RDZEŃ KRĘGOWY (medulla spinalis)

BUDOWA ZEWNĘTRZNA

• Nierównomierna grubość

• Zgrubienie szyjne i lędźwiowe; zwężony odcinek piersiowy

• Zgrubienie szyjne (intumescentia cervicalis)

  • W kanale kręgowym C₃-Th₁

• Zgrubienie lędźwiowe (intumescentia lumbalis)

  • W kanale kręgowym Th₁₀-L₁

  • U dołu zwęża się w stożek rdzeniowy (conus medullaris), który przechodzi
    w nić końcową (filum terminale)

• Występują 2 krzywizny – szyjna (flexura cervicalis) i piersiowa (flexura thoracica)

BRUZDY I SZNURY

• Z przodu – szczelina pośrodkowa przednia (fissura mediana anterior)

  • Wypełniona oponą miękką

  • Ku górze łączy się z jednoimienną szczeliną rdzenia przedłużonego

• Bocznie od fissura mediana anterior wychodzą pęczki włókien nerwowych – nici korzeni brzusznych (radices ventrales)
  Miejsce ich wyjścia to bruzda boczna przednia (sulcus lateralis anterior)

• Między fissura mediana anterior a sulcus lateralis anterior – sznur przedni (funiculus anterior)

• Z tyłu – bruzda pośrodkowa tylna (sulcus medianus posterior)

• Bocznie od niej wchodzą do rdzenia nici korzeni grzbietowych (radices dorsales) tworząc pole korzeniowe tylne (area radicularis posterior).
  Istnieje tu wyraźnie zaznaczone wgłębienie – bruzda boczna tylna (sulcus lateralis posterior)

• Między sulcus medianus posterior sulcus lateralis posterior leży sznur tylny (funiculus posterior)
  W części szyjnej i górnych segmentach części piersiowej biegnie na nim bruzda pośrednia tylna (sulcus intermedius posterior)
  Dzieli ona sznur tylny na pęczek smukły (fasciculus gracilis) i klinowaty (fasciculus cuneatus)

• Między sulcus lateralis posterior a sulcus lateralis anterior leży sznur boczny (funiculus lateralis)

KORZENIE NERWÓW RDZENIOWYCH

• Obustronnie z rdzeniem kręgowym łączy się 31 par nerwów rdzeniowych

  • 8 szyjnych

  • 12 piersiowych

  • 5 lędźwiowych

  • 5 krzyżowych

  • 1 guziczny

• W obrębie korzenia grzbietowego znajduje się zgrubienie utworzone przez zwój rdzeniowy (ganglion spinale)

• Ogon koński (cauda equina) to pęczek nerwów utworzony przez korzenie nerwów lędźwiowych, krzyżowych i guzicznych

BUDOWA WEWNĘTRZNA

ISTOTA SZARA

• Kształt litery H

• Część przednia – róg przedni (cornu anterius)
  Część tylna – róg tylny (cornu posterius)

• Między rogami leży istota szara pośrednia (substantia grisea intermedia).
  Można ją podzielić na część przyśrodkową i boczną, która w niektórych odcinkach rdzenia jest silnie rozwinięta i tworzy róg boczny (cornu laterale)

• Słupy (columnae) to podłużne pasma istoty szarej odpowiadające rogom.
  Wyróżniamy słup przedni, tylny i boczny

Cornu anterius

• Ruchowy – znajdują się w nim komórki unerwiające mięśnie szkieletowe

Cornu posterius

• Czuciowy

• Możemy w nim wyróżnić szyjkę (cervix), głowę (caput) i szczyt (apex)

• Szyjka i większa część głowy budowę typową dla istoty szarej

• W szczycie i częściowo po obu stronach głowy znajduje się połyskliwa masa zwana istotą galaretowatą (substantia gelatinosa). W zgrubieniach zajmuje znaczną część rogu tylnego

Substantia grisea intermedia centralis

• Otacza kanał środkowy

• Z przodu od niego nosi nazwę spoidła szarego przedniego (commissura grisea anterior)
  Z tyłu – spoidła szarego tylnego (commissura grisea posterior)

ISTOTA BIAŁA

• Wyróżniamy 3 sznury od wewnątrz poprzedzielane słupami istoty szarej

Funiculus anterior

• Leżą między słupami przednimi

• Oddzielone są od siebie przez fissura mediana anterior

• Łączą się ze sobą wąskim pasmem istoty białej – spoidło białe (comissura alba)

Funiculus lateralis

• Biegną między słupem przednim a tylnym

Funiculus posterior

• Leżą między słupami tylnymi

• Na powierzchni rdzenia między sznurem tylnym a bocznym znajduje się wąskie pasmo włókien nerwowych, które tworzą drogę grzbietowo-boczną (tractus dorsolateralis)

NUCLEUS PROPRIUS (jądro własne)

