BYDŁO

WETERYNARIA W TERENIE

•

3/2008

•

12

S

prof. dr hab. Zygmunt Kuleta

Zespół Chorób Wewnętrznych Katedry Nauk Klinicznych
Wydziału Medycyny Weterynaryjnej Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie

infekcją bakteryjną. Skład fosfolipi-
dów surfaktantu zmienia się w okresie
ciąży – w pierwszych 24 tygodniach
przeważa produkcja palmityno-β-mi-
rystynolecytyny, w 35. tygodniu wzra-
sta zawartość dwupalmitynolecytyny,
w 36. tygodniu pojawia się fosfatydy-
loglicerol. Stosunek lecytyny do sfingo-
mieliny w płynie owodniowym większy
od 2,0 wskazuje, że ryzyko wystąpienia
zespołu błon szklistych nie przekra-
cza 5%. Wymienione fosfolipidy wa-
runkują stopień dojrzałości płuc płodu.
Umożliwiają zapobieganie rozwojowi
niewydolności oddechowej noworod-
ków (np. w niedorozwoju płuc u wcze-
śniaków), przez podawanie substytu-
tów surfaktantu w postaci wziewnej.
Krowom zagrożonym przedwczesnym
porodem, 24 godziny wcześniej, poda-
je się leki pobudzające pneumocyty
typu II do produkcji surfaktant: Deca-
dron, iv. w dwóch dawkach, lub Muco-
solvan, iv., jednorazowo.

Oddychanie płucne (zewnętrzne)

jest uwarunkowane różnicą ciśnień
w jamie opłucnowej – ciśnienia we-
wnątrzopłucnowego, wynoszącego
0,66-1,33 kPa (zmieniające się pod-
czas oddychania), ciśnienia wewnątrz-
płucnego i ciśnienia atmosferyczne-
go (1010 kPa). W akcie oddychania
biorą udział mięśnie przepony, mię-
śnie międzyżebrowe i ściany brzu-
cha. Powierzchnia pęcherzyków przy-
stosowana do wymiany gazowej jest
ok. 50 razy większa od powierzchni
ciała. Utrudnienie lub upośledzenie
wymiany gazowej, spowodowane pro-
cesami chorobowymi uszkadzającymi
wspomnianą barierę lub zubożającymi
zasób tlenu we krwi, staje się przyczy-
ną poważnych następstw. Zaburze-

nia gazów krwi tętniczej wywołane
osłabieniem wentylacji pęcherzyków
płucnych mogą być przyczyną niedo-
tlenienia, przebiegającego ze zmniej-
szeniem ciśnienia parcjalnego tlenu
i wzrostem ciśnienia parcjalnego dwu-
tlenku węgla. Płuca aktywnie uczestni-
czą w utrzymaniu gospodarki kwaso-
wo-zasadowej.

Oprócz wymiany gazowej układ od-

dechowy stanowi rezerwuar krwi, gro-
madzi płyny, zapobiegając obrzękom,
uczestniczy w metabolizmie takich
związków bioaktywnych, jak: seroto-
niny, prostaglandyny, kortykosterydy,
leukotrieny oraz aktywuje angiotensy-
ny. Bardzo istotną funkcją układu od-
dechowego są procesy termoregulacji
organizmu (ogrzewanie i nawilżanie
wdychanego powietrza), wychwytywa-
nie drobin pyłów oraz spełnianie funk-
cji organu powonienia.

Termin syndrom oddechowy (RSd)

bydła obejmuje zespół chorób wywo-
łanych przez wirusy, bakterie, grzyby
i chlamydie, powstający przy udziale
niekorzystnych czynników środowi-
ska osłabiających odporność cieląt.
Do zespołu oddechowego zalicza się
także takie choroby, jak: pasożytni-
cze zapalenie płuc, wrodzona niedo-
dma płuc, zachłystowe i obturacyjne
zapalenia płuc oraz choroby pozo-
stałych odcinków dróg oddechowych.
Spośród najważniejszych czynników
środowiskowych usposabiających do
powstania syndromu oddechowego
należy wyróżnić: niepełne ukształto-
wanie immunologiczne i niezupełny
stopień rozwoju płuc, nieodpowiednie
warunki bioklimatyczne, nadmierne za-
gęszczenie cieląt, nagłe zmiany paszy,
osłabienie odporności oraz zróżnico-

