Profesjonalny warsztat

sPecjalisty teraPii Pedagogicznej

Moduł 10

Motywacja w pracy terapeutycznej

autorka:

dr jadwiga jastrząb

Moduł 10.

Motywacja w pracy terapeutycznej

Motywacja i automotywacja – czynniki sprawstwa w terapii pedagogicznej osób ze specy-

ficznymi trudnościami w uczeniu się

terapia pedagogiczna osób ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się posiada szereg definicji
i punktów odniesienia w ich treści (szerzej jastrząb 2011, s. 35–40). w tym miejscu pojęcie to
zostało skojarzone z metodą działania, której podstawę stanowi relacja między co najmniej dwiema
osobami, z których jedna szuka i potrzebuje pomocy, a druga chce i potrafi jej udzielić. obie osoby
koncentrują się na przezwyciężaniu niepowodzeń szkolnych i specyficznych trudności w uczeniu
się. dążą do ich zniwelowania przede wszystkim przez osiągnięcie konkretnych umiejętności
i wiadomości szkolnych oraz różnych sprawności psychofizycznych. Produktem interakcji między
nimi stają się procesy nauczania i uczenie się w dostosowanej formie oraz treści. oddziaływanie
terapeutyczne prowadzi do osiągnięcia celów założonych przez obie uczestniczące strony. są
nimi: zaspokojenie specjalnych potrzeb psychicznych i edukacyjnych, podnoszenie efektów
kształcenia w procesie inkluzji oraz wyrównywanie szans edukacyjnych i społecznych, prewencja
marginalizacji, wykluczania i ekskluzji z obszaru ogólnodostępnej edukacji.

wyjaśnij i wykorzystaj w interpretacji powyższego fragmentu tekstu po-

jęcia: inkluzja, ekskluzja, wyrównywanie szans edukacyjnych, podnoszenie
efektów kształcenia. Możesz skorzystać z: j. jastrząb , Specjalne potrzeby
edukacyjne – zagadnienia wybrane [w:] j. jastrząb, d. Baczała, Wybrane
zagadnienia z pedagogiki korekcyjno-kompensacyjnej, toruń 2011, s. 52–64.

Uczestnicy tak rozumianej terapii pedagogicznej kierują się potrzebą zaspokojenia swoich
konkretnych potrzeb edukacyjnych. jeżeli bowiem człowiek ma jakąś potrzebę, która jest
nie zaspokojona, wówczas dąży do tego, aby ją zaspokoić i tym samym wyznacza sobie cel.
Rozpoznawanie potrzeb i celów jest jednym ze sposobów automotywowania. Automotywacja
sprowadza się do rezygnacji z przyjemności na rzecz obowiązków. gdy człowiek podejmuje jakieś
działanie, wiąże się ono z osiągnięciem celu. cel ten musi mieć istotne znaczenie dla człowieka,
ale również człowiek musi wierzyć, że postawiony cel jest osiągalny. w terapii pedagogicznej
osób ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się, traktowanej jako metoda działania, jednym
z fundamentalnych czynników jest właśnie automotywacja obu stron w niej uczestniczących.
tylko dążenie osobiste i czynne, intencjonalne działanie samej zainteresowanej osoby gwarantuje
osiągnięcie założonych celów, a więc i konkretnych efektów. takie rozumienie terapii pozwala
uzasadniać definicja edukacji zbigniewa Kwiecińskiego (Kwieciński 1989, s. 47): „edukacja
w znaczeniu ogólnym to prowadzenie drugiego człowieka ku wyższym stanom rozwojowym i
jego aktywność własna w osiąganiu pełnych i swoistych dlań możliwości. jest to ogół czynności
i procesów sprzyjających rozwojowi oraz stan ich efektów, czyli osiągnięty poziom kompetencji,
tożsamości i podmiotowości”.

DOWIEDZ SIĘ

Moduł 10.

