Bartłomiej Gadecki

PRZEST
PSTWO FAA
SZERSTWA ZABYTKU
ałszowanie dzieł sztuki ma równie długą histo- wmawiając kupującemu, że jest to zabytek, albo nie
Frię jak kolekcjonerstwo. Proceder ten wiąże się wyprowadzając kupującego z błędnego przekona-
bowiem, co oczywiste, z popytem i ceną na określo- nia, że rzecz zabytkiem jest. Również kwalifikacja
1
ne dobra kultury . z art. 286 par. 1 k.k. odnosiła się do sytuacji, gdy
W dzisiejszym świecie fałszuje się praktycznie sprzedający oferował zabytek, wmawiając kupujące-
wszystko to, za co kolekcjoner jest skłonny zapłacić: mu, iż jest to inny zabytek, albo nie wyprowadzając
meble, zegary, figurki, koronki, dywany, rzez
by, mo- go z błędnego przekonania, że oferowany zabytek
nety, znaczki czy obrazy, które zdecydowanie najczęś- jest innym zabytkiem.
ciej są przedmiotem kryminalistycznych badań la- Należy zaznaczyć, iż przestępstwo oszustwa po-
2
boratoryjnych . Coraz powszechniej podejmuje się pełnione było zarówno, gdy zabytek oferowany ku-
próby stworzenia imitacji, np. oryginalnej ozdoby, pującemu był wcześniej podrobiony lub przerobio-
ceramiki bądz
militariów, które mają  udawać za- ny, jak i gdy nie dokonywano żadnej fizycznej inge-
3
bytki archeologiczne . rencji w rzecz, tylko wprowadzano w błąd kupujące-
Przed 2006 r. w doktrynie zauważono, iż zarów- go (albo wyzyskiwano jego błąd) co do wyobrażenia
no w kodeksie karnym, jak i w ustawie o ochronie o rzeczywistości.
zabytków i opiece nad zabytkami brak jest przepisów, Przedstawiając schemat przestępczego procede-
które pozwalałyby skutecznie zwalczać działalność ru oszustwa, w przypadku gdy zabytek był wcześniej
fałszerzy. Od wielu lat w środowisku antykwariuszy podrobiony/przerobiony, należy wyróżnić trzy etapy:
sygnalizowano to niebezpieczne zjawisko, brak odpo- Ż% podrobienie lub przerobienie zabytku;
wiednich przepisów uniemożliwiał bowiem zatrzy- Ż% nawiązanie kontaktu z kupującym (oczywiście oso-
mywanie i ,,zdejmowanie z obiegu rynkowego fałszy- ba podrabiająca/przerabiająca zabytek nie musi
wych dzieł sztuki. Podnoszono, że jest to poważny man- być tą samą osobą, która oferuje do sprzedaży po-
4 6
kament, który bezwzględnie wykorzystują przestępcy . drobiony/przerobiony zabytek );
Oceniając stan prawny sprzed nowelizacji Usta- Ż% dokonanie transakcji.
wy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami do- Rozpatrując powyższe etapy  w odniesieniu do
konanej w 2006 r. należy stwierdzić, iż rzeczywiście stanu prawnego sprzed nowelizacji z 2006 r.  trze-
istniała luka, którą mogli wykorzystywać przestępcy. ba zaznaczyć, iż etap 1., polegający na podrobieniu
Karalne, co do zasady, nie było podrobienie ani prze- lub przerobieniu zabytku w celu jego zbycia, stano-
robienie zabytku (o wyjątku w postaci podrobienia wił, z punktu widzenia prawa karnego, przygotowa-
lub przerobienia obrazu jest mowa w dalszej części nie do przestępstwa oszustwa, które było niekaralne
artykułu), ale doprowadzenie innej osoby do nieko- (arg. a contrario z art. 16 par. 2 k.k.).
rzystnego rozporządzenia własnym lub cudzym mie- Etap 2., w którym dochodzi do nawiązania kon-
niem za pomocą wprowadzenia jej w błąd albo wy- taktu z kupującym, stanowi usiłowanie przestępstwa
zyskania błędu lub niezdolności do należytego poj- oszustwa karalne w granicach przewidzianych dla
mowania przedsiębranego działania, co podlegało ka- danego przestępstwa (powoduje to możliwość wy-
rze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do 8 lat (prze- mierzenia sprawcy kary pozbawienia wolności od
stępstwo oszustwa  art. 286 par. 1 kodeksu karne- 6 miesięcy do 8 lat).