Rola czynników środowiskowych

Syndrom oddechowy
u bydła

Wymiana gazów pomiędzy powie-
trzem pęcherzykowym a krwią nastę-
puje na zasadzie dyfuzji. W komórce
wymiana zachodzi pomiędzy krwią
kapilar, płynem międzykomórkowym
i komórką. W wymianie tej uczestni-
czą pneumocyty typu I, zależne od
nerwu błędnego pneumocyty typu
II produkujące surfaktant i pneumo-
cyty typu III (szczoteczkowe), wystę-
pujące pojedynczo w zakończeniach
czuciowych nerwu błędnego, spełnia-
jące funkcję komórek receptorowych.
Pneumocyty ulokowane są na cien-
kiej błonie podstawnej, stykającej się
z błoną podstawną śródbłonka naczyń
włosowatych.

Prawidłowe funkcjonowanie płuc

zależy m.in. od obecności surfaktan-
tu wytwarzanego w końcowym okre-
sie ciąży przez pneumocyty II typu.
Surfaktant, utworzony z fosfolipidów
– fosfatydylocholiny (lecytyny) i fosfa-
tydyloglicerolu – pokrywa wewnętrzną
powierzchnię pęcherzyków, uniemoż-
liwia ich sklejanie się i chroni je przed

Podstawową funkcją układu
oddechowego jest zaopatrze-
nie organizmu w tlen i wyda-
lenie dwutlenku węgla. Odby-
wa się to podczas utleniania
biologicznego przebiegające-
go z wytworzeniem dwutlenku
węgla, wody, energii chemicz-
nej i cieplnej oraz oddychania
komórkowego, zachodzące-
go w mitochondriach. W tym
ostatnim biorą udział enzymy
łańcucha oddechowego, enzy-
my cyklu Krebsa, wytwarzany
jest także ATP.

BYDŁO

WETERYNARIA W TERENIE

•

3/2008

•

13

wanie wiekowe stada. Chorują cielęta
w każdym wieku, najczęściej jednak
2-4-miesięczne. Liczne zachorowania
cieląt są przyczyną poważnych strat
spowodowanych nie tylko upadkami,
ale i zmniejszeniem lub brakiem przy-
rostów masy ciała, kosztami paszy, le-
czenia, obsługi, energii itd.

Rola czynników
bioklimatycznych
Czynnikami wpływającymi na or-
ganizm cieląt i przebieg syndromu
oddechowego są czynniki bioklima-
tyczne: fizyczne, chemiczne i mi-
krobiologiczne środowiska (mikro-
klimatu obory), w istotny sposób
oddziałujące na potencjał zdrowot-
ny i użytkowość zwierząt. Do waż-
niejszych z nich należą temperatura,
wpływająca na stan zdrowia, użytko-
wość i potrzeby pokarmowe cieląt.
Cielęta o masie ciała 50-220 kg spo-
żytkowują około 21% energii, cielęta
„pozostające w tuczu” zużytkowują
jej od 8% do 12%. Większość przy-
swojonej energii ulega przemianie
na energię cieplną wydalaną do śro-
dowiska. Dynamiczna równowaga
termiczna pomiędzy organizmem
zwierząt a środowiskiem ustala się
w temperaturze zewnętrznej wyno-
szącej 20

o

C. W tych warunkach spa-

dek temperatury powierzchni ciała
zwierzęcia, w porównaniu z tempe-
raturą wewnętrzną, płynnie wyrów-
nuje ciepło metaboliczne. Obniżenie
lub wzrost temperatury środowiska
wzmaga lub osłabia procesy termo-
regulacji. Istotne zatem jest ustalenie
optymalnej temperatury, tj. stanu rów-
nowagi termicznej organizmu i środo-
wiska, odpowiadającej maksymalnej

intensywności przemiany materii i za-
pewnienie optymalnego wykorzysta-
nia paszy. Strefę równowagi cieplnej
cechuje szeroki zakres temperatury
zewnętrznej, w której przemiana ma-
terii i produkcja ciepła jest najniższa,
a procesy biologiczne organizmu są
najbardziej ekonomiczne. Różnorod-
ne czynniki środowiskowe (klimatycz-
ne, produkcyjne i żywieniowe) mogą
wpływać na równowagę cieplną orga-
nizmu i zmieniać jej wartości. Strefa
ta u noworodków jest wyższa i mie-
ści się w znacznie węższych grani-
cach niż u bydła dorosłego. Wynika
stąd, że młode organizmy mają wyż-
sze wymagania cieplne. Granice tem-
peratur dla cieląt wynoszą 13-24

o

C.

