prawie z płaczem
Przecie mówię... A, by, cy...

HIGGINS
Dość. Powiedz: „herbata".
ELIZA
Chierbata.
HIGGINS
Nie ściskaj gardła — otwórz usta szerzej... i powiedz „herbata".
ELIZA
Nie mogie.... ch…ch... herbata.
PICKERING
Doskonale, doskonale, panno Doolittle.
HIGGINS
Do kaduka! Powiedziała za pierwszym razem. Pickering, zrobimy z niej księżnę! (do
E l i z y) A teraz pamiętaj: „herbata". Nie chierbata, rozumiesz! Jak jeszcze raz
wydasz ze siebie te zwierzęce dźwięki, to cię złapię za włosy i zamiotę tobą pokój
trzy razy! (fortissimo) h, h, h, h.
ELIZA płacząc
Nie widzę żadnej różnicy, chyba że to u pana wychodzi delikatniej.
HIGGINS
Jeżeli potrafisz usłyszeć tę różnicę, to czego, u diaska, ryczysz? Pickering, daj jej
czekoladkę.
PICKERING
Nie trzeba. Niech się pani trochę wypłacze, panno Doolittle. Robi pani wielkie
postępy i lekcje nie będą takie straszne. Obiecuję, że mu nie pozwolę ciągnąć panią
za włosy.
HIGGINS
A teraz marsz do pani Pearce i opowiedz jej o tym, co tu było. I ćwicz się sama.
Trzymaj język swobodnie w ustach, zamiast próbować go połknąć. Następna lekcja
po południu o wpół do piątej. Już cię nie ma. E l i z a wybiega z płaczem.
Taką to udrękę biedna E l i z a będzie musiała znosić przez długie miesiące, zanim ją
znowu spotkamy podczas jej debiutu towarzyskiego w londyńskim salonie
mieszczańskiej inteligencji.

AKT TRZECI
Dzień przyjęć Pani Higgins. Nikogo z gości jeszcze nie ma. Salon Pani Higgins w jej
mieszkaniu w dzielnicy Chelsea*/1 nad Tamizą ma troje drzwi balkonowych
wychodzących na rzekę. Sufit w tym pokoju nie jest taki wysoki jak w starszych
domach o podobnych pretensjach. Drzwi balkonowe są otwarte i prowadzą na balkon
z kwiatami w doniczkach. Stojąc twarzą do balkonu, ma się kominek po lewej i drzwi
w ścianie po prawej, w samym kącie.

Pani Higgins wychowała się na poezji Morrisa i malarstwie Burne-Jonesa.*/2 Pokój
jej, różniący się bardzo od pokoju jej syna przy Wimpole Street, nie jest
przeładowany meblami, małymi stolikami lub drobiazgami. Duża otomana ustawiona
w środku, dywan, tapety i kretonowe zasłony na okna, według wzorów Morrisa,
brokatowa narzuta na otomanę i brokatowe poduszki — oto jedyne ozdoby tego
pokoju. Są to rzeczy zbyt piękne, aby je psuć dodatkiem różnego rodzaju
nieużytecznego bric-a-brac*/3. Na ścianach kilka dobrych obrazów olejnych
kupionych na wystawach w Grosvenor Galery*/4 jakieś trzydzieści lat temu (w stylu
Burne-Jonesa, a nie Whistlera*/5). Jedyny pejzaż wśród nich to obraz Lawsona na
miarę Rubensa*/6. Poza tym portret Pani Higgins z czasów młodości, kiedy to
ubierała się na przekór modzie, ukazujący panią domu w jednym z tych pięknych
strojów a la Rossetti*/7, które małpowane przez ludzi bez pojęcia doprowadziły do
absurdów powszechnego estetyzmu w siedemdziesiątych latach ubiegłego stulecia.
W kącie salonu, na ukos od drzwi, eleganckie, choć proste biureczko z dzwonkiem do
naciskania, przy którym siedzi Pani Higgins. Jest to kobieta po sześćdziesiątce, której
się już nie chce podążać za modą. Krzesło chippendale*/8 stoi w głębi, między nią a
balkonem, ale bliżej Pani Higgins. Po drugiej stronie pokoju, dalej od Pani Higgins,
krzesło elżbietańskie chropowato rzeźbione, w stylu Inigo Jonesa*/9. Po tej samej
stronie fortepian z ozdobnego drzewa. Kąt pokoju między kominkiem i balkonem
zajmuje kanapka kryta morrisowskim kretonem. Godzina — między czwartą i piątą
po południu. Drzwi otwierają się gwałtownie i na progu staje H i g gin s w kapeluszu
na głowie.
PANI HIGGINS niemile zdziwiona
Henryk? Ty tutaj? Dzisiaj? (karcąco) Przecież wiesz, że to mój dzień przyjęć...
przyrzekłeś mi nie przychodzić... . Podczas gdy on nachyla się, aby ją ucałować, ona
zdejmuje synowi kapelusz z głowy i podaje mu go.
HIGGINS
O Boże!
Rzuca kapelusz na biurko.
PANI HIGGINS
Wracaj natychmiast do domu.
HIGGINS całuje matkę
Wiem, mateczko, przychodzę w ważnej sprawie...
PANI HIGGINS
Czy koniecznie dzisiaj? Ja zupełnie serio mówię, Henryku. Obrażasz moich gości.
Kto cię tu raz spotka, nie pokazuje się więcej...
HIGGINS
Ach, głupstwo, wiem, że nie mam zdolności do tych salonowych kawałów, ale ludzie
już na to nie zważają...

Siada na kanapce.
PANI HIGGINS
Proszę, tak sądzisz? „Salonowe kawały"... a cóż twoje nie salonowe kawały? Nie,
mój drogi, nie możesz tu zostać...
HIGGINS
Muszę, mateczko, mam robotę dla mamy, fonetyczny eksperyment, wie mama…
PANI HIGGINS
Nic ci w tym nie pomogę, wybacz... wiesz dobrze, że nic się nie rozumiem na twoich
subtelnościach językowych. Nie przeczę, że z przyjemnością oglądam kartki,
zapisane twoim patentowanym alfabetem fonetycznym, ale tekst odczytuję z kopii
sporządzonej pismem zwyczajnym, którą jesteś łaskaw zawsze dołączyć...
HIGGINS
W tym wypadku nie chodzi właściwie o fonetykę...
PANI HIGGINS
Jak to, sam mówiłeś przed chwilą...
HIGGINS
Tak, ale pomoc, o którą chcę prosić, jest innej natury. Złowiłem młodą dziewczynę...
PANI HIGGINS
Czy to znaczy, że jakaś młoda dziewczyna złowiła ciebie?
HIGGINS
Ach, skądże znowu, nie o romans chodzi...
PANI HIGGINS
Co za szkoda...
HIGGINS
Dlaczego?
PANI HIGGINS
Bo jeszcze się nigdy nie zakochałeś w kobiecie poniżej czterdziestu pięciu lat.
Ciekawam, kiedy nareszcie odkryjesz, że po świecie chodzi mnóstwo atrakcyjnych
młodych kobiet?
HIGGINS
Et, nie mam cierpliwości do młódek... Mój ideał kobiety godnej miłości mama
uzmysławia najpełniej... Nigdy nie zakocham się na serio w jakiejś młódce. Niektóre
przyzwyczajenia tkwią zbyt głęboko w naturze, żeby je można zmienić, (wstaje i
zaczyna chodzić po pokoju, pobrzękując pieniędzmi i kluczami) Zresztą, te młode to
idiotki...
PANI HIGGINS
Czy wiesz, co byś zrobił, gdybyś naprawdę mnie kochał, Henryku?
HIGGINS
O Boże, co? Ożeniłbym się?

pani HIGGINS
Nie. Przestałbyś się kręcić i wyjąłbyś ręce z kieszeni.
Z gestem rozpaczy H i g g i n s poddaje się i siada z powrotem.
Grzeczne dziecko. A teraz opowiedz mi o dziewczynie.
HIGGINS
Wyjdzie tu z wizytą...
PANI HIGGINS Nie przypominam sobie, bym ją zapraszała...
HIGGINS
Ja ją zaprosiłem... mama nie zrobiłaby tego, gdyby mama ją znała...
PANI HIGGINS
Tak? Dlaczegóż to?
HIGGINS
Chodzi o to, że to zwykła uliczna kwiaciarka... wyłowiłem ją z mętów i szumowin
miejskich...
PANI HIGGINS
I zaprosiłeś na moje przyjęcie!
HIGGINS wstając i podchodząc do niej przymilnie
Tylko niech się mama nie przeraża, wszystko w porządku; nauczyłem ją poprawnej
wymowy, a co do zachowania się w towarzystwie ma jak najściślejsze wskazania i
przepisy. W rozmowie wolno jej poruszyć tylko dwa tematy: stan pogody i zdrowie
każdej osoby... „Jak się pan czy pani miewa?" Mama rozumie, o to można być
spokojnym...
PANI HIGGINS
Spokojnym! Mówić o zdrowiu, o naszych wnętrznościach, a może i o naszym
zewnętrznym wyglądzie? Co za pomysł! Jak można być tak niemądrym, Henryku?
HIGGINS niecierpliwie
Przecież musi o czymś mówić... (opanowuje się i siada znowu) Ach, zobaczy mama,
że dziewczyna nie popełni nic niewłaściwego... pułkownik Pickering bierze także
udział w tym eksperymencie. Między nami stanął zakład, że po sześciu miesiącach
pracy wprowadzę Elizę jako księżniczkę na przyjęcie towarzyskie do jakiejś
ambasady. Pracuję nad nią już od kilku miesięcy i powiem mamie, że rozwija się jak
pożar na wietrze. Wygram zakład. Ma wspaniały słuch i łatwiej ją uczyć niż moich
mieszczańskich uczniów, bo ona uczy się zupełnie nowego języka. Jej angielszczyzna
jest już prawie tak poprawna jak twoja francuszczyzna, mateczko!
PANI HIGGINS
W takim razie możesz być z siebie zadowolony..,
HIGGINS
Hm, i tak, i nie...
PANI HIGGINS

Nie rozumiem...
HIGGINS
Widzi mama, chodzi nie tylko o to, jak się mówi, ale i to, co się mówi, a pod tym
względem...
Wchodzi Pokojowa oznajmiając przybycie gości.
POKOJOWA
Pani Eynsford Hill z córką.
Wychodzi.
HIGGINS
Psiakrew, diabli nadali!...
Wstaje, porywa kapelusz ze stołu i idzie ku drzwiom. Matka przedstawia go, zanim
dochodzi do drzwi. Przybyłe panie to Matka i Córka z pierwszego aktu pod
portykiem kościoła Świętego Pawła. Matka jest kobietą dobrze wychowaną,
spokojną, z wyrazem troski wynikającej z ograniczonych środków materialnych.
Córka odznacza się wesołą pewnością siebie, która ma znamionować obycie
towarzyskie, a właściwie jest brawurą pozłacanej nędzy.
PANI EYNSFORD HILL do Pani Higgins
Jak się pani miewa?
Powitalny uścisk dłoni.
KLARA
Witam panią.
PANI HIGGINS przedstawiając
Mój syn, Henryk...
PANI EYNSFORD HILL
Sławny syn drogiej pani? Tak dawno pragnęłam pana poznać, panie profesorze...
HIGGINS z rękami w kieszeniach, nie ruszając się z miejsca, mrukliwie i
niewyraźnie
Bardzo mi przyjemnie.
Kłania się niedbale i niezgrabnie, cofając się w kierunku fortepianu.
Klara podchodząc ku niemu, familiarnie
Jak się pan miewa?
HIGGINS patrzy na nią bystro
Panią gdzieś już widziałem, do pioruna, zielonego pojęcia nie mam... ale słyszałem
głos pani... och, wszystko jedno, proszę siadać.
PANI HIGGINS
Uprzedzam panie, że mój sławny syn nie uznaje zupełnie form towarzyskich, panie
wybaczą..,
KLARA wesoło
Mnie się to podoba. Siada na elżbietańskim krześle.

PANI EYNSFORD HILL nieco zmieszana
O, nic nie szkodzi...
Siada na otomanie między Córką i Panią Higgins, która zajmuje krzesło,
odwróciwszy je od biurka ku otomanie.
HIGGINS
Czy byłem niegrzeczny? Przepraszam, nie miałem zamiaru...Podchodzi do
środkowych drzwi balkonowych, staje tyłem do zebranych i wpatruje się w rzekę i
kwiaty w parku Battersea, jak gdyby to, co widział, było zamarłą pustynią. Pokojowa
ukazuje się w drzwiach.
POKOJOWA Pułkownik Pickering...
Wychodzi.
PICKERING
Witam panią, pani Higgins.
PANI HIGGINS
Cieszę się, że pana widzę... państwo się nie znają? Pani Eynsford Hill... panna
Eynsford Hill....
Wymiana ukłonów.
PICKERING przysuwa krzesło chippendale i siada pośrodku między Panią Hill i
Panią Higgins
Czy Henryk mówił pani, co nas tu dziś sprowadza?
HIGGINS
Diabła tam, przerwano nam...
PANI HIGGINS
Ależ, Henryku, zastanów się, co mówisz...
PANI EYNSFORD HILL na wpół wstając
Czy może przeszkadzamy?
PANI HIGGINS sadowiąc ją z powrotem
Nic podobnego, przeciwnie, doskonale się składa. Pragnę, by panie poznały jedną z
naszych nowych znajomych...
HIGGINS odwracając się, ucieszony
A w istocie, dobra myśl... dwie lub trzy osoby się przydadzą, a kto, to wszystko
jedno... W drzwiach ukazuje się Pokojowa.
POKOJOWA
Pan Eynsford Hill.
Wychodzi.
HIGGINS prawie głośno, nie mogąc wytrzymać
Wielki Boże! Jeszcze jeden'
FRED witając się z Panią Higgins mówi niewyraźnie
... dobry... pani.

PANI HIGGINS
To pięknie, że pan o mnie nie zapomina... (przedstawiając) Pułkownik Pickering.
FRED z ukłonem
... dobry..,
PANI HIGGINS
Pan, zdaje się, nie zna mego syna, profesor Higgins...
FRED
kierując się w stronę Higginsa
Dzień dobry.
HIGGINS obserwując go jak złodzieja kieszonkowego
Założyłbym się, żem pana już gdzieś spotkał, ale ani rusz nie mogę sobie
przypomnieć...
FRED
Ja również nie pamiętam...
HIGGINS
Pal diabli... siadaj pan. (Potrząsa dłonią F r e da tak silnie, że go prawie rzuca na
otomanę twarzą do balkonu, sam przechodzi na drugą stronę otomany) No dobrze!
(siada na otomanie po lewej stronie Pani Hill) Tylko powiedzcie mi, państwo, o
czym, do stu fur beczek, będziemy mówili, nim Eliza przyjdzie?
PANI HIGGINS
Mój Henryku, jesteś duszą i ciałem zebrań Królewskiego Towarzystwa Nauk, ale
zachowujesz się jak niesforny żak... przy skromniejszych okazjach.
HIGGINS
Naprawdę? Przepraszam najmocniej, (wydyma usta łobuzersko i parska) A wiecie
panie, że mateczka ma rację, (z nagłym wybuchem) Ha-ha-ha-ha!
KLARA, która obserwuje Higginsa jako ewentualnego kandydata do stanu
małżeńskiego
Współczuję. Nudzą mnie te banalności salonowe... Gdyby tylko ludzie chcieli mówić
to, co naprawdę myślą...
HIGGINS znowu znudzony
Broń panie Boże!
PANI EYNSFORD HILL podejmując myśl Córki
Dlaczego, proszę pana?
HIGGINS
Rzecz jasna, to, co ludzie myślą, że powinni myśleć, to diabła warte, ale to, co
istotnie myślą, zepsułoby na nic całą zabawę... Czy sądzi pani, że to byłoby
przyjemne, gdybym ja tak wystrzelił z tym, co naprawdę myślę?
KLARA wesoło
Czy coś aż tak cynicznego?

HIGGINS
Co to, u kaduka, ma wspólnego z cynizmem? To po prostu nieprzyzwoite...
PANI EYNSFORD HILL poważnie
Ach, jestem przekonana, że pan tego na serio nie myśli, panie profesorze.
HIGGINS
Dlaczego, proszę pani? Wszyscy jesteśmy mniej lub więcej dzikusami... łudzimy się,
że posiadamy cywilizację i kulturę, że każdy z nas rozumie dostatecznie poezję,
filozofię, sztukę, naukę. Lecz kto z nas zdaje sobie sprawę choćby z treści tych
wyrazów? (do Klary) Co pani wie o poezji? (do Pani Eynsford Hill) Co pani wie o
nauce? (wskazuje F r eda) Co ten młody człowiek wie o nauce, sztuce lub
czymkolwiek? A wreszcie, do stu rogatych diabłów, co ja wiem o filozofii?
PANI HIGGINS ostrzegawczo
Albo o formach towarzyskich, Henryku...
W drzwiach ukazuje się Pokojowa.
POKOJOWA
Panna Doolittle.
Wychodzi.
HIGGINS zrywa się i podchodzi do matki
Otóż i ona, mateczko.
Staje na palcach i ponad głową matki daje znaki Elizie, aby jej pokazać panią domu.
Eliza jest tak wykwintnie ubrana i robi wrażenie tak niezwykle dystyngowanej i
urodziwej, że wszyscy wstają zupełnie oszołomieni. Idąc za znakami Higginsa
podchodzi do Pani Higgins z wystudiowanym wdziękiem.
ELIZA wymawia każde słowo z pedantyczną poprawnością, starając się o jak
najczystsze brzmienie głosu
Jak się pani miewa, pani Higgins? (robi leciutką pauzę przed wymówieniem
„Higgins", ale wymawia dobrze) Pan profesor upoważnił mnie do złożenia pani
wizyty...
PANI HIGGINS serdecznie
Bardzo dobrze Henryk zrobił. Bardzo się cieszę, że panią widzę u siebie...
PICKERING
Witam panią, panno Doolittle!
ELIZA podając mu rękę
Pułkownik Pickering, wszak się nie mylę?...
PANI EYNSFORD HILL
Jestem najmocniej przekona, żeśmy panią już gdzieś poznały, panno Doolittle... oczy
pani tak dobrze mi znane...
ELIZA
Dzień dobry pani.

PANI EYNSFORD HILL przedstawia
Moja córka Klara.
ELIZA
Dzień dobry pani.
KLARA impulsywnie
Dzień dobry.
Siada na otomanie obok E l i z y pożerając ją oczami.
FRED podchodząc do nich
Ja już na pewno miałem przyjemność.
PANI EYNSFORD HILL
Mój syn Fredzio.
ELIZA
Dzień dobry panu.
F r e d kłania się i siada na elżbietańskim krześle, zachwycony.
HIGGINS nagle
Ależ tak, tak, tak! Wszystko mi się teraz przypomina, cały obraz jak na dłoni!
Wszyscy spoglądają na niego. Higgins z rozpaczą
Co za diabelny pech!
PANI HIGGINS
Henryku, proszę cię! Higgins zamierza usiąść na biurku.
Proszę cię, nie siadaj na biurku, bo możesz je złamać...
HIGGINS obrażony
Przepraszam!
Idzie do otomany, potykając się po drodze o obramowanie kominka i pogrzebacze;
mruczy do siebie i kończy te fatalną pielgrzymkę rzucając się na otomanę z takim
impetem, że o mało jej nie lamie. Pani Higgins patrzy na niego, ale nic nie mówi.
Następuje długa i bolesna cisza.
PANI HIGGINS nawiązując w końcu rozmowę
Ciekawam, czy będzie padać.
ELIZA
Niż atmosferyczny z zachodu posuwa się bardzo powoli w kierunku wschodnim,
opady umiarkowane, temperatura od siedemnastu stopni na wyżynach do dwudziestu
trzech w środku kraju.
FRED
Ha, ha, ha! Świetny kawał!
ELIZA
O co chodzi, młody człowieku! Założę się, że się nie pomyliłam...
FBED
Coś bajecznego, niech mi pani wierzy...

PANI EYNSFORD HILL
Mam nadzieję, że nie będzie zimno, ludzie zaraz chorują na influencę... Każdej
wiosny u nas w domu wszyscy po kolei zapadają na tę nieznośną chorobę...
ELIZA ponuro
Moja ciocia umarła na influencę, tak przynajmniej twierdziło jej najbliższe
otoczenie.'
Pani Eynsford Hill mlaska współczująco językiem,
E l i z a ciągnie dalej tragicznym tonem. Ale w moim przekonaniu zakatrupili po
prostu staruchę...
PANI HIGGINS uderzona niezwykłym wyrażeniem
Zakatrupili?...
ELIZA
A taaak, proszę paniusi... Nie pojmuję, dlaczego miała umrzeć na influencę. Rok
przed śmiercią leżała na dyfteryt. Widziałam ją wtedy na własne oczy. Cała sina od
tego była. Wszyscy już myśleli, że zmarła, ale mój ojciec tak długo wlewał jej
gorzałkę do gardła, aż się ocuciła, i to tak nagle, że odgryzła kawał łyżki.
PANI EYNSFOHD HILL poruszona
O mój Boże!
ELIZA wzmacniając oskarżenie
Jakie prawo miała taka silna kobieta umrzeć na influencę? A gdzie jej nowy kapelusz
słomkowy, który ja miałam odziedziczyć? Ktoś go buchnął! I mówię wam: te, co go
buchnęli, zakatrupili ją.
PANI EYNSFORD HILL
Ale co pani rozumie przez „zakatrupili"?
HIGGINS pośpiesznie
O, to jest ten nowy styl rozmowy towarzyskiej. Zakatrupić — znaczy zabić kogoś!
PANI EYNSFORD HILL do Elizy, przerażona
Chyba nie sądzi pani, że ciocię zamordowano?
Eliza
A jakże, proszę pani! Te osoby, z którymi zamieszkiwała, zabiliby ją dla szpilki od
kapelusza, nie mówiąc o całym kapeluszu...
PANI EYNSFORD HILL
Jednakże ojciec pani nie powinien był lać w nią tyle alkoholu. Przecież to mogło ją
zabić...
ELIZA
Nie ją, proszę pani... Wódka była dla niej jak mleko matczyne dla niemowlęcia... a
mój ojciec tyle tego wlał w siebie, że doskonale musiał znać jej leczniczą moc...
PANI EYNSFORD HILL
Czy pani chce przez to powiedzieć, że się oddawał pijaństwu?

