1

PSYCHOLOGIA RÓŻNIC

INDYWIDUALNYCH

(9)

ZDOLNOŚCI I INTELIGENCJA.

TEORIE

STRUKTURALNE

Lucyna Golińska

TREŚCI

1. Podstawowe pojęcia psychologii zdolności

2. Inteligencja a zdolności – pojęcia

inteligencji, inteligencja a, b i c

3. strukturalne teorie inteligencji
- koncepcja Spearmana
- teorie hierarchiczne
- teorie czynników równorzędnych

4. wady i zalety koncepcji strukturalnych

PODSTAWOWE POJĘCIA PSYCHOLOGII

ZDOLNOŚCI

ZDOLNOŚCI – MOŻLIWOŚCI WYKONANIA CZYNNOŚCI (jak

dobrze? )

–

różnice indywidualne,

które sprawiają, że przy jednakowej

motywacji i uprzednim przygotowaniu, poszczególni ludzie

osiągają w porównywalnych warunkach zewnętrznych

niejednakowe rezultaty

w uczeniu się i działaniu (Pietrasiński)

Efekty – niedoskonałe wskaźniki zdolności: zależą także od innych

czynników

CAPACITY –

zadatki wrodzone

(podłoże rozwoju zdolności), które

umożliwiają wykonanie czynności (anatomiczne i fizjologiczne

właściwości UN) (BIOLOGICZNE)

APTITUDE –

możliwości

– właściwości psychiczne, od których

zależy łatwość i szybkość uczenia się, nabywania wiedzy

(pozwalają przewidywać przyszłe rezultaty)

ABILITY –

uzdolnienia

– potencjalne możliwości oraz już nabyte

wiadomości i umiejętności, decydują o poz. Wyk. czynności,

rozumieniu sytuacji i zdolnościach przystosowania się

INTELIGENCJA – to,

co mierzą testy

inteligencji

PODSTAWOWE POJĘCIA

PSYCHOLOGII ZDOLNOŚCI

POZIOMY ZDOLNOŚCI - Nęcka

CAPACITY –

potencjalne możliwości

(co mógłbym

potrafić, gdybym miał optymalne warunki rozwoju)

ABILITY –

rzeczywiste możliwości

(co potrafię, jeśli

mam optymalne warunki działania)

PERFORMANCE –

rzeczywisty poziom wykonania zadań

(

co potrafię i zrobiłem w danych warunkach)

PODZIAŁ ZDOLNOŚCI

NAJPOWSZECHNIEJSZY PODZIAŁ ZDOLNOŚCI: OGÓLNE i

SPECJALNE

ZDOLNOŚCI SPECYFICZNE

– względnie stałe warunki

wewnętrzne ., które współdeterminują poziom wykonania

czynności w specyficznych sferach działania,

UZDOLNIENIA

- konfiguracja zdolności specyficznych (np.

muzyczne) – Strelau (1997)

- bardziej złożone struktury niż zdolności (zdolności, dyspozycje

motywacyjne, zainteresowania) – wewn. Wyznaczniki powodzenia

w obrębie pewnych kierunków działania (literackie) – Matczak

(1994)

TALENT-

wybitne zdolności ogólne i/lub specjalne

urzeczywistniające się (skrystalizowane) dzięki interakcji z

warunkami wewn. i zewn. w określonej działalności człowieka –

wysokie osiągnięcia w jakiejś dziedzinie (wysoki poziom wykonania)

PODZIAŁY I KLASYFIKACJE

BRAK JEDNOLITEJ TAKSONOMII – różne podziały i klasyfikacje:

 UMOWNA

 W OPARCIU O ANALIZY CZYNNIKOWE

 W OPARCIU O ANALIZY TEORETYCZNE

1/ Umowne– (Borzym)

– związane z kształceniem: ścisłe, matematyczne

– związane z akt. zawodową: techniczne, handlowe

– związane z aktywnością artystyczną: literackie

Cohn – typologia talentów: - intelektualny - społeczny

(empatyczno-altruistyczny, przywódczy, inne), -artystyczny

(sztuki piękne, sztuki użytkowe, inne)