W wyższej temperaturze maleje róż-
nica między temperaturą skóry a śro-
dowiskiem, obniża się wewnętrzne
wytwarzanie ciepła, słabną procesy
energetyczne i przyrosty masy ciała
oraz wzrasta liczba oddechów.

Wpływ temperatury
Ochłodzenie organizmu wywołuje
wzrost zawartości kortyzonu we krwi,
zmianę niewychwyconego w pęche-
rzykach płucnych surfaktantu przez
makrofagi pęcherzykowe. Cielęta do-
brze znoszą ochłodzenie w warun-
kach normalnej wilgotności i czy-
stości powietrza – bez domieszek
amoniaku, dwutlenku węgla oraz
siarkowodoru. Ochładzanie jest mia-
rą utraty ciepła i zależy od tempera-
tury, wilgotności i ruchu powietrza.
Norma ochładzania dla cieląt wyno-
si 6,6-8,4 cal/cm

2

/s i nie powinna być

niższa niż 4 cal/cm

2

/s. Wynika z te-

go, że mniejsze ochładzanie prowadzi
do przegrzania organizmu i do odda-

wania ciepła. Wzmożone ochładza-
nie uruchamia nadmierne odbieranie
ciepła, przyczynia się do powstania
zaburzeń i obniżenia przyrostów.
Współczynnik ochładzania jest wyż-
szy dla bydła dorosłego. W niskich
temperaturach ilość pochłoniętego
ciepła przez ściany, podłogi i sufi-
ty stanowi do 40% ilości ciepła wy-
dzielanego przez zwierzęta. Straty te
można zmniejszyć, stosując materia-
ły termoizolacyjne, zachowanie wła-
ściwych odległości kojców od ścian
i utrzymanie higieny powłoki skórnej
cieląt. Wykazano, że wzrost tempera-
tury środowiska do 32°C dwukrotnie
wzmaga zapotrzebowanie cieląt na
wodę. Rozpiętość temperatur środo-
wiska od -24°C do +35°C uważa się za
wartości krytyczne. W okresie diety
głodowej temperatura 13°C stanowi
wartość krytyczną, natomiast w cza-
sie stosowania zbilansowanej dawki
żywieniowej temperatura krytyczna
wynosi -5°C. Temperatura krytyczna
zmienia się z wiekiem. Wpływ na nią
mają: żywienie, ruch powietrza, wil-
gotność, rodzaje chowu, rodzaje sta-
nowisk itp. Bydło wykazuje wysokie
zdolności termoregulacyjne i znacz-
ną odporność na niskie temperatury
w optymalnych warunkach wilgotno-
ści względnej. Cielęta noworodki nie
są zdolne do wykształcenia pełnej
ochrony przed zimnem, a temperatu-
rę wewnętrzną ciała utrzymują przez
regulację procesów metabolicznych.
Cielęta z cielętników wolno wybiego-
wych cechuje znaczna zdolność ada-
ptacyjna do niskich temperatur i po-
jawiania się zmian morfologicznych
i czynnościowych. Cielęta w wie-
ku 14-180 dni, przebywające w róż-
nych warunkach technologicznych,
w temperaturze powietrza od –5°C do
5°C

wykazywały zaburzenia krąże-

nia, zwiększone zapotrzebowanie na
tlen i nasilone wytwarzanie energii.
Wzrost przyrostów masy ciała cieląt
w tych warunkach był spowodowany
procesami adaptacyjnymi organizmu,
wzmożeniem procesów metabolicz-
nych, przyspieszeniem czynności fi-
zjologicznych i dostosowaniem dawki
żywieniowej do wzmożonych potrzeb
energetycznych.

