1

Cele kształcenia można ująć jako zamierzone właściwości uczniów wyrażające się opanowaniem przez nich
określonych czynności z zakresu opanowanych działań, postaw wiadomości i umiejętności. Tak więc opisują zmianę
jaką chcemy uzyskać w uczniach.
Cele kształcenia formułowane są różnorodnie. Najistotniejsze jest rozróżnienie celów ze względu na operacyjność, czyli
możliwość porównania opisu z rzeczywistymi osiągnięciami uczniów. Stosując jedną z możliwych klasyfikacji można
wyróżnić 2 rodzaje celów kształcenia: ogólne i operacyjne.
Cele ogólne wskazują kierunki dążenia ucznia. Np. systematyczne poszerzanie zainteresowań przyrodniczych lub
doskonalenie techniki mikroskopowania.
Cele operacyjne stanowią opis wyników jakie mają być uzyskane. Opis ten powinien być na tyle dokładny, by
umożliwić rozpoznanie , czy cel został osiągnięty.
Przykład:
Cel ogólny: systematyczne poszerzanie zainteresowań przyrodniczych
Cele operacyjne:
- uczeń przynosi na lekcje nietypowe okazy przyrodnicze (minerały rośliny drobne zwierzęta), umie je nazwać i o nich
opowiedzieć
-

uczeń potrafi samodzielnie przygotować i wygłosić krótki referat na wybrany temat przyrodniczy korzystając z co
najmniej z 3 różnych źródeł informacji jak książki, filmy, materiały elektroniczne, opowieści pewnych osób

Cel ogólny: doskonalenie techniki mikroskopowania
Cele operacyjne:
-

Pokaże i nazwie części optyczne i mechaniczne mikroskopu

-

ustawi oświetlenie pola widzenia

-

nastawi małe powiększenie obrazu

-

obliczy uzyskane powiększenie

-

zanalizuje obserwowany preparat

-

wykona rysunek z obserwacji

Cel operacyjny w swojej strukturze powinien zawierać:

Działanie (zachowanie końcowe) - opis zadania, które ma być wykonane, wyrażone za pomocą czasownika w stronie
czynnej
Warunek opisanie okoliczności w jakich działanie ma mieć miejsce (zalecany sposób prezentacji, wykaz środków,
dostarczenie danych, urządzeń, ograniczeń)
Kryterium - jakościowe lub ilościowe określenie wymagań

Przykład: Mając 10 preparatów tkanek (warunek) uczeń nazwie (działanie) poprawnie 8 z nich (kryterium)

Procedura operacjonalizacji celów kształcenia (czyli sprowadzenie celu ogólnego do opisu czynności jakie uczeń
powinien wykonać):

1. Zapisanie celu w postaci ogólnej
2. Intuicyjny obraz ucznia osiągającego cel
3. Luźne zapisy celów operacyjnych
Zastosuj burzę mózgów i zapisz jak najwięcej określeń zachowania uczniów osiągających cel ogólny np. przewiduje
skutki, operuje terminami, rysuje, potrafi rozwinąć cudzy pomysł ...
4. Selekcja luźnych zapisów
Najważniejszym zadaniem selekcji jest wyeliminowanie lub przeredagowanie, tych zapisów, które nie są dość
operacyjne czyli nie opisują obserwowalnej czynności ucznia
5. Klasyfikacja luźnych zapisów
Przytoczone zapisy można pogrupować najlepiej hierarchicznie od prostych i elementarnych do złożonych i
zaawansowanych (patrz tabela taksonomii A, B, C)
6. Sformułowanie celów operacyjnych
Buduj zdania (uczeń potrafi ..., uczeń...) starając się w nich zawrzeć jak najwięcej uznanych i poklasyfikowanych
luźnych zapisów
7. Sprawdzenie celów operacyjnych
Trafność i operacyjność listy celów można sprawdzić przez szkicowe zaplanowanie egzaminu, który mógłby wykazać,
czy te cele są osiągnięte, a zarazem czy osiągnięty jest cel ogólny. Spróbuj odpowiedzieć na pytanie: czy potrafisz
odróżnić uczniów, którzy osiągnęli cele operacyjne od tych, którym się to nie udało?
8. Ewentualne powtórzenie etapów 2-7
Gdy wynik sprawdzania jest niezadowalający powtarzamy etapy operacjonalizacji celu ogólnego starając się usunąć jej
błędy i ograniczenia

