Makroekonomia
dr Tomasz Białowąs
Katedra Gospodarki Światowej i Integracji Europejskiej
http://www.msg.umcs.lublin.pl/bialowas.htm
bialowas@hektor.umcs.lublin.pl
•BEZROBOCIE
Pojęcie bezrobocia i bezrobotnego
•
jest to iloraz bezrobotnych
przez aktywnych zawodowo w danej kategorii
ludności. Aktywni zawodowo definiowani są
przez GUS jako osoby pracujące plus osoby
poszukujące pracy plus bezrobotni plus
niepełnosprawni (z możliwością zatrudnienia
w niektórych zawodach). Natomiast do
aktywnych zawodowo cywili nie wlicza się
pracowników: wojska, policji oraz służb
ochrony państwa.
Wskaźnik zatrudnienia
• Wskaźnik zatrudnienia
- wskaźnik określający
jaki odsetek ludności w wieku od 15 do 64
roku życia pracuje zawodowo. Z reguły wyższy
wskaźnik zatrudnienia dotyczy mężczyzn niż
kobiet.
Typy bezrobocia
Możemy wyróżnić dwa podstawowe typy
bezrobocia:
1) Bezrobocie związane z niedopasowaniami
strukturalnymi może występować zarówno w
sytuacji równowagi na rynku pracy, a więc gdy
całkowita podaż siły roboczej jest równa
całkowitemu popytowi na siłę roboczą, jak i w
sytuacji nierównowagi na rynku pracy. Obejmuje
on dwa typy bezrobocia frykcyjne i strukturalne.
Typy bezrobocia
a) Bezrobocie frykcyjne – jest nieredukowalnym
minimum bezrobocia w dynamicznej
gospodarce. Powstaje ono w związku z
powolnością przystosowań struktury podaży
siły roboczej i struktury popytu na siłę roboczą
na niedoskonale funkcjonującym rynku pracy.
Typy bezrobocia
b) Bezrobocie strukturalne – powstaje w rezultacie
niedopasowań struktury podaży i popytu na siłę
roboczą, przede wszystkim w aspektach
kwalifikacyjnym, zawodowym i regionalnym.
Ten typ bezrobocia może mieć charakter dosyć
trwały, gdyż jego likwidacja wymaga zazwyczaj
dłuższego okresu w związku z koniecznością
zmiany zawodu, kwalifikacji czy też miejsca
zamieszkania.
Typy bezrobocia
• 2) bezrobocie związane z nadwyżką całkowitej
podaży siły roboczej nad całkowitym popytem
na silę roboczą – może wynikać zarówno ze
wzrostu podaży siły roboczej, jak i redukcji
popytu na siłę roboczą.
W drugim przypadku mamy do czynienia z
bezrobociem koniunkturalnym. Istnieją
zasadnicze rozbieżności poglądów w kwestii
przyczyn tego bezrobocia.
Typy bezrobocia
• Keynesiści upatrują ich w niedostatecznym
popycie na towary i dlatego ten typ
bezrobocia określany jest często mianem
bezrobocia związanego z niedostatecznym
popytem.
• Neoklasycy tłumaczą to bezrobocie zbyt
wysokimi płacami.
Ekonomiczne skutki bezrobocia
• Główną stratą dla społeczeństwa całego kraju jest
strata produktu narodowego brutto.
• Strata ta, mierzona jest zazwyczaj przy pomocy tak
zwanej luki PNB, czyli różnicy między potencjalnym
produktem narodowym brutto, czyli założeniem
pełnego zatrudnienia, a rzeczywistym produktem
narodowym brutto.
• Szacuje się, że na każdy procent, o jaki faktyczna stopa
bezrobocia przewyższa naturalną stopę bezrobocia,
realny PKB jest niższy o 3% od PKB potencjalnego przy
pełnym wykorzystaniu zdolności produkcyjnych
.