Wzrost intensywności przemian

energetycznych może się wiązać
z przystosowaniem organizmu do
nowych warunków środowiskowych

fot. Shutteratock

BYDŁO

WETERYNARIA W TERENIE

•

3/2008

•

14

i powstawaniem nowego modelu dy-
namicznej równowagi. Przeżuwacze
z trudem adaptują się do pomiesz-
czeń o wysokiej temperaturze. Cie-
lęta w temperaturze 20°C wykazują
spowolnienie metabolizmu, pobiera-
ją mniej pokarmu i słabiej przyrasta-
ją. Wysokie temperatury obniżają od-
porność i potencjał immunologiczny
cieląt, przyczyniając się do masowych
zachorowań oddechowych.

Wpływ wilgotności
Konwekcja naturalna to przenoszenie
ciepła wraz z nagrzanym powietrzem
wokół powłok cielęcia do góry. Jej
wartość jest tym większa, im większa
jest różnica między ciepłotą powłok
cielęcia a otaczającym powietrzem.
Konwekcja wymuszona powodowana
jest przez ruch powietrza powstający
w następstwie nieszczelności pomiesz-
czeń, okien, drzwi i urządzeń wentyla-
cyjnych. Przyjmuje się, że ruch powie-
trza nie powinien przekraczać 0,2 m/s,
wzrost prędkości o 0,1 m/s powoduje
ochłodzenie skóry o 0,19 cal/cm

2

/s.

Przewodzenie ciepła ma szczególne

znaczenie w przypadkach kontaktu
zwierząt z elementami konstrukcyjny-
mi lub podłogą. Dlatego bardzo ważne
jest stosowanie materiałów o odpowied-
nich właściwościach termoizolacyjnych
na podłogi, jej pojemności cieplnej oraz
od jakości i ilości ściółki. Współczyn-
nik przenikania ciepła wyraża ilość
ciepła przenikającą przez elementy
konstrukcyjne w ciągu godziny i różni-
cy temperatur powietrza, po obu stro-
nach powierzchni konstrukcyjnych,
równej 1°C.

Parowanie w pomieszczeniach inwen-

tarskich odgrywa istotną rolę w kształ-
towaniu warunków termicznych. Składa
się na nie: parowanie z powłok skór-
nych zwierzęcia, z dróg oddechowych,
parowanie wydzielin i wydalin oraz
wody z podłóg.

Wysoka wilgotność względna po-

wietrza, niska temperatura i przeciągi
sprzyjają chorobom układu oddecho-
wego i pokarmowego. Długotrwały
pobyt cieląt w warunkach zwiększo-
nej wilgotności, wahań temperatury,
dużej koncentracji gazów w cielętniku
powoduje obniżenie odporności, osła-
bienie immunobiologicznej reaktywno-
ści i zwiększa straty cieplne organizmu.
Wysoka wilgotność względna nasila
uczucie ochłodzenia lub przegrzania

organizmu, hamuje aktywność makro-
fagów i produkcję surowiczych IgA.
Zwiększona wilgotność i wysoka tem-
peratura powietrza wywołują zaburze-
nia termoregulacji.

Gazy oborowe
Ruch powietrza decyduje o stopniu
ochłodzenia organizmu. Dolna granica
szybkości ruchu powietrza nie została
ustalona, ale zbyt powolny ruch powie-
trza w pomieszczeniach gospodarskich
nie zapewnia właściwego wietrzenia.
W niehigienicznych i niedostatecznie
wietrzonych pomieszczeniach wzrasta
koncentracja gazów oborowych, głów-
nie dwutlenku węgla (CO

2

), amonia-

ku (NH

3

) i siarkowodoru (H

2

S).

Głównym źródłem dwutlenku węgla

jest wydychane powietrze, a w mniej-
szym stopniu kwaśne reakcje chemicz-
ne. Gaz ten nie wpływa na stan zdro-
wia zwierząt, wpływa natomiast na
częstotliwość oddechów i jest wskaź-
nikiem wietrzenia pomieszczeń. Do-
puszczalna zawartość CO

2

w powietrzu

pomieszczeń inwentarskich wynosi
0,15-0,25% i zależy od procesów prze-
miany materii zwierząt. Powietrze at-
mosferyczne zawiera ok. 0,03% CO

2

.

