Polska w czasach
ostatniego króla



Ostatni król Polski



I rozbiór Polski



Sejm wielki i jego reformy



„Artykuł tajny: Ponieważ jest interesem Jego Królewskiej

Mości Króla Pruskiego i Jej Cesarskiej Mości Imperatorowej

Rosyjskiej użyć wszelkich swych sił, aby utrzymać Polskę

przy jej prawie elekcji i żeby nikomu nie było wolno uczynić

tego królestwa dziedzicznym w swojej rodzinie i stać się

jego absolutnym władcą, Jego Królewska Mość Król Pruski i

jej Cesarska Mość niniejszym tajnym artykułem przyrzekli

sobie nie tylko nie pozwalać, by ktokolwiek i kiedykolwiek

usiłował pozbawić Rzeczpospolitą Polską jej prawa wolnej

lekcji, uczynić z niej dziedziczne królestwo i stać się jego

władcą absolutnym, lecz również wspólnie zapobiegać i

unicestwiać wszelkimi dostępnymi środkami jakiekolwiek

zamiary i projekty zmierzające do tego celu, a nawet w

razie potrzeby uciec się do użycia siły zbrojnej, aby

ochronić Rzeczpospolitą przed obaleniem jej ustroju i jej

praw fundamentalnych”

Gdy w 1763 r zmarł August II Sas, władcy Prus i Rosji
pospiesznie zawarli traktat dotyczący przyszłych
losów Rzeczpospolitej.

Ostatni król Polski



Sytuacja

Rzeczpospolitej

w

przededniu

elekcji

/sprawdź

w

podręczniku /



Reformy

przeprowadzone

przez

magnacki ród Czartoryskich /Familię/

na

sejmie

konwokacyjnym,

zmierzające

do

usprawnienia

funkcjonowania państwa: zakaz

składania przez posłów przysięgi na

instrukcje sejmikowe, nowy regulamin

obrad

sejmowych,

ograniczenie

władzy hetmanów, , wprowadzenie cła

generalnego w miejsce prywatnych,

ograniczenie jurydyk w miastach



Czartoryscy, mimo, że popierani przez

cześć szlachty, byli za słabi, by

wynieść kogoś ze swego rodu do

godności królewskiej, przy poparciu

Rosji wysunęli wiec kandydaturę

swego

krewniaka

–

Stanisława

Poniatowskiego,

kochanka

carycy

Katarzyny II

„Jest

rzeczą

nieodzowną,

abyśmy wprowadzili na tron
polski

Piasta

dla

nas

dogodnego, użytecznego dla
naszych

rzeczywistych

interesów, jednym słowem
człowieka, który by wyłącznie
nam

zawdzięczał

swoje

wyniesienie.

W

osobie

hrabiego

Poniatowskiego

znajdujemy wszystkie warunki
niezbędne dla dogodzenia
nam

i

skutkiem

tego

postanowiliśmy wynieść go na
tron Polski”

Tajna instrukcja Katarzyny II, 1763 r

Aby tego dokonać Katarzyna
wysłała pod Warszawę kilkanaście
tysięcy rosyjskich żołnierzy.

Reformy Stanisława Augusta
Poniatowskiego



Odnowił mennicę, by zatrzymać zalewanie
Polski przez fałszywe monety z Prus



Założył Szkołę Rycerską /wojskowa szkoła
średnia/



Z inicjatywy króla zaczęto wydawać
„Monitor” – oświeceniowe czasopismo,
nawołujące do nowoczesnej przebudowy
państwa



Król popierał zakładanie manufaktur,
opiekował się górnictwem

I rozbiór Polski



Reformy Stanisława Augusta wywołały niepokój mocarstw ościennych,

pretekstem do ingerencji w polskie sprawy stała się dla nich kwestia

równouprawnienia dysydentów /innowierców/;



1767- zawiązały się w Rzeczpospolitej trzy konfederacje – jedna,

prawosławna, druga protestancka i trzecia – katolicka /poprosili carycę o

pomoc w przywróceniu dawnego porządku i utrzymaniu przywilejów

wiary katolickiej/; w całej sprawie poważny udział miała dyplomacja

rosyjska/Rosja chciała zaszachować króla jego własnymi poddanymi/;



Na sejmie w 1767 – ambasador rosyjski Nikołaj Repnin zażądał

równouprawnienia dysydentów, protestujących senatorów aresztowano i

wywieziono w głąb Rosji, zastraszony sejm uchwalił to czego zadał

rosyjski ambasador :

1.