ELIZA
Daję słowo, że tak...
PANI EYNSFORD HILL
Biedna pani!
ELIZA
Nie szkodzi, proszę pani. Nie widziałam, aby mu to kiedy szkodziło. Ale, ma się
rozumieć, nie pił legularnie. (wesoło) Napadało go, można powiedzieć, od czasu do
czasu. A zawsze był elegancki, jak miał w czubie. Ilekroć był bez pracy, matka
dawała mu cztery pensy i wyprawiała z domu z poleceniem, aby nie wracał, póki się
nie ulula na wesoło i na kochająco. Kupa kobiet musi upijać swoich mężów, żeby się
nadawali do współżycia. (z zupełną swobodą) Widzi pani, to jest tak: jak człowiek
ma kawałek sumienia, to ono zawsze wyłazi na trzeźwo i człowiek czuje się
pogrążony. Kropelka gorzały w takiej chwili czyni go szczęśliwym, (do Freda, który
skręca się od powstrzymywanego śmiechu) Czegóż pan ryczy?
FRED
Pęknę chyba, ten nowy styl rozmowy towarzyskiej! I pani robi to tak niezrównanie...
Parska śmiechem w dalszym ciągu.
ELIZA
Jeśli tak, to nie rozumie, co się pan śmieje... (przechyla się w stronę Higginsa) Czy
powiedziałam co nie tak, panie profesorze?
PANI HIGGINS ratując sytuację
Bynajmniej, panno Doolittle...
ELIZA
Całe szczęście. (z werwą) Zawsze mówiłam, że...
HIGGINS wstaje, wyjmuje zegarek i patrząc nań chrząka znacząco
Ahem!...
ELIZA patrzy w jego kierunku i chwyta w lot znaczenie
Aha! Muszę już iść.
Mężczyźni prócz Higginsa wstają; F r e d posuwa się w stronę j drzwi.
Do widzenia, pani Higgins, tak się cieszę, że panią poznałam.
PANI HIGGINS Ściskając ją za ręce
Do widzenia...
ELIZA
Do widzenia, panie pułkowniku.
Kłaniają się sobie.
PICKERING
Do widzenia, panno Doolittle...
Podają sobie ręce.
ELIZA żegnając siedzące panie skinieniem głowy

Żegnam panie...
FRED otwierając drzwi
Czy pani idzie może drogą przez park? W takim razie...
ELIZA bardzo wytwornie
Ja? Piechotą?! A gówno! (Sensacja) Za kogo mnie pan uważa? Ja tylko automobilem
jeżdżę...
Wychodzi. Pickering łapie oddech i siada. F r e d idzie na balkon, aby ją jeszcze raz
zobaczyć.
PANI EYNSFORD HILL zażenowana
Muszę się przyznać, że te nowe poglądy zupełnie mi się nie podobają...
KLARA rzucając się grymaśnie na elżbietańskie krzesło
Ach, mamo, trudno, nie można być tak zacofaną, ludzie pomyślą, że nigdzie nie
bywamy, trzeba iść z postępem czasu...
PANI EYNSFORD HILL
Istotnie, muszę być bardzo zacofana, ale mam nadzieję, że nie zechcesz naśladować
tych postępowych okropności, Klaro! Przyzwyczaiłam się już do tego, że inaczej nie
mówisz o mężczyznach jak o „bydlakach", a wszystko u ciebie albo „zatracone", albo
„świństwo", chociaż uważam, że to jest okropny język i zupełnie nieodpowiedni dla
osoby z towarzystwa. Ale to ostatnie... przechodzi już wszystko... No, niech pan sam
powie, panie pułkowniku.
PICKERING
Niech mnie pani o nic nie pyta... Mieszkałem dłuższy czas w Indiach, podczas mej
nieobecności zaszły w obyczajach i zwyczajach takie zmiany, że czasami sam nie
wiem, czy siedzę przy przyzwoitym stole, czy w mesie marynarskiej...
KLARA
To wszystko kwestia przyzwyczajenia. Nie ma w tym nic złego albo dobrego, po
prostu słowa, które rzeczom nudnym i banalnym nadają interesujące pozory. Moim
zdaniem, nowy styl rozmowy towarzyskiej jest rozkoszny i całkiem niewinny.
PANI EYNSFORD HILL wstając
Musimy już iść, moje dziecko, wszak wiesz...
Pickering i Higgins wstają.
KLARA
Ach, prawda, jeszcze trzy wizyty dzisiaj... do widzenia pani, do widzenia,
pułkowniku, do widzenia, profesorze.
HIGGINS podchodzi z ponurą twarzą i odprowadza ją do drzwi, mówiąc
Niech pani koniecznie wypróbuje nowy styl rozmowy towarzyskiej na tych trzech
wizytach. Niech się pani nie boi i wali na całego.
KLARA z uśmiechem
Postaram się... Co za niedorzeczność ta pruderia wiktoriańska */10...

HIGGINS judząc
Ma pani rację, psu na budę...
KLARA
Gówno!
PANI EYNSFORD HILL konwulsyjnie
Klaro!
KLARA
Ha, ha, ha...
Wychodzi rozpromieniona, przekonana, że jest bardzo nowoczesna. Słychać ją
schodzącą ze schodów, w kaskadach srebrzystego śmiechu.
FRED wzywając niebiosa na świadka
No i proszę! (daje spokój i podchodzi do Pani Higgins) De widzenia pani.
PANI HIGGINS podając rękę
Do widzenia. Czy chciałby pan częściej widywać pannę Doolittle?|
FRED porywczo
Czułbym się bardzo szczęśliwy...
PANI HIGGINS
Więc niechże pan nie zapomina o moich dniach przyjęć, bardzo proszę...
FRED
Dziękuję serdecznie, do widzenia. Wychodzi.
PANI EYNSFORD HILL
Do widzenia, panie profesorze.
HIGGINS Do widzenia, do widzenia.
PANI EYNSFORD HILL do Pickeringa
Słyszał pułkownik, mnie by to słowo nie przeszło przez usta...
PICKERING
To nie jest obowiązujące, wie pani, i można żyć bez tego, niech mi pani wierzy...
PANI EYNSFORD HILL
Klara nie daje mi spokoju, jeżeli nie mówię najnowszym żargonem. Do widzenia.
PICKERING
Do widzenia pani...
PANI EYENSFORD HILL do Pani Higgins
Niech pani wybaczy Klarze.
Pickering domyślając się ze zniżonego tonu, że ta rozmowa nie jest dla jego uszu,
dyskretnie wycofuje się i podchodzi do Higginsa przy balkonie.
Ale pani rozumie, nasze środki są tak ograniczone! Dziewczyna tak mało bywa,
biedne dziecko...
Pani Higgins, widząc jej wilgotne oczy, ujmuje ją współczująco za rękę i odprowadza
do drzwi.

Ale chłopak miły, prawda?
PANI HIGGINS
Bardzo miły, prosiłam go, żeby mnie częściej odwiedzał...
PANI EYNSFORD HILL
Och, dziękuję, droga pani...
Wychodzi.
HIGGINS niecierpliwe
No, cóż mama powie o Elizie, czy można ją ludziom pokazać? Ciągnie matkę do
otomany i siada obok niej z lewej strony. Pickering wraca do swojego krzesła z
prawej strony.
PANI HIGGINS
Ty dzieciaku, oczywiście, że nie! Ona jest tryumfem twojej sztuki i krawcowej. Ale
jeżeli łudzisz się choć przez chwilę, że ona nie zdradza się każdym zdaniem, które
wypowiada, to musiałeś kompletnie stracić dla niej głowę.
PICKERING
Ale czy nie sądzi pani, że coś się da zrobić? Mam na myśli wyeliminowanie tego
krewkiego elementu z jej konwersacji.
PANI HIGGINS
Dopóki ta dziewczyna pozostanie w rękach Henryka, to niemożliwe...
HIGGINS zmartwiony
Czy mama chce powiedzieć, że mój język jest nieodpowiedni?
PANI HIGGINS
Nie, kochanie, byłby zupełnie odpowiedni, powiedzmy, na barce, ale już absolutnie
nieodpowiedni dla niej na przyjęciu.
HIGGINS głęboko dotknięty
To już naprawdę przechodzi...
PICKERING przerywając
Chwileczkę, Higgins, poznaj siebie samego! Przyznam się, że nie słyszałem
podobnego słownika, od czasu kiedyśmy ćwiczyli rekrutów w Hyde Parku
dwadzieścia lat temu.
HIGGINS urażony
Niech i tak będzie, skoro to mówisz. Przypuszczam, że nie zawsze peroruję jak
biskup z ambony.
PANI HIGGINS uspokajając syna dotknięciem ręki
Pułkowniku, niech mi pan powie, ale tak bez ogródek, jakie stosunki panują obecnie
w domu Henryka?
PICKERING wesoło, biorąc to pytanie za zmiany przedmiotu rozmowy
Mieszkam z Henrykiem, bo razem studiujemy dialekty indyjskie; tak jest znacznie
wygodniej.

PANI HIGGINS
Nie wątpię, co więcej, uważam to za doskonały pomysł. Ale nie o to mi chodzi...
gdzie mieszka ta dziewczyna?
HIGGINS
No z nami, oczywiście, gdzieżby miała mieszkać?
PANI HIGGINS
Lecz w jakim charakterze? Czy jako służąca? Jakie jest jej stanowisko w tym domu?
PICKERING powoli
Domyślam się, o co pani chodzi...
HIGGINS
Niech mnie piorun trzaśnie, jeśli ja się domyślam... To jedno wiem, że przez trzy
miesiące mordowałem się nad tą dziewczyną codziennie do siódmego potu, żeby ją
doprowadzić do tego, czym dziś jest... poza tym jest dla mnie bardzo pożyteczna...
wie najdokładniej o każdym drobiazgu, zna na pamięć rozkład moich lekcji, gdzie,
kto, kiedy....
PANI HIGGINS
Jak się pani Pearce zachowuje wobec Elizy?
HIGGINS
Ależ uszczęśliwiona tym nabytkiem, przy tym to ulga dla starej. Przedtem sama
musiała pamiętać o najdrobniejszej rzeczy i przypominać mi moje godziny... Ale ma
jakieś plany w stosunku do Elizy... ,,Niech pan tylko dobrze pomyśli, brzęczy mi nad
uchem bezustannie, czy nie tak, Pick?
PICKERING
Istotnie, każdą rozmowę o Elizie kończy formułką: „Niech pan tylko dobrze
pomyśli."
HIGGINS
Jak gdybym ja choć na chwilę przestał myśleć o tej dziewczynie, o jej przeklętych
samogłoskach i spółgłoskach... Jestem po prostu udręczony myślami o niej, o jej
wargach, zębach, języku, nie mówiąc już o duszy, która jest najrozkoszniejsza z tego
wszystkiego.
PANI HIGGINS
Już to trzeba przyznać, że jesteście parą dzieciaków igrających z żywą lalką...
HIGGINS
To nie igraszka, mateczko, to najtrudniejszy z moich dotychczasowych
eksperymentów... Mama pojęcia nie ma, co to za rozkosz wziąć ludzką istotę i
przekształcić ją w piękny okaz człowieczy, po prostu przez gruntowną zmianę języka
i wymowy... Toż to w rezultacie wypełnienie tej głębokiej przepaści, która dzieli
klasy społeczne i poszczególne dusze ludzkie.
PICKERING przysuwa się bliżej i pochylając się ku Pani H igg i n s, mówi z

ożywieniem
Zapewniam panią, że nie ma nic bardziej zajmującego, i niech mi pani wierzy, że
traktujemy Elizę bardzo poważnie... Każdy tydzień., ale co, każdy dzień niemal
przynosi jakąś zmianę, (przysuwając się jeszcze bliżej) Notujemy skrzętnie
najmniejszy objaw postępu i rozwoju, mamy całe stosy zdjęć i płyt fonograficznych...
HIGGINS szturmując matkę z drugiej strony Tak, tak, mateczko, powtarzam, że jest
to jeden z najbardziej porywających eksperymentów... z jakim kiedykolwiek miałem
do czynienia, ta dziewczyna wypełnia nam życie, czyż nie, Pick?
PICKERING
Nieustannie mówimy o Elizie...
HIGGINS
Uczymy Elizę...
PICKERING
Ubieramy Elizę...
PANI HIGGINS
Co?!
HIGGINS
Odkrywamy coraz nową Elizę...
Mówią jednocześnie.
HIGGINS
Czy mama uwierzy, że ona ma najwrażliwszy słuch, jaki w ogóle może posiadać
tylko papuga; udało mi się z niej wydobyć wszystkie możliwe dźwięki, jakie ludzka
istota może z siebie wydać; najbardziej charakterystyczne i indywidualne,
najsubtelniejsze tony języków europejskich, narzeczy afrykańskich, bełkotu
Hotentotów, spraw, nad których uchwyceniem męczyłem się całe lata, najdrobniejszy
odcień dźwiękowy chwyta w lot i odtwarza, jak gdyby całe życie nic innego nie
robiła...
PICKERING
Zapewniam panią, droga pani Higgins, że ta dziewczyna jest po prostu genialna;
sztukę gry na fortepianie opanowała w sposób zdumiewający... braliśmy ją na
koncerty muzyki klasycznej i do zwykłych music-hallów... słuchała wszystkiego z
jednakim przejęciem, a po powrocie do domu grała ze słuchu tak samo Beethovena i
Brahmsa, jak Straussa i Lehara pomimo, że jeszcze kilka miesięcy temu klawiatura
była dla niej czymś zupełnie obcym i niepojętym...
PANI HIGGINS zatykając pod koniec tej przemowy uszy palcami, ponieważ
dochodzą do tego, ze przekrzykują się: nawzajem niemiłosiernie
Dosyć, dosyć, dosyć na Boga!
PICKERING odsuwając się z krzesłem
Przepraszam panią...

HIGGINS
Mama wybaczy, ale jak Pickering zacznie tokować, to trudno dojść do słowa...
PANI HIGGINS
Przestań już... Czy pan nie rozumie, pułkowniku, że z chwilą gdy Eliza przestąpiła
próg mieszkania Henryka, z tą chwilą weszło coś jeszcze do domu?
PICKERING
Owszem, nie tyle coś, ile ktoś... Niespodziewanie wkroczył jej ojciec, ale Henryk
bajecznie się go pozbył...
PANI HIGGINS
Byłoby znacznie właściwiej, gdyby się matka zgłosiła, ale ponieważ tak się nie stało
— zjawiło się coś innego.
PICKERING
Ale co, droga pani?
PANI HIGGINS
Pewien problem...
PICKERING
Rozumiem. Powstał problem, jak przygotować Elizę do wejścia w świat.
HIGGINS
To jest mój problem, zresztą jest już w połowie rozwiązany...
PANI HIGGINS
O wy, nieskończenie głupi mężczyźni! Problem, co z nią zrobić po skończeniu
eksperymentu...
HIGGINS
Nie widzę w tym żadnego problemu. Zrobi ze sobą, co się jej będzie podobało, z tymi
zaletami, które w niej rozwinę...
PANI HIGGINS
Zalety tego biednego stworzenia, które tu było przed chwilą? Dać jej maniery i
nawyczki wielkoświatowej damy, zdyskwalifikować ją jako jednostkę zdolną
zapracować na życie, nie dając jej w zamian środków wielkoświatowej damy! Czy to
miałeś na myśli?
PICKERING pobłażliwie i trochę znudzony
Ach, pod tym względem nie ma się czym martwić, proszę pani... Wstaje.
HIGGINS wstając również
Wyszukamy dla niej jakieś łatwe zajęcie, i sprawa skończona.
.PICKERING
Główna rzecz, że dziewczyna czuje się dość szczęśliwa, nie ma się czym trapić,
droga pani, do widzenia. Żegna się, jakby pocieszał przestraszone dziecko, i zmierza
ku drzwiom.
HIGGINS

Niech mateczkę o to głowa nie boli, trudno, już się stało. Do widzenia, mateczko!
Całuje ją i zdąża za Pickeringiem, który zawraca jeszcze od drzwi, aby dorzucić
ostatnie słowa pociechy.
PICKERING
Odpowiednich zajęć znajdzie się bez liku, wybierzemy najstosowniejsze. Żegnam
kochaną panią!
HIGGINS do Pickeringa, podczas gdy obaj zmierzają ku wyjściu Wiesz co, trzeba ją
zaprowadzić na wystawę Szekspirowską...
PICKERING
Świetna myśl, jej uwagi będą rozkoszne...
HIGGINS
Po powrocie będzie naśladowała wszystkich, kogo tam zobaczy.
PICKERING
Boki zrywać, ha, ha, ha! Wychodzą, jeszcze zza drzwi słychać wesołe ich śmiechy.
PANI HIGGINS wstaje podrażniona i wraca do pracy przy biurku. Odsuwa jakieś
papiery, które jej zawadzają, nerwowym ruchem wyciąga kartkę papieru z pudełka, w
którym znajduje się papier listowy, i próbuje pisać. Po napisaniu kilku słów daje
spokój, rzuca pióro i chwytając gniewnie za biurko wybucha
Ach, wy mężczyźni! mężczyźni!! mężczyźni!!!
***
Oczywiście Flizie daleko jeszcze do księżny i zakład Higginsa pozostaje nie
rozegrany. Ale nie ma przecież jeszcze sześciu miesięcy i właśnie przed samym
upływem tego okresu E l i z a rzeczywiście zostaje pasowana na księżniczkę. Aby
mieć pojęcie, jak to się stało, wyobraźcie sobie jakąś londyńską ambasadę pewnego
letniego wieczoru... Ponad drzwiami wejściowymi baldachim, dywan przez chodnik
do samej jezdni. Odbywa się tu wielkie przyjęcie. Tłum gapiów oblega chodnik, aby
zobaczyć nadjeżdżających gości.
Przed ambasadą zatrzymuje się Rolls-Royce. Pickering w stroju wieczorowym i przy
orderach wysiada i podaje ramię Elizie w wieczorowym płaszczu, balowej sukni,
klejnotach, z wachlarzem, kwiatami i resztą akcesoriów. Za nimi wysiada H i g gin s.
Samochód odjeżdża i nasza trójka wchodzi na schody, podczas gdy drzwi frontowe
otwierają się przed nimi. Znajdują się teraz w obszernym hallu z galowymi schodami.
Na lewo są garderoby męskie. Mężczyźni składają tam swoje narzutki i cylindry.
Na prawo drzwi prowadzące do garderoby damskiej. Damy wchodzą tam owinięte w
płaszcze wieczorowe i wychodzą w blasku toalet balowych. Pickering szepce cos na
ucho Elizie wskazując na garderobę damską. Ona wchodzi do tego pokoju. H i g g i n
s i Pickering oddają płaszcze lokajowi i dostają za nie numerki.
Jeden z gości, zajęty tym samym, stoi odwrócony plecami. Otrzymawszy numerek,
odwraca się. Jest to poważnie wyglądający młody mężczyzna o niezwykle zarośniętej

twarzy. Nosi ogromne wąsy przechodzące w bardzo obfite bokobrody. Fale włosów
spływają mu z czoła. Tył głowy, przystrzyżony na krótko, lśni pomadą. Pod każdym
innym względem jest bardzo wytworny. Upstrzony szeregiem bezwartościowych
orderów. Z daleka widać, że to cudzoziemiec. Można się w nim domyślić
owłosionego pandura*/13 z Węgier. Ale mimo swych bujnych wąsów jest miły i
przyjemny. Poznając Higginsa otwiera szeroko ramiona, podchodzi i wita się
wylewnie.
BOKOBRODY
Maestro, maestro! (obejmuje Higginsa i całuje go w oba policzki) Pamięta mnie pan?
HIGGINS
Nie, nie pamiętam. Kto pan jest, do diabła?
BOKOBRODY
Uczeń pański, maestro, pierwszy uczeń, najlepszy i największy pański uczeń! To ja
jestem mały Nepommuck, cudowne dziecko. Rozsławiłem pańskie imię po całej
Europie. Pan mnie uczył fonetyki. Pan nie może zapomnieć MNIE.
HIGGINS
Czemu się pan nie goli?
NEPOMMUCK
Nie posiadam pańskiej uderzającej powierzchowności, pańskiej szczęki, pańskiego
czoła. Nikt nie zauważa mnie, jak się golę. A tak jestem sławny: nazywają mnie —
„włochaty dzik".
HIGGINS
I cóż pan tu robi pomiędzy tymi wszystkimi fiszami? "
NEPOMMUCK
Jestem tłumaczem. Mówię trzydziestoma dwoma językami. Jestem nieodzowny na
tych międzynarodowych przyjęciach. Pan, wielki specjalista od cockneya, pan określi
mieszkańca każdego zakątka Londynu, jak tylko usta otworzy... ja określę każdego
człowieka w Europie.
Lokaj zbiega ze schodów i zbliża się do N e p o m m u c k a.
LOKAJ
Proszę pana na górę. Jego ekscelencja nie może zrozumieć greckiego dyplomaty.
NEPOMMUCK
Dziękuję! W tej chwileczce.
Lokaj odchodzi i gubi się w tłumie.
NEPOMMUCK do Higginsa
Ten grecki dyplomata udaje, że nie mówi i nie rozumie po angielsku. Ale mnie nie
oszuka. Jest synem zegarmistrza z dzielnicy Clerkenwell. Jego angielski jest tak
ohydny, że nie odważy się słowa powiedzieć, aby nie zdradzić swego pochodzenia.
Pomagam mu udawać, ale musi za to suto bulić. Wszyscy muszą bulić. Ha, ha...

Wbiega na schody.
PICKERING
Czy ten facet naprawdę jest ekspertem? Czy potrafi zdemaskować Elizę i
szantażować ją?
HIGGINS
Zobaczymy. Jeżeli się domyśli — przegrywam Zakład. E l i z a wychodzi z
garderoby i zbliża się do nich.
PICKERING
No, Elizo, do dzieła! Jesteś gotowa?
ELIZA
Pan zdenerwowany, pułkowniku?
PICKERING
Potwornie! Czuję się zupełnie jak przed moją pierwszą bitwą. Tylko pierwszy krok
jest zawsze straszny.
ELIZA
To nie pierwszy raz dla mnie, pułkowniku. Bywałam na takich przyjęciach mnóstwo
razy, setki razy... w moich marzeniach sennych w tym potwornym pokoiku na Drury
Lane. To jest jak sen w tej chwili. Niech pan nie pozwoli profesorowi Higginsowi
mnie zbudzić, bo gdyby to zrobił, zapomnę wszystkiego, czego mnie nauczył, i
wpadnę z powrotem w dawny żargon.
PICKERING
Ani słowa, Higgins! (do E l i z y) Czyś gotowa?
ELIZA
Gotowa.
PICKERING
Zaczynamy.
Wchodzą na schody, Higgins ostatni. Pickering mówi coś do Lokaja na pierwszym
podeście.
LOKAJ Z PIERWSZEGO PODESTU
Panna Doolittle, pułkownik Pickering, profesor Higgins.
LOKAJ Z DRUGIEGO PODESTU
Panna Doolittle, pułkownik Pickering, profesor Higgins.
Na górze Ambasador z Żoną — Nepommuck przy jej boku — przyjmują gości.
PANI DOMU podając Elizie rękę
Bardzo mi miło.
PAN DOMU witając się z E l i z ą w podobny sposób
Witam panią. Jak się pan miewa, Pickering?
ELIZA z powagą, która przeraża Panią domu
Bardzo mi miło panią poznać.

Przechodzi do salonu.
PANI DOMU
Czy to pańska przybrana córka, pułkowniku? Ona zrobi sensację.
PICKERING
Bardzo to miło z pani strony, że ją pani zaprosiła.
Przechodzi do salonu.
PANI DOMU do Nepommucka
Proszę zasięgnąć języka o niej.
NEPOMMUCK kłaniając się
Według rozkazu.
Miesza się z tłumem.
PAN DOMU
Jak się pan miewa, profesorze Higgins? Ma pan tu dziś rywala. Przedstawił się jako
pański uczeń. Czy jest coś wart?
HIGGINS
Potrafi się nauczyć języka w dwa tygodnie — zna tuziny. Niezawodny znak, że jest
durniem. Jako znawca fonetyki absolutnie nic niewart.
PANI DOMU
Jak się pan miewa, profesorze?
HIGGINS
Dobry wieczór. Nieludzka udręka dla pani ta dzisiejsza uroczystość. Proszę mi
wybaczyć, że biorę w tym udział.
Przechodzi dalej.
W sali balowej i w amfiladzie salonów przyjęcie jest w pełnym toku. E l i z a
przesuwa się przez tłum. Jest tak skoncentrowana, że porusza się jak lunatyczka, a nie
jak debiutantka w tłumie wielkoświatowym. Ludzie przerywają rozmowy, aby się jej
przyjrzeć; podziwiają jej toaletę, biżuterię i całą jej dziwnie fascynującą postać.
Niektórzy z młodszych stają na krzesła, aby ją lepiej widzieć. Pani i Pan domu
wchodzą do salonów i mieszają się z tłumem gości. Higgins, ponury i wzgardliwy,
podchodzi do grupki, przy której stoją gospodarze.
PANI DOMU
A oto profesor Higgins! On nam powie. Proszę nam opowiedzieć o tej wspaniałej
młodej kobiecie, profesorze.
HIGGINS prawie niegrzecznie
O jakiej wspaniałej młodej kobiecie?
PANI DOMU
Pan doskonale wie o jakiej. Mówią, że Londyn nie widział nic podobnego, od czasu
kiedy to ludzie stawali na krzesła, aby się przyjrzeć pani Langtry */15.
Nepommuck podchodzi do tej grupy.

