Osiągnięcia

cywilizacyjne

starożytnej

Mezopotamii

Aleksander Wędrychowski

kl. IGB

Osiągnięcia cywilizacyjne

starożytnej Mezopotamii

Największe

osiągnięcia

starożytni

Sumerowie poczynili w następujących
dziedzinach:

•Nauka

•Pismo

•Religia

•Architektura

•Literatura

© by Aleksander Wędrychowski
2008

Plemiona starożytnej

Mezopotamii

Plemionami

kształtującymi

historię

Mezopotamii byli : Akadyjczycy, Amoryci,
Aramejczycy, Asyryjczycy, Chaldejczycy,
Gutejowie, Kasyci, Sumerowie. Ci ostatni
poczynili największy postęp w rozwoju
cywilizacyjnym całego kraju, dlatego też
temu plemieniu chciałbym poświęcić moją
uwagę i opisać ich osiągnięcia cywilizacyjne.

Plemiona starożytnej

Mezopotamii

© by Aleksander Wędrychowski
2008

Nauka – matematyka i

astronomia

Największy rozwój nauki przypadł na dwie jej

dziedziny – matematykę oraz astronomię, ze szczególnym
uwzględnieniem tej pierwszej. Sumerowie potrafili dokonać
podziału koła na 360 stopni. Jak się okazuje, jest on
najlepszy ze wszystkich, jakie próbowano opracować
później, dlatego też używamy go obecnie. Opracowano
także pierwszy w świeci kalendarz słoneczny, był on jednak
dość nieprecyzyjny i ulepszony został przez starożytnych
Egipcjan. Ważnym osiągnięciem było wymyślenie podziału
dziesiętnego i sześćdziesiętnego liczb naturalnych, na
którym opiera się cała współczesna matematyka.
Sumerom przypisuje się także wynalezienie liczby 0, dotąd
jeszcze nie znanej. Podobno wiedzieli, że to Ziemia obraca
się wokół Słońca. Znali też ponoć budowę Układu
Słonecznego i rozmieszczenie jego planet. Niebo zaś
podzielili na 12 znaków zodiaku, lecz nie jest to jeszcze
udowodnione naukowo.

© by Aleksander Wędrychowski
2008

Nauka – wynalazki

Mówiąc o nauce starożytnej Mezopotamii, nie

sposób zapomnieć o wielu ciekawych wynalazkach
Sumerów. Należą do nich proste pojazdy z zastosowaniem
koła. Samo koło znane było już w prehistorii, jednak
zastosowanie go do pojazdów było prawdziwą rewolucją.
Na tej podstawie powstawały nie tylko pojazdy, ale i
proste maszyny. Jedną z nich, która całkowicie
zrewolucjonizowała technologię wyroby naczyń glinianych
było szybkoobrotowe koło garncarskie, niezwykle
zadziwiające jak na owe czasy. Wynalezione zostało około
3200 roku p.n.e. I do złudzenia przypomina stosowane
współcześnie urządzenia. Kolejną ciekawą rzeczą były
systemy irygacyjne, stosowane później przez wiele innych
cywilizacji, np. Egipcjan. Aby w pełni wykorzystywać
nieregularne wylewy Eufratu i Tygrysu, budowali
wszelkiego rodzaju tamy i kanały. Udoskonalili także radło
i pług, co podobnie jak systemy irygacyjne nie pozostało
bez znaczenia dla rozwoju rolnictwa. Przełomowym
wynalazkiem było też opracowanie sposobu wytopu
metali i produkcja kolorowego szkła.

© by Aleksander Wędrychowski
2008

Nauka - wynalazki

Pojazd z zastosowaniem
koła

Posążek wykonany z
przetopionego brązu

© by Aleksander Wędrychowski
2008

Nauka - wynalazki

Pieczęć wykonana z
przetopionego żelaza

© by Aleksander Wędrychowski
2008

Pismo

Najstarsze formy Sumeru zawierały ciągi

kropek, oznaczające poszczególne zwierzęta w
stadzie właściciela. Około 3300 r. p.n.e. do kropek
dołączano, obok odcisku pieczęci cylindrycznej
właściciela, krótki opis jego włości. W tym samym
czasie pojawiły się pierwsze liczby opisane za
pomocą

symboli.

Najpierw

notowano

więc

przedmioty policzalne, a do określenia rodzaju
towaru używano ideogramów – obrazków. Te z
czasem schematyzowano, a przez powtarzalność
użycia,

propagowano

w

zastosowaniach

gospodarczych.

Ujednorodnienie

symbolu

podstawowego, klina, było już prostą drogą do
pisma symbolicznego.

© by Aleksander Wędrychowski
2008

Pismo

Początkowo pismo miało charakter obrazkowy,

czyli

piktograficzny.

