Cywilizacja starożytnej Mezopotamii, podr., s. 23 - 31, mapy, s. 20, 28 oprac. RM
1. Cywilizacja starożytnej Mezopotamii (Sumerów) jako najstarsza cywilizacja świata.
2. Warunki naturalne starożytnej Mezopotamii.
- Mezopotamia czyli „Międzyrzecze” (czyli obszar między Eufratem i Tygrysem)
- glina jako podstawowy surowiec
- niedobór kamienia i metali w Mezopotamii (na tym tle cywilizację Egiptu określa się „cywilizacją kamienia”)
nieregularne, niespodziewane wylewy rzek w Sumerze powodujące klęski żywiołowe
(sumeryjskie korzenie opowieści o potopie, zamieszczonej w Eposie o Gilgameszu, podr., s. 31)
- system irygacyjny jako czynnik państwotwórczy w Sumerze
▪ prace irygacyjne w pd. Mezopotamii miały zasięg lokalny, były ograniczone do niewielkiego obszaru
sumeryjskiego państwa - miasta, co mogło uniemożliwiać zjednoczenie Sumeru w jednym państwie
(tworzenie sieci irygacyjnej nie wymuszało bowiem zjednoczenia politycznego i utworzenia dużego
państwa jak w Egipcie); Sumer pozostał więc konglomeratem państw - miast, aż do stopniowego
podboju przez ludy semickie od ok. poł. III tys.
3. Państwa starożytnej Mezopotamii jako monarchie despotyczno - teokratyczne
4. Najważniejsze etapy dziejów politycznych starożytnej Mezopotamii (do podboju przez Aleksandra
Macedońskiego w 331 r. p.n.e.), mapa w podr., s.28, mapa w podr. Operonu, s. 38;
I. Sumeryjskie państwa - miasta ( IV tys.- III tys.): np. Ur, Uruk, Lagasz, Eridu, Nippur
II. Podbój sumeryjskich państw - miast od XXIV w. pne przez ludy semickie - Akadyjczyków a następnie
Amorytów (stolicą państwa Amorytów był Babilon)
▪ podbój całej Mezopotamii przez akadyjskiego króla Sargona I Wielkiego w 2340 r. pne (doszło w ten sposób po raz pierwszy
do politycznego zjednoczenia Mezopotamii i powstania pierwszego w dziejach imperium,
sylwetka Sargona Wielkiego - podr. s.26
▪ ludy semickie (Akadyjczycy, Amoryci) przejęły znaczną część dorobku kulturowo - cywilizacyjnego Sumerów
III. Zjednoczenie Mezopotamii w tzw. państwie starobabilońskim przez władcę Amorytów - króla Babilonu
Hammurabiego (XVIII w. p.n.e.; 1792 - 1750), zob. kodeks Hammurabiego
IV. Hegemonia polityczna w Mezopotamii państwa Mitanni utworzonego przez Hurytów w poł. II tys. nad
środkowym Eufratem, w wyniku naporu indoeuropejskich Hetytów z Anatolii (pojawia się wtedy w Mezopotamii broń z
żelaza oraz wozy bojowe zaprzężone w konie).
V. Mezopotamia w imperium asyryjskim (w okresie tzw. nowego państwa, w X - VII w. p.n.e.), podr. mapa, s. 28.
- Niniwa jako stolica imperium asyryjskiego
- Tiglatpilezar III (ok. 744 - 727) i Sargon II (ok. 721 - 705) jako twórcy imperium asyryjskiego (mapa w podr., s. 28)
- panowanie Assurbanipala (668 - 627) w VII w. p.n.e.