W przeciwieństwie do dwutlenku

węgla amoniak jest gazem toksycznym,
drażniącym błony śluzowe oczu, spo-
jówek i dróg oddechowych. Uszkadza
nabłonek rzęskowy dróg oddechowych
i komórki śluzowe, zwiększa lepkość
śluzu w tchawicy i oskrzelach oraz wy-
wołuje skurcze oskrzeli. Przyczynia się
do powstania rozstrzeni oskrzeli i pę-
cherzy rozedmowych oraz krwotoków.
Jego szkodliwość polega także na obni-
żeniu odporności błony śluzowej dróg
oddechowych na niektóre drobnoustro-
je. Cielęta przebywające w pomieszcze-
niach o dużej koncentracji amoniaku
reagują zaczerwienieniem śluzówek,
łzawieniem, przyspieszeniem odde-
chów, zmniejszeniem przyrostów masy
ciała i ogólnym osłabieniem, spłyce-
niem i przyspieszeniem oddechów
z powodu obniżenia zawartości he-
moglobiny we krwi. U zatrutych amo-
niakiem zwierząt stwierdzono obrzęk
krtani i płuc, rozedmę płuc, stwardnie-
nie miąższowe nerek i wątroby. Pod
wpływem amoniaku hemoglobina prze-
kształca się w hematynę alkaliczną,
wywierającą silne działanie drażnią-
ce na OUN. Dopuszczalna zawartość
amoniaku w powietrzu pomieszczeń

inwentarskich mieści się w granicach
0,0026-0,003%. Do wykrywania obec-
ności amoniaku w powietrzu, podob-
nie jak i dwutlenku węgla, używa się
m.in. papierków lakmusowych. Wyda-
lany jest z moczem i kałem.

Siarkowodór jest gazem silnie tok-

sycznym, działającym drażniąco na
OUN i wywołującym nieodwracalne
zmiany we krwi. W organizmie łączy
się z układem żelazoporfirynowym
enzymów oddechowych, hamując ich
działanie. Barwa krwi pod wpływem
siarkowodoru zmienia się na żelazi-
sto-czarną. Zawartość 0,07-0,11%, (70-
-110 ppm) siarkowodoru w powietrzu
jest dawką śmiertelną, zawartość 0,03-
-0,04% jest niebezpieczna dla zdrowia
już po półgodzinnym wdychaniu. Naj-
wyższa dopuszczalna zawartość H

2

S

w powietrzu pomieszczeń inwentar-
skich wynosi 0,001%. Objawami zatru-
cia są stany zapalne spojówek, błon
śluzowych dróg oddechowych, prze-
wlekłe stany zapalne przewodu pokar-
mowego, ogólne osłabienie i obniżenie
odporności. Siarkowodór wykrywa się
za pomocą papierków wskaźnikowych
z octanem ołowiu.

Rozmieszczenie gazów w pomiesz-

czeniach nie jest jednakowe i nie wy-
nika z gęstości gazów w porównaniu
z gęstością powietrza. 1,5 raza lżejsze
od powietrza – dwutlenek węgla (99%)
i amoniak (0,03%) – lokują się głów-
nie pod sufitem, natomiast siarkowo-
dór (0,97%) ściele się przy podłodze
pomieszczeń. Oprócz wymienionych
gazów w powietrzu pomieszczeń in-
wentarskich obecne są merkaptany,
indol, skatol, kwas masłowy, aminy al-
kilowane i inne gazy o znacznej tok-
syczności i silnym zapachu. Liczba
i rodzaj gazów zależą od sposobu utrzy-
mania zwierząt, typu obory, stanu hi-
gienicznego i technicznego kanałów
gnojowych, wietrzenia pomieszczeń
itp. W kształtowaniu środowiska po-
mieszczeń inwentarskich znaczną rolę
odgrywają kondensaty pary wodnej,
posiadające odczyn alkaliczny (pH do
9,6), zawierające zwykle związki żelaza
(Fe

2

O

3

), fosforu (P

2

O

5

), wapnia (CaO)

i magnezu (MgO).