Ekonomiczne skutki bezrobocia
• Pozytywne skutki bezrobocia
• korzystny wpływ na konkurencyjność na rynku pracy,
stymulacja wzrostu poziomu wykształcenia i kwalifikacji
zawodowych wśród osób poszukujących pracy,
• wzrost motywacji do kształcenia, do zwiększania
nakładów na inwestycje w kapitał ludzki, co prowadzi
do przyspieszenia procesów długofalowego wzrostu
gospodarczego kraju,
• możliwość realokacji zasobów ludzkich przy głębokich
przemianach strukturalnych gospodarki z zawodów
nieopłacalnych i nieefektywnych do zawodów
nowoczesnych i efektywnych,
Ekonomiczne skutki bezrobocia
• walka z inflacją, wyższy poziom bezrobocia oznacza bowiem
osłabienie pozycji pracowników i związków zawodowych w
przetargach płacowych z pracodawcami, co z kolei prowadzi
do zmniejszenia presji na wzrost płac. Wzrost bezrobocia
osłabia także dynamikę popytu na towary, która odgrywa
rolę w kształtowaniu inflacji,
• wzrost motywacji pracowników do bardziej efektywnej i
solidnej pracy oraz ograniczenie nadmiernej fluktuacji kadr,
przez co dochodzi do racjonalizacji zatrudnienia i poprawy
efektywności gospodarowania
• zainteresowanie elastycznymi formami pracy w tym
wolontariatem jako elementem Indywidualnego Planu
Działania osoby bezrobotnej zawieranym z doradcą
zawodowym.
Prawo Okuna
• Prawo Okuna - makroekonomiczne prawo,
głoszące że wraz ze wzrostem bezrobocia
przymusowego spada PKB (PNB).
• W Stanach Zjednoczonych w okresie od 1965
można zaobserwować działanie prawa Okuna i
stwierdzić, iż na każdy 1 punkt procentowy
przewyższający tzw. naturalną stopę bezrobocia,
PNB zmniejsza się o 2 - 3 punkty procentowe.
• Bezrobocie powyżej pewnego pułapu ma
negatywny wpływ na PKB i zmniejsza je
odpowiednio poniżej możliwości produkcji
potencjalnej.
Prawo Okuna
• Jest wiele powodów dla których PNB może
wzrastać/spadać szybciej niż zmienia się
bezrobocie. Kiedy bezrobocie wzrasta,
- bezrobotni przestaną być aktywni zawodowo i
przestaną szukać pracy, po czym nie będą
uwzględniani w statystykach
- zatrudnieni pracownicy mogą pracować mniej
- produktywność może zmaleć, ponieważ
pracodawcy mogą trzymać więcej pracowników,
niż potrzebują
•Inflacja
Inflacja
• Inflacja jest to trwały wzrost ogólnego
poziomu cen w gospodarce.
• Mierzy się ją przy pomocy stopy inflacji, która
wyraża procentowo jak szybko zwiększa się
poziom cen w danym czasie
Inflacja
• Według kryterium tempa możemy wyróżnić
inflację:
• pełzającą – nie przekracza 5% rocznie,
• umiarkowaną (krocząca) – oscyluje w
granicach 5-10% rocznie,
• galopującą – roczny wzrost cen według stopy
dwu- lub trzycyfrowej, od 50% w górę
• hiperinflację – miesięczny wzrost cen
przekracza 150%,
Główne teorie inflacji
• Istnieją trzy główne nurty teoretyczne
wyjaśniające przyczyny inflacji:
1) Monetarna teoria inflacji
2) Popytowa teoria inflacji
3) Kosztowa teoria inflacji
Główne teorie inflacji
• Monetarna teoria inflacji została sformułowana przez
monetarystów w oparciu o ilościową teorię pieniądza.
• Podstawą teorii jest stwierdzenie, że poziom cen
zmienia się wprost proporcjonalnie do ilości pieniądza
w obiegu, co oznacza że przyczyną inflacji jest pieniądz.
• Tempo wzrostu cen jest zdeterminowane wielkością
podaży pieniądza, którą kontroluje bank centralny.