5
go) . Artykuł 286 par. 1 kodeksu karnego (dalej k.k.) Etap 3., w którym następuje doprowadzenie ku-
miał zastosowanie m.in. w przypadku, gdy osoba pującego do niekorzystnego rozporządzenia mieniem,
oferowała sprzedaż rzeczy niebędącej zabytkiem, oznacza dokonanie przestępstwa.
107
13
Odnosząc się jeszcze do stanu prawnego istnie- to, żeby się nim nielegalnie posługiwać . Natomiast
jącego przed wejściem w życie art. 109a Ustawy  przerobić oznacza opracować coś powtórnie, zmie-
o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, nale- nić kształt, formę czegoś, dostosowując do nowego
14
żałoby omówić sytuację, gdy podrobiono/przero- przeznaczenia; wykonać jakiś przedmiot z innego .
biono obraz, który jednocześnie był zabytkiem. Zarówno znamię czasownikowe ,,podrabia , jak
Kodeks karny penalizuje podrobienie lub prze- i ,,przerabia znane są polskiemu prawu karnemu.
robienie dokumentu (zob. art. 270 par. 1 k.k.) za- Posługuje się nimi obecnie obowiązujący kodeks
grożone karą grzywny, karą ograniczenia wolności karny, m.in. w art. 270 par. 1 k.k. (podrobienie lub
15
albo pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5. przerobienie dokumentu) .
Definicję dokumentu zawiera art. 115 par. 14 k.k., Według R. Górala  podrabia na gruncie prze-
który stanowi, iż dokumentem jest każdy przedmiot pisu art. 270 par. 1 k.k. znaczy sporządza doku-
lub inny zapisany nośnik informacji, z którym jest ment na nowo, z zachowaniem pozorów jego auten-
związane określone prawo albo który ze względu na tyczności, w sposób stwarzający wrażenie, jakby po-
zawartą w nim treść stanowi dowód prawa, stosunku chodził od organu czy osoby, w której imieniu został
prawnego lub okoliczności mającej znaczenie praw- sporządzony; natomiast  przerabia  przekształca
ne. W doktrynie wskazywano, że o ile samo podro- już istniejący przez nadanie mu treści innej od pier-
16
bienie lub przerobienie obrazu nie podpada pod wotnej . Ważne jest stwierdzenie, iż czynność prze-
17
art. 270 par. 1 k.k., gdyż obraz nie jest dokumen- rabiania odnosi się do autentycznego dokumentu .
7
tem , to już art. 270 par. 1 k.k. znajduje zastosowa- Podkreśla to J. Piórkowska-Flieger, która podnosi, iż
nie w sytuacji, gdy podrobiono/przerobiono sygna- w przypadku podrobienia dokumentu sprawca od-
turę (podpis twórcy lub zastępujący go znak symbo- działuje na przedmioty niebędące dokumentami, któ-
liczny oraz niekiedy datę), gdyż sygnatura stanowi rym przez swoje działanie nadaje pozornie taki cha-
8
dokument w rozumieniu prawa karnego . rakter, a w wyniku czynu sprawcy nie powstaje doku-
Przechodząc do obecnego stanu prawnego, na- ment, ale imitacja dokumentu; natomiast przedmio-
leży wskazać, iż ustawą z dnia 24 lutego 2006 r. tem działania sprawcy w przypadku przerobienia jest
18
o zmianie ustawy o ochronie zabytków i opiece nad autentyczny dokument, a nie imitacja dokumentu .
9
zabytkami do ustawy o ochronie zabytków i opiece Z kolei w sztuce fałszerstwem określa się zarów-
10
nad zabytkami dodano m.in. art. 109a w brzmie- no stylistyczną przeróbkę, np. rzez
by renesansowej
niu:  Kto podrabia lub przerabia zabytek w celu w póz
norenesansową, jak i stworzenie zupełnie no-
użycia go w obrocie zabytkami, podlega grzywnie, wego dzieła, np. malarskiego, pod styl i formy zna-
19
karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wol- nego mistrza . Z punktu widzenia prawa karnego
11
ności do lat 2 . pierwsza czynność będzie przerobieniem zabytku,
12
W uzasadnieniu projektu nowelizacji czytamy, druga zaś jego podrobieniem.