PANI DOMU Nareszcie, Nepommuck! Czy dowiedział się pan czego o pannie
Doolittle?
NEPOMMUCK
Dowiedziałem się wszystkiego. Ona nie jest tym, za co się podaje.
PANI DOMU
Och, nie! To niemożliwe.
NEPOMMUCK
A tak! Mnie nie oszuka. To niemożliwe, aby się nazywała Doolittle!
HIGGINS
Dlaczego?
NEPOMMUCK
Bo Doolittle to angielskie nazwisko, a ona nie jest Angielką.
PANI DOMU
Co za nonsens! Przecież mówi doskonale po angielsku.
NEPOMMUCK
O właśnie, zbyt doskonale. Czy mogłaby mi pani pokazać choć jedną Angielkę, która
mówi po angielsku tak, jak się powinno mówić? Tylko cudzoziemcy, którzy uczyli
się tego języka, dobrze nim mówią.
PANI DOMU
Przeraziła mnie zupełnie, kiedy powiedziała: „Bardzo mi miło panią poznać." Miałam
kiedyś nauczycielkę mówiącą w ten sposób i śmiertelnie się jej bałam. Ale jeśli nie
jest Angielką, to czymże ona jest?
NEPOMMUCK
Ona jest Węgierką.
WSZYSCY
Węgierką?!
NEPOMMUCK
Węgierką, i to krwi królewskiej! Ja jestem Węgrem. Moja krew jest królewska.
HIGGINS
Czy mówił pan z nią po węgiersku?
NEPOMMUCK
Mówiłem do niej. Zachowała się bardzo sprytnie. „Proszę mówić do mnie po
angielsku, nie znam francuskiego" — powiedziała. Francuskiego! Udaje, że nie
potrafi odróżnić węgierskiego od francuskiego. Niemożliwe! Zna oba te języki.
HIGGINS
A krew królewska? Jak pan to spenetrował?
NEPOMMUCK
Instynkt, maestro! Instynkt! Tylko madziarska rasa daje to poczucie boskiego prawa,
te odważne, inteligentne oczy. Ona jest księżniczką!

PAN DOMU
Jakie jest pańskie zdanie, profesorze?
HIGGINS
Moim zdaniem, pospolita dziewczyna z ulicy, nauczona wymowy przez wielkiego
fachowca. Określam ją jako mieszkankę Drury Lane.
NEPOMMUCK
Ha, ha, ha! Och, maestro, maestro, pan jest zupełnie zwariowany na temat gwary
wielkomiejskiej. Londyński bruk zasłania panu cały świat.
HIGGINS do Pani domu
A co wasza ekscelencja sądzi?
PANI DOMU
Naturalnie zgadzam się z Nepommuckiem. Ona jest co najmniej księżniczką.
PAN DOMU
Niekoniecznie księżniczką krwi, może być z morganatycznego małżeństwa. Ale bez
wątpienia jest księżniczką.
HIGGINS
Pozostaję przy swoim zdaniu.
PANI DOMU
Pan jest niepoprawny.
Grupka rozchodzi się zostawiając Higginsa samego. Pickering podchodzi do niego.
PICKERING
Gdzie Eliza? Nie powinniśmy tracić jej z oczu. E l i z a podchodzi do nich.
ELIZA
Dłużej tego nie zniosę. Wszyscy się tak na mnie gapią. Jakaś starsza pani
powiedziała, że mówię zupełnie jak królowa Wiktoria. Strasznie mi przykro, jeżeli
przegrałam wasz zakład. Starałam się, jak mogłam, ale nic na świecie nie uczyni
mnie podobną do tych ludzi!
PICKERING
Nie przegrałaś, kochanie. Po tysiąckroć wygrałaś!
HIGGINS
Chodźmy już stąd. Potąd mam rozmów z tymi idiotami!
PICKERING
Eliza jest zmęczona, a ja głodny. Wynośmy się stąd i zjedzmy gdzieś kolację.

AKT CZWARTY
Pracownia Higginsa jak w akcie drugim. Północ. Nikogo nie ma w pokoju; zegar
stojący na konsoli kominka wybija godzinę dwunastą. Kominek bez ognia.
Po chwili rozlegają się na schodach kroki kilku osób i dają się słyszeć głosy Higginsa
i Pickeringa.

HIGGINS wołając do Pickeringa
Słuchaj, Pick, zamknij drzwi na klucz, bo ja już na dół nie zejdę...
PICKERING
Dobrze, czy pani Pearce może już iść spać?
HIGGINS
Oczywiście.
E l i z a otwiera drzwi i widać ją na oświetlonych schodach wewnętrznych w całym
przepychu, w którym dopiero co wygrała zakład dla Higginsa. Podchodzi do kominka
i zapala światło. Na twarzy widoczne zmęczenie, bladość jej ostro odbija od
ciemnych oczu i włosów. Wyraz całej postaci tragiczny. Zdejmuje wierzchnie
okrycie, składa je wraz z rękawiczkami i wachlarzem na fortepianie i siada na
ławeczce zamyślona i milcząca. Po chwili wchodzi H i g g i n s w stroju
wieczorowym, w kapeluszu i narzutce, trzymając w ręku bonżurkę, którą wyszukał
na dole. Zdejmuje kapelusz i narzutkę i rzuca je niedbale na pulpit z gazetami, za
chwilę marynarka wędruje w to samo miejsce. Wkłada bonżurkę i rzuca się
zmęczony na fotel przed kominkiem. Z kolei zjawia się Pickering, podobnie
wystrojony. Zdjąwszy kapelusz i płaszcz zamierza rzucić je na rzeczy Higginsa —
ale się wstrzymuje.
PICKERING
Słuchaj no, pani Pearce pęknie z oburzenia, jak znajdzie rano nasze rzeczy tutaj...
HIGGINS
To zrzuć je przez poręcz na dół do sieni, tam je stara rano znajdzie i zrobi porządek,
pomyśli, żeśmy byli pijani...
PICKERING
Miałaby trochę racji, mnie się dobrze we łbie kręci... Są jakie listy?
HIGGINS
Nie wiem, nie zaglądałem...
P i c k e r i n g zabiera rzeczy i wychodzi; słychać, że schodzi na dół. Higgins
zaczyna gwizdać arię z „La Fanciulla del Golden West*/ l, którą przeplata
rytmicznym ziewaniem. Nagle urywa i rozglądając się dokoła wykrzykuje.
Ciekawym, gdzie, do stu piorunów, są moje pantofle?
E l i z a spogląda ku niemu ponuro, po czym wstaje i nagle opuszcza pokój. Higgins
ziewa i zaczyna w dalszym ciągu gwizdać rozpoczętą arię. Pickering wraca trzymając
w dłoni listy wyjęte ze skrzynki pocztowej.
PICKERING
Same ogłoszenia i jakiś liścik z herbem do ciebie. Rzuca ogłoszenia do kominka i
podaje list Higginsowi.
HIGGINS oglądając list
Lichwiarz, psiakrew...

Rzuca list w to samo miejsce. E l i z a wchodzi po cichu, niosąc parę szerokich,
wydeptanych pantofli, i umieszcza je obok fotela tak, że Higgins tego nie dostrzega.
Następnie siada bez słowa na dawnym miejscu. Pickering stoi koło kominka, wsparty
dłonią na półce, z głową pochyloną.
HIGGINS ziewając
Boże, co za wieczór, co za zgraja, co za idiotyczny cyrk! (podnosi nogi, aby
rozwiązać sznurowadła, i spostrzega pantofle, znieruchomiały patrzy na nie, jak
gdyby się tu znalazły z własnej woli) Ki diabeł... toż stoją tu jak barany.
PICKERING otrząsając się
Uf... Zmęczony jestem... co za dzień! Garden party, przyjęcie u ambasadora, obiad,
opera! Za wiele tego dobrego na raz... Aleś wygrał zakład... Eliza była bez zarzutu,
wprost nadzwyczajna...
HIGGINS z uniesieniem
Ach, chwała Bogu, że się to już skończyło... E l i z a porusza się gwałtownie, ale oni
nie zwracają na nią uwagi, po czym opanowuje się i siedzi nieporuszona.
PICKERING
Czyś ty czuł zdenerwowanie podczas przyjęcia? Przyznam ci się, że ja byłem mocno
niespokojny. Za to E l i z a zdaje się, nic a nic...
HIGGINS
Ona i nerwy? Także coś!... Wiedziałem z góry, że wszystko pójdzie jak z płatka... to
głupstwo! Gorzej ze mną, bo teraz dopiero zaczynam odczuwać wysiłek i
zdenerwowanie tych kilku miesięcy. Rzecz była zajmująca z początku, gdy chodziło
o fonetykę, ale potem diabli mnie brali. Żeby nie ten zakład, wyrzekłbym się był tych
rozkoszy od dwóch miesięcy. Piekielna piła...
PICKERING
Et, przesadzasz. Czyż dzisiejszy eksperyment nie był interesujący? Mnie serce waliło
jak młotem...
HIGGINS
Owszem, owszem, pierwsze trzy minuty, ale jak tylko spostrzegłem, żeśmy wygrali,
poczułem się jak niedźwiedź w klatce, po prostu nie wiedziałem, co ze sobą począć.
A ten obiad dobił mnie do reszty... siedzieć godzinę obok jakiejś wystrojonej małpy i
bawić ją... Bawić! Wyobraź sobie, bawić takie wielkoświatowe czupiradło. Nie, nie,
drugi raz nie dam się już tak złapać, żadnych sztucznych księżniczek więcej. Cała ta
sprawa to był po prostu czyściec.
PICKERING
Tobie zupełnie brak rutyny towarzyskiej... (podchodzi do fortepianu) Ja muszę
wyznać, że od czasu do czasu z przyjemnością zanurzam się w ten świat, to mnie
odświeża i niemal odmładza. Bądź co bądź odniosłeś ogromny tryumf... Czy wiesz,
że Eliza wprawiała mnie chwilami w takie zdumienie, że ja sam o mało się nie

zgapiłem. Iluż to ludzi należących do tej sfery nie zdołałoby dorównać Elizie. Na
ogół sądzi się, że wyczucie stylu jest cechą przyrodzoną pewnej sfery towarzyskiej,
stąd ludziom z tej sfery na myśl nie przyjdzie, że styl jest rzeczą do nabycia.
Perfekcja w wykonaniu czegokolwiek i w jakimkolwiek zakresie wymaga usilnej i
systematycznej pracy.
HIGGINS
O właśnie, jest to jedna z rzeczy, które mnie do szału doprowadzają. Ci głupcy
pojęcia nie mają o swoich własnych, idiotycznych sprawach, (wstaje) Ale mniejsza o
to, skończyło się, przeszło... mogę się dziś wyspać, nie myśląc z przerażeniem o
jutrze.
Piękność E l i z y staje się zabójcza.
PICKERING
Masz rację, spać, spać... A jednak to było wielkie wydarzenie i tryumf dla ciebie,
dobranoc.
Wychodzi.
HIGGINS
Dobranoc, (zmierza również ku drzwiom, stojąc już na progu zatrzymuje się i mówi
przez ramię) Zgaś światło, Elizo, i powiedz pani Pearce, żeby mi rano zamiast kawy
podała herbatę.
Wychodzi.
Eliza wstaje i idzie w kierunku kominka, aby zgasić światło. Usiłuje opanować się i
pozostać obojętna, ale zanim dochodzi do kominka, jest już w stanie histerii. Siada na
fotelu Higginsa i chwyta mocno za poręcze. Wreszcie nie wytrzymuje, rzuca się z
furią na podłogę, wydając okrzyki wściekłości i bólu.
HIGGINS za sceną, z wściekłością
Do stu piorunów, co ja zrobiłem z tymi pantoflami?! Staje w drzwiach.
ELIZA, nie wstając, chwyta leżące nie opodal niej pantofle i rzuca nimi z pasją w
stronę Higginsa
Tu są pańskie pantofle! O, jeden! drugi! Niech pan bierze i żeby pan w nich ranka nie
doczekał!
HIGGINS
Co to takiego? Co się stało?! Wstań! (podchodzi ku niej i podnosi ją) Co się stało?!
ELIZA zadyszana
Nic. Nic się nie stało! Że ja wygrałam dla pana pański zakład, to cóż się stało?! Nic!
Panu to wystarcza! O mnie przecież nie chodzi!
HIGGINS
Tyś wygrała mój zakład? Ty?! Ja wygrałem! Ty gadzie zarozumiały! Dlaczegoś
rzuciła pantoflami?! Mów!!
ELIZA

Bo chciałam panu dać nimi w twarz! Och! Zabiłabym! Brutal samolubny! Dlaczego,
dlaczego mnie pan nie zostawił tam, skąd mnie pan wygrzebał — w rynsztoku? Pan
dziękuje Bogu, że wszystko skończone i że teraz będzie mnie pan mógł wyrzucić tam
z powrotem, czy tak?!
Łamie palce w rozpaczy.
HIGGINS obserwując ją z zimnym zaciekawieniem
Patrzcie, bestyjka ma jednak nerwy...
ELIZA
Ah-a-a!
Rzuca się ku niemu z furią, instynktownie kierując paznokcie ku jego twarzy.
HIGGINS chwytając ją za przeguby
Aha! Chciałabyś? Schować pazurki, kocico... Jak ty śmiesz wyładowywać wobec
mnie swoją złość? Siadać i uspokoić się!
Rzuca ją brutalnie na fotel.
ELIZA obezwładniona swym wybuchem i poczuciem jego przewagi fizycznej
Och, cóż się ze mną teraz stanie, co się ze mną stanie?!
HIGGINS
Skąd, u diabła, ja mam wiedzieć, co się z tobą stanie? Po wtóre, co to kogo obchodzi?
ELIZA
Pana to nic nie obchodzi! Ja wiem, że pana nic nie obchodzi... Pana by nie obeszło,
choćbym tu trupem padła w tej chwili! Czymże ja jestem dla pana? Niczym. Czymś
mniej niż parą tych pantoflów...
HIGGINS grzmiąco
Pantofli, nie pantoflów!!!
ELIZA z uległością i goryczą
Pantofli... Nie przypuszczałam, że to może obecnie pana razić...
Pauza. E l i z a, zgnębiona zupełnie, siedzi bezwładnie; Higgins, trochę zbity z tropu,
nie bardzo wie, co począć.
HIGGINS swoim najwznioślejszym tonem
I po co to wszystko? Czy możesz się poskarżyć na złe traktowanie w tym domu?
ELIZA
Nie.
HIGGINS
Czy może kto wyrządził ci jakąś przykrość, pułkownik Pickering albo pani Pearce?
Może kto ze służby?
ELIZA
Nie.
HIGGINS
Spodziewam się, że nie chcesz powiedzieć, że ja ci w czym uchybiłem.

ELIZA
Nie.
HIGGINS
To ślicznie, to mnie bardzo cieszy...
Pauza; po chwili H i g g i n s zaczyna łagodniejszym tonem. Może cię nadmiernie
zmęczył wysiłek dnia dzisiejszego? Kieliszek wina cię wzmocni, dobrze?
ELIZA
Nie.
Pauza; wreszcie E li z a opanowuje się i dodaje
Dziękuję panu...
HIGGINS odzyskując swój zwykły humor
Tak, to musiało przyjść wcześniej czy później... naturalna reakcja wywołana
wyczerpaniem nerwowym, ale chwała Bogu, wszystko skończone...
Klepie ją poufale po ramieniu. Ona się usuwa.
Nie ma się czym więcej przejmować.
ELIZA
Tak, pan nie ma się czym więcej przejmować, ale ja, ja! (Wstaje, podchodzi do
ławeczki przed fortepianem, siada opierając się łokciami o fortepian i ujmuje twarz w
dłonie.) Och, Boże, jakżebym chciała umrzeć...
HIGGINS patrząc na nią, szczerze zaskoczony
Ale dlaczego, na miły Bóg, dlaczego? (podchodzi do niej, mówi poważnie) Słuchaj,
Elizo, całe to rozdrażnienie jest na tle zupełnie subiektywnym...
ELIZA
Nie rozumiem, jestem za wielką ignorantką...
HIGGINS
Po prostu przywidzenie, rozigrana wyobraźnia... Nikt ci nie robi krzywdy... nic złego
się nie stało... No, być grzeczną, najlepiej pójść zaraz spać... popłaczesz troszkę,
zmówisz pacierz i będzie dobrze...
ELIZA
Słyszałam, jak pan się modlił: „Dzięki Bogu, że to już koniec..."
HIGGINS niecierpliwie
Czyż nie słusznie? Czy ty sama nie czujesz zadowolenia? Od dziś jesteś wolna i
możesz robić, co ci się podoba.
ELIZA starając się opanować, z rozpaczą
Ale co?! Czego mnie pan nauczył? Do czego jeszcze jestem zdolna? Gdzie mam iść?
Co mam robić? Co się ze mną stanie?
HIGGINS zaczynając rozumieć, lecz nie przejmując się zbytnio
Ach, o to ci chodzi? Hm... (wkłada ręce do kieszeni spodni, zaczyna chodzić tam i z
powrotem, dzwoniąc jak zwykle kluczami i monetą, i mówi, jakby się zniżał do

nieciekawego tematu z czystej uprzejmości) Ja w tym nie widzę powodu do
rozpaczy... tak czy owak, rzecz się ułoży bez większych trudności, chociaż co prawda
jakoś nie myślałem o tym, że ty naprawdę możesz stąd odejść...
E l i z a rzuca nań nagle spojrzenie, ale on nie patrzy na nią, natomiast zajęty jest
słodyczami na fortepianie i postanawia zjeść jabłko.
Do diabła... toż możesz wyjść za mąż... (odgryza duży kawał jabłka i żuje hałaśliwie)
nie wszyscy mężczyźni są takimi zatwardziałymi kawalerami jak ja albo Pickering...
większość popada w stan małżeński... biedne ofiary... a ty, Elizo, możesz łatwo
zainteresować, masz wszystkie warunki po temu. Sam czasem ulegam twoim
urokom, oczywiście nie teraz, kiedy beczysz i wyglądasz jak półtora nieszczęścia, ale
w chwilach dobrego usposobienia jesteś naprawdę pociągająca... to znaczy dla
kandydatów do małżeństwa, rozumiesz? No dosyć, dosyć, spać teraz, wypocząć...
Rano, gdy się obudzisz pokrzepiona snem, popatrz zaraz w lustro, a ono ci powie, że
o przyszłość możesz być spokojna...
E l i z a znowu patrzy na niego szeroko rozwartymi oczyma, znieruchomiała, jakby
zastygła, niezdolna wydobyć z siebie jednego słowa. Higgins tego nie zauważa, je
jabłko z wyrazem zachwytu, bo jest dobre.
HIGGINS, któremu przychodzi do głowy dobra myśl
Tak, tak, przychodzi mi na myśl, że moja matka może cię wyswatać za kogoś
odpowiedniego.
ELIZA
Pod tym względem stałam wyżej, gdy byłam kwiaciarką uliczną...
HIGGINS
Nie rozumiem, co chcesz przez to powiedzieć?
ELIZA
Sprzedawałam kwiaty bez myśli o sprzedawaniu siebie... Teraz, gdy pan zrobił ze
mnie damę, nie mam nic innego do sprzedania oprócz siebie. Ach, trzeba mnie było
zostawić, gdzie mnie pan znalazł.
HIGGINS zdecydowanym ruchem rzucając ogryzek jabłka w kominek
Ach, ta sentymentalna frazeologia! Po kiego diabła sprowadzać stosunki między
ludźmi do niskiej miary kupna i sprzedaży... zresztą nikt cię nie będzie zmuszał, byś
wyszła za mąż wbrew swej woli...
ELIZA
Cóż innego mi pozostaje?
HIGGINS
Mnóstwo rzeczy! Przecież można wrócić do pomysłu sklepu z kwiatami. Pickering
może tę sprawę ułatwić, to bogaty człowiek. Suma, którą on musi obecnie złożyć dla
pokrycia półrocznych wydatków wraz z kaucją, którą ja złożyłem wypożyczając
klejnoty do twego użytku, wyniesie około dwustu funtów. Z tym można zacząć. A

pomyśl sama, czy pół roku temu mogłaś choćby marzyć o własnym sklepie. To się da
zrobić, więc przestań się mazgaić i głowa do góry. A teraz spać, jestem piekielnie
zmęczony. Ale... po co ja tu przyszedłem, szukałem czegoś...
ELIZA
Pantofli...
HIGGINS
Prawda, przecież rzuciłaś nimi we mnie...
Zabiera pantofle i zamierza wyjść.
ELIZA
Zanim pan wyjdzie, panie profesorze...
HIGGINS opuszcza pantofle, uderzony ostatnimi słowy
A to co znowu?
ELIZA
Czy moje suknie są własnością pułkownika, czy...
HIGGINS zawracając, jak gdyby to pytanie było szczytem nierozsądku
Po kiego diabła jemu babskie szmaty?
ELIZA
Mogą się przydać następnej dziewczynie, którą pan złapie do nowego eksperymentu.
HIGGINS oburzony i dotknięty
Więc tak o nas myślisz?
ELIZA
Nie chcę więcej mówić na ten temat. Chciałabym się tylko dowiedzieć, czy
cokolwiek z tego należy do mnie... moje własne rzeczy zostały spalone.
HIGGINS
Więc co z tego? Czyś ty oszalała, nudzić mnie takimi głupstwami teraz, o tej porze?!
ELIZA
Pragnę wiedzieć, do czego mam prawo, co mogę zabrać ze sobą... Nie chcę być
posądzona o kradzież...
HIGGINS głęboko zraniony
Co takiego? Mogłaś mi oszczędzić tego słowa... okazujesz brak delikatności i
uczucia!
ELIZA
Przepraszam, bardzo przepraszam, jestem zwyczajną, pospolitą dziewczyną i w mojej
pozycji muszę bardzo uważać. Między mną i panem nie ma miejsca na żadne
uczucia... Proszę o odpowiedź na moje pytanie.
HIGGINS gwałtownie i opryskliwie
A zabierz sobie, co ci się żywnie podoba! Wszystko z wyjątkiem klejnotów... te są
wypożyczone... (ponuro zmierza ku wyjściu) Czy jesteś zadowolona?
ELIZA upajając się jego podnieceniem i męcząc go, aby wywołać dalszy wybuch