2/ W oparciu o analizy czynnikowe: Thurstone Cattell
3/ W oparciu o teoretyczne analizy: Guilford, Sternberg

INTELIGENCJA

–

INTELIGENCJA TO SZCZEGÓLNY RODZAJ ZDOLNOŚCI

:

 Warunkujące sprawność wszelkich

czynności

umysłowych

(Spearman)

 Warunkujące efektywność

przystosowania się

do

środowiska (Stern)

 Warunkujące skuteczność

celowego działania

(Matczak)

 Występujące w czynnościach wymagających

uczenia

się i myślenia

(Hornowski);

 Umysłowe

(Nęcka)

= intelektualne

(Strelau)

 Mierzone testami

inteligencji (Hilgard, Boring)

• William Stern (1912) Iloraz inteligencji II = WU/WŻ x 100

(intelligence quotient) IQ

TYPY INTELIGENCJI (HEBB, VERNON)

INTELIGENCJĘ A i B, oraz C –

A

–

potencjał intelektualny zdeterminowany przez

genotyp, określa górną granicę możliwości,

niezmienna niemierzalna, nieobserwowalna

B – fenotyp

,

powstaje w wyniku interakcji Int. A x Ś x

Akt., ujawnia się w zachowaniach inteligentnych,

jest

instrumentem przystosowania

C (Vernon)– psychometryczna

, zachowania inteligentne

ujawniane w badaniach I.I, nie obejmuje wszystkich

zachowań inteligentnych

INTELIGENCJA

O inteligentnym zachowaniu decydują

sprawność myślenia i innych

procesów poznawczych (np. uwaga, pamięć) – Nęcka (2000)

Inteligencja =

myślenie (lub nawet tylko myślenie abstrakcyjne)

- nie

dotyczy małych dzieci ani zwierząt

Sternberg i Detterman

(1986) – zdolność przystosowania się do

środowiska dzięki

 dostrzeganiu abstrakcyjnych relacji (zna reguły),

 korzystaniu z uprzednich doświadczeń (nie powtarza błędów)

 i skutecznej kontroli nad swymi procesami poznawczymi  

Strelau (1997) –

konstrukt teoretyczny odnoszący się do względnie

stałych warunków wewnętrznych, determinujących efektywność

działań wymagających typowo ludzkich procesów poznawczych

(rozumowanie, wnioskowanie, myślenie abstrakcyjne

Koncepcje czynnikowe

koncepcja Spearmana

KONCEPCJA SPEARMANA (prekursor badan empirycznych

i podejścia poznawczego)

Badania nad dziećmi ich oceny z przedmiotów oraz badanie wrażliwości

zmysłowej

TEORIA DWU-CZYNNIKOWA (The abilities of man 1927) :

G

–

zdolność ogólna

, (general) we wszystkich

zdolnościach i

wiele niezależnych czynników

S specjalne

specyficznych

(specific)

Czynnik G – „wkracza w pomiary zdolności wszelkiego

rodzaju , jest stały dla każdej jednostki a równocześnie

mocno zróżnicowany miedzy jednostkami „

Czynnik S wzajemnie niezależne od siebie

Zasady funkcjonowania intelektu wg

Spearmana

Inteligencja ogólna opiera się na procesach poznawczych

polegających

na zrozumieniu swojego doświadczenia i na myśleniu

abstrakcyjnym (wydobycie związku lub konsekwencji z 2 lub

więcej zdarzeń

)

Edukcja relacji – stosunek między 2 elementami
Edukcja korelatów - znana relacja wydedukowanie brakującego elementu

• Koncepcja Spearmana zainspirowała rozwój

hierarchicznych modeli inteligencji

• Na szczycie zdolność g i niżej specyficzne zdolności

specyficzne w różnym stopniu nasycone czynnikiem g

KONCEPCJA CATTELLA (1968, 1971)