2

Błędy operacjonalizacji:

1. Zbytnie rozdrobnienie celu
Bardzo długie listy celów operacyjnych są bezużyteczne. Uszczegółowianie celów może być prowadzone bez końca,
ale nie o to chodzi w procesie operacjonalizacji - trzeba dążyć do jak najmniejszej liczby celów operacyjnych, które
łącznie wystarczą by opis wyniku jaki ma być osiągnięty był jasny. Gdy gubimy się w określaniu związków między
poszczególnymi celami operacyjnymi, operacjonalizacja była wadliwa.
2. Preferowanie celów poznawczych
3. Zapominanie o celu ogólnym
Mechaniczne stosowanie operacjonalizacji może grozić stopniowym odchodzeniem od celu wyjściowego.
4. Zamknięcie zbioru celów operacyjnych
Sytuacje szkolne mogą przynosić okazje do uzupełnienia lub przeredagowania zbioru celów
5. Zaniedbanie osiągania celów operacyjnych
Nie twórz celów niemożliwych do zrealizowania w danych warunkach szkolnych, pamiętaj aby zaplanowane cele nie
pozostały tylko na papierze

Taksonomia A,B,C
Aby sformułowane cele operacyjne wykorzystać przy planowaniu pracy dydaktycznej należy je uporządkować. Jednym
z bardzo ważnych kryteriów tego uporządkowania jest odzwierciedlenie poszczególnych kategorii w przyjętej
taksonomii i stopień zachowania relacji między poszczególnymi kategoriami.
Najczęściej stosowaną jest taksonomia Bolesława Niemierki, wg niej wyższe kategorie celów nauczania mogą być
uzyskane w następstwie osiągnięcia niższych kategorii.

Taksonomia celów nauczania
wg B. Niemierki

Określenie
wieloznaczne

Określenie konkretne
(czasowniki operacyjne)

Kategorie celów nauczania

A.
Zapamiętanie
wiadomości

Wiedzieć

wymienić, zidentyfikować,
wyliczyć, nazwać,
zdefiniować

I. Poziom
wiadomości

B. Zrozumienie
wiadomości

Rozumieć

zilustrować, rozróżnić,
streścić, wyjaśnić

Zapamiętywanie podstawowych
wiadomości
Zrozumienie wiadomości
Opanowanie naukowego

języka

C. Stosowanie
wiadomości w
sytuacjach
typowych

Kształtować

wybrać sposób, określić,
zaprojektować, wykreślić,
charakteryzować, narysować,
rozwiązać, skonstruować,
zastosować, porównać,
sklasyfikować
zmierzyć

II. Poziom
umiejętności

D. Stosowanie
wiadomości w
sytuacjach
problemowych

Kształtować

wykryć
ocenić
zaproponować
dowieść
przewidzieć
zanalizować

Opanowanie praktycznych
umiejętności
Opanowanie teoretycznych
i teoretyczno-praktycznych
umiejętności
Samodzielne stosowanie wiedzy
w rozwiązywaniu problemów

III. Postawy
i przekonania

Dążenie do samodzielnego
poznawania przyrody
i związków pomiędzy nimi.
Respektowanie zasad higieny
i zdrowego trybu życia.
Zrozumienie znaczenia
i wartości środowiska życia we
wszystkich jego przejawach.
Wrażliwość na piękno przyrody
i przejawy jej zniszczenia.
Emocjonalne i praktyczne
zaangażowanie w jej ochronę.