Jeszcze chwilkę... (zdejmuje z siebie klejnoty) Niech pan raczy to zabrać i schować w
bezpieczne miejsce. Nie chcę ponosić odpowiedzialności, gdyby co zginęło...
HIGGINS wpadając w szał
Dawaj!!
Eliza składa wszystko w jego wyciągnięte dłonie. Żeby to była moja własność, tobym
cię zadusił tymi łańcuszkami, niewdzięcznico!
Wpycha bezładnie wszystko do kieszeni spodni, dekorując się nieświadomie w
komiczny sposób, gdyż łańcuszki zwisają z obu kieszeni.
ELIZA zdejmując pierścionek z palca
Ten pierścionek jest pańską własnością, kupił mi go pan w Brighton*/3... Nie chcę go
teraz!
Higgins wyrywa jej pierścionek, rzuca go z pasją w otwór kominka i zwraca się ku
Elizie ruchem tak gwałtownym, że dziewczyna pochyla się na fortepian, zasłaniając
głowę dłońmi z przeraźliwym okrzykiem.
Proszę mnie nie bić'.!!
HIGGINS głosem dyszącym wściekłością
Bić?! Jak śmiesz, nędznico, posądzać mnie o taki zamiar? Ha, podła! Ty mnie
policzkujesz! Zraniłaś mnie w samo serce!
ELIZA drżąc z ukrytej radości
Nareszcie, przecież jakiś odwet!...
HIGGINS z godnością, najbardziej fachowym tonem
Wyprowadziłaś mnie z równowagi. Tego jeszcze nikt nie dokazał! Na dziś nasza
rozmowa skończona! Idę spać.
ELIZA zaczepnie
Tylko przed tym proszę napisać notatkę dla pani Pearce co do tej herbaty, bo ja jej
nie powiem.
HIGGINS tonem formalnym
Niech diabli wezmą panią Pearce razem z kawą i herbatą. Niech diabli wezmą ciebie
(dziko) i mnie za moje szaleństwo i głupotę, żem skarby mej wiedzy i uczucia trwonił
dla takiej wywłoki bez... serca...
Wychodzi majestatycznie, ale stojąc już na progu traci równowagę i ze słowem
„Psiakrew!!!." trzaska brutalnie za sobą drzwiami. E l i z a klęka na ziemi; pochyla
się nieco naprzód i posuwając się na klęczkach w stronę kominka szuka pierścionka.
Gdy go znajduje, zastanawia się przez chwilę, co z nim, zrobić, wreszcie rzuca go do
wazy stojącej na kominku i z wyrazem wściekłości w oczach i na twarzy wybiega do
swego pokoju na górze.
***
Umeblowanie pokoju E l i z y wzbogaciło się o wielką szafę i wspaniałą toaletkę. E l
i z a wchodzi i zapala światło elektryczne. Podchodzi do szafy, otwiera ją i wyciąga

spacerową suknię, kapelusz i parę pantofli. Rzuca to wszystko na łóżko. Zdejmuje
suknię balową i pantofle, następnie wyciąga wieszak obciągnięty atłasem, troskliwie
układa na nim suknię balową i wiesza ją w szafie, którą zamyka z trzaskiem. Wkłada
pantofle spacerowe, suknię i kapelusz. Bierze zegarek z toaletki i zapina go na ręce.
Wkłada rękawiczki, bierze do rąk torebkę, otwiera ją, aby sprawdzić, czy
portmonetka na miejscu, i przewiesza torebkę przez ramię. Idzie do drzwi. Każdy jej
ruch wyraża wściekłą determinację.
Po raz ostatni ogląda się w lustrze. Nagle pokazuje sobie samej język w lustrze, po
czym wychodzi, gasząc światło przy drzwiach. Tymczasem Fred Eynsford Hill,
opętany miłością, stoi na ulicy, wpatrzony w okna drugiego piętra, z których jedno
się świeci. Światło gaśnie.
FREDZIO
Dobranoc, ukochana, kochana, kochana.
E l i z a wychodzi na ulicę zatrzaskując drzwi z furią.
ELIZA
Cóż pan tu robi?
FREDZIO
O, nic! Spędzam tu większość moich nocy. Tylko tu jestem szczęśliwy. Proszę się ze
mnie nie śmiać, panno Doolittle.
ELIZA
Proszę mnie nie tytułować panną Doolittle! Eliza całkiem wystarczy dla takiej jak ja.
(załamuje się i chwyta go za ramiona) Fredziu, przecież nie myślisz, że jestem
wywloką bez serca, no, powiedz, że tak nie myślisz?
FRED
Ależ nie, kochana. Jak możesz nawet myśleć coś podobnego! Jesteś najpiękniejsza,
najdroższa...
Traci zupełnie panowanie nad sobą i obsypuje ją pocałunkami. Ona, spragniona
pocieszenia, przyzwala i też go całuje. Stoją tak złączeni uściskiem. Nadchodzi
starszawy Policjant.
POLICJANT oburzony
Proszę państwa! Proszę państwa!! Proszę państwa!!! Odskakują od siebie.
FRED
Przepraszam pana, ale widzi pan, właśnie zaręczyliśmy się w tej chwili.
Uciekają. Policjant potrząsa głową, myśląc o swoich własnych zalotach i o
znikomości ludzkich nadziei. Oddala się w przeciwną stronę wolnym, zawodowym
krokiem. Zakochani zapędzają się na Cavendish Square. Zatrzymują się teraz, aby się
zastanowić, co robić dalej.
ELIZA zadyszana
Wcale mnie nie nastraszył ten glina. Aleś mu dobrze powiedział.

FRED
Mam nadzieję, że ci nie przeszkodziłem. Dokąd idziesz?
ELIZA
Do rzeki.
FRED
Po co?
ELIZA
Aby zrobić dziurę w wodzie.
FRED przerażony
Elizo, ukochany! Co ty mówisz? Co się stało?
ELIZA
Nic, już nieważne. W tej chwili nie ma nikogo na całym świecie oprócz nas dwojga,
powiedz, tak?
FRED
Żywej duszy nie ma!
Oddają się uściskom i zostają zaskoczeni przez znacznie młodszego policjanta.
DRUGI POLICJANT
Hej tam! Co to znaczy! Co wy sobie myślicie, tu nie sypialnia... No, dalej stąd, a
migiem.
FRED
Tak jest, panie władzo, migiem.
Znowu uciekają i docierają do Hanover Square, gdzie zatrzymują się w celu odbycia
następnej konferencji.
FRED
Pojęcia nie miałem, że policja jest tak piekielnie pruderyjna.
ELIZA
Przecież to ich zajęcie przepędzać dziewczęta z ulicy.
FRED
Musimy gdzieś pójść. Nie możemy tak wędrować przez całą noc.
ELIZA
Czemu nie? To by było cudowne wędrować tak do końca świata.
FRED
O, najdroższa!
Znowu padają sobie w ramiona nie widząc wolno jadącej taksówki, która zatrzymuje
się przed nimi.
KIEROWCA
Czy może państwa gdzie podwieźć? Odskakują od siebie.
ELIZA
Och, Fredziu, taksówka, to wspaniale!

FRED
Żeby to diabli wzięli — nie mam grosza.
ELIZA
Ale ja mam masę forsy. Pułkownik uważa, że człowiek nie powinien wychodzić z
domu bez dziesięciu funtów w kieszeni. Słuchaj! Będziemy jeździć przez całą noc, a
rano pójdę do starej pani Higgins i zapytam ją, co mam robić. Opowiem ci wszystko
w taksówce i będziemy bezpieczni przed policją.
FRED
Znakomicie, pysznie, (do Kierowcy) Jedź pan do Wimbledon Common*/4.
Odjeżdżają.

AKT PIĄTY
Salon Pani Higgins jak w akcie trzecim. Ona sama siedzi jak poprzednio przy biurku,
zajęta pisaniem. Wchodzi Pokojowa.
POKOJOWA w drzwiach
Proszę pani, przyszedł pan Henryk z pułkownikiem Pickeringiem.
PANI HIGGINS
Poproś tutaj.
POKOJOWA
Panowie są przy telefonie. Telefonują do policji.
PANI HIGGINS
Co?!
POKOJOWA wchodząc do pokoju, zniżonym głosem
Pan Henryk jakiś dziwnie rozdrażniony, proszę pani... chciałam panią uprzedzić!
PANI HIGGINS
Dziwiłabym się, gdyby nie był rozdrażniony. Niech tu przyjdą, jak skończą z policją.
Musiał coś zgubić.
POKOJOWA wychodząc
Dobrze, proszę pani.
PANI HIGGINS
I powiedz pannie Doolittle, że pan Henryk z pułkownikiem są tutaj i żeby nie
schodziła, póki jej nie poproszę.
POKOJOWA
Dobrze, proszę pani.
Wpada Higgins, widocznie podniecony, wołajac od progu.
HIGGINS
Niech mama sobie wyobrazi! Przecież to diabli mogą człowieka
porwać!
PANI HIGGINS

Słucham cię, Henryku. Dzień dobry.
Higgins reflektuje się i całuje matkę. Pokojowa wychodzi.
Co się stało?
HIGGINS
Eliza dała drapaka.
PANI HIGGINS spokojnie, pisze w dalszym ciągu
Musiałeś ją wystraszyć!
HIGGINS
Ja? Co też mama... Została wczoraj jak zwykle w mojej pracowni, żeby zgasić
światło. Tymczasem zamiast iść spać, przebrała się i poszła sobie. Łóżko nie
ruszone... rano przed siódmą wróciła dorożką po rzeczy i ta stara oślica pani Pearce
wydała jej wszystko, nie wspomniawszy mi o tym ani słowa. Co ja teraz zrobię?
PANI HIGGINS
Obejdziesz się bez niej. Dziewczyna ma pełne prawo opuścić twój dom, jeżeli jej się
tak podoba.
HIGGINS biegając w roztargnieniu po pokoju
Ależ ja nie mogę niczego znaleźć, nie wiem, kiedy i gdzie jaka lekcja. Nic nie
wiem... ta dziewczyna... Wchodzi Pickering; Pani Higgins odwraca się od biurka.
PICKERING witając się
Wie pani już o naszym nieszczęściu?
Siada na otomanie.
HIGGINS
Cóż ten bałwan z inspektoratu? Obiecałeś mu nagrodę?
PANI HIGGINS wstaje, oburzona
Chyba nie szukacie Elizy przez policję?
HIGGINS
Ależ prosta rzecz! Od czegóż policja! Cóż innego możemy zrobić!
Siada na elżbietańskim krześle.
PICKERING
Inspektor robił wielkie trudności. Mam wrażenie, że nas podejrzewa o jakąś nieczystą
sprawę...
PANI HIGGINS
Nic dziwnego. Jakim .prawem zwracacie się do policji? Czy Eliza jest waszą
własnością? Postępujecie, jak gdyby chodziło o przestępcę albo o zgubiony parasol.
Miejcież trochę zastanowienia!
Siada, podrażniona.
HIGGINS
Przecież musimy ją znaleźć!
PICKERING

Nie możemy pozwolić, żeby tak odeszła, pani rozumie...
PANI HIGGINS
Nie, nie rozumiem, jak dorośli ludzie mogą się zachowywać w sposób odpowiedni
dla niedowarzonych smarkaczy. Pomyślcie tylko...
Wchodzi Pokojowa, Pani Higgins urywa i rzuca jej pytające spojrzenie.
POKOJOWA do Higginsa
Panie Henryku, jakiś pan chce się widzieć z panem w ważnej sprawie, mówi, że go tu
odesłano z mieszkania przy Wimpole Street.
HIGGINS
Tego jeszcze brakowało! Nie mam teraz czasu... Kto to taki?
POKOJOWA
Jakiś pan Doolittle.
PICKERING
Doolittle? Śmieciarz?
POKOJOWA
Ależ proszę pana, wcale nie śmieciarz, to dżentelmen.
HIGGINS wstając, podniecony
Na Boga, Pick, na pewno jakiś krewny, do którego poszła. Ktoś, o kim nic nie
wiedzieliśmy, (do P o k o j o w e j) Poproś na górę, żwawo...
POKOJOWA
Słucham pana.
Wychodzi.
HIGGINS, podniecony, podchodzi do matki
Szlachetny krewniak! Teraz dowiemy się czegoś. Siada na krześle chippendale.
PANI HIGGINS
Czy znacie kogo z jej rodziny?
PICKERING
Tylko ojca... ten, o którym opowiadaliśmy pani..
POKOJOWA anonsując
Pan Doolittle.
Wychodzi.
Wchodzi Doolittle. Wystrojony jak na eleganckie wesele i właściwie wyglądający jak
sam pan młody. Kwiat w butonierce. Olśniewająco nowy cylinder i lakierki. Zbyt jest
zajęty sprawą, która go tu przywiodła, aby zauważyć Panią Higgins. Naciera wprost
na Higginsa atakując go gwałtownymi wyrzutami.
DOOLITTLE wskazując siebie
Proszę spojrzeć. Widzi pan, to pańska sprawka.
HIGGINS
Co za sprawka, człowieku?

DOOLITTLE
No, to wszystko. Proszę, cylinder! Proszę, żakiet!
PICKERING
Czy was Eliza tak ubrała?
DOOLITTLE
Eliza? Ani jej się śniło, skądże niby Eliza?
PANI HIGGINS
Dzień dobry, panie Doolittle, może pan zechce usiąść.
DOOLITTLE skonfundowany, zaczynając rozumieć, że zapomniał o gospodyni
Sługa najniższy pani dobrodziejki... wybaczenia proszę, (podchodzi do Pani Higgins i
ściska z wylaniem podaną mu dłoń) Dziękuję! (siada na otomanie po prawej stronie
Pickeringa) Tak mnie to całe wydarzenie ogłupiło, że o niczym innym myśleć nie
mogę.
HIGGINS
Ale co, u kaduka, wam się przytrafiło?
DOOLITTLE
Ba, żeby to przytrafiło, to by nie było o czym gadać... każdemu może się to i owo
przytrafić z niczyjej winy — chyba Opatrzności... zaś moja przygoda to sprawka
ludzkiej ręki, w tym rzecz. Pana sprawka, tak, pana, Henryku Higgins.
HIGGINS
Znaleźliście Elizę?
DOOLITTLE
A pan ją zgubił?
HIGGINS
Tak!
DOOLITTLE
W czepkuś pan rodzony, nie ma co, nie każdy ma takie szczęście. Zaś o Elizę nie ma
stracha, bo choć jej szukać nie będę, to ona mnie rychło znajdzie po tym, coś pan
zmajstrował.
PANI HIGGINS
Ależ co mój syn panu zrobił, panie Doolittle?
DOOLITTLE
Co zrobił? Zniszczył mnie! Szczęście moje zrujnował! Związał mnie, powróz na
szyję założył, nogi spętał i oddał na pastwę burżujskiej moralności!
HIGGINS zrywając się z otomany i stając nad Doolittle'em
Bredzisz, człowieku, upiłeś się! Zwariowałeś! Ja wam dałem najpierw pięć funtów,
potem miałem z wami dwie konwersacje po dwa i pół szylinga za godzinę i to
wszystko! Od tego czasu nie widziałem was na oczy!
DOOLITTLE

Pijany, co? Wariat, tak? A proszę mi powiedzieć, czy nie pisał pan listów do jednego
narwanego półgłówka w Ameryce, co to wyznaczył pięć milionów na zakładanie, jak
się to mówi, Lig Reformy Moralności Świata? Ten sam, co to chciał, abyś pan
wymyślił dla niego powszechny język? Pisał pan czy nie?
HIGGINS
Co? Ezra Wannafeller? Ten człowiek nie żyje.
Siada niedbale.
DOOLITTLE
Ano, właśnie umarł na moją zgubę! A teraz, pisał pan czy nie pisał pan do niego, że
najoryginalniejszym moralistą w całej Anglii jest dzisiaj Alfred Doolittle, zwyczajny
śmieciarz, jak się to mówi?
HIGGINS
A owszem, owszem, przypominam sobie, że po pierwszej waszej wizycie zrobiłem
jakiś głupi kawał w tym rodzaju.
,DOOLITTLE
Ładny kawał dla pana... Przecie ten kawał, jak pan się wyraża, zwalił się na mnie jak
wóz cetnarowy, że teraz ani ręką, ani nogą ruszyć swobodnie. Ten żart przysporzył
onemu narwańcowi okazji do pokazania światu, że Amerykany to inszy gatunek niż
my, że oni umią uczcić zasługi w każdej klasie społeczności, choćby i najniższej. Tak
stoi w jego zatraconym testamencie, w którym, Henryku Higgins, dzięki pańskim
głupim kawałom, on zapisuje mnie udział w swoim truście topionych serów, udział
przynoszący trzy tysiące funtów dochodu rocznego, pod warunkiem, że będę miał
odczyty dla tej jego Ligi Reformy Moralności Świata, ile razy dyrektorzy zażądają,
ale nie częściej jak sześć razy do roku.
HIGGINS
A to wariat! Rzeczywiście! Ha!!! (rozjaśniając się) A to gratka!
PICKERING
Ależ to ślicznie, Doolittle. A z odczytami nie będzie wiele kłopotu. Ręczę, że więcej
jak raz was nie zaproszą,
DOOLITTLE
O odczyty mi nie idzie, to fraszka; będę golił prawdę, jak się patrzy... i ani mrugnę.
Moja krzywda w tym, że pana ze mnie zrobił! A kto go o to prosił? Byłem
szczęśliwy, byłem niezawisły, byłem swobodny!... Nabierałem ludzi na grosz, jak mi
brakło, uczciwie i rzetelnie, tak jakem i pana nabrał... Teraz temu koniec! Obroża na
kark, na nogi kajdany... a nabierać to już nie ja, ale mnie! „Powinszować wam,
Doolittle", mówi adwokat, „macie szczęście"... „Tak pan myśli?", mówię, „Chciał
pan powiedzieć, że to pan ma szczęście." Bo i prawda! Kiedym był biedakiem i trza
mi było raz adwokata — o dziecinny wózek szła sprawa, com go znalazł na
śmiecisku — to, papuga, z pyskiem na mnie wjechał i dwóch pacierzy nie wyszło, a

już mnie za drzwi wyrzucił. Albo z doktorami... jeszczem na nogach ustać nie mógł,
a wysiudali mnie precz ze szpitala i nie musiałem płacić. Teraz mówią, że nie mam
zdrowia i że nie wyżyję, jak mnie dwa razy w dzień nie obmacają... Zaś w domu to
mi tknąć niczego nie wolno; niech się po co obrócę, już się ktoś nawinie, jedne ręką
podaje, a drugą nadstawia... Jeszcze dwa miesiące temu nie miałem krewniaków, nikt
się nie chciał do mnie przyznać, dziś będzie tego dobre cztery tuziny, a żaden nie ma
co do gęby włożyć. Tak, cóż to za życie? Ani chwili dla siebie, wszystko dla drugich.
To jest ta przeklęta moralność burżujska! Omotała mnie tak, że ani rusz! Mówi pan,
że Eliza dała nogie... Nie ma strachu, o zakład idę, że się tam już do mnie dobija!
Ona, co by letko mogła zapracować na życie sprzedając kwiaty, gdybym ja nie był
szacownym obywatelem. A niech tyż pan zgadnie, na kogo teraz kolej, żeby mnie
naciągnąć? Na pana, Henryku Higgins! Boć przecie musisz mnie pan wyuczyć tej
gwary mieszczańskiej... wiadomo, ta hołota rzetelnej mowy ludzkiej nie zna... i
dlatego to pan zrobił, aby mnie naciągnąć.
PANI HIGGINS
Ależ, drogi panie Doolittle, pan może z łatwością uniknąć tych wszystkich
nieszczęść, nikt pana nie może zmusić do przyjęcia tego zapisu. Czyż nieprawda,
pułkowniku?
PICKERING
Przypuszczam, że tak.
DOOLITTLE zwraca się ku Pani Higgins, łagodząc wyraz twarzy i słodząc możliwie
ton głosu z uwagi na jej płeć niewieścią
Ba, w tym sęk, dobrodziejko: tu jest, jak się to mówi, tragedia... Nie sztuka rzec: nie
bierz... Trza jeszcze mieć twarde sumienie i siłę, żeby tak zrobić... A mnie już na to
nie stać. Kogo dziś stać na taką rzetelność? Zniewoleni jesteśmy, pani dobrodziejko,
zniewoleni, w tym rzecz! Co mnie czeka na starość, jak odrzucę ten zapis? Przytułek!
Nic, tylko przytułek! A człek idzie w lata... już i tak muszę siwy łeb farbować, żeby
się utrzymać na stanowisku śmieciarza! Żebym to ja był z tych zasługujących
biedaków i miał co odłożone, to bym mógł odrzucić na upartego, choć i wtedy nie
wiadomo po co, boć te zasługujące biedaki nie różnią się wcale od milionerów pod
względem tej szczęśliwości, której nie mają. No i co się dzieje na końcu? Przyjdzie
starość, tak się społeczność pomści i nałoży mi mundurek dziadka z dobroczynności,
zaś od tego nic mnie nie uchroni, chyba te przeklęte trzy tysiące na rok, które mnie do
burżujskiej klasy wpychają. Przepraszam za wyrażenie, dobrodziejko, ale i pani by
się tak wyraziła, jakby ją kto tak sprowokował jak mnie. Człek jest między młotem i
kowadłem: ani w tył, ani naprzód. Odrzucisz, tak wpadniesz, jak się to mówi w Skylę
przytułku, weźmiesz, to cię zaś chyci Char-byda*/1 burżujska... Na przytułek nie
mam nerwów ani siły. Słaby człek, dobrodziejko, bankrut, sprzedany. Szczęśliwsi
ode mnie zbierać będą moje śmiecie i naciągać mnie na napiwek... a ja, bezsilny,

przypatrywać się im będę i zazdrościć. Oto do czego przywiódł mnie syn
dobrodziejki! Milknie, głęboko wzruszony.
PANI HIGGINS
Bardzo się cieszę, że pan nie zamierza uczynić nic nierozsądnego. Tym sposobem
bowiem rozstrzyga się pomyślnie przyszłość Elizy; w obecnych warunkach może pan
zapewnić jej byt.
DOOLITTLE z rezygnacją, pełną melancholii
Tak, dobrodziejko, teraz mam wszystkich utrzymywać z tych marnych trzech tysięcy
rocznie!
HIGGINS zrywając się
Bzdura! On nie ma prawa i nie będzie łożyć na Elizę. Dziewczyna nie należy do
niego; jego ojcowskie prawo kupiłem za pięć funtów! Doolittle! Albo jesteście
człowiekiem uczciwym, albo szubrawcem!
DOOLITTLE wyrozumiale
Po trochu z każdego... Henryku, jak każdy z nas po trochu z każdego...
HIGGINS
Bez wybiegów! Wzięliście pieniądze za dziewczynę, więc nie możecie mieć i
pieniędzy, i dziewczyny.
PANI HIGGINS
Nie bądź niemądry, Henryku. Jeśliś ciekaw, gdzie Eliza jest w tej chwili, mogę ci
oznajmić, że jest na górze.
HIGGINS do głębi zdumiony
Co? Na górze? To ja się zaraz postaram, żeby się znalazła na dole! Rzuca się ku
drzwiom.
PANI HIGGINS podnosząc się i idąc za nim
Henryku, uspokój się, proszę. Usiądź!
HIGGINS
Ja tylko...
.PANI HIGGINS surowo
Usiądź, proszę, i wysłuchaj najpierw tego, co powiem.
HIGGINS rzuca się prostacko na otomanę, tyłem do obecnych
Och, dobrze, dobrze, dobrze, już siedzę... tylko dlaczego, u pioruna, nie powiedziała
mama tego od razu!
PANI HIGGINS
Eliza przyszła do mnie wczesnym rankiem i opowiedziała mi, jak brutalnie
postąpiliście z nią.
HIGGINS zrywając się znowu
Co!
PICKERING wstając również