Przywrócono dysydentom swobodę kultu i prawa polityczne, ale

potwierdzono status religii katolickiej jako panującej

2.

Uchwalono prawa kardynalne-niezmienne, uznane za podstawę ustroju

Polski, gwarantujące utrzymanie wszystkich wad polskiego ustroju:

wolna elekcję, liberum veto, prawo szlachty do wypowiadania

posłuszeństwa królowi, wyłączne prawo szlachty do piastowania

urzędów i posiadania dóbr ziemskich, władze szlachty nad chłopem i

nietykalność osobistą i majątkową szlachty;

3.

Na straży ustroju Polski miała stać Imperatorowa Rosyjska, Polska stała

się rosyjskim protektoratem

Uchwalenie praw
kardynalnych /
1767/

Luty 1767 – w miasteczku Bar na Podolu grupa szlachty zawiązała
konfederacje w obronie „wiary i wolności”, skierowana przeciw
królowi, Rosji i dysydentom,; konfederacji zadali niezależności od Rosji,
detronizacji Stanisława Augusta, cofnięcia dotychczasowych reform

Wystąpienie wojsk polskich /królewskich/, rosyjskich oraz
chłopów /koliszczyzna/ przeciwko konfederatom i wybuch
wojny domowej /1768-1772/; konfederacji ogłosili w Polsce
bezkrólewie i próbowali porwać króla, zyskali poparcie
walczącej z Rosją Turcji oraz Francji; zostali pokonani przez
przeważające siły przeciwników

Początek 1772 r – porozumienie Prusko –
Rosyjsko – Austriackie dotyczące rozbioru
Polski

1772 – I rozbiór Polski, dokonany przez Rosję, Prusy i
Austrię

Reformy Stanisława Augusta Poniatowskiego

„Wszystko zwiastowało Polsce i jej sąsiadom stały pokój na

przyszłość. Niestety jednak, duch niezgody, zawładnąwszy

częścią narodu, zniszczył wszystkie te nadzieje. Obywatele

powstali jedni przeciw drugim. Wszystko zostało zniszczone:

prawo, porządek, handel, a nawet rolnictwo.

Tyle wiec powodów o ogromnym znaczeniu nie pozwala JKM

Królowi Pruskiemu i JCW Cesarzowej [Austrii] oraz JCW

Cesarzowej

Wszechrosji

zwlekać

dłużej

w

zajęciu

zdecydowanego stanowiska w tych krytycznych okolicznościach.

Te potęgi ustaliły zgodnie, że należy działać niezwłocznie, by

doprowadzić do pokoju i porządku w Polsce i utrwalić na

solidnych podstawach prawa tego państwa i wolności jego

narodu.

Zapobiegając ruinie i rozkładowi tego państwa, mają

równocześnie poważne pretensje do niektórych posiadłości

Rzeczpospolitej. Nie mogą ich zaniedbać i zdać na los wydarzeń.

Uzgodnili więc, by ujawnić ich zadawnione pretensje i słuszne

prawa do tych części Rzeczpospolitej, które każdy z nich gotów

jest udowodnić”

Deklaracja mocarstw rozbiorowych, 1772 r

Mocarstwa zaborcze zgrabnie usprawiedliwiły swój krok:

•

Podczas sejmu, który miał zatwierdzić rozbiór miał miejsce
dramatyczny wypadek, uwieczniony przez Jana Matejkę na
obrazie Rejtan – poseł Tadeusz Rejtan rozdzierał szaty.

•

Reformy sejmu porozbiorowego:

1. Podniesienie liczby wojska do 30 tysięcy żołnierzy
2. Powołano stały organ wykonawczy – Radę Nieustającą,

składającą się z 36 członków /konsyliarzy/ wybieranych
przez sejm, dzieliła się na 5 departamentów: Interesów
Cudzoziemskich, Policji, wojskowy, Sprawiedliwości i
Skarbowy; posiedzeniom przewodniczył król, decyzje
podejmowano większością głosów

3. Powołano do życia Komisję Edukacji Narodowej dla

zdeformowania szkolnictwa w duchu oświeceniowym;
komisja otrzymała majątek po skasowanym przez papieża
zakonie jezuitów, kontrola nad oświatą została odebrana
Kościołowi i przeszła w ręce państwa; w szkołach
podległych KEN ograniczono nauczanie łaciny i teologii,
kładąc nacisk na język ojczysty oraz nauki ścisłe; Hugo
Kołłątaj zreformował Akademię Krakowską, odnowiono
Uniwersytet Wileński.