3

Najważniejsze funkcje czasowników operacyjnych

I Poziom wiadomości (zapamiętania i zrozumienia)

Czasownik operacyjny

Oczekiwany zakres odpowiedzi

Przykład

Nazwij, wymień, wskaż,
zidentyfikuj

Podaj wyłącznie nazwę, symbol itp.
Obiektu lub procesu biologicznego
bez jego omawiania

Wymień 3 przykłady czynników
abiotycznych

Rozróżnij, wyróżnij, podaj,
które...

Spośród wielu obiektów wskaż
tylko te, które spełniają podane w
poleceniu warunki

Podaj 2 przykłady ssaków
jajorodnych

Zilustruj (przykładem)

Podaj i omów przykład w zakresie
jaki wynika z kontekstu polecenia

Zilustruj przykładem pojęcie
katabolizmu

Opisz, omów, przedstaw

Opisz budowę obiektu lub przebieg
procesu biologicznego z użyciem
terminologii biologicznej; zwykle
stosuje się ograniczenie co do
zakresu oczekiwanej odpowiedzi;
wykroczenie poza wskazany adres
jest błędem, ponieważ dowodzi
braku rozumienia zakresu pojęcia

Przedstaw przebieg procesu
translacji,
Omów budowę gametofitu
mszaków,
Opisz fazę jasną procesu
fotosyntezy

II Poziom umiejętności

Czasownik operacyjny

Oczekiwany zakres odpowiedzi

Przykład

Narysuj

Przedstaw za pomocą rysunku,
którego wszystkie elementy są
opisane (szkic bez podpisu i opisu
nie podlega ocenie)

Narysuj i opisz kwiat męski sosny

Przedstaw istotę

Wyodrębnij z opisu procesu lub
zjawiska najważniejsze (kluczowe)
elementy i podaj je; nie opisuj
całościowo; wymagana jest
umiejętność pominięcia
drugorzędnych szczegółów

Przedstaw istotę procesu replikacji

Wykonaj wykres, wykreśl
zależność

Zaznacz osie współrzędnych; opisz,
co przyporządkowujesz
poszczególnym osiom, podaj na obu
osiach jednostki; wykreśl linię
wykresu (zależność)

Na podstawie danych zawartych w
tabeli x sporządź wykres zależności
pomiędzy...

Skonstruuj, zaprojektuj tabelę,
schemat, przedstaw w formie
tabeli

Wykonaj tabelę lub schemat;
podpisz, co przedstawiają

Zaproponuj schemat mineralizacji
szczątków organicznych

Wyjaśnij, wykaż, udowodnij,
uzasadnij, zinterpretuj

Ukaż związki przyczynowo-
skutkowe w analizowanym
przedmiocie (obiekcie
biologicznym, procesie, rysunku,
schemacie, tabeli); wykaż
prawdziwość przytoczonej w zdaniu
tezy - nie opisuj przebiegu procesu
ani budowy obiektu poza
wymaganym zakresem

Wykaż, że organowce są
przystosowane do życia na lądzie

Zaprojektuj eksperyment

Przedstaw hipotezę badawczą;
wskaż, co chcesz zbadać i co będzie
obiektem badania, jakimi
materiałami i metodami się
posłużysz; podaj, co jest próbą
kontrolną a co zestawem
doświadczalnym; wykonaj schemat
zestawu doświadczalnego; określ,
jakich wyników oczekujesz

Zaprojektuj eksperyment
pozwalający wykazać zjawisko
geotropizmu u roślin

4

Porównaj

Wskaż cechy wspólne
porównywanych obiektów lub
procesów, streść (wyjaśnij -
zależnie od kontekstu i we
wskazanym zakresie ) różnice
między nimi i wyciągnij wnioski