- biblioteka Assurbanipala w Niniwie (największy w starożytności zbiór glinianych tabliczek zapisanych pismem klinowym),
Assurbanipal o sobie - podr., s. 29
- o królach Asyrii (podr., s. 59), sztuka asyryjska jako przejaw kultu silnego władcy (il. w podr., s. 29, 57)
- zdobycie Niniwy przez Medów i Babilończyków (612 pne) oraz upadek państwa asyryjskiego (609 pne)
VI. Zjednoczenie Mezopotamii w tzw. państwie nowobabilońskim (625 - 539 r. p.n.e.), mapa w podr. s. 51
- rozwój terytorialny państwa nowobabilońskiego w wyniku upadku państwa asyryjskiego (zdobycie
Niniwy z pomocą Medów przez władcę Babilonu Nabopolassara w 612 pne)
- panowanie Nebokadnezara II (604 - 562 pne) w państwie nowobabilońskim (w Biblii pojawia się
pod imieniem Nabuchodonozor)
- podbój królestwa judzkiego i zdobycie Jerozolimy przez Nabuchodonozora w 587 r. pne i początek niewoli babilońskiej
Żydów (zob. obraz Rembrandta, Jeremiasz opłakujący zburzenie Jerozolimy)
- zdobycie Babilonu przez króla Persji Cyrusa Wielkiego w 539 r. pne i koniec niewoli babilońskiej Żydów
(„Uczta Baltazara”, czyli „policzono, zważono, podzielono” („mane, tekel, peres”),
przeczytaj fragment biblijnej Księgi Daniela,5, 1 - 12, 25 - 30 i zob. obraz Rembrandta „Uczta Baltazara” )
VII. Mezopotamia w imperium perskim (539-331 r. pne), mapy w podr., s. 51
VIII. Mezopotamia w imperium Aleksandra Macedońskiego (331 - 323), Babilon jako jego stolica, mapa, s.117
5. Osiągnięcia cywilizacyjno - kulturowe starożytnej Mezopotamii.
- Sumerowie jako twórcy najstarszej cywilizacji świata
- sumeryjskie miasta (dzieliły się na trzy części - domy mieszkalne, ogrody, zatapiane pola uprawne)
- wynalazki Sumerów: wytop brązu, pismo klinowe (ok. 3500 pne), koło, koło garncarskie (ok.3000 pne),
- pismo klinowe (najpierw piktograficzne - obrazkowe, później ideograficzne - pojęciowe), odczytane
dzięki badaniom H. Rawlinsona od 1837 r. (podr. s.24.),
- Sumerowie jako twórcy matematyki (systemu dziesiętnego i sześćdziesiętnego, mierzenie katów, logarytmy, potęgi),
systemu miar i wag, astronomii, kalendarza księżycowego (354 dni i 12 mies.), medycyny, astrologii
- rola zikkuratów (wielopiętrowe świątynie w kształcie piramidy schodkowej; funkcje zikkuratu: np.
miejsce kultu religijnego, spichlerze, miejsce obserwacji astronomicznych, il. w podr., s. 26),
najsłynniejszy zikkurat znajdował się w Babilonie, była to świątynia boga Marduka, która w biblijnej Księdze
Rodzaju pojawia się pod nazwą „wieży Babel” jako symbol ludzkiej pychy (Rdz.11.1-9)
wieża Babel” w opisie Księgi Rodzaju i Herodota (WHS, t. 2, s. 211 - 212), zobacz także obraz P. Breugla
- Epos o Gilgameszu - sumeryjskim królu z Uruk (z XXVII w. pne), najstarszy utwór literacki
świata?, zawierający m.in. opowieść o potopie, podr. s. 25, 31
- przejęcie przez ludy semickie zamieszkujące Mezopotamię (np. Akadyjczycy z Akadu, Amoryci z
Babilonii) dorobku kulturowo - cywilizacyjnego Sumerów
- religia (politeizm), bogowie sumeryjscy (np. Inana, Enlil, Nanna, An), bogowie babilońscy: np. Szamasz
(bóg nieba), Isztar (bogini planety Wenus), Marduk (bóg Babilonu), bogowie babilońscy byli odpowiednikami bogów sumeryjski
- babilońska astrologia, wróżbiarstwo i przesądy (np. horoskopy, feralne liczby, złe znaki, podr. s. 27
- prawodawstwo:
kodeksy władców sumeryjskich państw - miast jako najstarsze zbiory prawa (np. Kodeks
Urukaginy z III tys.)