Oświetlenie
Oświetlenie odgrywa istotną rolę w utrzy-
maniu higieny pomieszczeń i wpływa
na przyrosty masy ciała cieląt. Natu-
ralne oświetlenie w pomieszczeniach

BYDŁO

WETERYNARIA W TERENIE

•

3/2008

•

16

inwentarskich jest zmienne i związane
z porą roku, częścią dnia i warunkami
klimatycznymi. Intensywność oświetle-
nia zależy m.in. od lokalizacji pomiesz-
czeń inwentarskich względem stron
świata, wielkości okien i ich umiesz-
czenia i czystości szyb. Ilość potrzeb-
nego światła naturalnego wyznacza się
za pomocą współczynnika oświetlenia,
podając w m

2

powierzchnię okien, na-

tężenie oświetlenia w luksach (Ei) oraz
czynnik dziennego oświetlenia (e).
Sztuczne oświetlenie będące uzupeł-
nieniem oświetlenia naturalnego musi
zapewnić dostateczną intensywność
oświetlenia, gwarantującą zaspokoje-
nie potrzeb fizjologicznych zwierząt
na światło. Równomierność oświetlenia
w obiektach, przy wymaganiach fizjolo-
gicznych do 16 lx, nie może być niższa
od 0,33 (1:3), przy wymaganiach ponad
16 lx do 0,20 (1:5); w miejscach wykony-
wania zabiegów weterynaryjnych i hi-
gienicznych do 0,50 (1:2). W oświetle-
niu sztucznym jarzeniowym optymalna
norma powinna wynosić 1,8 W/m

2

,

natomiast przy oświetleniu żarowym
– 6 W/m

2

. Stosunek powierzchni okien

do powierzchni podłogi powinien wy-
nosić od 1/15 do 1/20.

Zapylenie pomieszczeń inwen-

tarskich wpływa niekorzystnie na
zdrowie i samopoczucie cieląt. Pyły
pochodzą z pasz objętościowych su-
chych (siano, słoma, plewy), ściółki
(słoma, torf, trociny), z treściwych
pasz pylistych i mieszanek mine-
ralnych. Szkodliwość pyłów zależy
od wielkości ich cząstek, pyły duże
powyżej średnicy 5 μ utrzymują się
w powietrzu krótko i szybko opada-
ją na zwierzęta i sprzęty, pyły drob-
ne, o średnicy 0,1-0,5 μ, są szkodliwe,
gdyż wdychane do dróg oddechowych
wywierają szkodliwe działanie mecha-
niczne lub chemiczne.

Zawartość mikroorganizmów w po-

wietrzu cielętników zależy od tem-
peratury i wilgotności powietrza,
odporności i stanu zdrowia, liczby
i zagęszczenia zwierząt, rozwiązań
technologicznych, kubatury (norma
5-6 m

3

) i wietrzenia pomieszczeń. Ich

obecność w powietrzu może odgrywać
istotną rolę w procesach chorobowych.
Drobnoustroje mogą pochodzić od
samych zwierząt, ich wydalin, z pasz
i ściółki. Ludzie i zwierzęta przebywa-
jące w pomieszczeniach inwentarskich
mogą być źródłem zakażenia powie-

trza. Spośród drobnoustrojów, naj-
większe niebezpieczeństwo stwarzają
gronkowce, laseczki, pałeczki, ziarniaki,
E. coli, wirusy, promieniowce i drożdża-
ki. Największe i najszybsze zakażenie
powietrza bakteriami następuje pod-
czas kaszlu. Bakterie znajdujące się
na większych drobinach pyłów szyb-
ciej opadają, łączą się też z konden-
satami pary wodnej. Pleśnie związane
są z pyłami drobniejszymi. Przeżywal-
ność bakterii zależy od wilgotności po-
wietrza. Paciorkowce giną w powietrzu
suchym, inne zachowują zdolność roz-
mnażania się (prątki gruźlicy, laseczki
wąglika, gronkowiec złocisty, pałeczka
ropy błękitnej). Niebez-
pieczeństwo aerogen-
nych infekcji zwiększa
się w złych warunkach
higienicznych, wadliwej
wentylacji, nadmiernej
wilgotności, niedosta-
tecznym oświetleniu
itp. Liczba drobnoustrojów na 1 m