Musiała coś przesadzić, kochana pani, nic brutalnego nie było w naszym
postępowaniu. Prawie wcale nie mówiliśmy do niej i rozstaliśmy się w jak najlepszej
zgodzie, chyba... Słuchaj no, Henryku, czy wsiadłeś na nią znowu po moim wyjściu z
pracowni?
HIGGINS
Zupełnie przeciwnie, to ona mi dała w pysk moimi własnymi pantoflami. W ogóle
zachowywała się poniżej krytyki, choć nie dałem do tego najbłahszego powodu...
pantofle zaświeciły mi w oczach, w chwili gdy stanąłem na progu, zanim zdołałem
wyrzec słowo... a co najgorsza, wyrażała się niegramatycznie!
PICKERING zdumiony do głębi
Ale dlaczego? Cóż takiego mogliśmy jej zrobić?
PANI HIGGINS
Zdaje się, że wiem dokładnie, co zaszło. Dziewczyna jest raczej wrażliwa i
uczuciowa, czyż nie tak, panie Doolittle?
DOOLITTLE
Bardzo przeczulona, zaiste, dobrodziejko, ma to po mnie.
PANI HIGGINS
O właśnie, przywiązała się do was obu. Przyznasz sam, Henryku, że pracowała
bardzo ciężko dla ciebie. Nie wiem, czy zdajesz sobie sprawę, czym jest praca
umysłowa dla dziewczyny z jej klasy. I cóż? Dziewczyna przeszła zwycięsko dzień
próby, wykonała swoje zadanie ze zdumiewającą sprawnością, nie popełniła
najbłahszego błędu, a wy, panowie, nie zdobyliście się nawet na jedno słowo uznania,
lecz pomijając zupełnie jej osobę, w jej obecności rozprawialiście z zadowoleniem
tylko o tym, że wasze uciążliwe obowiązki już się skończyły... i jak was to wszystko
nudziło. A potem jeszcze dziwiliście się, że rzuciła pantoflami? Ja na jej miejscu
rzuciłabym pogrzebaczem!
HIGGINS
Myśmy nie powiedzieli nic takiego, co by ją mogło oburzyć. Mówiliśmy, żeśmy
zmęczeni, że nam się chce spać... czy nie tak, Pick?
PICKERING wzruszając ramionami
Tak, to wszystko.
PANI HIGGINS ironicznie
Czy aby na pewno?
PICKERING .
Absolutnie. Naprawdę nic innego nie mówiliśmy.
PANI HIGGINS
Nie podziękowaliście jej, nie chwaliliście jej, nie podziwialiście jej. Nie
powiedzieliście jej, jaka była wspaniała.
HIGGINS niecierpliwie

Ależ ona to wszystko wiedziała. Nie trzymaliśmy do niej mowy, jeżeli o to ci chodzi.
PICKERING jakby go ruszyło sumienie
Może istotnie byliśmy trochę nierozważni. Czy bardzo się na nas gniewa?
PANI HIGGINS wracając na swoje miejsce przy biurku
W każdym razie nie sądzę, aby wróciła pod twój dach, Henryku, zwłaszcza teraz,
kiedy pan Doolittle może zapewnić jej utrzymanie tej pozycji społecznej, którą jej
narzuciliście. Ale mówiła mi, że chętnie pozostanie w przyjaźni z wami i gotowa
puścić w niepamięć całe nieporozumienie.
HIGGINS wściekły
No, do diabła, co za łaska!
PANI HIGGINS
Jeśli mi przyrzekniesz, Henryku, że się zachowasz przyzwoicie, poproszę ją tutaj...
jeśli nie, wracaj do domu, bo i tak zabrałeś mi dość czasu.
HIGGINS
Ależ dobrze, dobrze, przyrzekam. Pick, pamiętaj, żebyś się zachowywał przyzwoicie,
zdobądźmy się na uroczyste miny niedzielnych gości wobec tej kobiety wydobytej
przez nas z błota.
Rzuca się nadąsany na elżbietańskie krzesło.
DOOLITTLE protestując
Wolnego, wolnego, Henryku Higgins, niech pan uwzględni moją mieszczańską
wrażliwość.
PANI HIGGINS
Henryku, pamiętaj o danym przyrzeczeniu, (naciskając dzwonek na biurku) Panie
Doolittle, czy pan nie byłby tak dobry ukryć się na chwilę na balkonie? Nie chcę, by
Eliza dowiedziała się o wszystkim przed pojednaniem z panami. Proszę mi
wybaczyć.
DOOLITTLE
Z rozkoszą, dobrodziejko... wszystko zrobię, aby Henryk na nią bulił, a nie ja...
Wychodzi na balkon. Pickering siada na miejscu Doolittle'a. Wchodzi Pokojowa.
PANI HIGGINS
Poproś pannę Doolittle.
POKOJOWA
Słucham panią.
Wychodzi.
PANI HIGGINS
Tylko spokojnie, Henryku.
HIGGINS
Opanowałem się i jestem jak kołek w płocie.
PICKERING

Istotnie, trudno więcej wymagać od Henryka. Cisza. Higgins opiera głowę na
poduszce otomany, wyciąga nogi możliwie najdalej i zaczyna gwizdać.
PANI HIGGINS
Nie powiem, żebyś zyskiwał w tej pozycji, Henryku.
HIGGINS poprawiając się
Nie chodziło mi o to.
PANI HIGGINS
Ani mnie... chciałam tylko, żebyś przemówił.
HIGGINS
Dlaczego?
PANI HIGGINS
Bo nie można gwizdać i mówić równocześnie. Higgins stęka. Znów bardzo męcząca
cisza.
HIGGINS, tracąc cierpliwość, zrywa się gwałtownie
Gdzie ona siedzi, do stu diabłów, czy mamy do jutra czekać? Wchodzi Eliza,
promienna, opanowana, olśniewająca dystynkcją i obyciem towarzyskim. W ręku ma
koszyczek z robótką i porusza się ze swobodą osoby bardzo zadomowionej. Pickering
jest tak oszołomiony, że zapomina wstać na powitanie.
ELIZA
Jak się pan ma, panie profesorze? Mam nadzieję, że pan już przemógł wczorajsze
zmęczenie?
HIGGINS osłupiały
Ja?...
Nie może nic więcej powiedzieć.
ELIZA
Och, na pewno, pan ma żelazne siły i zdrowie. Bardzo się cieszę, że pana widzę,
panie pułkowniku. Pickering zrywa się, witają się serdecznie uściskiem dłoni.
Chmurny dzień, nieprawdaż?
Siada po lewej stronie Pickeringa, on obok niej.
HIGGINS
Nie graj komedii przede mną... nauczyłem cię tego sam i mnie na to nie weźmiesz.
Wstawaj i marsz do domu... i przestań być idiotką.
E l i z a wyjmuje robótkę szydełkową i poczyna najspokojniej pracować, jak gdyby
nie słyszała zupełnie słów Higginsa.
PANI HIGGINS
Istotnie, trudno o subtelniejszą formę, Henryku. Żadna kobieta nie oprze się takiemu
zaproszeniu.
HIGGINS
Niech mama jej nie wyręcza, sama niech odpowiada... przekonamy się zaraz, czy w

tej mózgownicy jest choć jedna myśl samodzielna, której jej nie wpakowałem jak
łopatą, i czy powie choć jedno słowo, któregom jej nie wyuczył. Oświadczam, że to
co tu widzicie, jest tworem mojej pracy, stworzyłem to z liścia kapuścianego... po
którym deptano w halach Covent Garden, więc niech tu przede mną nie udaje
wielkiej damy!
PANI HIGGINS uspokajająco
Tak, tak, mój drogi, ale... może byś zechciał usiąść. H i g g i n s siada z powrotem,
wściekły.
ELIZA do Pickering a, pozornie nie zwracając uwagi na Higginsa i nie przestając
szydełkować
Czy nasza znajomość się skończy, pułkowniku, teraz kiedy eksperyment skończony?
PICKERING
Błagam, niech pani tak nie mówi. Proszę nie myśleć o tym jako o eksperymencie. To
mnie boli.
ELIZA
Przecież jestem tylko rozdeptanym liściem kapuścianym.
PICKERING impulsywnie
Och, nie!
ELIZA spokojnie ciągnąc dalej
Ale tyle panu zawdzięczam, że bolałoby mnie bardzo, gdyby pan o mnie zapomniał.
PICKERING
Bardzo pani uprzejma, panno Doolittle.
ELIZA
To nie dlatego, że pan płacił za moje suknie. Wiem, że pan każdemu pospieszy z
pomocą. To pan był moim istotnym nauczycielem towarzyskiej ogłady, która cechuje
damę. Widzi pan, nie zdołałabym jej nabyć obcując wyłącznie z profesorem
Higginsem, który pod tym względem niewiele różni się od środowiska, w jakim się
wychowałam od dzieciństwa. Mając jako wzór profesora Higginsa nie wyrobiłabym
w sobie zdolności opanowywania instynktów, nie oduczyłabym się używania
niewłaściwych wyrażeń, po prostu nie doszłabym do świadomości, że ludzie
kulturalni postępują inaczej, gdyby nie pańska obecność.
HIGGINS
Proszę!...
PICKERING
Ach, to tylko jego sposób bycia, ale on nic złego przy tym nie myśli.
ELIZA
O, ja też nic złego nie myślałam, gdy byłam kwiaciarką uliczną. To był tylko mój
sposób bycia. Ale zachowywałam się niewłaściwie, a o to przecież chodzi.
PICKERING

Bez wątpienia, niech pani jednak nie zapomina, że Henryk nauczył panią wzorowego
języka i tej świetnej wymowy, ja nie zdołałbym tego dokazać.
ELIZA z prostotą
Oczywiście, przecież to zawód profesora Higginsa.
HIGGINS
A żebyś pękła!
ELIZA ciągnąc dalej
Podobnie zawodowy tancmistrz uczy wzorowego tańca, pokazując, jak należy
pokonywać techniczne trudności, i tą drogą wykształca czysto mechaniczną
sprawność... ale z dobrym wychowaniem to niewiele ma wspólnego... czy pan wie,
kiedy się zaczęła moja prawdziwa edukacja?
PICKERING
Ciekawym...
ELIZA przestając na chwilę pracować Oto w momencie, gdy mnie pan nazwał panną
Doolittle, w pierwszym dniu mego pobytu pod dachem profesora... zbudziło się we
mnie poczucie własnej godności, (podejmując na nowo szydełkowanie) A potem było
takich momentów bez liku, drobiazgi na pozór, szczegóły; o których pan nie
przypuszczał, że mogą działać wychowawczo, bo są dla pana czymś zupełnie
naturalnym; szczegóły takie, jak wstawanie przy witaniu się ze mną, przy
pożegnaniu, zdejmowanie kapelusza, otwieranie drzwi.
PICKERING
O, to drobnostka.
ELIZA
Rzeczy te mają swoją wymowę. To wszystko mi mówiło, że pan uważa mnie za coś
innego niż dziewczynę z kuchni, chociaż wiem, że tak samo zachowałby się pan
wobec najprostszej posługaczki, z chwilą gdyby się znalazła w salonie na prawach
gościa. Pan nigdy nie zdejmował obuwia w jadalni w mojej obecności...
PICKERING
Och, nie trzeba się na niego obrażać, Henryk rozrzuca buty po całym mieszkaniu.
ELIZA
Wiem i daruję mu to, bo to jego sposób bycia. Mimo to uderzał mnie fakt, że pan
tego nie robi. Widzi pan, w istocie rzeczy, pomijając sprawy zewnętrzne, jak strój,
sposób wyrażania się i tak dalej, cała różnica między damą a kwiaciarką uliczną tkwi
nie w sposobie jej zachowywania się, ale w sposobie traktowania jej przez innych.
Dla profesora Higginsa pozostanę na zawsze kwiaciarką, bo on zawsze traktował
mnie jako kwiaciarkę i zawsze będzie... dla pana mogę być damą, bo pan zawsze
traktował mnie jako damę i zawsze będzie...
PANI HIGGINS
Proszę cię, Henryku, nie zgrzytaj zębami.

PICKERING
Zbyt pani dla mnie łaskawa, panno Doolittle... sam nie wiem...
ELIZA
Niech mnie pan teraz nazywa Elizą, dobrze? Proszę o to!
PICKERING
Ależ z rozkoszą, dziękuję, Elizo.
ELIZA
Natomiast życzę sobie, by profesor Higgins nazywał mnie panną Doolittle.
HIGGINS
Prędzej cię diabli porwą, nim się tego doczekasz!...
PANI HIGGINS
Henryku! Henryku!
PICKERING śmiejąc się
Wet za wet, Elizo, odmierz mu tą samą miarką, przyda mu się taka nauczka...
ELIZA
Nie mogę... nie. potrafię już, ani dziś, ani jutro... Mówił pan raz, że małe dziecko,
przeniesione do obcego kraju, uczy się szybko nowego języka, zapominając
własnego. Ze mną stało się coś podobnego. W stosunku do waszego świata byłam
tym małym dzieckiem. Zapomniałam swego języka tak doszczętnie, że teraz mogę
mówić tylko waszym. Tu się zaczęło moje odejście od mego dawnego środowiska, a
opuszczenie domu przy Wimpole Street jest momentem ostatecznego zerwania ze
światem ulicy.
PICKERING zaniepokojony
Jak to, przecież nie myślisz opuścić nas zupełnie?
Nie, Elizo, wiem, że mu przebaczysz i...
HIGGINS wstając
Przebaczy! Dobry sobie... Ha! Niech idzie! Niech zobaczy, jak sobie da radę bez nas.
Najdalej za trzy tygodnie znajdzie się z powrotem w rynsztoku, jeżeli mnie przy niej
zabraknie.
Doolittle ukazuje się w środkowych drzwiach. Z wymownym, pełnym wyrzutu
spojrzeniem w stronę Higginsa zbliża się na palcach powoli i bez szelestu ku Elizie,
która, siedząc twarzą do widowni, nie może go dostrzec.
PICKERING
Ach, ten Henryk jest niepoprawny, przecież nie wpadniesz z powrotem w ten żargon?
ELIZA
Nie, nigdy, i wiem, że do dawnego poziomu nie wrócę, nauka nie poszła w las...
Czuję, że dziś nawet na próbę nie zdołałabym wydać z siebie jednego z tych dawnych
okrzyków... W tym momencie Doolittle dotyka palcem jej lewego ramienia; E li z a
odwraca się, robótka wypada jej z rąk, widok ojca wyprowadza ją kompletnie z

równowagi.
A-a-a-a-a-ah-au-ooh!!!
HIGGINS z rykiem tryumfu
Aha! O właśnie! Brawo! A-a-a-a-a-ah-au-ooh!! Zwycięstwo! Zwycięstwo! Ha, ha,
ha, ha!
Tarza się po otomanie, bijąc nogami o podłogę.
DOOLITTLE
Czy można winić dziewczynę! (do E l i z y) Cóż ty tak patrzysz na mnie, jakbyś
ducha zobaczyła? To... nie moja wina, dorobiłem się... niby spadło na mnie trochę
mamony...
ELIZA
Tym razem musiałeś obskubać jakiegoś milionera!...
DOOLITTLE
Zgadłaś! Ale dziś żem się specjalnie wysztafirował, bo idę do kościoła Świętego
Jerzego; twoja macocha żąda sakramenckiego ślubu...
ELIZA gniewnie
Tak nisko upadłeś, aby się nabrać na małżeństwo z tą pospolitą, ordynarną babą!
PICKERING spokojnie
To jego obowiązek, Elizo! (do Doolittle'a) Co wpłynęło na zmianę jej postanowienia?
DOOLITTLE smętnie
Słabość sumienia, prezesie, słabość sumienia! Mieszczańska moralność domaga się
swych ofiar... (do E l i z y) Może byś tak włożyła kapelusz i machnęła się
odprowadzić mnie na wieczny odpoczynek?
ELIZA
Jeżeli pułkownik uważa, że muszę... no, to (prawie ze szlochem), to poniżę się i
zostanę z pewnością obrzucona stekiem obelg za ten trud.
DOOLITTLE
Nie bój się. Całkiem zapomniała języka w gębie, biedna kobita. Stateczność cały
animusz z niej wykurzyła.
PICKERING delikatnie ściskając E l i z ę za łokieć
Bądź miła dla nich, Elizo! Postaraj się.
ELIZA zmuszajcie się do uśmiechu mimo złości, aby mu zrobić przyjemność
Dobrze już, choćby tylko dla okazania, że nie żywię urazy...Wrócę w tej chwili.
Wychodzi.
DOOLITTLE siadając obok Pickeringa
Tak mi jakoś niewyraźnie przed tym obrządkiem... Żeby tak pułkownik raczył
towarzyszyć... byłoby raźniej człowiekowi...
PICKERING
Człowieku, toż to dla was nie pierwszyzna, przecież braliście ślub z matką Elizy.

DOOLITTLE
A któż to panu powiedział, pułkowniku?
PICKERING
Nikt mi nie mówił, sądziłem — naturalnie...
DOOLITTLE
Bajki, pułkowniku, to nie jest sposób naturalny. To sposób mieszczański. Ja tam
zawsze wolałem ten niegodny sposób. Zaś Elizie nie trza mówić... ona nie wie...
Zawsze byłem za delikatny, aby jej powiedzieć.
PICKERING
Bardzo słusznie, to nie ma celu.
DOOLITTLE
A przyjdzie pan do kościoła, żeby mi tego... ducha dodać?
PICKERING
Ależ owszem, z przyjemnością... o ile jako stary kawaler potrafię...
PANI HIGGINS
A mnie pan nie zaprosi, panie Doolittle, byłaby to naprawdę przykrość dla mnie... nie
być na pańskim ślubie.
DOOLITTLE
To dla mnie, pani dobrodziejko, będzie niepomierny honor taka asysta... Zaś dla
bidnej kobity wspaniałomyślny komplement... Okropnie upadła kobiecina na duchu
od rozmyślania, że się dawne szczęście nie wróci...
PANI HIGGINS dzwoni
W takim razie wydam polecenie, by przygotowano powóz. Mężczyźni wstają z
wyjątkiem Higginsa.
I przebiorę się odpowiednio; za kilka minut będę gotowa. Eliza wchodzi w kapeluszu
zapinając rękawiczki.
Twój ojciec zaprosił mnie na ślub, Elizo, zaczekaj na mnie, pojedziemy razem
powozem, a pułkownik — jak sądzę — uda się naprzód z panem młodym.
Wychodzi. E l i z a staje na środku pokoju między otomaną i balkonem. Pickering
przy niej.
DOOLITTLE
Pan młody! Rany boskie, co za słowo! Człowiek zaczyna rozumieć swoją pozycję!...
Bierze kapelusz i zwraca się ku drzwiom.
PICKERING
Nie żegnam się, wierzę, że się z nim pojednasz i wrócisz do nas.
ELIZA
Wątpię, czy papa pozwoli... jak papa myśli?
DOOLITTLE smutnie, ale wyrozumiale
Sprytnie cię wykierowali, Elizo, te dwa sportowcy. Żebyś miała do czynienia z

jednym z nich, to by to jeszcze jakoś sztymowało*/2. Ale dwa, i to jeden zasłaniający
drugiego — to już jem nie mogłaś poradzić, (do P i c k e r i n g a) To była sztuka z
pomyślunkiem, pułkowniku; ale ja tam nie mam za złe, sam także samo bym zrobił.
Całe życie baby mną rządzili, jedna za drugą poganiała. Więc wam z całego serca
winszuję, żeście się uporali z Elizą. Mnie do tego nic! No, pułkowniku, czas na nas.
Kłaniam się. Zobaczymy się w kościele, Elizo.
Wychodzi.
PICKERING przymilnie
Zostań z nami, Elizo...
Wychodzi.
E l i z a wychodzi na balkon, aby nie być sama z Higginsem. H i g g i n s wstaje i
spieszy za nią, lecz dziewczyna natychmiast wraca do pokoju i zmierza ku drzwiom.
H i g g i n s szybko ją wyprzedza i oparłszy się plecami o drzwi zagradza wyjście.
HIGGINS
Słuchaj, wzięłaś na mnie swój odwet, jak się wyraziłaś wczoraj. Czy masz dosyć, czy
żądasz czegoś więcej?
ELIZA
Pan chce, żebym wróciła dla zajmowania się pańskimi pantoflami, znoszenia
pańskich kaprysów i spełniania obowiązków pokojówki.
HIGGINS
Wcale nie powiedziałem, że chcę, abyś wróciła.
ELIZA
Ach, tak, przepraszam... o czym my w takim razie mówimy?
HIGGINS
O tobie, nie o mnie... Jeśli wrócisz do mnie, wiedz, że nie zmienię ani na jotę swego
postępowania... Nie mogę zmienić swojej natury, a nie myślę zmieniać swego
sposobu bycia. W istocie moje zachowanie się nie jest gorsze niż Pickeringa...
ELIZA
O, przepraszam, pułkownik traktuje kwiaciarkę jak księżniczkę.
HIGGINS
A ja traktuję księżniczkę jak kwiaciarkę.
ELIZA
Właśnie (odwraca się z godnością i siada na otomanie, twarzą do balkonu) dla pana
wszyscy równi.
HIGGINS
A tak! Trafiłaś w sedno.
ELIZA Zupełnie jak mój ojciec.
HIGGINS uśmiechając się, nieco zbity z tropu Nie godząc się na to porównanie w
całej rozciągłości, wyznam ci, że w pewnej mierze jest ono trafne. Bądź co bądź,

ojciec twój nie jest snobem... i potrafi być sobą na każdym stanowisku, na jakie go
kapryśny los powoła, (serio) Pamiętaj, że nie o to chodzi, jak się postępuje, ale o to,
by jednakowo postępować wobec każdego... po prostu zachowywać się, jak
gdybyśmy byli w królestwie niebieskim, gdzie nie ma wagonów trzeciej klasy, gdzie
każda dusza równa się drugiej.
ELIZA
Amen! Pan jest urodzonym kaznodzieją.
HIGGINS poirytowany
Nie o to chodzi, czym cię traktował brutalnie, tylko o to, czy traktowałem kogo
inaczej...
ELIZA z nagłą szczerością
Mnie nic a nic nie wzrusza pańskie traktowanie; mnie wcale nie dotykają pańskie
przekleństwa, wybuchy i uniesienia... pogodziłabym się nawet z podbitym okiem,
zdarzało mi się to nieraz... Ale (wstaje i patrzy mu w oczy) nie pozwolę, aby się pan
po mnie przejeżdżał.
HIGGINS
W takim razie musisz mi zejść z drogi, bo ja się nie zatrzymam... z twojego powodu...
Mówisz o mnie, jakbym był omnibusem.
ELIZA
Bo pan jest istotnie jak omnibus... porywa, wiezie, wyrzuca, a kogo, dokąd, po co, to
mu obojętne... Ale mogę się obejść bez pana, proszę nie myśleć, że nie.
HIGGINS
Oczywiście, że możesz, mówiłem ci, że potrafisz.
ELIZA, zraniona, odsuwając się od niego na drugi koniec otomany, odwraca się
twarzą do kominka
Pamiętam! Co za brutalność! Chciał się pan mnie pozbyć!
HIGGINS
Kłamczuch!
ELIZA
Dziękuję!
Siada z godnością.
HIGGINS
W swoim nieskończenie ciasnym egoizmie nie pomyślałaś, czy ja się mogę obejść
bez ciebie.
ELIZA poważnie
Niech pan nie próbuje mnie zagadać. Będzie pan musiał obejść się beze mnie.
HIGGINS arogancko
Masz słuszność, nie potrzebuję nikogo. Sam sobie wystarczam, wystarczy mi ta iskra
boża, która tli we mnie. Ale, (z nagłą pokorą) będzie mi ciebie brakować, Elizo.