Kodeks Hammurabiego (podr. s.27, fragmenty tekstu - s. 31, 58 - 59)
▪ pochodzi z XVIII w. pne, wzorowany na kodeksach władców sumeryjskich państw - miast
▪ tekst zachował się do naszych czasów, dzięki temu, że został wyryty w kamieniu (na czarnej
diorytowej steli, odnalezionej przez archeologów w początkach XX w., w perskiej Suzie)
▪ na jego podstawie można w społeczeństwie państwa babilońskiego w czasach Hammurabiego
wyróżnić trzy warstwy społeczne: panowie (awilumi), poddani (muszkeni) i niewolnicy (wardumi),
podr. s. 27
▪ obowiązują w kodeksie Hammurabiego dwie podstawowe zasady: zasada nierówności wobec
prawa oraz zasada talionu (zasada „oko za oko, ząb za ząb”), zasada talionu ma zastosowanie w
przypadku gdy poszkodowany i winowajca pochodzili z tej samej warstwy społecznej
▪ kodeks Hammurabiego ma charakter kazuistyczny, tzn. że rozpatruje tylko konkretne przypadki
(opis przestępstwa i wskazanie stosownej kary), brak w nim natomiast abstrakcyjnych norm
ogólnych, charakterystycznych dla późniejszego prawa rzymskiego
▪ w górnej części diorytowej steli, na której umieszczony jest tekst kodeksu Hammurabiego,
znajduje się godna uwagi płaskorzeźba: siedzący na tronie bóg Szamasz przekazuje stojącemu
Hammurabiemu insygnia władzy (lub sam kodeks), scena ta miała ukazać boskie pochodzenie
władzy (jej sprawowanie przez króla Hammurabiego z woli boga Szamasza), nawiązuje więc
do idei monarchii teokratycznej
- znaczenie biblioteki króla asyryjskiego Assurbanipala (668 - 627) w Niniwie (największy w
starożytności zbiór glinianych tabliczek zapisanych pismem klinowym), Assurbanipal o sobie - podr., s. 29
- sztuka i architektura starożytnej Mezopotamii
▪ diorytowa stela z kodeksem Hammurabiego (2,25 m. wys., 282 artykuły.)
▪ zikkuraty, il. w podr., s. 26
▪ sztuka asyryjska jako przejaw kultu silnego władcy (np. sceny polowań, podboju i przemocy wobec
podbitych ludów, reliefy z pałacu Assurbanipala w Niniwie, podr. s. 29, 57)
▪ znaczenie odkryć archeologicznych Roberta Koldeweya w Babilonie w początkach XX w.
▪ Babilon w dobie Nebokadnezara II jako największe miasto starożytnego Wschodu (100 tys.
mieszkańców, aleja procesyjna od bramy Isztar do świątyni Marduka - „wieży Babel”, mury obronne:
obwód -17,5 km., wys.-7 m., przestrzeń między murem zewn. a wewn.- 12 m.).
▪„wiszące ogrody” w Babilonie królowej asyryjskiej Semiramidy (legenda czy fakt historyczny ?)
jako jeden z „siedmiu cudów” świata starożytnego. (WHS, t. 2, s. 327)
Teksty źródłowe, podr., s. 22, 30 - 31, 58 - 59; opis Babilonu (Herodot, Dzieje, I, 178 - 181), żegluga po Eufracie (Herodot, Dzieje), uczeń w sumeryjskej szkole, podboje Asyryjczyków i wizerunek ich władcy, zdobycie Jerozolimy przez Nabuchodonozora, (G. Chomicki, S. Sprawski, Starożytność. Teksty źródłowe), „wieża Babel” w opisie Księgi Rodzaju i Herodota (WHS, t. 2, s. 211 - 212)
„(...) a zbudowane było tak porządnie, jak żadne inne ze znanych nam miast. Naprzód biegnie dokoła niego głęboki i szeroki rów pełen wody, potem idzie szeroki na pięć dziesiat królewskich łokci (...) mur. (...) Kopiąc rów, sporządzali jednocześnie cegły z ziemi wynoszonej z rowu. (...) Dokoła muru było sto bram, wszystkie z brązu. (...) Miasto składa się z dwóch części, bo dzieli je rzeka, która zwie się Eufrat. (...) W środku miejsca świątynnego wybudowana jest masywna wieża (...), a na tej wieży stoi jeszcze jedna, na drugiej znowu trzecia i tak dalej, aż do ośmiu wież. (...). W ostatniej wieży jest kaplica (...). zob. obraz P. Breugla
Źródło: Herodot, Dzieje, Wrocław 2005, s. 94 - 96
A. Podaj nazwę miasta opisanego w tekście........................
B. Podaj termin używany dla nazwania budowli, której opis podkreślono w tekście................................
Rozwiąż zadania nr 6,8 ze s.22, oraz nr 7,8,9 ze s. 57
1