3

powietrza w oborach ze ściółką może
wynosić 2-2,25 x 10

5

. Zimą w dużych

oborach liczba bakterii na 1 m

3

po-

wietrza dochodzi do 1,2-4,7 x 10

4

, na-

tomiast w ocieplonych cielętnikach
wynosi 4,7 x 10

3

(E. coli) i 4,78 x 10

4

innych bakterii. Liczbę tych drobno-
ustrojów przypadających na m

2

ele-

mentów konstrukcyjnych określono na
4,8-230,4 kolonii E. coli.

Hałas
Hałas wpływa negatywnie na psychikę
cieląt. Zgiełk powstający podczas kar-
mienia cieląt dochodzi do 50-60 decy-
beli. Prace porządkowe i mechaniczne
(traktory) zwiększają nasilenie hałasu
do 80-120 decybeli (db.). Traktor pra-
cujący obok cielętnika przy otwar-
tych wrotach powoduje hałas rzędu
71-79 db., przy zamkniętych oknach
i wrotach nasilenie zgiełku jest o 10 db.
niższe.

Wentylacja pomieszczeń
Utrzymanie optymalnych warunków
mikroklimatycznych w pomieszcze-
niach dla cieląt wymaga wietrzenia
oraz izolacji cieplnej ścian zewnętrz-
nych, stropu i podłogi. Wietrzenie
wpływa na regulację temperatury po-
mieszczeń inwentarskich, wilgotność,
stopień zapylenia i kondensację pary
wodnej. Instalacja urządzeń ułatwiają-
cych wietrzenie wymaga uwzględnie-

nia pomiarów maksymalnego i mini-
malnego ruchu powietrza w okresie
zimy i lata, równomiernego wietrzenia
bez powodowania gwałtownych zmian
w biosferze cieląt, regulowania natęże-
nia wymiany powietrza. Do wietrzenia
pomieszczeń inwentarskich wykorzy-
stuje się systemy naturalne, sztuczne
i kombinowane.

Wentylacja naturalna stanowi kombi-

nację efektu grawitacyjnego wietrzenia
i różnicy temperatur (ponad 3-5

o

C) śro-

dowiska wewnętrznego i zewnętrznego
pomieszczeń. W przypadku mniejszych
różnic lub wyrównania temperatur (la-
tem) wietrzenie jest niewystarczające.

Problematyczne może
być w okresie zimy,
zwłaszcza po utrud-
nionej wymianie po-
wietrza. Aktywnym
czynnikiem sprzyja-
jącym wietrzeniu jest
wydobywające się cie-

płe powietrze z pomieszczeń inwen-
tarskich. Chłodniejsze zewnętrzne po-
wietrze dostaje się do pomieszczeń na
zasadzie różnicy ciężaru właściwego.
Założeniem optymalnego działania sys-
temu wietrzenia są:
– wywietrzniki (właściwe ich umiej-

scowienie, drożność kanałów wen-
tylacyjnych, odpowiednia ich liczba
i możliwość regulacji przepływu po-
wietrza), umieszczone 50 cm ponad
kalenicą dachu i wyposażone w de-
flektory przeciwdziałające zastojom
powietrza;

– przewody doprowadzające (ich całko-

wita powierzchnia, długość, ochrona
przed bezpośrednim wnikaniem wia-
tru, możliwość regulacji przepływu
powietrza).
Wietrzenie przez otwieranie okien

lub drzwi jest działaniem uzupełnia-
jącym lub stosowane jest w przypad-
kach awarii.

Sztuczna wentylacja (wymuszona,

mechaniczna), z użyciem elektrycz-
nych wentylatorów lub innych me-
chanicznych urządzeń, umożliwia
kontrolowaną wymianę powietrza
w pomieszczeniach. Wentylacja me-
chaniczna może być podciśnienio-
wa, nadciśnieniowa i prowadzona
w warunkach wyrównanego ciśnie-
nia. Zwierzętom na uwięzi świeże
powietrze doprowadza się od czoła,
natomiast otwory wywiewne winny
być od strony korytarza gnojowego.