(siada przy niej na otomanie) Nauczyłem się czegoś z twoich idiotycznych uwag.
Wyznaję to z całą pokorą i wdzięcznością. Przy tym przywykłem do twego głosu i
widoku, przyznaje, że je polubiłem...
ELIZA
Jedno i drugie ma pan u siebie, głos na płycie gramofonowej, postać moją w albumie
z... widokami... więc gdy pan się poczuje samotny, może pan otworzyć album i
nakręcać maszynkę do woli, ona na szczęście nie czuje.
HIGGINS
Ale duszy twej nie nakręcę. Zostaw mi duszę i zabierz sobie głos i twarz, one nie są
tobą.
ELIZA
Pan ma w sobie czasem coś szatańskiego, pan z łatwością pastwi się nad sercem, jak
pospolity opryszek nad ciałem ofiary... Pani Pearce słusznie mnie ostrzegała, to także
ofiara. Ilekroć chciała pana opuścić, pan zawsze umiał ją w ostatniej chwili usidlić...
mimo że panu nic na niej nie zależy, nic a nic, tak samo jak na mnie...
HIGGINS
Zależy mi na życiu, na ludzkości, a ty jesteś częścią tej ludzkości, która znalazła się
na mojej drodze i weszła w mój dom. Czegóż więcej możesz ty lub ktokolwiek inny
żądać?
ELIZA
Nie zależy mi na nikim, komu na mnie nie zależy!
HIGGINS
Kupieckie zasady, Elizo... coś jak (naśladując jej dawną wymowę) fiołki, paniusiu,
fiołki...
ELIZA
Proszę ze mnie nie szydzić... to niskie, niegodne.
HIGGINS
Nie szydziłem nigdy w życiu, szyderstwo szpeci ludzką twarz i kazi duszę ludzką...
Ja tylko daję wyraz mojej głębokiej pogardzie dla wyrachowania. Nigdy nie
kupczyłem uczuciami i nie mam zamiaru zmieniać tej zasady. Nazywasz mnie
brutalnym, bo nie mogłaś sobie kupić prawa do mnie za podawanie mi pantofli lub
wyszukiwanie moich okularów. Byłaś głupia! Odstręczający jest dla mnie widok
kobiety podającej mężczyźnie pantofle. Czy ja ci kiedy podałem pantofle? Z chwilą
gdyś mi nimi rzuciła w twarz, zyskałaś w moich oczach ogromnie... Ja gardzę
niewolniczą uległością, a tyś się zachowywała jak niewolnica... Kto ma względy dla
niewolnika? Jeśli wrócisz, wracaj dla braterstwa i przyjaźni, bo nic innego nie
dostaniesz. Zawdzięczasz mi stokroć więcej niż ja tobie i jeśli w dalszym ciągu
odważysz się używać swoich sztuczek, w rodzaju podawania mi pantofli, aby
poniżyć moją kreację — księżniczkę Elizę — to ci zatrzasnę drzwi przed głupim

nosem.
ELIZA
Dlaczego pan zadawał sobie tyle trudu, jeśli panu na mnie nie zależało?
HIGGINS z przekonaniem
Bo to było zadanie, którego się podjąłem.
ELIZA
Ale nie pomyślał pan, jakie kłopoty mogą z tego wyniknąć dla mnie, jakie troski.
HIGGINS
Czy świat mógłby powstać, gdyby jego twórca myślał, ilu i jakich trosk sprawcą się
stanie? Tworzyć życie to znaczy tworzyć walkę i trud, i niepokój. Jedna jest droga do
uniknięcia tych następstw: zabić życie w zarodku! Tchórze zawsze czynić będą
wrzask i domagać się śmierci tych, co rzucają posiew nowego życia...
ELIZA
Ja nie jestem kaznodzieją, nie widzę rzeczy w ten sposób, ja widzę to jedno, że pan
mnie nie widzi.
HIGGINS zrywając się i chodząc szybko w podnieceniu
Elizo! Jesteś głupią gęsią! Rozsypuję przed tobą perły i klejnoty mojego wielkiego
umysłu... Raz na zawsze ci powtarzam: zrozum, że idę własną drogą, oddany
wyłącznie mej pracy, że mnie nic nie obchodzi, co się ze mną lub z tobą stanie! Ja nie
mam osłabionego sumienia jak twój ojciec i macocha... masz wolny wybór: chcesz,
wracaj — nie chcesz, idź do diabła!
ELIZA
Ale po co mam wracać?
HIGGINS wspiera się kolanami na otomanie i pochyla ku niej
Dla własnej przyjemności. Przecież dlatego ja się podjąłem ciebie uczyć.
ELIZA z odwróconą twarzą
Tak... A jutro może mnie pan wyrzucić, jeśli pana nie zadowolę w czymkolwiek...
HIGGINS
Tak, a jutro możesz odejść z własnej woli, jeśli ja ciebie nie zadowolę w
czymkolwiek...
ELIZA
Tak, i żyć z macochą?
HIGGINS
Albo sprzedawać kwiaty...
ELIZA
Och! Gdybym mogła, gdybym tylko mogła wrócić do moich kwiatów... nie
zależałabym wtedy ani od pana, ani od ojca, ani od nikogo! Dlaczego mi pan zabrał
moją niezależność?! Dlaczego ja się jej wyzbyłam?! I za co? Za co? Za ten łach
błyszczący sprzedałam wolność!

HIGGINS
Wcale nie. Jeśli chcesz, mogę cię adoptować jako córkę... i zabezpieczyć cię
materialnie, lub może wolisz wyjść za Pickeringa?
ELIZA obrzucając go rozpłomienionym spojrzeniem
Za pana bym nie wyszła, choćby pan na kolanach prosił... a przecież pan, jako
młodszy, więcej mi odpowiada wiekiem niż jego...
HIGGINS delikatnie
„Niż on", nie „niż jego"...
ELIZA wstaje, poirytowana
Będę mówiła, jak mi się podoba... pan już nie jest moim nauczycielem...
HIGGINS cedząc słowa powoli, jakby w zamyśleniu
Chociaż wątpię, by Pickering... zgodził się na to... on jest starym kawalerem... z
przekonania, tak jak ja...
ELIZA
Mnie nie tego potrzeba; gdyby mi chodziło o małżeństwo, byłaby to tylko kwestia
wyboru, pan wie o tym dobrze... Fred po trzy listy dziennie mi przysyła... tomy całe.
HIGGINS niemile zaskoczony
Co? A to bezczelny smarkacz...
Opanowuje się szybko i przysiada nie zsuwając nóg z otomany.
ELIZA
Ma pełne prawo do tego... cóż on winien, biedny chłopak... i kocha mnie naprawdę.
HIGGINS schodzi z otomany
Nie powinnaś go łudzić nadzieją...
ELIZA
Każda dziewczyna ma prawo być kochana.
HIGGINS
Co? Przez takich bęcwałów?
ELIZA
Fred nie jest bęcwałem. A to, że jest słaby, biedny i chce mnie, to jeszcze nie znaczy,
że nie uczyniłby mnie szczęśliwszą niż ci, którzy są nade mną i wrzeszczą na mnie, i
nie chcą mnie.
HIGGINS
Ale czy on potrafi coś z ciebie zrobić — w tym sęk.
ELIZA
Być może ja mogłabym coś z niego zrobić. Ale nigdy nie myślałam o tym, co każde z
nas mogłoby zrobić z drugiego. A pan nie myśli o niczym innym. Ja chcę być
normalna.
HIGGINS
Krótko mówiąc, chcesz, żebym był tak samo zadurzony w tobie jak Fred — tak?

ELIZA
Nie! Nie takiego uczucia chcę od pana. I niech pan nie będzie taki pewny siebie lub
mnie. Mogłam pójść złą drogą, gdybym była chciała. Widziałam więcej, jeśli chodzi
o pewne sprawy, niż pan pomimo całej swojej uczoności. To nie jest wielka sztuka
dla dziewczyny takiej jak ja zaciągnąć mężczyznę do łóżka, a w chwilę po tym
nienawidzilibyśmy się śmiertelnie.
HIGGINS
Oczywiście. Więc o co się, do stu piorunów, sprzeczamy?
ELIZA bardzo zmieszana
Chciałabym odrobiny uprzejmości. Wiem, że jestem pospolita, niewykształcona
dziewczyna, a pan wykształcony człowiek, ale nie jestem błotem pod pańskimi
nogami. To, cóżem zrobiła... (poprawiając się) to nie było dla sukienek i taksówek:
zrobiłam to, ponieważ dobrze nam było razem i ja polubiłam — polubiłam pana, nie
tak, abym chciała, żeby się pan do mnie zalecał, i nie zapominając o różnicy, która
nas dzieli, ale bardziej po przyjacielsku.
HIGGINS
No, widzisz. Tak właśnie i ja czuję, i Pickering. Elizo, jesteś głupia!
ELIZA
To nie jest właściwa odpowiedź!
Pada na krzesło przed biurkiem, we łzach.
HIGGINS
To wszystko, co usłyszysz, dopóki nie przestaniesz być zwykłą idiotką. Jeżeli chcesz
być damą, nie możesz się czuć zaniedbaną, ile razy mężczyźni, których znasz, nie
spędzają połowy swego czasu jęcząc u twoich stóp, a drugiej połowy waląc cię, ile
wlezie. Jeśli życie, jakie ja prowadzę, jest za twarde i za męczące dla ciebie — wracaj
do rynsztoka. Urób się, aż staniesz się bardziej zwierzęciem niż człowiekiem, a
potem kochaj się, kłóć się i upijaj, dopóki cię sen nie zmorzy. Och, to jest wspaniałe
życie, takie życie w rynsztoku! Jest prawdziwe, ciepłe, gwałtowne. Można je poczuć
przez najgrubszą skórę, można poznać jego smak i zapach bez żadnego
przygotowania lub pracy. To nie to co nauka, literatura, muzyka klasyczna, filozofia
albo sztuka. Uważasz mnie za zimnego, pozbawionego serca egoistę, czyż nie?
Doskonale. Wynoś się do tych, którzy ci się podobają. Wyjdź za mąż za jakiegoś
sentymentalnego prosiaka z worami pieniędzy i parą grubych warg do całowania, i
parą grubych buciorów do kopania. Jeżeli nie potrafisz ocenić tego, co masz —
postaraj się lepiej o to, co potrafisz ocenić.
ELIZA zrozpaczona
Och... pan jest okrutnym tyranem! Ja nie wiem, jak z panem mówić, pan każde moje
słowo obraca przeciw mnie, ja nigdy nie mam racji w oczach pana! Ale pan sam nie
wierzy w to, co mówi; pan doskonale wie, że cała ta gadanina to sieć, którą pan

oplątuje swą ofiarę... och!!! Pan wie, że nie mogę wrócić do... rynsztoka, jak się pan
wyraził, i że poza panem i pułkownikiem nie mam prawdziwych przyjaciół... Pan
dobrze wie, że nie mogłabym żyć z gruboskórnym mężczyzną po poznaniu was, i to
jest okrutna i niegodziwa obelga posądzać mnie, że mogłabym... Pan myśli, że muszę
wrócić pod pański dach, bo oprócz ojca nie mam dokąd iść, ale niech pan nie
przeciąga struny, niech pan nie myśli, że leżę u nóg pańskich, zdana na łaskę i
niełaskę... Wyjdę za Freda! Tak, wyjdę za niego, jak tylko będę w stanie go
utrzymywać...
HIGGINS rażony piorunem
Za Freda!!! Tego nieopierzonego idiotę!! Tego bałwana, który by nie dostał nawet
posady chłopca na posyłki, choćby i miał odwagę, aby się o nią starać! Kobieto, czy
ty nie rozumiesz, że uczyniłem cię godną króla?
ELIZA
Fred mnie kocha i to go czyni królem dla mnie. Nie chcę, aby pracował, nie
wychowano go na to — tak jak mnie. Zostanę nauczycielką.
HIGGINS
Ale czego będziesz uczyć? Na miły Bóg, czego?
ELIZA
Tego, czego pan mnie nauczył... fonetyki!
HIGGINS
Ha, ha, ha! Ha, ha, ha!
ELIZA
Tak, zgłoszę się na asystentkę do tego brodatego Węgra.
HIGGINS wpadając w istny szał
Co takiego? Do tego oszusta, szarlatana, bezczelnego nieuka? Zdradzić mu moje
metody? Moje odkrycia?! Zrób choć jeden krok w tym kierunku, a skręcę ci tę białą
szyjkę!... (chwyta ją) Słyszysz?
ELIZA pogardliwie, bez oporu
Niech pan skręci! Proszę! Wiedziałam, że mnie pan kiedyś zbije. H i g g i n s puszcza
ją, wściekły, że się zapomniał. Cofa się gwałtownie i siada na kanapie
ELIZA
A co, trafiła kosa na kamień! Teraz wiem, jak z panem postępować! Jakaż ja byłam
głupia... pan mi nie może wydrzeć tej wiedzy, którą zdobyłam przy pańskiej
pomocy... A pan profesor wie, że mój słuch bystrzejszy i wrażliwszy! A panu
profesorowi wiadomo, że ja umiem być wobec ludzi ujmująco grzeczna, czego pan
nie potrafi. Aha! Teraz koniec z nami, Henryku Higgins! Od tej chwili nie dbam ani o
pańskie kazania, ani o tę szatańską tyranię. Poślę ogłoszenia do dzienników, że ta
pańska rzekoma księżniczka jeszcze pół roku temu była zwykłą uliczną kwiaciarką...
i że podejmuję się zrobić księżniczkę z każdej dziewczyny w przeciągu pół roku za

tysiąc funtów! Och, kiedy pomyślę, że dałam sobą pomiatać, dałam się lżyć i deptać,
kiedy wystarczyło ruszyć palcem, aby być równą panu, chętnie bym się
wypoliczkowała za tę słabość i rozpacz, która mną targała!
HIGGINS patrząc na nią z ciekawością A widzisz, błaźnico! Nie lepsze to niż się
mazać, szukać pantofli i zbierać porozrzucane drobiazgi? (wstaje) Mówiłem, że
zrobię z ciebie człowieka, i udało mi się! Taka mi się podobasz.
ELIZA
Właśnie, skoro pan dostrzegł, że się panu z rąk wymykam, że pan nade mną traci
władzę, że sobie bez pana poradzę, to mi się pan. przypochlebia teraz...
HIGGINS
Naturalnie, mała idiotko! Pięć minut temu ciążyłaś mi jak kamień młyński uwiązany
u szyi... I nagle wzbiłaś się w górę, urosłaś jak wieża forteczna! Jesteś w stosunku do
mnie jak bliźniaczy statek wojenny walczący przy moim boku! Żyło przy Wimpile
Street dwóch mężczyzn i jedna głupia dziewczyna... Odtąd będziemy żyli jak trójka
równych starych kawalerów! Pani Higgins wchodzi gotowa do wyjazdu. E l i z a
momentalnie odzyskuje spokój i dystynkcję.
PANI HIGGINS
Powóz zajechał, Elizo, czyś gotowa?
ELIZA
Już dobrą chwilę, proszę pani... profesor z nami?
PANI HIGGINS
Za nic na świecie! Nawet w kościele nie może się powstrzymać od złośliwych uwag
o wymowie i akcencie księdza.
ELIZA
W takim razie nie zobaczymy się tak prędko, profesorze... Do widzenia...
Idzie do drzwi.
PANI HIGGINS podchodząc do H i g g i n s a
Do widzenia, synku.
HIGGINS
Do widzenia, mateczko, (właśnie chce matkę pocałować, gdy sobie coś przypomina)
Ale, ale, Elizo, nie zapomnij zamówić szynki i sera szwajcarskiego... Kup mi także
parę rękawiczek jelonkowych, ósmy numer, i krawatkę do tego nowego ubrania,
kolor możesz sama dobrać.
Jego wesoły, beztroski, energiczny głos wskazuje na to, że jest niepoprawny.
ELIZA pogardliwie
Ósmy numer za mały dla pana, jeśli pan chce rękawiczki z wełnianą podszewką. W
szufladzie pańskiej umywalki znajdzie pan trzy nowe krawatki, o których pan
zapomniał. Pułkownik Pickering woli holenderski od szwajcarskiego, a pan nie
zauważa nawet, że to dwa różne gatunki. Nie mogę sobie wyobrazić, jak pan sobie da

radę beze mnie.
Wychodzi z godnością.
PANI HIGGINS
Zdaje mi się, że popsułeś tę dziewczynę, Henryku. Byłabym o was niespokojna,
gdyby Eliza była mniej przywiązana do pułkownika Pickeringa.
HIGGINS
Pickering, nonsens! Ona wyjdzie za Freda! Ha-ha-ha! Za Freda! Za Freda! Ha-ha-ha-
ha-ha!!!
Śmieje się coraz głośniej.

Nie ma potrzeby pokazania dalszego ciągu tej historii na scenie. I nie byłoby
potrzeby ciągnąć dalej tej opowieści, gdyby wyobraźnia nasza nie była przytępiona
lenistwem, mając do dyspozycji gotowy asortyment „happy Endów*/3, które
romantyka wyciąga ze swej szmaciarni, aby spaskudzić nimi każdą historię. Otóż
historia Elizy Doolittle, chociaż nazwałem ją Przygodą romantyczną, ponieważ
przeistoczenie Elizy wydaje się wysoce nieprawdopodobne, jest mimo wszystko
historią dość pospolitą. Takie przeistoczenia zaszły w życiu setek energicznych i
ambitnych młodych kobiet, od czasu kiedy Nell Gwynne*/4 stała się dla nich
wzorem, grając role królowych i czarując królów w teatrze, w którym rozpoczęła
karierę jako sprzedawczyni pomarańcz. Jednakże ludzie różnego pokroju wyciągnęli
wniosek — nie mając do tego innych danych oprócz faktu, że Nell Gwynne była
bohaterką romantycznej przygody — iż musiała ona nieuchronnie poślubić bohatera
tej historii. Takie postawienie sprawy jest nie do przyjęcia. Nie tylko dlatego, że
wychodząc z tych bezmyślnych założeń musi się z konieczności zepsuć jej mały
dramacik, ale także dlatego, że prawdziwy przebieg wypadków jest oczywisty dla
każdego, kto rozumie naturę ludzką w ogóle, a instynkt kobiecy w szczególności.
Oświadczając Higginsowi, że nie wyszłaby za niego, gdyby się jej oświadczył, Eliza
wcale go nie kokietowała. Po prostu oznajmiła dobrze przemyślaną decyzję. Kiedy
niezamężna kobieta interesuje się nieżonatym mężczyzną, który góruje nad nią, jest
jej nauczycielem i zaczyna zajmować poważne miejsce w jej życiu, to ta kobieta,
jeżeli tylko ma dość charakteru, dobrze się zastanowi, czy ma dążyć do poślubienia
go, tym bardziej jeśli ten mężczyzna jest tak mało zainteresowany małżeństwem, że
każda zdecydowana i oddana mu kobieta, która się dość energicznie do tego zabierze,
może go złapać. Decyzja jej w dużej mierze zależeć będzie od tego, czy naprawdę ma
wolny wybór, a ten z kolei od jej wieku i dochodów. Jeżeli jest u kresu młodości i nie
ma zabezpieczonego bytu, wyjdzie za niego, bo musi wyjść za każdego, kto będzie
łożył na jej utrzymanie.
Ale ładna dziewczyna w wieku Elizy nie odczuwa tego musu. Czuje, że może
wybierać. Wobec tego kieruje się instynktem. Instynkt Elizy mówi jej, aby nie

wychodziła za Higginsa. Nie mówi jej jednak, aby się go wyrzekła. Instynkt Elizy
ostrzega ją, że Higgins pozostanie dla niej na całe życie jednym z najbardziej
obchodzących ją mężczyzn. Instynkt ten byłby boleśnie zachwiany w swej pewności,
gdyby istniała możliwość, że inna kobieta zajmie jej miejsce przy nim. Ale ponieważ
czuje, że to jej nie grozi, nie ma więc żadnych wątpliwości, jak postąpić, i nie
wyszłaby za Higginsa, nawet gdyby nie było między nimi tej różnicy dwudziestu lat,
która każdej młodej osobie wydaje się tak wielka.
Ale ponieważ decyzja Elizy nie przemawia do naszych instynktów, spróbujmy
doszukać się w niej jakiejś racji. Usprawiedliwiając swoją obojętność wobec
młodych kobiet tym, że mają niepokonaną rywalkę w jego matce, Higgins dał nam
klucz do zrozumienia swego zatwardziałego starokawalerstwa. Wypadek jego o tyle
tylko jest niezwykły, o ile niezwykłe są matki będące jednocześnie wyjątkowymi
kobietami. Matka wrażliwego chłopca, która jest dość zamożna, inteligentna, pełna
wdzięku i godności osobistej, posiadająca subtelne wyczucie tego, co jest najlepsze w
sztuce jej czasu, i umiejąca dzięki temu uczynić swój dom pięknym — stwarza dla
syna wzór, z którym tylko niewiele kobiet może rywalizować. Pomaga mu ona
odróżnić uczucia przyjaźni i miłości, poczucie piękna i idealizm od jego odruchów
czysto seksualnych. Czyni go to chodzącą zagadką dla wielkiej ilości gruboskórnych
ludzi, wychowanych przez pospolitych lub niemiłych rodziców w domach bez
smaku, dla których literatura, malarstwo, rzeźba, muzyka i czułe stosunki osobiste
istnieją tylko na podłożu seksualnym, jeżeli w ogóle dla nich istnieją. Tacy ludzie
rozumieją tylko namiętność seksualną, a to, że Higgins może mieć namiętność dla
fonetyki i idealizować matkę zamiast Elizy, wydaje się im absurdalne i nienaturalne.
A przecież rozglądając się dokoła widzimy, że prawie nikt nie jest aż tak brzydki albo
nieprzyjemny, aby nie mógł znaleźć sobie męża czy żony, jeżeli chce małżeństwa,
podczas gdy wiele starych panien i starych kawalerów znacznie przewyższa
przeciętność zaletami i kulturą. Trudno w takim razie oprzeć się uczuciu, że
umiejętność odróżnienia odruchów, z którymi się je miesza — umiejętność, do której
geniusze dochodzą drogą czystej analizy intelektualnej — może być czasem
wynikiem wrażliwości na urok rodziców.
Chociaż więc Eliza nie umiała sobie w podobny sposób wytłumaczyć, dlaczego
Higgins był tak niezwykle uodporniony na czar; który od pierwszego wejrzenia rzucił
Freda do jej nóg, to jednak czuła instynktownie, że nigdy nie zdołałaby całkowicie
opanować Higginsa albo stanąć między nim a jego matką (co jest pierwszym
dążeniem każdej mężatki). Mówiąc krótko i węzłowato, wiedziała, że dla jakiejś
tajemniczej przyczyny Higgins nie nadawał się na męża, zgodnie z jej koncepcją
męża, dla którego ona byłaby przedmiotem najczulszego i najgorętszego
zainteresowania. Nawet gdyby nie było matki-rywalki, to jeszcze ciągle nie
wystarczyłoby jej drugie miejsce w sercu męża, w którym filozofia miałaby pierwsze.