że ,,w przepisach karnych wprowadzono dodatkowy Biorąc pod uwagę powyższe, podrobieniem za-
przepis art. 109a penalizujący przestępstwa związa- bytku będzie nadanie przedmiotowi (niebędącemu
ne z fałszowaniem zabytków i wprowadzaniem ich zabytkiem) pozornie charakteru zabytku, w wyniku
do obiegu w celu osiągnięcia korzyści materialnych. czego powstanie imitacja zabytku mająca uchodzić
Kwestia ta nie była dotychczas uregulowana zarów- za zabytek. Przez podrobienie należy rozumieć wy-
no w kodeksie karnym, jak i ustawie o ochronie za- konanie przedmiotu polegające na zachowaniu po-
bytków i opiece nad zabytkami. Natomiast postulat zorów, że jest on autentycznym dziełem podrabiane-
20
wprowadzenia odpowiedzialności karnej dla osób do- go twórcy .
konujących tego rodzaju przestępstw był wielokrot- Przerobienie zabytku będzie polegało na nada-
21
nie podnoszony przez środowisko antykwariuszy oraz niu mu innego wyglądu od pierwotnego . Może wią-
osoby kolekcjonujące zabytki . zać się to z uszkodzeniem zabytku.
Dokonując wykładni tego artykułu, w pierwszej Pojęcie  przerabia nie zawiera w sobie warun-
22
kolejności należy wskazać, co oznaczają słowa  pod- ku trwałości lub nieusuwalności zmian .
rabia i  przerabia ? Należy wyraz
nie podkreślić fakt, że podrobie-
Według definicji zawartej w  Słowniku języka pol- nie/przerobienie zabytku karalne będzie dopiero
skiego  podrobić oznacza wykonać imitację jakiejś wtedy, gdy sprawca działał w celu użycia podrobio-
rzeczy mającą uchodzić za oryginał, sfałszować coś; nego/przerobionego zabytku w obrocie zabytkami,
wykonać drugi egzemplarz jakiegoś przedmiotu po np. sprzedaży, zamiany, ale już nie darowizny.
108

Zatem nie popełni przestępstwa z art. 109a osoba, dla organów ścigania, które ten cel będą musiały
która podrabia/przerabia zabytek i czyni to w celu sprawcy udowodnić, i przypuszczalnie sprawi, iż
23
np. pokazania swoich umiejętności, dołączenia pod- przepis ten nie będzie wykorzystywany w praktyce .
robionego/przerobionego zabytku do własnej kolek-
cji, dokonania darowizny, a nawet dokonania sprze-
daży, ale z zamiarem poinformowania nabywcy, że
kupuje on zabytek, który jest podrobiony/przero-
biony. Przepis wymaga, aby sprawca podrobił/prze-
Mgr Bartłomiej Gadecki, absolwent Podyplomowych
robił zabytek po to, aby użyć go w obrocie zabytka-
Studiów Problematyki Zorganizowanej Przestęp-
mi (czyli de facto trzeba udowodnić sprawcy, że
celem podrobienia/przerobienia zabytku było uży- czości i Terroryzmu na Uniwersytecie Warszawskim
cie go w obrocie zabytkami przy jednoczesnym zata- oraz Podyplomowych Studiów Prawa Handlowego na
jeniu przez sprawcę faktu, iż jest to zabytek podro- Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu, jest
biony/przerobiony). Stanowić może to duży problem
aplikantem Prokuratury Rejonowej w Ostródzie.
Przypisy
1. J. Świeczyński, Grabieżcy kultury i fałszerze sztuki, Warszawa 10. Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. (Dz.U. z 2003 r., Nr 162, poz.
1986, s. 189; zob. również: B. Innes, Fałszerstwa i oszustwa, 1568).
Warszawa 2006, s. 41 i nast.; F. Arnau, Sztuka fałszerzy  fał- 11. Na marginesie należy zwrócić uwagę, że już w 1980 r. w dok-
szerze sztuki: trzydzieści wieków antykwarskich mistyfikacji, trynie postulowano, aby art. 265 par. 1 k.k. (z 1969 r., Dz.U.