Przyczyną inflacji jest błędna polityka banku
centralnego, a jego głównym instrumentem
ograniczenia inflacji ma być zmniejszenie dynamiki
podaży pieniądza.
Główne teorie inflacji
• W popytowej teorii inflacji przyczyn wzrostu
cen upatruje się w ustaleniu się agregatowego
popytu na towary na poziomie
przewyższającym możliwości jego
zaspokojenia.
• Teoretycznym rozwinięciem tego twierdzenia
jest koncepcja luki inflacyjnej wysunięta przez
J.M. Keynesa.
Główne teorie inflacji
• Rozmiar luki inflacyjnej (nadwyżki popytu)
wyznaczany jest przez różnicę między
wielkością łącznego popytu na towary a
wielkością dochodu narodowego
odpowiadającego pełnemu wykorzystaniu
zdolności produkcyjnych.
• W warunkach swobodnego kształtowania się
cen rynkowych pojawienie się luki inflacyjnej
wywołuje inflację.
Główne teorie inflacji
• Według teorii kosztowej, przyczyną inflacji
jest wzrost kosztów produkcji niezależny od
agregatowego popytu na towary.
• Gdy rosną koszty produkcji, przedsiębiorstwa
„przerzucają” ten wzrost na ceny wyrobów
gotowych, obciążając w ten sposób
nabywców.
• Wzrost kosztów może być spowodowany
różnorodnymi przyczynami.
Główne teorie inflacji
• W związku z tym wyróżniamy różne typy inflacji
kosztowej:
- Inflację płacową, gdy następuje wzrost płac niezależnie
od popytu na pracę
- Inflację wywołaną przez zyski, gdy przedsiębiorstwa
wykorzystują swoją pozycję monopolistyczną, aby
podnieść ceny niezależnie od popytu na ich wyroby
- Inflację wywołaną przez ceny dóbr importowanych, gdy
ceny te rosną niezależnie od poziomu agregatowego
popytu
- Inflację wywołaną przez podatki, gdy wzrost podatków
„przerzucany jest na ceny”
Przyczyny inflacji
• nadmierna emisja pieniędzy (możliwa tylko w systemie pieniądza
dekretowego) nieproporcjonalna do wzrostu gospodarczego,
prowadzona poprzez:
– dodruk banknotów niemających pokrycia
– oprocentowanie pieniędzy
– działalność kredytową banków komercyjnych (tzw. "bankowa kreacja
pieniądza").
• niespodziewany i gwałtowny wzrost kosztów produkcyjnych (np.
surowców energetycznych), który prowadzi do ograniczenia
zagregowanej podaży
• wzrost zagregowanego popytu w gospodarce
• niezrównoważony budżet państwa (wydatki z budżetu przewyższają
wpływy)
• przeinwestowanie gospodarki (nadmierne rozwinięcie procesu
inwestycyjnego finansowanego przez państwo)
Przyczyny inflacji
• ingerencja państwa w politykę emisyjną Banku Centralnego,
co prowadzi w rezultacie do nadmiernej ilości pieniądza.
• wadliwa struktura gospodarki
• import inflacji (wraz ze wzrostem cen artykułów
importowanych przez dany kraj następuje wzrost kosztów
produkcji, a co za tym idzie wzrost cen)
• długookresowe dodatnie saldo bilansu handlowego
(nadwyżka eksportu nad importem)
• monopolizacja gospodarki (monopoliści wzrost kosztów
produkcji mogą przenosić na cenę)
• zadłużenie głównych przedsiębiorstw w danym sektorze
Skutki inflacji
• inflacja doprowadza do przesunięć dochodów między
ludźmi. Tracą na tym grupy najsłabsze, zyskują
najmocniejsze – te, które umieją wywalczyć dla siebie
wyższe dochody;
• inflacja powoduje erozję siły nabywczej pieniądza. Tracą na
tym głównie ci, którzy oszczędzają. Tracą również osoby o
stałych dochodach;
• stopa inflacji jest na ogół zmienna, a wahania te
wprowadzają niepewność, jak będą kształtowały się ceny i
ich relacje (ceny względne) w przyszłości. Z tej przyczyny
inflacja utrudnia decyzje inwestycyjne firmom i może
prowadzić do zmniejszenia poziomu inwestycji w
gospodarce;
Skutki inflacji
• jeśli progi podatkowe nie są korygowane w
górę o stopę inflacji, ludzie muszą płacić
wyższe podatki – bo rosną ich dochody
pieniężne, choć nie rośnie ich siła nabywcza;
• inflacja powoduje dodatkowe koszty dla
przedsiębiorstw i zwykłych ludzi – tradycyjnie
określane mianem „kosztu menu
restauracyjnego” i „kosztu zdartych zelówek”.