Porównaj pod względem
przystosowań do życia na lądzie
płazy i gady

Zanalizuj dane lub wykres

Zależnie od kontekstu zadania
wskaż wartości: minimalne,
maksymalne, średnią, przebieg
wykresu i oceń, czy zależność jest
rosnąca, malejąca, przyjmuje
rozkład normalny itp.; oceń, który z
czynników decyduje o przebiegu
procesu

Zanalizuj wykres x

Scharakteryzuj, zanalizuj

Wyróżnij zasadnicze elementy
budowy obiektu lub etapy procesu
biologicznego i streść ich cechy
wyróżniające (charakterystyczne);
zwróć uwagę na ograniczenia
zawarte w treści zadania

Scharakteryzuj owady jako
zwierzęta lądowe;
Zanalizuj proces rozmnażania się
płazów

Oceń

Opierając się na analizie związków
przyczynowo skutkowych wyróżnij
(wskaż) i podaj jaką mają wartość
(znaczenie) omawiane cechy
budowy lub procesy, lecz nie opisuj
ich

Oceń znaczenie procesu fotosyntezy
dla życia na Ziemi

Spróbuj przewidzieć

Na podstawie posiadanej wiedzy
spróbuj wnioskować co do
przyszłości; nie opisuj ani nie
charakteryzuj stanu obecnego

Spróbuj przewidzieć, jakie skutki
pociągnie za sobą wycinanie w
najbliższych latach lasów
tropikalnych

Wykorzystana literatura:
1. Kruszewski Krzysztof, 2005: Sztuka nauczania Czynności nauczyciela, PWN, Warszawa
2. Sołtys Danuta, Szmigel Krystyna, 2000: Doskonalenie kompetencji nauczycieli w zakresie diagnozy edukacyjnej,

Wyd. Zamiast korepetycji, Kraków

3. Folwaczny Andrzej i inni, 1998: Zadania maturalne z biologii,WSiP, Warszawa

5

KARTA PRACY

1. Odszukaj elementy składowe celu operacyjnego:

Mając 10 zdjęć roślin chronionych poprawnie nazwij 7 z nich.
Z 3 etykiet jogurtów wybierz ten, który jest najbardziej wskazany dla osoby z miażdżycą naczyń
krwionośnych, odpowiedź uzasadnij 1 argumentem.
Na podstawie obserwacji ryb akwariowych, wymień 4 cechy świadczące o ich przystosowaniu do
ż

ycia w wodzie.

Wymień 4 cechy przystosowujące tasiemca uzbrojonego do pasożytniczego trybu życia.
Korzystając z mapy hipsometrycznej Polski wymień lewobrzeżne dopływy Wisły.

2. Napisz cel operacyjny mający w swojej strukturze:
3 elementy składowe,
2 elementy składowe,
1 element składowy.

3. Utwórz cel ogólny i zaproponuj do niego cele operacyjne.

4. Do niżej wymienionych czynności ucznia dopisz odpowiedni poziom i kategorię celu
operacyjnego stosując symbole I, II, III, A,B,C,D

Uczeń potrafi:
-

wymienić cechy istot żywych

-

zdefiniować terminy: skala, legenda, szkic, plan

-

narysować i opisać schemat komórki roślinnej

-

ocenić konsekwencje zdrowotne palenia papierosów

-

zmierzyć tętno i ciśnienie krwi

-

wskazać na mapie hipsometrycznej niziny i wyżyny Polski

-

zanalizować wyniki badań morfologicznych krwi

-

zaplanować doświadczenie wykazujące obecność dwutlenku węgla w wydychanym powietrzu

-

nazwać elementy budowy morfologicznej kwiatu

-

rozróżnić dziedziny biologii na podstawie przedmiotu ich badań

-

wyjaśnić regulującą rolę witamin

-

dobrać przykłady organizmów realizujących odmienne strategie odżywiania

-

dobierać podczas dyskusji właściwe argumenty

-

omówić najczęstsze przyczyny chorób serca

-

dbać o powierzone mu przyrządy i materiały

-

regularnie wykonywać badania okresowe

-

czynnie angażować się w działania mające na celu popularyzowanie wiedzy o szkodliwości
palenia papierosów