Powierzchnia w (m

2

)/cielę

do 14 dni

0,9-1,4

14 dni do 3 miesięcy 1,4-1,8
3-6 miesięcy

1,8-2,7

6-9 miesięcy

2,7-3,8

9-18 miesięcy

3,8-4,5

dorosłe 5,0-7,0

BYDŁO

WETERYNARIA W TERENIE

•

3/2008

•

17

W pomieszczeniach narażonych na
przeciągi montuje się tzw. dławiki po-
wietrza. W systemie wentylacji wymu-
szonej średnica kanałów nawiewnych
powinna być mniejsza niż kanałów
wywiewnych. Najlepsze jest ogrze-
wanie cielętników przez nawiewanie
ciepłego powietrza. Umiejscowienie
i rozmieszczenie otworów wentylacyj-
nych nawiewnych i wywiewnych i ich
konstrukcja wiąże się z wielkością bu-
dynków. W dużych budynkach, z du-
żą liczbą zwierząt otwory nawiew-
ne umieszcza się naprzeciw siebie
w ścianach zewnętrznych, prostopa-
dłych do kierunku wiatru. W małych
cielętnikach wloty świeżego powie-
trza umieszcza się w ścianach „od za-
wietrznej”, nienarażonych na działa-
nie wiatru. W pomieszczeniach cieląt
i młodego bydła stosuje się, z dobry-
mi wynikami, wietrzenie podciśnie-
niowe, w którym nie grozi porywanie
cząstek kurzu i piachu. Usytuowanie
wentylatorów mechanicznych w stro-
pie działa na zasadzie wentylacji gra-
witacyjnej. Wietrzenie nadciśnienio-
we jest mniej wygodne, powoduje
szybką wymianę powietrza, zwiększa

dyfuzję pary wodnej i jej przenikanie
do elementów konstrukcyjnych bu-
dynku, pogarszając właściwości ter-
moizolacyjne. Na powtórne użycie
odprowadzanego ciepła, do ogrzania
doprowadzanego świeżego powietrza,
pozwalają:
– pompy cieplne (ciepło wydalane –

urządzenie chłodzące – powietrze);

– przewody cieplne (powietrze – komo-

ra chłodząca – powietrze);

– wymienniki drewniane (powietrze

– powietrze);

– wymienniki rurowe (powietrze – płyn

– powietrze);

– wymienniki regeneracyjne (powie-

trze – powietrze).
W zależności od warunków klima-

tycznych i potrzeb stosuje się stale lub
okresowo kombinacje różnych spo-
sobów (naturalna, wymuszona) wen-
tylacji.

Innymi czynnikami środowiskowy-

mi wpływającymi na stan zdrowotny
układu oddechowego są: zagęszczenie
cieląt, zależności matka – cielę, zróż-
nicowanie wiekowe zwierząt w stadzie
i rodzaj stosowanej dawki żywieniowej
oraz nagłe zmiany rodzaju żywienia.

Zagęszczenie zwierząt
Zagęszczenie cieląt odgrywa szczegól-
ną rolę w szerzeniu się chorób układu
oddechowego, w pierwszych trzech
miesiącach życia. Ograniczenie bez-
pośrednich kontaktów zwierząt oraz
przetrzymywanie ich w zbliżonych
wiekowo grupach jest pewną metodą
zabezpieczenia przed możliwością za-
chorowania.

Podsumowanie
Ten sposób odchowu cieląt eliminu-
je możliwość odjadania i odpychania
zwierząt słabszych. Spośród czynników
pierwotnych wywołujących choroby
układu oddechowego nie bez znacze-
nia jest możliwość przeniesienia zaka-
żeń z matki na cielę bezpośrednio po
porodzie.

Podobnie istotny wpływ na zwięk-

szenie podatności na RSd mają spo-
sób i rodzaj żywienia. Odpowiednia
jakościowo i ilościowo (zbilansowana)
dawka żywieniowa, stosownie do wie-
ku zwierzęcia, oraz sposób jej podania
i unikanie nagłych zmian stosowanej
paszy ograniczają możliwość wystąpie-
nia choroby.

‰