Gdyby nawet pani Higgins umarła, pozostałby jeszcze ciągle Milton i Powszechny
alfabet. Uwaga Landora*/5, że ci, którzy posiadają największą zdolność kochania,
patrzą na miłość jako na sprawę drugorzędną, nie podniosłaby Landora w oczach
Elizy. Dodajcie do tego niechęć Elizy do dominującej wyższości Higginsa i jej
nieufność do jego sprytnego przymilania się, które puszczał w ruch, aby ją rozbroić i
uniknąć jej wściekłości, ilekroć posunął się za daleko w swoim impulsywnym
despotyzmie, a zobaczycie, że instynkt Elizy miał dostateczne powody, aby ją ostrzec
przed małżeństwem z jej Pigmalionem.
A teraz pytanie: za kogo w takim razie wyszła Eliza? Bo jeżeli Higgins był starym
kawalerem z przeznaczenia, to ona z pewnością nie była przeznaczona na starą
pannę. Tym, którzy jeszcze się nie domyślili ze wskazówek samej Elizy, opowiemy
pokrótce, co się stało.
Nieomal natychmiast po rzuceniu w twarz Higginsowi, że za niego nie wyjdzie, Eliza
wspomina, że młody Fryderyk Eynsford Hill zasypuje ją codziennie miłosnymi
listami. Fred jest młody, prawie o dwadzieścia lat młodszy od Higginsa. Jest
dżentelmenem (albo wytwornym facetem, jakby go nazwała Eliza) i wyraża się jak
dżentelmen. Jest wytwornie ubrany, pułkownik traktuje go jak równego, kocha ją
szczerze, nie góruje nad nią i nie wygląda na to, aby kiedykolwiek nią rządził,
pomimo przewagi swojej pozycji towarzyskiej. Eliza nie odczuwa żadnego
entuzjazmu dla niedorzecznej tradycji romantycznej, według której wszystkie kobiety
muszą być kierowane, a nawet tyranizowane i bite. „Idąc do kobiet zabierz bicz ze
sobą", mówi Nietzsche*/6. Rozumni despoci nigdy nie stosowali tej przestrogi
wyłącznie do kobiet. Zabierali bicz idąc również do mężczyzn i w znacznie
większym stopniu byli niewolniczo idealizowani przez mężczyzn, wobec których
użyli bicza, niż przez kobiety. Istnieją niewątpliwie kobiety o niewolniczym
usposobieniu, tak jak i mężczyźni. I podobnie jak mężczyźni, kobiety podziwiają
silniejszych od siebie. Ale podziwiać silnego i żyć pod jego mocną ręką to dwie
różne sprawy. Być może, że słabi nie cieszą się specjalną admiracją i nie są wielbieni
jako bohaterowie. Ale nie ma mowy o tym, aby się ich nie lubiło albo unikało, i nie
wydaje się też, aby kiedykolwiek mieli najmniejsze trudności przy poślubieniu
znacznie wyżej od siebie stojących jednostek. Słabi mogą zawieść w przypadkach
wymagających natychmiastowej decyzji, ale życie nie składa się z takich
przypadków. Jest ono przeważnie szeregiem sytuacji nie wymagających specjalnej
siły, z którymi właśnie jednostki słabe radzą sobie doskonale, jeśli mają do pomocy
silniejszego partnera. Wszędzie znajdziemy potwierdzenie tej prawdy, że silne
jednostki obojga płci nie tylko nie poślubiają silniejszych od siebie, ale nawet nie
poszukują ich jako przyjaciół... Mężczyzna czy kobieta, czujący się silnymi za dwoje,
poszukują w partnerze każdej innej zalety oprócz siły.
I na odwrót. Słabi ludzie pragną małżeństwa z silnymi, którzy ich zbytnio nie

przerażają. Wiedzie to ich często do popełnienia pomyłki, którą metaforycznie
określamy jako: „połknięcie kąska, którego strawić nie mogą". Chcą zbyt dużo za
zbyt małą cenę, a w przypadkach kiedy układ jest zbyt nierozsądny i nie do
wytrzymania, związek staje się niemożliwy. Kończy się na tym, że słabsza strona
albo dostaje odprawę, albo jest uważana za krzyż pański, co jest znacznie gorsze.
Ludzie, którzy są nie tylko słabi, ale również głupi i tępi, często znajdują się w
podobnych opałach.
Wobec takiego stanu spraw ludzkich, co zrobi Eliza niemal na pewno, mając do
wyboru między Fredem i Higginsem? Czy wybierze życie składające się z podawania
Higginsowi pantofli, czy życie, w którym Fred będzie jej podawał pantofle? Nie ma
wątpliwości co do odpowiedzi na to pytanie. Jeżeli Fred nie jest dla niej fizycznie
odpychający, a Higgins fizycznie pociągający w stopniu zagłuszającym wszystkie
inne jej instynkty — Eliza poślubi Freda, jeżeli w ogóle poślubi któregoś z nich. I tak
właśnie postąpiła.
Wynikły komplikacje, ale natury ekonomicznej, nie romantycznej. Fred nie miał ani
pieniędzy, ani zajęcia. Dożywocie matki, szczątki dawnej świetności rodzinnego
majątku, umożliwiło jej borykanie się z losem z zachowaniem jakich takich pozorów
swej klasy, ale nie starczyło na lepsze wykształcenie dzieci, nie mówiąc już o daniu
chłopcu jakiegoś fachu do ręki. Posada urzędnika za trzydzieści szylingów
tygodniowo była nie tylko poniżej godności Freda, ale też wyjątkowo odpychająca
dla niego. Jego widoki opierały się na nadziei, że jeżeli zachowa pozory, ktoś na
pewno coś dla niego zrobi. To coś ukazywało się jego wyobraźni w postaci bliżej nie
określonego stanowiska prywatnego sekretarza lub jakiejś synekury. Matce jego
musiało się to coś widzieć jako małżeństwo z zamożną panną, która by nie mogła się
oprzeć urokowi jej chłopca. Można sobie wyobrazić, co musiała czuć, kiedy ożenił
się z kwiaciarką uliczną, która wyszła ze swej klasy w wyjątkowych okolicznościach!
Prawdą jest, że Eliza nie była całkiem do pogardzenia jako partia. Ojciec jej, niegdyś
śmieciarz, obecnie dzięki talentom towarzyskim, które przerastały wszelkie przesądy
i braki, stał się niezwykle popularny w najwykwintniejszych salonach. Odrzucony
przez mieszczaństwo, do którego czuł żywiołowy wstręt, dostał się od razu do
najwyższych kół dzięki swemu dowcipowi, śmieciarstwu (które obnosił jak sztandar)
i iście nietzscheańskiej niewrażliwości na dobro czy zło. Podczas intymnych
obiadków książęcych siedział po prawej ręce księżnej; w rezydencjach wiejskich
pozwalał sobie palić w spiżarni i był przedmiotem wielkich zabiegów lokaja, ilekroć
przypadkowo nie siedział w jadalni jako doradca ministrów. Ale było mu nieomal tak
samo trudno związać koniec z końcem z trzech tysięcy rocznego dochodu, jak pani
Eynsford Hill z dochodu tak śmiesznie małego, że nawet nie mam sumienia go
wymienić. Wzbraniał się absolutnie przyjść z jakąkolwiek pomocą Elizie, aby nie
dorzucać ostatniego źdźbła do swego brzemienia.

Tak więc Fred i Eliza, obecnie państwo Eynsford Hill, zmuszeni byliby spędzić
miodowy miesiąc bez grosza przy duszy, gdyby nie prezent ślubny pułkownika dla
Elizy w postaci czeku na 500 funtów. Wystarczył na długo, gdyż Fred, który nigdy
nie miał pieniędzy, nie umiał ich wydawać, a Eliza, wyszkolona towarzysko przez
parę starych kawalerów, nosiła suknie tak długo, jak długo były całe i dobrze
wyglądały, nie troszcząc się o to, że już od szeregu miesięcy wyszły z mody. Ale 500
funtów nie wystarczy dwojgu młodym ludziom na zawsze i oboje dobrze o tym
wiedzieli, a Eliza w dodatku czuła, że w końcu będą musieli sami na siebie pracować.
Ona sama mogła oczywiście zamieszkać przy Wimpole-Street, bo dom Higginsa stał
się jej domem, ale rozumiała doskonale, że nie mogła tam zainstalować Freda i że
gdyby to zrobiła, wpłynęłoby to ujemnie na jego charakter.
Nie znaczy to, że para starych kawalerów z Wimpole Street miałaby coś przeciwko
takiemu rozwiązaniu. Kiedy Eliza radziła się ich w tej sprawie, Higgins wręcz
odmówił dyskusji na temat jej problemu mieszkaniowego, wobec istnienia tak
prostego wyjścia. Pragnienie Elizy, aby Fred mieszkał z nią razem, wydawało się
Higginsowi sprawą nie większej wagi niż pragnienie posiadania jakiegoś nowego
mebla. Argumenty dotyczące charakteru Freda i jego moralnego obowiązku
zapracowania na własne utrzymanie nie zrobiły na Higginsie najmniejszego
wrażenia. Fred, jego zdaniem, w ogóle nie miał charakteru, a gdyby się zabrał do
pożytecznej pracy, to jakaś kompetentna osoba miałaby tylko kłopot z naprawianiem
tego, co on narobił. Wynikałaby z tego czysta strata dla społeczeństwa i
unieszczęśliwiłoby to Freda, który najwidoczniej musiał być stworzony przez naturę
do tak lekkiej pracy jak bawienie Elizy, co zdaniem Higginsa było zadęciem znacznie
pożyteczniejszym i zaszczytniejszym niż praca biurowa. Kiedy znowu Eliza
napomknęła o projekcie uczenia fonetyki, Higgins nie złagodził ani na jotę swej
gwałtownej reakcji. Powiedział, że nawet za dziesięć lat nie nabyłaby kwalifikacji, by
wtrącać się do jego umiłowanego przedmiotu. Widząc, że i pułkownik jest tego
samego zdania, Eliza uważała, że nie może występować przeciw nim w tej ważkiej
sprawie i że bez zgody Higginsa nie ma prawa eksploatowania wiedzy, którą on jej
dał. Dla Elizy bowiem wiedza Higginsa była tak samo jego prywatną własnością jak,
powiedzmy, zegarek. Eliza nie była komunistką. Poza tym była przesadnie oddana
obu starym kawalerom, i to znacznie szczerzej i głębiej po zamążpójściu niż
przedtem.
Problem został ostatecznie rozwiązany przez pułkownika, który poświęcił mu wiele
myśli. Pewnego dnia zapytał Elizę raczej nieśmiało, czy całkowicie porzuciła myśl o
kwiaciarni. Odpowiedziała, że co prawda myślała o tym, ale porzuciła tę myśl,
ponieważ owego pamiętnego dnia u pani Higgins pułkownik wyraził się, że ta nie jest
odpowiednie dla niej zajęcie. Pułkownik wyznał, że kiedy to mówił, był jeszcze pod
wpływem olśniewającego wrażenia, jakie Eliza zrobiła poprzedniego dnia na

przyjęciu w ambasadzie. Tego samego wieczora powiedzieli o tym projekcie
Higginsowi. Jedyna uwaga, wycedzona przez niego, omal nie doprowadziła do
poważnej sprzeczki z Elizą, gdyż zawierała komentarz, że Fred byłby idealnym
chłopcem na posyłki.
Z kolei wybadano Freda na ten temat. Odparł, że sam już myślał o sklepie, chociaż
wobec braku gotówki wyobrażał sobie ten sklep jako coś w rodzaju kiosku, w którym
Eliza sprzedawałaby tytoń przy jednej ladzie, a on gazety przy drugiej. Przyznał
jednak, że byłoby niesłychanie miło jeździć co dzień rano z Elizą do hal targowych
na Covent Garden i kupować kwiaty na miejscu ich pierwszego spotkania, za co żona
obsypała go pocałunkami. Dodał, ze bał się wystąpić z tego rodzaju propozycją,
ponieważ Klara zrobiłaby straszną awanturę z powodu posunięcia, które musiałoby
zepsuć jej widoki matrymonialne, a trudno byłoby spodziewać się aprobaty matki po
tylu latach kurczowego trzymania się przez nią tego szczebla drabiny społecznej,
na .którym handel detaliczny jest niedopuszczalny.
Trudność ta została usunięta przez wydarzenie, którego matka Freda w żadnym razie
nie oczekiwała. Starając się przeniknąć do najwyższych, dostępnych dla niej, kół
artystycznych, Klara zrobiła odkrycie, że jej konwersacyjne kwalifikacje powinny
obejmować gruntowną znajomość powieści H. G. Wellsa*/7. Zabrała się więc do ich
pożyczania i czytania z taką energią, że w ciągu dwóch miesięcy połknęła je
wszystkie. Rezultatem było nawrócenie, dość powszechnego dziś typu. Nowoczesne
dzieje apostolskie wypełniłyby z pięćdziesiąt Biblii, gdyby ktoś zdołał je napisać.
Biedna Klara, która Higginsowi i jego matce wydała się niemiłą i śmieszną, a własnej
matce — z niezrozumiałych zresztą powodów — towarzysko przegraną, była o sobie
innego zdania. Bo choć pokpiwano z niej i małpowano ją trochę — jak to robiono z
każdym innym w West Kensington*/8 — to jednak uważano ją za osobę rozsądną i
normalną, powiedzmy, za przeciętny typ człowieka. W najgorszym wypadku
mówiono, że się rozpycha; ale ani tym, co mówili, ani jej samej nie przyszłoby na
myśl, że rozpycha powietrze, i to w niewłaściwym kierunku. Szczęśliwa jednak nie
była. Narastała w niej rozpacz. Jedyny jej majątek, a mianowicie matka wyglądająca
na damę z powozem — podług określenia sklepikarza z Epsom — nie miał
widocznie wartości wymiennej. Dlatego też nie otrzymała wykształcenia, bo stać ją
było jedynie na kształcenie się razem z córką sklepikarza z Earl's Court. Zaczęła się
więc garnąć do klasy, do której należała jej matka, ale nie została przyjęta, ponieważ
była znacznie uboższa od sklepikarza: nie tylko nie mogła sobie pozwolić na
pokojówkę, lecz nie stać jej nawet było na gosposię i zmuszona była poprzestać na
źle płatnej służącej do wszystkiego. W tych warunkach nic nie mogło nadać jej
wyglądu autentycznego produktu klasy posiadającej. A jednak tradycja rodowej
rezydencji była powodem, że Klara uważała małżeństwo z kimś dla niej dostępnym
za ostateczne poniżenie. Sfery kupieckie i niższe warstwy wolnych zawodów budziły

w niej odrazę. Uganiała się za malarzami i pisarzami, lecz nie robiła na nich
wrażenia, a jej karkołomne wysiłki wprawienia się w malarskich i literackich
dyskusjach irytowały ich. Krótko mówiąc, była ze wszech miar nieudaną ignorantką;
niekompetentną, pretensjonalną, niepożądaną i niepotrzebną snobką bez grosza przy
duszy. A choć nie przyznałaby się do tych dyskwalifikujących ją cech (bo przecież
nikt się nie przyzna do niemiłych prawd tego rodzaju, dopóki nie zaświta mu
możliwość poradzenia sobie z nimi) — to jednak zbyt boleśnie odczuwała ich skutki,
aby cieszyć się swoim położeniem.
Oczy Klary otworzyły się nagle, kiedy odkryła, że ta dziewczyna w jej wieku, która
wzbudziła w niej entuzjazm i olśniła ją do tego stopnia, że zapragnęła gwałtownie
upodobnić się do niej i pozyskać jej przyjaźń — że ta zjawiskowa dziewczyna
zdołała w ciągu kilku miesięcy wydobyć się z rynsztoka. Wstrząs był tak gwałtowny,
że kiedy potem H. G. Wells podniósł ją na wyższy poziom swoim piórem i umożliwił
postawę dystansu, tak że własne życie i środowisko, na którym jej tak zależało,
ukazały się jej w świetle ich prawdziwego stosunku do realnych potrzeb ludzi i
godziwego układu społecznego — spowodował on nawrócenie i świadomość grzechu
podobne do najbardziej sensacyjnych wyczynów „generała Bootha" i „Cygańskiego
Smitha"*/9. Snobizm Klary pękł z hukiem. Zaczęła żyć prawdziwym życiem. Nie
wiedząc, dlaczego i jak, zaczęła zdobywać przyjaciół i wrogów. Ci z jej znajomych,
dla których była nudnym, obojętnym lub śmiesznym utrapieniem, zerwali z nią. Inni
stali się serdeczni. Ku swemu zdumieniu przekonała się, że pewni „całkiem
przyzwoici" ludzie przesiąknięci byli ideami Wellsa i że właśnie ta chłonność na idee
była tajemnicą ich przyzwoitości. Ludzie, których uważała za głęboko religijnych i
których starała się zdobyć religijnością — osiągając jak najgorsze skutki — nagle
zaczęli się nią interesować, ujawniając taką wrogość do konwencjonalnej religii, jaką
uważała za możliwą jedynie wśród najbardziej desperackich typów. Ludzie ci skłonili
ją do czytania Galsworthy'ego*/10, a Galsworthy obnażył przed nią marność
rezydencji rodowych i tym ją wykończył.
Do rozpaczy doprowadzała Klarę myśl, że więzienie, w którym usychała przez tyle
okropnych lat, było przez cały ten czas nie zamknięte i że odruchy, które tak
starannie zwalczała i tłumiła — aby utrzymać dobre stosunki towarzyskie — były
właściwie jedynymi odruchami, które mogły ją doprowadzić do jakichś szczerszych
stosunków z ludźmi. Oślepiona blaskiem tych odkryć i wytrącona z równowagi ich
działaniem na nią, Klara ośmieszała się teraz tak całkowicie i jawnie jak na owym
przyjęciu u pani Higgins, kiedy to nierozważnie przejęła sposób wyrażania się Elizy.
Bo przecież nowo narodzona wellsistka, ucząc się stawiać pierwsze kroki, musiała —
z natury rzeczy — być tak samo zabawna jak dziecko. Nikt jednak nie czuje
nienawiści do dziecka za jego śmiesznostki i nikt nie myśli o nim źle za to, że
próbuje połknąć zapałki. Tak więc śmiesznostki Klary nie pozbawiły jej ani jednego

przyjaciela. Tym razem śmiano się z niej w oczy, a ona musiała się wybraniać, jak
umiała najlepiej.
Kiedy Fred zjawił się w mieszkaniu przy Earl's Court (czego nigdy nie robił z
przyjemnością), aby oznajmić smutną nowinę, że on i jego Eliza nosili się z
zamiarem pohańbienia tarczy rodowej przez otwarcie sklepu — zastał skromny dom
matki wstrząśnięty inną nowiną. Klara oznajmiła matce, że wzięła posadę w sklepie z
antykami, założonymi przez koleżankę wellsistkę. Posadę tę zawdzięczała, mimo
wszystko, swej dawnej umiejętności rozpychania się. Mianowicie zawzięła się, aby
za wszelką cenę poznać osobiście Wellsa i dopięła swego podczas jakiegoś garden
party. Miała więcej szczęścia, niż na to zasługiwała jej nierozważna decyzja. Wells
nie zawiódł jej oczekiwań. Czas obszedł się z nim łaskawie, a w ciągu pół godziny
przyzwyczajenie nie mogło stępić nieskończonego bogactwa jego osobowości.
Schludny i starannie ubrany, o małych dłoniach i stopach — był bardzo miły dla oka,
a to w połączeniu z żywym i ciekawym umysłem, z nieafektowaną prostotą, z
subtelną i swoistą spostrzegawczością czyniło z niego człowieka, któremu trudno się
było oprzeć. Jeszcze długi czas potem Klara o niczym innym nie potrafiła mówić!
Traf chciał, że historia ta obiła się o uszy właścicielki sklepu z antykami, która ponad
wszystko pragnęła poznać Wellsa i sprzedawać mu piękne antyki. Zaproponowała
więc Klarze posadę w nadziei, że osiągnie swój cel za jej pośrednictwem.
Tak oto szczęście dopisywało Elizie i trudności, jakich spodziewali się w związku z
kwiaciarnią, rozwiały się jak mgła. Kwiaciarnia Elizy mieści się pod arkadami
pewnej stacji kolejowej niedaleko Muzeum Wiktorii i Alberta i czytelnicy
mieszkający w tych okolicach mogą każdej chwili kupić od Elizy kwiatek do
butonierki.
Teraz nastręcza się ostatnia okazja do romantycznego zakończenia tej historii. Bo
czyż nie wolelibyście, abym was zapewnił, że sklep cieszył się szalonym
powodzeniem dzięki czarowi Elizy i jej handlowemu doświadczeniu, nabytemu na
Covent Garden? Niestety! Prawda jest prawdą. Przez długi czas sklep był imprezą
deficytową po prostu dlatego, że ani Eliza, ani jej Fred pojęcia nie mieli, jak się do
tego zabrać. Prawda, że Eliza nie musiała zaczynać od początku, gdyż znała nazwy i
ceny tańszych kwiatów. Duma jej nie miała granic, kiedy przekonała się, że Frędzio
— podobnie jak cała młodzież wychowana w tanich, pretensjonalnych i nic nie
dających szkołach — umiał trochę łaciny. Niewielka to była wiedza, ale wystarczyła,
aby urósł w jej oczach do rozmiarów jakiegoś Porsona czy Bentleya*/11 i aby dał
sobie radę z nomenklaturą botaniczną. Na nieszczęście nic więcej nie umiał.
Natomiast Eliza, która umiała liczyć pieniądze do osiemnastu szylingów, lub coś w
tym rodzaju, i która przygotowując się do wygrania zakładu Higginsa nabyła pewnej
swobody w posługiwaniu się językiem Miltona, nie potrafiła wystawić zwykłego
rachunku bez ośmieszenia swej kwiaciarni. To, że Fredzio umiał wyrecytować po