Stopniowo

piktogramy

przekształciły się w system pisma ideograficznego. Na
etapie pisma ideograficznego znaków było bardzo dużo
– ok. 2 tysięcy. Z czasem jednak coraz bardziej
upraszczano formę zapisu, rezygnując z wielu
szczegółów graficznych, zastępując obrazki kreskami w
układzie pionowym i poziomym, w efekcie czego pismo
przekształciło się w system zapisu kreskowego, a liczba
znaków uległa redukcji do ok. 500. Wraz ze
stopniowym upraszczaniem się formy zapisu rósł
stopień komplikacji samego pisma, jeśli chodzi o jego
odczytywanie, a tym samym i zapisywanie. Było to
wynikiem stopniowej ewolucji pisma, której następnym
etapem było pismo sylabowe. Jego pierwsze przykłady
znajdujemy w tekstach z Ur z ok. 2800 r. p.n.e. –
zawierają one elementy fonetyczne i gramatyczne, a
tym samym na ich podstawie można zidentyfikować już
język w jakim są stworzone – językiem tym jest
sumeryjski.

© by Aleksander Wędrychowski
2008

Pismo

Gliniana tabliczka z

pismem klinowym, obok

jej fragment

© by Aleksander Wędrychowski
2008

Pismo

Przykłady piktogramów języka

sumeryjskiego

© by Aleksander Wędrychowski
2008

Pismo

Ewolucja zapisu słowa „głowa”

© by Aleksander Wędrychowski
2008

Religia

Religia Sumerów była politeistyczna. Bogów widzieli w siłach

przyrody, czyli upersonifikowali je. Wierzyli, że bogowie tworzą arystokrację
Wszechświata, a ludzie są niewolnikami pracującymi dla nich. Pierwsza
triada najważniejszych bogów obejmowała: Anu, Enlila i Enki. Druga triada
bogów astralnych składała się z: Nanny (Księżyca), Utu (Słońca) i Inanny
bogini gwiazdy Wenus. Każde z wielkich miast Sumeru stanowiło ośrodek
kultu jakiegoś boga, zazwyczaj główne bóstwo nazywano "Panem miasta".
Utu był Panem Larsy, Nanna Panem Ur, a Ninurta Panem Lagasz.
Pomniejszym bóstwom stawiano ołtarze w świątyniach głównych bogów i
niewielkie kapliczki. Najważniejszym świętem religijnym Sumeru, było
święto Nowego Roku (a-ki-til), obchodzone przez Babilończyków (akitu).
Sumerowie wierzyli że ziemia (ki) jest dyskiem unoszącym sie na morzu
(apsu), nad nią jest niebo (an), a pod nią miejsce przebywania zmarłych -
świat podziemny(kur). Całość zamknięta była w jakby kuli która unosiła sie
w jeszcze większym oceanie. Ten świat podziemny ("kraina bez powrotu")
wyobrażano sobie jako przestrzeń pod ziemia otoczona siedmioma
potężnymi murami. Jeżeli żyjący pamiętali o zmarłych, składali im ofiary itp.
zmarły przebywał w świecie podziemnym, a jeżeli go zaniedbywali - duch
wracał do świata żywych aby szkodzić i straszyć. Obok ziemi istniał jeszcze
raj Dilmun, w którym nikt nie chorował i nie umierał, oraz świat podziemny
Kur, w którym królowała starsza siostra Inanny Ereszkigal. W jednym z
najstarszych mitów stworzycielką życia jest bogini Nammu (pierwotne
wody), która przez partenogenezę zrodziła pierwszą parę bogów: Niebo (An)
i Ziemię (Ki). Oni byli rodzicami boga powietrza Enlila. Według innego mitu,
po oddzieleniu nieba i ziemi Enlil sporządził motykę i zrobił nią dziurę w
ziemi, a z tej dziury wyrósł jak roślina pierwszy człowiek.

© by Aleksander Wędrychowski
2008

Religia

Stworzenie człowieka według mitologii

sumeryjskiej

Bogowie

Po części mitologia sumeryjska jest znana z eposu o Gilgameszu i

poematu kosmogonicznego Enuma Elisz. Do ważniejszych bóstw zaliczają
się:

•Anu (An) – bóg nieba,

•Abzu (Apsu) – ocean słodkich wód ,

•Dumuzi (Tammuz) – bóg wiosny i urodzaju, opiekun pasterzy, kochanek
Isztar,

•Enki – bóg słodkich wód, czczony w Eridu,

•Enlil – bóg powietrza, ojciec Nanna,

•Ereszkigal – bogini śmierci i świata podziemnego, siostra Isztar,

•Inanna – bogini miłości i wojny, czczona głównie w Uruk, utożsamiana z
babilońsko-asyryjską Isztar,

•Iszkur – bóg burzy,

•Ki (Uras)- ziemia,

•Nammu – bogini pierwotnego morza,

•Nanna (Enzu) – bóg księżyca, syn Enlila i Ninlil, ojciec Utu,

•Ningal – żona Nanna,

•Ninhursag – bogini matka, symbol życia i płodności ziemi,

•Ninlil – żona Enlila, matka Nanna,

•Nintur – opiekunka ciężarnych kobiet,

•Tiamat – bogini słonego oceanu, matka bogów,

•Utu – bóg słońca, syn Nanna.