Wrocław 1966, s. 31. z 1969 r., Nr 13, poz. 94  obecnie art. 270 par. 1 k.k.)  prze-
2. P. Rybicki, Techniczno-kryminalistyczne badania dzieł sztu- stępstwo fałszu dokumentu  miał brzmienie:  kto w celu użycia
ki, (w:) Prawnokarna ochrona dziedzictwa kultury. Materiały za autentyczny podrabia lub przerabia dokument lub dzieło
z konferencji. Gdańsk, 30 maja  1 czerwca 2005 r., Zakamycze sztuki albo takiego dokumentu lub dzieła sztuki jako autentycz-
2006, s. 167. nego używa . Alternatywnie zgłoszono postulat uzupełnienia
3. M. Trzciński, Prawnokarne i kryminalistyczne aspekty prze- ustawy o ochronie dóbr kultury i o muzeach przepisem o zbliżo-
stępstw popełnianych na stanowiskach archeologicznych, nym brzmieniu. Zob.: T. Dukiet-Nagórska, T. Widła, jw., s. 15.
(w:) Prawnokarna ochrona& , jw., s. 189. Postulat ten na realizację czekał ponad ćwierć wieku.
4. P. Ogrodzki, Przestępczość przeciwko zabytkom (współpraca 12. Uzasadnienie rządowego projektu ustawy o zmianie ustawy
organów ścigania z instytucjami kultury i służbą ochrony zabyt- o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami. Druk nr 50, do-
ków w jej zwalczaniu), (w:) Prawnokarna ochrona& , jw., s. 117; stępny na stronie internetowej: www.senat.gov.pl
J. Świeczyński, jw., s. 190. 13. Słownik języka polskiego, t. II, Warszawa 1979, s. 745.
5. Art. 286 kodeksu karnego, Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. 14. Tamże, s. 1000.
(Dz.U. z 1997 r., Nr 88, poz. 553); K. Zeidler, Prawo ochrony 15. W kodeksie karnym z 1969 r. był to art. 265 par. 1 k.k., nato-
dziedzictwa kultury, Warszawa 2007, s. 208; szerzej na temat miast w kodeksie karnym z 1932 r. (Dz.U. z 1932 r., Nr 60, poz.
przestępstwa oszustwa zob.: T. Oczkowski, Oszustwo jako prze- 571  Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 11 lip-
stępstwo majątkowe i gospodarcze, Zakamycze 2004. ca 1932 r.  Kodeks karny) art. 187 k.k. W obecnym kodeksie
6. F. Arnau, jw., s. 19. karnym znamię ,,podrabia i ,,przerabia występuje także w art.
7. Zob. np.: T. Dukiet-Nagórska, T. Widła, Odpowiedzialność 306 k.k., art. 310 par. 1 k.k., art. 313 par. 1 k.k., art. 314 k.k.,
karna za sfałszowanie obrazu, ,,Nowe Prawo , 1980, nr 4, s. 7; art. 315 par. 1 k.k.
M. Kulicki, V. Kwiatkowska-Darul, L. Stępka, Kryminalistyka. 16. R. Góral, Kodeks karny. Praktyczny komentarz, Warszawa
Wybrane zagadnienia teorii i praktyki śledczo-sądowej, Toruń 1998, s. 353; L. Peiper, Komentarz do kodeksu karnego, prawa
2005, s. 64 i 557; M. Kulik (w:) Kodeks karny. Praktyczny ko- o wykroczeniach i przepisów wprowadzających wraz z niektóre-
mentarz, pod red. M. Mozgawy, Zakamycze 2006, s. 238. mi ustawami dodatkowemi i wzorami orzeczeń do prawa o wy-
8. T. Dukiet-Nagórska, T. Widła, jw., s. 10; M. Kulicki, V. Kwiat- kroczeniach, Kraków 1933, s. 525; W. Wróbel (w:) Kodeks kar-
kowska-Darul, L. Stępka, jw., s. 64 i 557; jednakże odmiennie ny. Część szczególna. Komentarz, t. II, pod red. A. Zolla, wyd. 2,
M. Kulik (w:) Kodeks& , jw., s. 238; J. Piórkowska-Flieger, Fałsz Zakamycze 2006, s. 1320-1323; I. Andrejew, Kodeks karny.