Inflacja a bezrobocie
• Krzywa Phillipsa pochodzi od nazwiska ekonomisty
Albana W. Phillipsa, który analizując dynamikę płac i
bezrobocia w Wielkiej Brytanii od drugiej połowy XIX w.
do połowy XX w. zaobserwował odwrotną zależność
pomiędzy tymi zmiennymi.
• Im niższa stopa bezrobocia, tym większa dynamika
wzrostu płac. W warunkach niskiego bezrobocia, aby
znaleźć i zatrudnić nowych pracowników, pracodawcy
muszą oferować wyższy poziom płac niż w sytuacji, gdy
bezrobocie jest wysokie i wiele osób poszukuje pracy.
Niskie bezrobocie dodatkowo zachęca już pracujących
do formułowania wyższych żądań płacowych.
Krzywa Phillipsa
Krzywa Phillipsa
• Krzywa Phillipsa może być również interpretowana
szerzej: jako związek pomiędzy wysokością bezrobocia i
inflacją (szybszy wzrost płac – przy niezmienionej
wydajności pracy - powoduje wzrost inflacji).
• Prowadzi to do wniosku, że w polityce gospodarczej
może istnieć wybór: niższe bezrobocie za cenę wyższej
dynamiki cen.
• To błędne przekonanie powszechne było do lat 70-tych
XX w., kiedy to w wielu krajach rozwiniętych
akceptowano szybszy wzrost inflacji w nadziei na
obniżenie rosnącego bezrobocia.
Krzywa Phillipsa
• Z czasem okazało się jednak, że tego typu
polityka gospodarcza jest całkowicie
nieskuteczna w walce z bezrobociem, a
jedynie prowadzi do wyższej inflacji.
• Odwrotna zależność pomiędzy inflacją a
bezrobociem może mieć bowiem jedynie
charakter krótkookresowy – na dłuższą metę
nie można „kupić” niższego bezrobocia za
cenę wyższej inflacji.
Krzywa Phillipsa
• Teoretyczny model, który pokazuje, dlaczego
krzywa Phillipsa może pokazywać prawdziwą
relację pomiędzy inflacją a bezrobociem jedynie
na krótką metę, a nie zależność długookresową
wprowadził do ekonomii Edmund Phelps.
• W jego modelu, istotny wpływ na zmiany płac
mają oczekiwania inflacyjne pracowników.
• Kiedy wraz ze wzrostem płac nominalnych
zwiększa się także poziom cen, siła nabywcza ich
wynagrodzeń nie zmienia się.
Krzywa Phillipsa
• W takim przypadku nie jest racjonalne
zwiększanie przez nich nakładów pracy, czyli
podejmowanie zatrudnienia.
• W krótkim okresie – ulegając tzw. iluzji pieniądza
– pracownicy mogą jednak podejmować pracę
uważając, że nastąpił wzrost płac.
• Phelps dowodzi, że ze względu na oczekiwania
zmian inflacji w przyszłości, pracownicy nie dają
się jednak zaskakiwać w sposób systematyczny.
Krzywa Phillipsa
• W efekcie, polityka gospodarcza powodująca
wzrost inflacji nie jest skuteczna w walce z
bezrobociem.
• Po przejściowym wzroście zatrudnienia,
bezrobocie wraca do starego poziomu,
podczas gdy inflacja pozostaje na poziomie
wyższym.