Motywacja w pracy terapeutycznej

wyjaśnij, czym jest dwuosiowa podmiotowość ucznia i terapeuty w edu-

kacji i tym samym w terapii pedagogicznej. wykorzystaj odpowiedź jana
Pawła ii na pytanie „Kim jest uczeń jako podmiot edukacji” (zob.: Moduł 7
niniejszego kursu: j. jastrząb, Podejście terapeutyczne w kontekście efektu
sprawstwa).

o ile aktywność nauczyciela w procesie nauczania, czy terapeuty w terapii jest określona przez
jego zawodowe kwalifikacje, kompetencje, obowiązki i zadania, o tyle aktywność własna dziecka,
ucznia wymaga pewnego objaśnienia – czym jest? aktywność własna dziecka jest jednym
z czterech podstawowych czynników rozwoju człowieka, które w rzeczywistości działają zawsze
w ścisłym wzajemnym powiązaniu, warunkują się i modyfikują nawzajem, zmieniając swoją rolę
i znaczenie w zależności od pozostałych czynników i innych warunków. Dziecko aktywne według
Szumana to takie , które nie tylko interesuje się otaczającą rzeczywistością , ale także próbuje
planować swoją działalność i działa. jego aktywność własna pobudza rozwój, a poszerzony
poziom i podwyższony stopień tego rozwoju dynamizują potencjał aktywności własnej i jej
rozprzestrzenianie się na różne dziedziny i obszary otaczającej rzeczywistości. dynamicznym
podłożem są zainteresowania , skłonności i zdolności do żywego i czynnego reagowania na
rozmaite sytuacje, bodźce i zadania. Kompetencje zaś kształtują sie w toku praktycznego,
samodzielnego działania, gdy aktywność polega na dążeniu do poznania, zbadania i opanowania
rzeczy i faktów, które zaciekawiły, wyzwoliły inicjatywę, samodzielne myślenie i przetwarzanie
informacji, ponoszenie odpowiedzialności za ich wyniki. rezultatem staję się poczucie tożsamości
jako osobistej podmiotowej niezależności, oderwanie się od zewnątrzsterowności na rzecz
poczucia własnej wartości, osobistej godności, wolności w autoformacji i samourzeczywistnianiu
własnego człowieczeństwa.
rolą społeczeństwa wychowującego, a w nim rodziców, nauczycieli, wychowawców, różnych
specjalistów, także rówieśników jest tworzenie warunków i sytuacji, które zagwarantują
możliwości aktywnego działania danej osoby, czym wspomagać będą jej rozwój, odpowiednie
wykształcenie i społeczne przystosowanie. aktywność kojarzy się z podejmowaniem wszelakich
wyzwań, trudów, hartujących wolę i siły fizyczne człowieka, można więc ją nazwać inaczej –
motywacją uruchamiającą w człowieku chęć do działania, realizacji potrzeb, osiągania celów. siła,
z jaką dąży do osiągania stawianych sobie życiowych celów, zdaje się najistotniejsza, gdyż stanowi
o sukcesie, który zamierza osiągnąć. nie każda jednakże aktywność zakończona jest sukcesem,
co nieuchronnie sprowadza gorycz porażki. w obliczu porażki i to seryjnej, rozumianej jako ciąg
niesprzyjających życiowych okoliczności, dynamizm zachowań ludzkich zostaje zakłócony. skutki
takiego stanu rzeczy bywają oczywiście różne, tak jak różne są ludzkie osobowości. aktywność
własna konkretnej osoby odgrywa dużą rolę w sprostaniu tej sytuacji. ona pokieruje sposobem
adaptacji do nowej sytuacji – czy ponowić próbę i ją kontynuować, zakładając optymistycznie
osiągnięcie celu, optymalne zaspokojenie potrzeby, czy zrezygnować, wycofując się z realizacji
celu, pozostać z poczuciem niezaspokojenia potrzeby, spowodowanym niedowierzaniem

SPRAWDŹ SIĘ

Moduł 10.