łacinie, iż Balbus zbudował mur, a Galia była podzielona na trzy części*/12 — nie
zmieniało faktu, że nie miał zielonego pojęcia o księgowości lub handlu. Pułkownik
Pickering musiał mu wyjaśnić, co to jest książka czekowa i rachunek bankowy. A
trzeba dodać, że nasza para nie należała do uczących się łatwo. Fredzio stanął po
stronie Elizy, gdy ta uparcie nie chciała uwierzyć, że zaangażowanie księgowego z
pewną znajomością rzeczy przyniosłoby oszczędności. Jakim cudem, powtarzali,
można zaoszczędzić pieniądze biorąc na siebie nowe wydatki, kiedy i tak nie da się
związać końca z końcem? Ale pułkownik, po wielokrotnym wiązaniu tych końców,
począł wreszcie delikatnie nalegać, aż Eliza — upokorzona i skruszona częstym
żebraniem u pułkownika i dotknięta do żywego wrzaskliwym szyderstwem Higginsa,
dla którego sama myśl, że Fred nadawałby się do czegokolwiek, była wspaniałym i
niesłabnącym kawałem — zrozumiała wreszcie, że handlu, jak i fonetyki, trzeba się
nauczyć.
Nie będę się tu rozwodził nad żałosnym obrazem naszej pary, spędzającej wieczory
na kursach stenografii i zgłębiającej arkana księgowości i pisania na maszynie w
towarzystwie początkujących urzędników na poziomie szkoły powszechnej. Można
by tu wymienić nawet jakieś wykłady w Londyńskiej Szkole Nauk Ekonomicznych i
skromną prośbę skierowaną do dyrektora tej instytucji o polecenie im kursu, który
miałby związek z handlem kwiatami. Dyrektor, będąc humorystą, wyłożył im metodę
zastosowaną w słynnym eseju o chińskiej metafizyce. Autor tego eseju, jak jakaś
postać z Dickensa, przeczytał artykuł o Chinach, artykuł o metafizyce i zmieszał ich
zawartość! Tak więc dyrektor Londyńskiej Szkoły Nauk Ekonomicznych poddał
naszej parze myśl połączenia jego szkoły z ogrodem botanicznym. Eliza, której
poczynania dickensowskiego jegomościa wydały się całkiem słuszne (czym w istocie
były) i wcale nie śmieszne (co dowodziło tylko jej ignorancji), przyjęła radę
dyrektora z największą powagą. Ale zwrócenie się do Higginsa z prośbą, aby ją
nauczył ładnie pisać, było upokorzeniem dla Elizy. Higgins bowiem obok wielkiego
zamiłowania do poezji Miltona szalał jeszcze na punkcie kaligrafii i sam pisał
najpiękniejszym stylem włoskim. Oświadczył Elizie, że jest upośledzona z natury i
nie nadaje się do napisania bodaj jednej litery godnej najnędzniejszego słowa
Miltona. Ale Eliza nalegała i Higgins znowu zapalił się do lekcyj, zabierając się do
tego zadania z zapasem burzliwej gorliwości, wielkiej cierpliwości i przygodnych,
acz interesujących tyrad na temat piękna, szlachetności, szczytnej misji i
przeznaczenia ludzkiego pisma odręcznego. Skończyło się na tym, że Eliza nabrała
absolutnie niehandlowego charakteru pisma, który stanowczo wzmagał jej wdzięk
osobisty, i że wydawała trzy razy więcej niż inni na przybory piśmienne, ponieważ
papier pewnego gatunku i formatu stał się dla niej wprost niezbędny. Nie mogła
nawet zaadresować koperty w sposób przyjęty, bo popsułaby marginesy.
Szkolny okres praktyki handlowej stał się dla młodej pary okresem wstydu i

rozpaczy. Nie posuwali się ani na krok w nauce. W końcu przerwali studia jako
beznadziejne i na zawsze porzucili kursy stenografii, handlu i Londyńską Szkołę
Nauk Ekonomicznych. Zresztą kwiaciarnia w jakiś tajemniczy sposób zaczęła
prosperować. Nasza para zapomniała tymczasem o swej niechęci zatrudniania innych
pracowników. Doszli więc do przekonania, że ich metoda jest najlepsza i że posiadają
niezwykły talent do interesów. Pułkownik, który przez kilka lat zmuszony był
trzymać większą sumę na rachunku bieżącym na pokrycie deficytów kwiaciarni,
przekonał się, że to już niepotrzebne. Młoda para prosperowała. Co prawda byli w
sytuacji uprzywilejowanej wobec swoich kolegów po fachu. Wyjazdy na weekendy
nie kosztowały ich ani grosza — pominąwszy oszczędności na niedzielnych obiadach
— gdyż wyjeżdżali samochodem pułkownika, który wespół z Higginsem płacił
rachunki hotelowe. Pan F. Hill, właściciel kwiaciarni ze sprzedażą warzyw i owoców
(młodzi szybko zorientowali się, że opłacało się trzymać szparagi, a za szparagami
przyszły inne warzywa i owoce), miał wygląd, który dodawał szyku jego sklepowi.
Jednak w życiu prywatnym ciągle był JWP Fryderykiem Eynsford Hillem. Nie żeby
przybierał jakieś pańskie miny — nikt poza Elizą nie wiedział nawet, że byt
ochrzczony dwojgiem imion: Fryderyk Challoner. Za to w Elizie czuło się damę na
odległość.
Oto wszystko. Tak więc potoczyły się wypadki. Zdumiewające jest, do jakiego
stopnia Eliza ciągle jeszcze znajduje czas, aby wtrącać się do gospodarstwa przy
Wimpole Street pomimo sklepu i własnej rodziny. Znamienne jest, że chociaż nigdy
nie dokucza mężowi i jawnie okazuje miłość pułkownikowi — jak gdyby była jego
ukochaną córką — to jednak od czasu owej fatalnej nocy, kiedy to wygrała zakład dla
Higginsa, ani na chwilę nie przestała mu dokuczać. Zmywa mu głowę przy
najmniejszej prowokacji albo i bez, a on nie waży się już dokuczać jej uwagami o
niezgłębionej niższości umysłu Freda w porównaniu z jego własnym. Higgins
krzyczy, tyranizuje i szydzi, ale Eliza odpłaca mu z taką bezwzględnością, że
pułkownik musi od czasu do czasu mitygować ją, aby była bardziej uprzejma dla
Higginsa. Tylko w takich przypadkach prośby pułkownika wywołują wyraz zaciętego
oporu na jej twarzy. I nic już nie zmieni tego stanu rzeczy, chyba jakiś
nieprzewidziany wypadek lub katastrofa dość wielka, aby w obliczu jej runęły
wszystkie zapory sympatii i niechęci, a pozostało tylko dwoje ludzi czujących po
ludzku. Oby im los oszczędził tej ogniowej próby! Eliza wie, że Higgins nie
potrzebuje jej, tak samo zresztą jak jej ojciec. Właśnie ta skrupulatność, z jaką
oświadczył owego pamiętnego dnia, że przyzwyczaił się do jej obecności w domu i
stał się zależny od szeregu drobnych usług, z jej strony, że boleśnie odczułby jej
odejście (ani Fred, ani pułkownik nigdy by się tak nie wyrazili), przekonała ją, że nie
była dla niego niczym więcej niż tą „parą pantoflów". Ale z drugiej strony Eliza
czuje, że „obojętność" Higginsa ciągle jeszcze jest uczuciem głębszym niż

„zadurzenie się" bardziej pospolitych duszyczek. Higgins niezmiernie ją interesuje.
Ma ona nawet chwile, kiedy pragnie znaleźć się z nim sama na bezludnej wyspie,
daleko od wszystkich więzów, jakby nikogo poza nimi na świecie nie było — i po
prostu ściągnąć go z jego piedestału, i napawać się widokiem Higginsa zalecającego
się do niej jak każdy inny zwykły mężczyzna. Wszyscy mamy utajone pragnienia
tego rodzaju. Ale jeśli chodzi o sklep, o życie, które stanowi jej rzeczywistość — w
odróżnieniu od życia jej snów i marzeń — to lubi Freda i pułkownika, a nie lubi
Higginsa i ojca. Galatea*/13 nigdy nie kocha Pigmaliona bez zastrzeżeń. Jego
stosunek do niej jest zbyt bogopodobny, aby mógł być całkowicie przyjemny.

MAŁA KRONIKA ŻYCIA I TWÓRCZOŚCI BERNARDA SHAWA
1856
George Bernard Shaw, syn średnio zamożnego kupca z rodziny protestanckiej,
urodził się w Dublinie.
1866—1871 Szkolne lata. Shaw, raczej mierny uczeń, wychowuje się sam
przejawiając coraz większe zainteresowanie muzyką (po matce śpiewaczce),
literaturą i grafiką.
1872—1876
Skromna posada kasjera w Dublinie i pierwsze artykuły, systematycznie odrzucane
przez redakcje. Dnia 3 IV 1875 Shaw drukuje pierwszy artykuł w „Public Opinion".
1876
Shaw opuszcza Irlandię i przybywa do Londynu. Pisze recenzje muzyczne.
1879
Pierwsza powieść Niedojrzałość (Immaturity). Shaw wstępuje do dyskusyjnego klubu
Zetetical Ciub, poznaje reformistycznego działacza politycznego i społecznego
Sidneya Webba i pod jego wpływem rozpoczyna działalność publicznego mówcy.
1882
Przemówienie Henry George'a i jego książka Postęp i ubóstwo (Progress and
Poveity) spowodowały zainteresowanie Shawa socjalizmem.
1883
Shaw kończy piątą z rzędu powieść: Socjalista na ustroniu (The Unsocial Socialist),
po _Niedojrzałości, Nierozważnym węźle (Irrational Knot), Miłości wśród artystów
(Love Amony the Artists) i Profesji Cashel Byrona (Cashel Byron's Profession).
1884
We wrześniu Shaw przystępuje do reformistycznego Fabian Society, założonego w
styczniu przez utopistę-filozofa Thomasa Davidsona. Pozostaje członkiem zarządu
tego Towarzystwa przez dwadzieścia siedem lat. W tym okresie Shaw zapoznaje się z
twórczością Ibsena.
1885

Współpraca Shawa jako krytyka sztuki, literatury, dramatu i muzyki w pismach:
„Daily Chronicie", „Star", „The Worid", „Satur-day Review". Studia nad Kapitałem
Marksa i kontakt z kółkami marksistowskimi. Pierwszy zarys Szczyglego zaułka
(Widowers' Houses).
1891
Krucjata proibsenowska i publikacja książki: Kwintesencja ibsenizmu (The
Quintessence of Ibsenism).
1892
Początek działalności dramatycznej: wystawienie Szczyglego zaułka w Teatrze
Niezależnym Greina. Odtąd prawie rokrocznie powstawać będą nowe sztuki.
1893—1894
Zakazana, przez cenzurę (do roku 1924) Profesja pani Warren (Mrs. Warren's
Profession) oraz Kandyda (Candida).
1898
Małżeństwo z Irlandką, Charlotte Payne-Townshed. Shaw ogłasza rozprawkę
Wagnerzysta doskonały (The Perfect Wagnerite) oraz dwa tomy Sztuk przyjemnych i
nieprzyjemnych (Plays Pleasant and Unpleasant) zawierające siedem pierwszych
utworów dramatycznych. Na rok 1898 przypada również napisanie jednej z
najciekawszych sztuk historycznych Shawa Cezar i Kleopatra (Caesar and
Cleopatra).
1900—1914
Seria utworów dramatycznych o tematyce społecznej, jak Człowiek i nadczłowiek
(Man and Superman), Major Barbara (Major Barbara) i Pigmalion (Pygmalion) —
oraz politycznej, jak Druga wyspa Johna Bulla (John Bull's Other Island). W roku
1906 ukazuje się zbiór recenzji teatralnych z „Saturday Review" pt. Nasze teatry u
schyłku stulecia (Our Theaters in the Nineties). Przed samą wojną Shaw ogłasza w
„New Statesman" pamfiet pt. Wojna i zdrowy rozsądek (Commonsense about the
War), zawierający ostrą krytykę rządu brytyjskiego.
1914
14 marca 1914 r. premiera Pigmaliona w Teatrze Polskim w Warszawie przed
premierą londyńską w kwietniu tegoż roku.
1921
Pięcioksiąg dramatyczny Shawa: Powrót do Matuzalema (Bask to Mathuselah),
którego akcja zaczyna się w raju, a kończy się w roku 31920.
1924
Święta Joanna (Saint Joan).
1925
Autor Matuzalema i Świętej Joanny otrzymuje Nagrodę Nobla.
1928

Shaw ogłasza książkę zatytułowaną: Co inteligentna kobieta powinna wiedzieć o
socjalizmie i kapitalizmie (The Intelligent Woman's Guide to Socialism and
Capitalism).
1929
Warszawska premiera Wielkiego kramu (The Apple Cart).
1931
Podróż do ZSRR, gdzie Shaw obchodzi siedemdziesiątą piątą rocznicę urodzin. Po
powrocie do Anglii pisze Zbyt prawdziwe, żeby było dobre (Too True To Be Good);
rozkwit socjalistycznego Związku Rad jest tam przeciwstawiony światu
kapitalistycznemu.
1933
Po podróżach do Afryki podróż do Stanów Zjednoczonych. Okres największej sławy
G. B. Shawa; jego dzieła tłumaczone na wiele języków i grane w najlepszych teatrach
obu półkul.
1938 Sztuka o Lidze Narodów Genewa (Geneva).
1945—1950
Pisarz nie zarzuca działalności literackiej, ogłaszając coraz to nowe artykuły w
pismach: „The Times", „New Statesman" i „Daily Worker". Ostatnie utwory: sztuka
Biliony Buoyantów (Buoyant Billions) i Szesnaście szkiców o sobie samym (Sixteen
Self-Sketches).
1950 2 listopada śmierć George'a Bernarda Shawa.

WAŻNIEJSZE UTWORY DRAMATYCZNE
1892 Szczygli zaułek (Widowers' Houses); 1893 Profesja pani Warren (Mrs.
Warren's Profession); 1894 Żołnierz i bohater (Arm.s-and the Mań); 1895 Kandyda
{Candida); Mąż przeznaczenia (The Mań of Destiny); 1896 Nigdy nic nie wiadomo
(You Never Can Tell); 1897 Uczeń diabla (The Devil's Disciple); 1898 Cezar i
Kleopatra (Caesar and Cleopatra); 1899 Nawrócenie kapitana Brassbounda (Captain
Brassbound's Conversion); 1903 Człowiek i nadczłowiek ( Mań and Superman);
1904 Druga wyspa Johna Bulla (John Bull's Other Island); 1905 Major Barbara; 1906
Lekarz na rozdrożu (Doctor's DHemma); 1910 Mezalians (Misalliance);
1912 Pigmalion; 1916 Dom złamanych serc (Heartbreak House);
1921 Powrót do Matuzalema (Back to Mathuselah); 1924 Święta Joanna (Saint
Joan); 1929 Wielki kram (The Apple Cart); 1932 Zbyt prawdziwe, żeby było dobre
(Too True To Be Good);
1934 Matołek z Wysp Nieoczekiwanych (The Simpleton of the Unexpected Isles);
1938 Genewa (Geneva); 1949 Biliony Buoyantów (Buoyant Billions).

PRZYPISY
PRZEDMOWA AUTORA
1 Bell Alexander Melville (1819—1905) — angielski fonetyk, wynalazca specjalnej
metody nauczania głuchoniemych, znanej jako „mowa widzialna" (visible speech).
Jego syn, Alexander Graham Bell (1847—1922), fizjolog i fizyk, od 1872 r. profesor
uniwersytetu w Bostonie, USA, w 1876 r. dokonał wynalazku telefonu.
« E 11 i s Alexander John (1814—1890) — angielski filolog, matematyk i muzyk,
twórca angielskiej nauki o fonetyce.
'Sweet Henry (1845—1912) — angielski filolog i lingwista.
4 Ibsen Henrik Johan (1826—1906) — norweski dramatopisarz i poeta, autor m. in.
Związku młodzieży, Podpór społeczeństwa, Domu lalki {Nora), Wroga ludu, Johna
Gabriela Borkmana, demaskatorskich sztuk, które stanowiły wyzwanie rzucone
światu mieszczańskiemu.
6 Butle r Samuel (1835—1902) — angielski publicysta i powieściopisarz. Podjął
ostrą krytykę wiktoriańskiej Anglii, jej instytucji i obyczajów. Jego powieść Droga
człowiecza (The Way of Ali Flesh, pisana 1872—1884, opublikowana 1903) miała
poważny wpływ na młodego Shawa.
"Imperiał Institute — Instytut do Spraw Kolonii Imperium Brytyjskiego, w
szczególności Indii. Otwarto go w 1887 r. w londyńskiej dzielnicy South Kensington
w pięćdziesiątą rocznicę wstąpienia na tron królowej Wiktorii.
7 Chamberlain Joseph (1836—1914) — angielski polityk, jeden z twórców
Imperium Brytyjskiego, w latach 1886—1903 minister kolonii.
8 Zob. akt trzeci sztuki, s. 80. Shaw popierał prace zmierzające do stworzenia
bardziej precyzyjnego fonetycznego alfabetu angielskiego i nawet w testamencie
przeznaczył na ten cel część swego majątku.
9 Cockney — rdzenny londyńczyk o wymowie charakterystycznej dla warstw
niewykształconych zwłaszcza wschodniego Londynu. Również sam dialekt
wschodniolondyński.
10 P i t m a n Isaac, Sir (1813—1897) — angielski wynalazca nowego systemu
stenografii.
11 Pigmalion — zob. Wstęp, s. 12.
12 B r i d g e s Robert Seymour (1844—1930) — angielski poeta i eseista.
u Aluzja do słynnej aktorki francuskiej Sary Bernhardt (1844— —1923), córki
paryskiego dozorcy. W latach siedemdziesiątych wystąpiła ona w Teatrze
Francuskim, czyli Comedie Francaiss, w roli Królowej hiszpańskiej w dramacie
Victora Hugo Ruy Blas.
14 S l u m s y (od angielskiego slum) — dzielnice ruder zamieszkałe przez ludność
ubogą oraz męty społeczne.
AKT PIERWSZY

* Covent Garden — plac Londynu, przy którym znajdują się wielkie hale targowe
owocowo-warzywne i kwiaciarskie, sławny teatr „Covent Garden", od 1858 r.
siedziba Opery królewskiej, a także kościół Świętego Pawła (nie mylić z katedrą
Świętego Pawła), dzieło wybitnego architekta Inigo Jonesa z pierwszej połowy XVII
wieku.
2 E a r l' s Court — mało wytworna ulica w Londynie.
' E p s o m — miasteczko niedaleko Londynu ze słynnym torem wyścigów konnych.
4Hanwell — miejscowość pod Londynem znana z zakładu psychiatrycznego.
6 S a b a — w stuleciach X—II p.n.e. królestwo na terenie dzisiejszego Jemenu. Z
Biblii znana jest wizyta bajecznie bogatej królowej Saby u króla izraelskiego
Salomona.
8 Automat gazowy — instalacja typowa dla biedniejszych domów i pokoi
umeblowanych w Anglii.
AKT DRUGI
* Fonograf — aparat do zapisywania i odtwarzania dźwięku, wynaleziony przez T.
A. Edisona w 1877 r. Laryngoskop — wziernik krtaniowy, przydatny także do nauki
wymowy. Rurki organowe z miechami — przyrząd do badań fonetycznych Stumpta.
„Śpiewające płomienie" — przyrząd do badań fonetycznych złożony z szeregu
szklanych tub nierównej wielkości, w których palący się gaz wydawał dźwięki.
* P i r a n e s i Giovanni Battista (1720—1778) — włoski architekt i rytownik,
twórca miedziorytów z motywami architektonicznymi. Mezzotinta — technika
graficzna metalowa, wgłębna, operująca nie kreską, lecz płaszczyznami dla
osiągnięcia miękkich półtonów i efektów malarskich.
' B o m i k (rormc) — alfabet fonetyczny, którego twórcą był Henry Sweet. Składał
się ze znaków alfabetu łacińskiego i stąd jego nazwa.
* Milton John (1608—1674) — angielski poeta, autor poematu epickiego Raj
utracony (Paradise Lost).
AKT TRZECI
* Chelsea — jedna z najpiękniejszych dzielnic Londynu, położona na południowym
zachodzie miasta, w pobliżu Tamizy, z parkiem Battersea. Zamieszkana głównie
przez artystów i pisarzy oraz zamożne mieszczaństwo.
* M o r r i s William (1834—1896) — angielski architekt, malarz, dekorator i
rysownik, projektant mebli i wnętrz: zarazem poeta i powieściopisarz. Burne-Jones
Edward Coley (1833—1898) — angielski malarz i grafik, uczeń D. G. Rosset-tiego.
Nawiązywał również do prerafaelitów i sztuki quattro-centa (XV wiek). Tworzył
także projekty dla rzemiosła artystycznego, m. in. tapiserie. Jego sztuka odznaczała
się dekoracyjnym linearyzmem, finezją rysunku, nastrojem symbolistyczno-
romantycznym.
*Bric-a-brac (z francuskiego) — zbiór przedmiotów o charakterze antykwarycznym

różnych epok i rozmaitej wartości;
w znaczeniu potocznym '— rupiecie.
4Grosvenor Gallery — sala wystawowa w Londynie istniejąca od 1877 r.
»Whistler James Abbott McNeill (1834—1903) — amerykański malarz i grafik, od
1855 r. przebywał we Francji i Anglii. W stylu zbliżony do francuskich
impresjonistów.
*Lawson Cecii Gordon (1851—1892) — angielski pejzażysta. Malował głównie
pejzaże londyńskiej dzielnicy Chelsea, jak również kwiaty i owoce. Rubens Peter
Paul (1577—1640) — flamandzki malarz barokowy.
7 R o s s e 11 i Dante Gabriel Charles (1828—1882) — angielski poeta i malarz
pochodzenia włoskiego, jeden z twórców prerafaelityzmu, prądu w sztuce
nawiązującego do twórców włoskiego quattrocenta (XV wieku). Jego sztuka
odznacza się czystością rysunku, dekoracyjnością, nastrojem mistycznym.
*Chippendale — styl w meblarstwie, wywodzący się od Thomasa Chippendale'a
(1718—1779), angielskiego malarza, rzeźbiarza i artysty meblarza.
* J o n e s Inigo (1573—1652) — angielski architekt i dekorator. Kontynuował w
swej sztuce styl elżbietański, nazwany tak od królowej Elżbiety I (ur. 1533, na tronie
1558—1603) i dominujący jeszcze w Anglii w pierwszej połowie XVII wieku.
"Pruderia wiktoriańska — obłuda typowa dla warstw rządzących za panowania
królowej angielskiej Wiktorii. Zob. także Wstęp, ss. 5—6.
"Hyde Park— park w Londynie, od XVII wieku otwarty dla publiczności, od XIX
wieku miejsce mityngów oraz przemówień przygodnych działaczy i reformatorów.
"Beethoven Ludwig van (1770—1827) i Brahms Johan-nes (1833—1897) —
niemieccy kompozytorzy muzyki poważnej;
S t r a u s s Johann (1825—1899) i L e h a r Ferenc (1870—1948)— pierwszy
austriacki, drugi węgierski kompozytor, twórcy oper
" P a n durzy — zbrojni słudzy magnatów, później urzędów miejskich i gminnych w
niektórych krajach Austrii, od XVIII wieku oddziały nieregularnej piechoty, a w
XIX wieku straż graniczna.
14 F i s z e (z niemieckiego Fische) — ryby, tu w sensie przenośnym: grube ryby,
znakomitości.
15 Langtry Lillie (1852—1929; nazwisko panieńskie: Emily Charlotte Le Breton) —
aktorka angielska, przyjaciółka księcia Walii, późniejszego Edwarda VII. Zwana też,
jako córka dziekana Jersey i ze względu na swą niezwykłą urodę, „Lilią z Jersey",
„The Jersey Lily".
AKT CZWARTY
* L a Fanciulla d e l Golden West (Dziewczyna z Zachodu) — opera Giacomo
Pucciniego z 1910 r. o tematyce z amerykańskiego Dzikiego Zachodu.
* Garden p a r t y (od angielskiego garden — ogród i party — towarzystwo) —

przyjęcie, spotkanie towarzyskie pod gołym niebem, w parku, ogrodzie.
'Brighton — nadmorska miejscowość uzdrowiskowa w hrabstwie Sussex na
południowym wschodzie Anglii.
4Wimbledon Common — park publiczny w pobliżu Londynu.
AKT PIĄTY
'Scylla i Charybda (greckie, np. w Odysei Homera, Skylla i Charybdis; dzisiejsze
nazwy włoskie: Scilla i Galo-falo — pierwsza to skalny przylądek na wybrzeżu
włoskim, druga — wir u brzegu Cieśniny Messyńskiej. W przenośni — sytuacja, w
której niebezpieczeństwo zagraża z dwóch stron.
'Sztymowało (z niemieckiego stimmen) — zgadzało się.
*Happy end (z angielskiego) — szczęśliwy koniec, szczęśliwe zakończenie np.
sztuki, filmu itp.
4 Gwynn albo: Gwynne Nell (1650—1687) — angielska aktorka, oficjalna kochanka
króla Karola II. Urodziła się w Drury Lane, londyńskiej dzielnicy ubogich.
Początkowo sprzedawała pomarańcze w teatrze „Drury Lane". Była półanalfabetką i
podpisywała się z trudem.
t L a n d o r Walter Savage (1775—1864) — angielski poeta i prozaik.
B Nietzsche Friedrich Wilhelm (1844—1900) — filozof niemiecki, głosiciel
krańcowo amoralnego indywidualizmu w etyce.
Znany z antyfeminizmu.
7 W e 11 s Herbert George (1866—1946) — pisarz angielski, twórca powieści
fantastycznych i o tematyce społecznej. Należał, jak Shaw, do reformistycznej
Fabian Society.
8 W e s t Kensington — osiedle w zachodniej części Londynu, zamieszkane przez
artystów.
B o o t h William („Generał Booth", 1829—1912) — angielski przywódca religijno-
społeczny, założyciel (w 1865) i „generał" filantropijnej Armii Zbawienia. S m i t h
George (1831—1895) — angielski filantrop i działacz społeczny wśród dzieci
robotniczych i cygańskich. Stąd jego przezwisko „Cygańskiego Smitha", Gypsy
Smith.
10 Galsworthy John (1867—1933) — angielski powieściopisarz, dramaturg i
nowelista, autor cyklu powieściowego Saga rodu Forsyte'ów. Laureat Nagrody
Nobla z 1932.
"Porson Richard (1759—1808) i Bentley Richard (1662— —1742) — angielscy
filolodzy XVIII wieku.
" B a l b u s Lucius Cornelius Młodszy (I wiek p.n.e.) _ rzymski polityk i mąż stanu.
Kazał zbudować nowy teatr w Rzymie i zasłużył się dla budownictwa miejskiego w
imperium rzymskim. Galia est omnis divisa in partes tres (Galia dzieli się na trzy
części) — początek dzieła Cezara o wojnie z Galiami, Commentarii de bello Gallico.

" Galatea— zob. Wstęp, s. 12