• Leży w głowie rogu tylnego

• Występuje w całej długości rdzenia kręgowego

• Aksony w znacznym stopniu wchodzą do sznurów istoty białej

NUCLEUS DORSALIS

• Zwane też nucleus thoracicus

• Leży u podstawy rogu tylnego, na granicy z istotą pośrednią środkową

• Rozciąga się od 8. neuromeru szyjnego do 2.-3. lędźwiowego

• Nie jest jednolicie rozwinięte

FASCICULUS DORSOLATERALIS (pęczek grzbietowo-boczny = pęczek Lissauera)

KOMÓRKI RUCHOWE ROGÓW PRZEDNICH

• Najbardziej charakterystyczne są komórki ruchowe typu α
  Wysyłają grube włókna nerwowe dochodzące przez korzenie brzuszne do płytek ruchowych w mięśniach poprzecznie prążkowanych

• Komórki ruchowe mają kilka do kilkunastu dendrytów

• Komórki ruchowe są skupione w kilka bardzo zmiennych grup

• Grupy komórek tworzą jądra ruchowe (nuclei motorii) rdzenia kręgowego

  • Grupa przyśrodkowa – unerwia mięśnie grzbietu

  • Grupa boczna – komórki wysyłające aksony do wszystkich mięśni kończyn

  • Grupa środkowa – w części szyjnej unerwia przeponę

  • Komórki nerwowe wysyłające swe aksony do części rdzeniowej nerwu dodatkowego

JĄDRO POŚREDNIO-BOCZNE (nucleus intermediolateralis)

• Znajduje się w istocie pośredniej bocznej

• Utworzone przez komórki korzeniowe

• Zaczyna się na wysokości 8. neuromeru szyjnego, a kończy na poziomie 2-3 segmentu lędźwiowego

• Jądro współczulne

WSTRZĄS RDZENIOWY

Zespół objawów spowodowanych nagłym (zwykle urazowym) przerwaniu ciągłości rdzenia kręgowego. Patofizjologia zmian polega na zniesieniu fonicznego oddziaływania impulsów stale przewodzonych z ośrodków wyższych do rdzenia kręgowego. W początkowej fazie dochodzi do zniesienia wszystkich ruchów dowolnych poniżej poziomu przecięcia. Towarzyszy mu zniesienie napięcia mięśniowego. Zostają również zniesione wszystkie rodzaje czucia skórnego i głębokiego zaopatrywane przez segmenty rdzenia poniżej poziomu uszkodzenia. Ruchy dowolne i czucie utracone są trwale i nie powracają do końca życia. Przeżycie człowieka z przerwaną ciągłością rdzenia zależy od poziomu przecięcia. Jeżeli przecięcie nastąpiło w obrębie górnych segmentów szyjnych, to dochodzi do śmierci
z powodu wstrzymania ruchów oddechowych. Po uszkodzeniu niższych segmentów szyjnych dochodzi do porażenia mięśni międzyżebrowych (wdechowych), lecz utrzymana zostaje czynność oddechowa przepony. W pierwszym okresie dochodzi do zniesienia wszystkich odruchów, których ośrodki leżą w rdzeniu poniżej poziomu uszkodzenia, zarówno somatyczne, jak i autonomiczne. Kończyny są wiotkie (mięśnie pozbawione napięcia), skóra ciepła i różowa (rozszerzenie naczyń krwionośnych), łatwo dochodzi do powstawania odleżyn (porażenie zespoleń tętniczo-żylnych upośledza przepływ krwi w naczyniach włosowatych,
a tym samym powoduje niedotlenienie tkanek), wydzielanie potu jest zniesione, obniża się ciśnienie tętnicze krwi, dochodzi do zatrzymania moczu i stolca, nie występują odruchy seksualne. W miarę ustępowania pojawia się odruch zginania- grzbietowe zgięcie palców stopy po drażnieniu podeszwy, kolejno powraca odruchowe oddawanie moczu i stolca (automatyzm pęcherza i odbytnicy). Aktywność odruchowa rdzenia zwiększa się dopiero po upływie kilku miesięcy i bodziec mechaniczny działający na powierzchnię ciała poniżej uszkodzenia wywołuje tzw. odruch masowy (zginanie kończyn, z towarzyszącym opróżnieniem pęcherza i odbytnicy oraz obfite wydzielanie potu).

ZESPÓŁ BROWN-SEQUARDA

• Połowicze uszkodzenie rdzenia kręgowego

• Jedne z tych objawów występują po stronie ogniska chorobowego, a inne po stronie przeciwległej

• Po stronie ogniska chorobowego

  • Niedowład połowiczy, spowodowany przerwaniem drogi piramidowej bocznej

  • Zniesienie czucia głębokiego, spowodowane zniszczeniem pęczka smukłego
    i klinowatego

  • Przejściowe zaburzenia naczynioruchowe

• Po stronie przeciwległej

  • Zniesienie czucia bólu i temperatury, spowodowane przerwaniem ciągłości dróg rdzeniowo-wzgórzowych