Motywacja w pracy terapeutycznej

w powodzenie i sukces. niebagatelne znaczenie ma w tym przypadku zaangażowanie, które jest
stanem względnie trwałym (w odróżnieniu od motywacji nakierowanej na konkretny, pojedynczy
cel), wiąże się z czerpaniem przyjemności z pracy, z dawaniem z siebie tego, co najlepsze przy
wysokim poziomie energii. Każdy bodziec wywierający wpływ na kształtowanie się tej cechy
osobowości ma niebagatelny wpływ na jej jakość i tym samym na życiowe wybory człowieka,
które ukierunkowują jego postępowanie. istnieje wiele sposobów, dzięki którym można samemu
się motywować. są to zarówno sposoby pomagające zmotywować własną psychikę, jak również
warunki działania, na przykład nauki, pracy, kondycja fizyczna i umysłowa, odpowiednie otoczenie
oraz stosunki międzyludzkie. w terapii pedagogicznej stosuje wiele zabiegów wspomagających
automotywację jej uczestników, jednak sam proces psychiczny w tej mierze musi się kształtować
w każdej osobie indywidualnie.
aktywność własną, a tym samym i samomotywację u dzieci i młodzieży, należy pobudzać,
stymulować i ukierunkowywać. trzeba jednak uwzględniać indywidualne tempo i rytm rozwoju
poszczególnych osób oraz charakter ich szczególnych i istotnych potrzeb, które wymagają
odpowiedniego zaspokajania. ważne jest stopniowanie trudności w stawianych zadaniach, by
ich poziom i zakres umożliwiały ich wykonanie, mimo nawet dość dużego wysiłku i nieprostych
zmagań, i tym samym wpływał na rozwój ucznia. rosnący poziom trudności dotyczy obu sfer
rozwoju dziecka (wedlug teorii l. s. wygotskiego), przy czym dziecko samo rozstrzyga, jaki rodzaj
aktywności i stopień trudności wybiera i w jaki sposób zechce ją realizować. czy samodzielnie
– w sferze aktualnego rozwoju, czy przy współudziale dorosłego w sferze najbliższego rozwoju.
w postępowaniu psychoterapeutycznym jednym z obszarów wieloaspektowej i wielopoziomowej
terapii (jastrząb 2002, s. 38–49) jest uwzględniony pięciofazowy tok postępowania, w którym
określone kroki pokonywania trudności i stopniowego opanowywania umiejętności osiągania
powodzenia w samodzielnym, coraz bardziej złożonym i kreatywnym działaniu, mają do
opanowania zarówno terapeuta, jak i jego uczeń.

Fazy postępowania psychoterapeutycznego

a samomotywacja ucznia

Kroki postępowania terapeuty

a ograniczanie zewnątrz sterowności ucznia

1. Rozwijanie interakcji dziecka z terapeutą i we-

wnątrzgrupowych.

1. Inicjuje początek sytuacji mających przynieść

pożądany skutek w działaniu wzajemnym

i osobistym ucznia, wyzwala zaufanie, poczucie

powodzenia w działaniu.

2. Doświadczanie ucznia w próbach samodzielnego

wykonywania prostych zadań z gwarancją pomocy

ze strony dorosłego.

2. Wspiera ucznia w samodzielnym rozwiązywa-

niu problemów, dopuszczając jego niezależność,

koryguje nieprawidłowości.

3. Wdrażanie do samodzielnego wykonywania zadań

stopniowo utrudnianych, których wyniki podlegają

kontroli i ocenie.

3. Dotrzymuje kroku, postępując równolegle i z tą

samą szybkością co uczeń, uczy krytycznej analizy

stopnia wykonania zadań, kontroluje efekty, oce-

nia ich poziom, koryguje nieprawidłowości.

4. Kształtowanie wielostronnych doświadczeń, zróż-

nicowanych pod względem treści, formy i stopnia

trudności, stymulowanie samomotywacji.