© by Aleksander Wędrychowski
2008

Bogowie

Anu

Enkil

Inana

© by Aleksander Wędrychowski
2008

Bogowie

Dumuzi i Inana

Ningal

Nammu

© by Aleksander Wędrychowski
2008

Architektura i rzeźba

Urodzajna dolina Eufratu i Tygrysu nie posiadała

lasów ani kamieniołomów. Materiałem budowlanym
była więc cegła suszona na słońcu. Charakterystyczną
budowlą

sakralną

Sumerów

był

ziggurat

-

monumentalna wieża schodkowa, kondygnacyjna, na
szczycie której stała niewielka świątynia ( np. Ziggurat
w Ur).

Decydującą cechą była funkcja magiczna rzeźby.

W sztuce Sumerów magiczne zadania spełniały figury
tzw. orantów, które stawiano w świątyni u stóp bóstwa.
Przedstawiano

je

zawsze

jednakowo

według

obowiązującego kanonu: w postawie adoracji, ze
splecionymi rękami i wyrytą inskrypcją modlitwy (np.
Gudea, władca miasta Lagasz). Szczególnie wspaniale
rozbudowanym miastem była Niniwa. Rzeźbiarska
dekoracja pałaców asyryjskich składa się głównie z
reliefów (np. ranna lwica, oraz reliefy ukazujące
brodatych wojowników, reliefy z polichromowanej
ceramiki przedstawiające zwierzęta).

© by Aleksander Wędrychowski
2008

Architektura i rzeźba

Relief na skale

wapiennej

Gudea

© by Aleksander Wędrychowski
2008

Architektura i rzeźba

Relief

przedstawiający

scenę batalistyczną

Alabastrowa figurka

© by Aleksander Wędrychowski
2008

Zigguraty

Rdzeń zigguratu wykonywano z cegły suszonej. Tarasy,

najczęściej o podstawie kwadratowej, zmniejszały się ku górze,
przez co na każdym boku powstawał układ schodkowy. Z tarasu
na taras prowadziły pochylnie (rampy) lub schody. Budowlę
zwieńczała świątynia lub kaplica. Świątynia, przy której
odprawiano różne obrzędy religijne, znajdowała się również u
stóp zigguratu i z reguły była bardziej okazała od szczytowej z
uwagi na brak ograniczeń budowlanych. Inspiracją do budowy
zigguratów była wiara, że bogowie zamieszkują szczyty gór –
miały one je symbolizować. Każdy ziggurat był siedzibą innego
boga. Oprócz religijnych zastosowań, znajdowały się w nich
biblioteki, szkoła, magazyny żywności, broni i wody, a także
skarbce. Najczęściej budowle te były połączone z kompleksami
świątynnymi, które usytuowane były w centrach miast
babilońskich. Dotychczas, w wyniku prac archeologicznych,
odkopano 16 zigguratów, a ze źródeł literackich wiemy o 34
takich obiektach. Zachowane zigguraty:

• w Eridu (Abu Szahrajn) i Ur (Wielki Ziggurat w Ur) – zbudowane
przez Urnammu,

• w Aszur,

• w Babilonie – ziggurat Etemenanki, identyfikowany z
legendarną wieżą Babel,

• Ekur - świątynia Enlila w Nippur.

© by Aleksander Wędrychowski
2008

Zigguraty

Schemat zigguratu

© by Aleksander Wędrychowski
2008

Zigguraty

Wielki ziggurat w Ur

© by Aleksander Wędrychowski
2008

Zigguraty

Ziggurat w Aszu

Ziggurat w Kalchu

© by Aleksander Wędrychowski
2008

Literatura

Do

największych

skarbów

literatury

starożytnych Sumerów należy pierwszy zapisany
utwór Epos o Gilgameszu – epos opisujący
poszukiwanie przez legendarnego Gilgamesza (władcę
Uruk) tajemnicy nieśmiertelności. W poemacie tym
znajduje się m. in. opis potopu. Poemat powstał około
3000 roku p.n.e. Najpełniejsza jego wersja zachowała
się w Niniwie w bibliotece asyryjskiego króla
Aszurbanipala żyjącego w VII wieku p.n.e., odkrytej w
1853 roku w wersji akadyjskiej. Gilgamesz był
historycznym królem Uruk. Na słynnej sumeryjskiej
liście królów Gilgamesz jest wymieniony jako piąty król
z pierwszej dynastii z Uruk, który najprawdopodobniej
panował w latach 2700-2660 p.n.e. oprócz tego działa
odnaleziono także zapisy kilku mitów dotyczących
religii Sumeru, jednak pochodzą one ze znacznie
późniejszego okresu.

© by Aleksander Wędrychowski
2008

Literatura

Tablica z fragmentem Eposu o Gilgameszu

Gilgamesz i Enkidu na

cylindrycznej pieczęci z Ur

© by Aleksander Wędrychowski
2008

Koniec