-

mieć świadomość celowości korzystania z pomocy medycznej i psychologicznej w trudnych
sytuacjach

-

mieć świadomość szkodliwości nadmiernego promieniowania UV

6

Kompetencje a umiejętności

W styczniu 1997 roku w Strategii Edukacji MEN opublikowano pierwszą wersję Podstawy Programowej, tam
pojawiło się pojęcie "kompetencje" obok pojęcia "umiejętności". Od tego czasu niektórzy zaczęli te dwa pojęcia
stosować zamiennie. Pojęcia te jednak należy rozróżniać.

Umiejętności są kształcone w procesie lekcyjnym. Należy je rozumieć jako gotowość do świadomego działania,
opartego na wiedzy oraz konkretnym ruchowym opanowaniu (wyćwiczeniu) określonych czynności z możliwością
dostosowania ich do zmiennych warunków. Wyróżniamy: umiejętności intelektualne (które polegają na określaniu
różnic i podobieństw, tworzeniu pojęć, formułowaniu sądów na podstawie abstrahowania, dowodzeniu i sprawdzaniu)
oraz umiejętności motoryczne stanowiące możliwość sprawnego i celowego wykonywania określonej czynności.

Według Słownika języka polskiego (PWN, Warszawa1994), kompetencja to zakres czyjejś wiedzy, umiejętności lub
odpowiedzialności.
Kompetencje powstają w wyniku zintegrowania pewnej liczby umiejętności opanowanych na tyle sprawnie
i świadomie, by osiągnąć możliwość swobodnego, mądrego, refleksyjnego i odpowiedzialnego podejmowania jakichś
działań. Kompetencja jest wyposażeniem osoby, jest umiejętnością wyższego rzędu. Być kompetentnym to nie tyko
umieć coś zrobić, ale doskonale rozumieć, dobrze sobie z czymś radzić.

Umiejętności kluczowe

W dokumentach związanych z reformą oświaty pojawiają się wymiennie wyrażenia:
Kompetencje kluczowe, umiejętności kluczowe, umiejętności ponadprzedmiotowe i umiejętności uniwersalne.
Umiejętności te charakteryzują się dużym stopniem uniwersalności, mogą być wykorzystywane w wielu różnych
sytuacjach życiowych, np. w samokształceniu, w pracy zawodowej, w życiu społecznym.
Kształtowania umiejętności kluczowych nie realizuje się jako odrębnej dziedziny aktywności, ale włącza się je w obręb
konkretnych przedmiotów.





















Umiejętność planowania, organizowania i oceniania własnego uczenia się
Każdy człowiek, który się uczy, musi podejmować decyzje, na przykład: czego i w jakiej kolejności się nauczyć, jak
wychwycić błędy i luki w swojej wiedzy, co uznać za najważniejsze w tekście i jak te fragmenty wyróżnić z całości
materiału. Większość tego rodzaju decyzji w szkole tradycyjnej podejmuje nauczyciel, przekazuje je uczniowi i w ten
sposób prowadzi go za rękę - uczeń uczy się "pod dyktando". Trafne podejmowanie takich decyzji to umiejętność, którą
każdy uczeń powinien opanować, by w efekcie przejąć od nauczyciela możliwie największą część odpowiedzialności za
własną naukę. Ważne jest to, by uczeń władał umiejętnością planowania, organizowania, kontrolowania przebiegu i
rezultatów pracy oraz opanował umiejętność uczenia się. Uczyć więc należy świadomego oraz odpowiedzialnego
uczenia się.