4. Podąża za uczniem, niepozornie czuwając nad

przebiegiem jego działania, ale i stopniowo wy-

cofując się, pozostawiając „wolną rękę”, koryguje

nieprawidłowości, kontroluje efekty, ocenia ich

poziom.

5. Wyzwalanie aktywności, zainteresowań, motywa-

cji do samorzutnego działania przy współtworze-

niu procesu terapeutycznego, kreowanie umiejęt-

ności autoprezentacji.

5. Wspomaga ucznia, chroni przed niepowodze-

niami, ocenia przebieg całego procesu, koryguje

nieprawidłowości, kontroluje efekty, ocenia ich

poziom, stymuluje rozwój samooceny, samoświa-

domości własnych możliwości i potrzeb.

Moduł 10.

Motywacja w pracy terapeutycznej

zrealizowanie tych założeń wymaga zarówno od terapeuty, jak i od ucznia wytężonej pracy,
wysiłku w systematycznym, konsekwentnym postępowaniu, by uzyskać zamierzone efekty.
wymaga także dostosowania faz i kroków do odpowiednich zakresów treści dydaktycznych,
skutecznego wpływu wychowawczego, poprzez odpowiedni system środków motywujących,
nagradzających , odraczających nagradzanie a wzmacniających motywowanie i utrzymywanie
odpowiedniego zaangażowania, przeciwdziałając zniechęceniu i zaniechaniu podjętych starań
i konkretnych zbiegów.

w prezentacji Postępowanie psychoterapeutyczne w terapii pedagogicznej

zamieszczono przykład praktycznego postępowania z użyciem odpowied-
nich żetonów graficznych i komunikatów słownych, zachęcających do
pokonywania trudności i samomotywowania oraz żetonów wyrażających
nie tylko wsparcie, zachętę, ale i uznanie (Brawo! jesteś mistrzem! Miło
zaskoczyłeś mnie!). wzorując się na przykładzie z prezentacji, zaprojektuj
własny tok postępowania z uczniem, pozwalający stopniowo dynamizo-
wać jego samomotywację poprzez zwiększanie stopnia trudności tej samej
działalności.

ZAPLANUJ

Moduł 10.

Motywacja w pracy terapeutycznej

BIBLIOGRAFIA

edukacja terapeutyczna. Toruńska Szkoła Terapeutyczna – dziesięć lat doświadczeń, j. jastrząb
(red.), toruń 2002.
j. jastrząb, Jak kompetentnie „widzieć i rozumieć” uczniów ze specyficznymi trudnościami w uczeniu
się podczas lekcji historii, „wychowanie na co dzień” 2007, nr 4–5.
j. jastrząb, Jak rozwijać społeczne przystosowanie u dzieci, „wychowanie na co dzień” 2002, nr 9.
j. jastrząb, Osoba i nauczanie Jana Pawła II ponadczasowym programem edukacyjnym, „wychowanie
na co dzień” 2007, nr 3.
j. jastrząb, Profilaktyka w szkolnym programie wychowawczym, „wychowanie na co dzień” 2002,
nr 10–11.
j. jastrząb, Specjalne potrzeby edukacyjne – zagadnienia wybrane [w:] j. jastrząb, d. Baczała,
Wybrane zagadnienia z pedagogiki korekcyjno-kompensacyjnej, toruń 2011, s. 52–64.
j. jastrząb, Terapia wychowawcza klasy, „wychowanie na co dzień” 2003, nr 9.
j. jastrząb, l. lewandowska, Nauczanie Jana Pawła II inspiracją pracy wychowawczej, „wychowanie
na co dzień” 2005, nr 4–5.
j. jastrząb, B. talarczyk – rumińska, Konspekt zajęć terapii wychowawczej w klasie V szkoły
podstawowej, „wychowanie na co dzień” 2007, nr 3.