Sejm wielki i jego reformy



Reformy wprowadzone przez stronnictwo królewskie w latach 1773-

88: usprawnienie administracji rozwój szkolnictwa



1788 r- wykorzystując zaangażowanie Rosji w wojnę z Turcją

Stanisław August Poniatowski zwołał do Warszawy sejm, nazwany

później Wielkim albo Czteroletnim. Oficjalnie sejm miał zatwierdzić

sojusz z Rosją i plany powiększenia armii /na potrzeby tego sojuszu/.



Na sejmie zawiązały się trzy stronnictwa: patriotyczne

patriotyczne /grupujące

zwolenników reform i niezależności od Rosji, pod przewodnictwem

Stanisława i Ignacego Potockich, Adama Kazimierza Czartoryskiego i

Stanisława Małachowskiego i niezasiadającego w sejmie Hugo

Kołłątaja/,

hetmańskie

hetmańskie /skupiające sympatyków dawnego ustroju,

przywódcy: Franciszek Ksawery Branicki, Seweryn Rzewuski,

Szczęsny Potocki/,

królewskie

królewskie /utworzone przez Stanisława

Augusta, domagające się zwieszenia władzy monarszej i sojuszu z

Rosją/



Listopad 1789 – czarna procesja – procesja mieszczan miast

królewskich, pod przewodnictwem prezydenta Warszawy Jana

Dekerta, domagających się zaprzestania więzienia mieszczan bez

wyroku sądowego, dostępu do urzędów, prawa zasiadania w sejmie

oraz nabywania dóbr ziemskich;

1.

Zawiązano sejm w konfederację ,aby uniknąć jego zerwania

2.

Sejm opowiedział za neutralnością wobec Turcji

3.

Rozwiązano Radę Nieustająca

4.

Zwieszono liczbę żołnierzy do 100 tysięcy /ostatecznie osiągnięto

wysokość ok. 60 tys./

5.

Uchwalono podatek na wojsko, szlachtę obciążono podatkiem 10%, a

duchowieństwo- 20%

6.

Przejęto na rzecz skarbu państwa majątek biskupa krakowskiego

7.

1790 – podpisanie traktatu obronnego pomiędzy Polską a Prusami,

wymierzonego głównie przeciw Austrii

8.

Prawo o sejmikach wyłączało z udziału w sejmikach ziemskich szlachtę

nieposiadającą ziemi

9.

Prawo o miastach nadawało mieszczanom /miast królewskich/

nietykalność osobistą, prawo nabywania dóbr ziemskich, dostęp do

urzędów, stopni oficerskich, prawo powoływania samorządu, ułatwiono

proces nobilitacji mieszczan, mieszczanie zyskali prawo zasiadania w

sejmie w charakterze głosu doradczego /24 plenipotentów/

10.

Zniesiono zakaz zajmowania się przez szlachtę handlem i rzemiosłem,

oraz piastowania urzędów miejskich

Reformy Sejmu

Wielkiego

•Utrzymywała dominację szlachty w
życiu publicznym

•Prawa polityczne mieli szlachetnie
urodzeni i uzyskujący wysokie dochody

•Zniesiono odrębne instytucje na Litwie i
w Polsce

•Litwini /szlachta/ mogli obsadzać
połowę urzędów

•Władze ustawodawczą sprawuje sejm,
złożony z wybieranych co dwa lata
posłów

•Zniesiono liberum veto i konfederację

•Senat mógł zawiesić uchwałę sejmową

•Władza wykonawcza spoczywała w
ręku Straży Praw /król, prymas, 5
ministrów, marszałek sejmu i następca
tronu/

•Zlikwidowano

wolną

elekcję

wprowadzając

dziedziczność

tronu

/dynastia saska Wettinów/

Konstytucja 3 maja 1791 r