dokumentu w polskim prawie karnym, Zakamycze 2004, s. 196- Krótki komentarz, wyd. 2, Warszawa 1978, s. 192; J. Bafia,
197; na temat sygnatury zob. także: M. Morka, Kilka uwag K. Mioduski, M. Siewierski, Kodeks karny. Komentarz, Warsza-
o wartości sygnatur oraz pisaniu ekspertyz, (w:) Falsyfikaty dzieł wa 1987, s. 448; R. Zawłocki (w:) Kodeks karny. Część szczegól-
sztuki w zbiorach polskich. Materiały międzynarodowej konfe- na, t. 2, pod red. A. Wąska, wyd. 3, Warszawa 2006, s. 668-673;
rencji naukowej zorganizowanej 21-22 maja 1999 roku przez A. Marek, Kodeks karny. Komentarz, wyd. 2, Warszawa 2005,
Instytut Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego, Oddział War- s. 560-561.
szawski Stowarzyszenia Historyków Sztuki i Zamek Królewski 17. R. Zawłocki (w:) Kodeks& , jw., s. 672; A. Marek, jw., s. 561;
w Warszawie, Warszawa 2001, s. 250-269. O. Chybiński (w:) Prawo karne. Część szczególna, pod red.
9. Dz.U. z 2006 r., Nr 50, poz. 362. W. Świdy, Wrocław 1980, s. 530; zob. także: wyrok SN z dnia
109
5 września 2000 r., II KKN 569/97,  LexPolonica , nr 351820; 22. Por. orzecznictwo do art. 270 par. 1 k.k.; postanowienie SN
wyrok SN z dnia 5 marca 2003 r., III KKN 165/2001,  Lex-
z dnia 19 marca 2003 r., III KKN 207/2001,  LexPolonica ,
Polonica , nr 369470.
nr 369536.
18. J. Piórkowska-Flieger, jw., s. 274-275.
23. K. Zeidler, Nowe przestępstwa w systemie karnoprawnej
19. J. Świeczyński, jw., s. 190.
ochrony dziedzictwa kultury,  Ochrona Zabytków , 2006, nr 4,
20. Zob.: W. Kotowski, B. Kurzępa, Przestępstwa pozakodekso-
s. 66; tenże, Zanim ustawa pokryje się patyną, ,,Rzeczpospolita
we. Komentarz, Warszawa 2007, s. 612.
21. Tamże, s. 612. z dnia 31.10.2005 r., www.rzeczpospolita.pl
THE CRIME OF FORGING A HISTORICAL MONUMENT
n the present-day world practically everything has been supplemented with, i.a. article 109a on the
I
which a collector is willing to pay for can be forg- counterfeiting or forging of monuments and intro-
ed. Prior to 2006 the suitable doctrine noticed that ducing a fine, imprisonment up to two years, or the
both the penal code and the Statute on the protec- limitation of freedom. According to the cited article,
tion of historical monuments lack pertinent regu- the act of counterfeiting an historical monument con-
lations that would make it possible to effectively sists of endowing an object that is not a monument
combat art forgery. Neither the redesigning nor the with the appearance of a monument, thus produc-
counterfeiting of a monument were punishable, and ing an imitation pretending to be an historical mon-
only the stage of inciting a person to an unfavour- ument. This crime is to be understood as the pro-
able use of his own property or that of another by duction of an object while maintaining appearances
misleading that person or the exploitation of an er- that it is an authentic work of the given author. The
ror or the incapacity for a suitable comprehension redesigning of a monument consists of granting it an
of the undertaken activity, was penalised by impris- appearance different from the original, which could
onment (six months to eight years for the crime of entail damaging the monument.
counterfeiting). The sole exception was the forging Both crimes will be punishable, however, only in
of a signature on a painting, which is simultaneous- those instances when the perpetrator acted in order
ly an historical monument, since from the viewpoint to use the monument for the purposes of trafficking
of penal law such a signature constitutes a docu- in historical monuments, which could constitute
ment. Felonies of this category are dealt with in arti- a considerable problem for the prosecuting agen-
cle 270, paragraph 1 of the penal code. cies, compelled to prove such an intention on the
The Statute of 24 February 2006 on changing part of the felon.
the Statute on the protection of historical monuments
110