Umiejętność skutecznego komunikowania się w różnych sytuacjach
Nieustannie rośnie różnorodność kontaktów między ludźmi. Komunikujemy różnym osobom nasze oczekiwania oraz
przyjmujemy informacje zwrotne. Praca, sprawy publiczne i prywatne toczą się lepiej, jeśli umiemy skutecznie
porozumieć się co do zamiarów, potrzeb, możliwości, jeśli umiemy podzielić się wiedzą z innymi.

U

M

IE

J

Ę

T

N

O

Ś

C

I

KLUCZOWE

PRZEDMIOTOWE

WIEK UCZNIA

7

Umiejętność efektywnego współdziałania w grupie
Współczesny człowiek wykonuje coraz więcej prac wspólnie z innymi. Skład grup zmienia się, ale współpracować
trzeba umieć z każdym. Zmieniają się role, bo raz organizuje się pracę grupy, a kiedy indziej jest się jej członkiem,
któremu kto inny wyznacza zakres pracy i jej kierunki - trzeba umieć być przełożonym, partnerem i podwładnym. Praca
w małych grupach na lekcji, nad realizacją wspólnego celu, przygotowuje do zadań społecznych i pracowniczych - uczy
młodzież organizowania wspólnego wykonywania zadań i współpracy z innymi.

Umiejętność rozwiązywania problemów w sposób twórczy
Coraz częściej zaskakują nas nietypowe sprawy i trzeba się zdecydować na nietypowe postępowanie. Współczesny
rynek pracy potrzebuje szczególnie ludzi myślących i twórczych. Ważne jest, aby materiał nauczania maksymalnie
wykorzystać do kształcenia aktywnej postawy ucznia w obliczu trudnych dla niego problemów.

Umiejętność operowania informacjami i efektywne posługiwanie się technologią informacyjną
Dzięki komputerom mamy łatwy dostęp do ogromu informacji, potrzebnych do wykonania określonego zadania.
Możemy wykorzystać te informacje na wiele różnych sposobów. Trudno wykonywać dziś jakiekolwiek prace, z
wyjątkiem tych najprostszych, bez dostępu do komputera - tam czerpiemy informacje, tam przekazujemy informacje i
tam informacje te przetwarzamy. W klasie odpowiednio oprogramowany komputer zrównuje pozycje nauczycieli i
uczniów wobec wiedzy. Wiadomość o tym, co jest, a co nie jest prawdą zdobywa się często z wykorzystaniem
komputera. Niezależnie, od zajęć służących opanowaniu umiejętności posługiwania się komputerem, trzeba prowadzić
lekcje, na których wykorzystuje się komputer do celów wypływających z obowiązującego materiału nauczania danego
przedmiotu, czyli uczyć celowego gromadzenia i przetwarzania informacji.

8

Rozkład materiału nauczania - Gimnazjum (propozycje rozpisania przykładowych tematów lekcji z różnych rozdziałów)


Temat lekcji Materiał nauczania

Cele operacyjne

Metody
nauczania

Środki
dydaktyczne

Uwagi

Budowa
i rola kwiatu

części składowe
kwiatu
budowa
poszczególnych
elementów kwiatu
rola kwiatu

wymienia elementy budujące kwiat - A
wyjaśnia funkcję poszczególnych
elementów - B
ocenia znaczenie kwiatu dla rośliny - D
wykonuje i opisuje rysunek kwiatu tulipana
na podstawie przeprowadzonej obserwacji -
C

pogadanka,
pokaz,
obserwacja

plansza -
schemat budowy
kwiatu, okazy
kwiatu tulipana,
hodowle roślin
doniczkowych,
lupy

Choroby
układu
oddechowego

infekcje
mikroorganizmów
i zanieczyszczenia
powietrza jako główne
przyczyny chorób,
szkodliwość dymu
papierosowego dla
organizmu,
zapobieganie
chorobom układu
oddechowego

podaje przykłady chorób - A
różnicuje przyczyny chorób ukł.
oddechowego - B
uzasadnia szkodliwość palenia papierosów -
C
charakteryzuje wybrane choroby - C
określa zasady profilaktyki chorób - C
czyta tekst ze zrozumieniem - C
na forum klasy zwięźle przedstawia swoje
argumenty - C

5x5,
dyskusja

teksty źródłowe
z przykładami
chorób
szerzącymi się
drogą
kropelkową,
wywoływanych
przez bakterie
i wirusy,
o szkodliwości
papierosów

Dlaczego
kaktusy mają
kolce?
(adaptacja
organizmów
do
ś

rodowiska

przystosowania
organizmów do
ś

rodowiska, w którym

ż

yją

tolerancja
organizmów na
zmieniające się
czynniki środowiska
określenie niszy
ekologicznej

wymienia przykłady przystosowań
wybranych organizmów do środowiska - A
wyjaśnia wpływ środowiska na
różnorodność przystosowań - B
analizuje tolerancję org. na wybrane
czynniki środowiska - D
omawia nisze ekologiczne różnych
gatunków - B

Obserwacja,
pogadanka,
praca
z materiałem
ź

ródłowym

hodowle szkolne
(rośliny
doniczkowe,
rybki
akwariowe,
ś

winka morska,

ż

ółw), fotografie

różnych
organizmów,
książki
biologiczne

9

Rozkład materiału nauczania - Przyroda (propozycje rozpisania przykładowych tematów lekcji z różnych rozdziałów)

Temat
lekcji

Materiał
nauczania

Cele operacyjne

Metody
nauczania

Środki dydaktyczne

Uwagi

Co to jest
plan
i skala?

definicja
planu
definicja skali
rodzaje skal

Definiuje pojęcia: plan, skala - A
Rozróżnia skalę liczbową i mianowaną - B
Wyjaśnia, jak odczytać skalę - B
Mierzy długość i szerokość obiektów - C
Rysuje plan obiektów - C
Na podstawie skali oblicza rzeczywiste wymiary obiektów - C
Przewiduje konsekwencje niedokładnego wykonania planu, źle
przedstawionej skali - D

Burza mózgów,
ć

wiczenia,

pogadanka,
pomiar

Szary papier, przedmioty
np. pudełka po zapałkach,
linijki, monety,
plastikowe pudełka
z dziurkowanym
wieczkiem z mąką, taśmy
miernicze

Przez jakie
substancje
przepływa
prąd?

pojęcia:
izolator,
przewodnik
zastosowanie
ww.substancji

Buduje obwód elektryczny - C
Definiuje pojęcia: przewodnik, izolator - A
Na podstawie doświadczenia podaje przykłady przewodników
i izolatorów - C
Wymienia zastosowanie przewodników i izolatorów - A
Proponuje jak za pomocą obwodu używanego w doświadczeniu
zbadać przewodnictwo elektryczne wody i ziemi - D

Doświadczenie,
pogadanka

Bateria, żarówka,
wyłącznik, przewody,
przewody
z krokodylkiem,
przedmioty wykonane
z różnych substancji np.
moneta, żyletka, gumka,
kredka, linijka plastikowa

Warszawa
- stolica
Polski

Położenie
geograficzne
stolicy,
funkcje
stolicy,
zabytki
i ciekawe
miejsca
stolicy

Wskazuje na mapie hipsometrycznej Nizinę Mazowiecką, stolicę
Polski - C
Wyjaśnia nazwę stolica - B
Wskazuje na planie Warszawy jej najważniejsze zabytki - C
Przedstawia funkcje jakie dzisiaj spełnia Warszawa - A
Wykorzystując przewodniki i informatory o Warszawie zaplanuje
po niej dwudniową wycieczkę - D
Uzasadni wybór miejsc do zwiedzania - C

Pogadanka
praca
z materiałem
ź

ródłowym

Mapa hipsometryczna,
podręcznik, informatory
i przewodniki po
Warszawie, plan miasta