Czynnik G to

Inteligencja płynna

Inteligencja skrystalizowana

I.P. zdolność dostrzegania złożonych relacji miedzy symbolami i

wykonywania manipulacji na symbolach , niezależne od

doświadczenia osobniczego i znaczenia owych symboli

I.S. –dysponowanie wiedza i umiejętnościami ważnymi w danym

kontekście kulturowym

I P rozwija się do okresu dojrzałości zas I S do starości. Asymilacja

kultury i kumulacja efektów uczenia się

ale też ubytki w podstawie fizjologicznej inteligencji
Triadowa teoria struktury zdolności :
możliwości (capacities) (funkcja masy asocjacyjnej tkanki ner w

mózgu

zdolności lokalne pola sensoryczne i motoryczne
i zdolności pośredniczące

TEORIE HIERARCHICZNE

INTELIGENCJA składa się z wielu czynników, które są

wzajemnie powiązane (skorelowane) i tworzą układ

hierarchiczny (

Koncepcja Vernona

) Cztery poziomy

G

•

werbalne praktyczne

Słowne Liczbowe

Mechaniczne

Przestrzenne
Manualne

Czynniki specyficzne

Im niższy poziom tym
Coraz bardziej specyficzne zdolności
Coraz mniejszy udział czynnika G

TEORIE czynników równorzędnych

KONCEPCJA Thurstone’a

Założenie: 7 zdolności niezależnych TZW pierwotne

zdolności umysłowe (primary mental abilities PMA)

(badania na 240 os,b rozwiazywali 57 testów)

Badania: - Zdolności są powiązane
U młodzieży i dzieci silniej niż u dorosłych

- RS rozumienie informacji

- PS- płynność słowna

- NUM –zdolności numeryczne

- PAM- zdolności pamięciowe

- SP- szybkość spostrzegania i rozpoznawania obiektów

- RI – rozumowanie indukcyjne

- WIZ – wizualizacja przestrzenna

TEORIE CZYNNIKÓW RÓWNORZĘDNYCH

– NIE MA G?

KONCEPCJA Guilforda

INTELIGENCJA –ZBIÓR ZDOLNOŚCI PRZETWARZANIA INFORMACJI

ZGODNIE Z ZASADAMI LOGIKI PSYCHOLOGICZNEJ

3 wymiary:

OPERACJE

, TREŚCI, WYTWORY

OPERACJE (5) :

Poznawanie
Pamięć
Myślenie Dywergencyjne
Myślenie konwergencyjne
Ocenianie

WYTWORY: (6)

Jednostki
Klasy
Relacje
Systemy
Przekształcenia
Implikacje

TREŚCI: ( 4)

Figuralne Symboliczne, Semantyczne, Behawioralne

KONCEPCJA Guilforda – Zalety i

Wady

ZALETY
Ujmowanie inteligencji w kategoriach teorii przetwarzania

informacji

Różnorodność procesów umysłowych
Jakościowe zróżnicowanie inteligencji

Zwrócenie uwagi na zdolności „twórcze”- Myślenie dywergencyjne

(płynność, giętkość, oryginalność myślenia, wrażliwość na

problemy)

WADY:

Atomizm i „Sztuczne zdolności” nawet w laboratorium trudno

wyodrębnić elementarne Zdolności

Konstrukty

(wytwór analiz czynnikowych) traktowane jak byty

realne

Arbitralność

(dowolność, intuicyjność – różna liczba, różne relacje)

Nie uwzględniają

treści ale aspekt formalny

Brak wyjaśnień przyczynowo-skutkowych – głównie opis

Za wyjątkiem teorii Cattella –

statyczne

(brak rozwoju i zmian)

ZALETY KONCEPCJI STRUKTURALNYCH

Próby SYNTEZY i KLASYFIKACJI

zjawisk

Psychometryczne koncepcje – nie wyjaśniając istoty

Inteligencji,

umożliwiają jej pomiar i zastosowanie w

praktyce

• KLINICZNEJ (jak zmieniają się zdolności w wyniku

starzenia się, urazów, chorób)

• ZAWODOWEJ (projekty kariery zawodowej)
• EDUKACYJNEJ (selekcja upośledzonych i wybitnie

zdolnych, dopasować program – M)

Czy istnieje i czym jest czynnik G

• Spearman: rodzaj energii mentalnej

• Eysenck: jak siła grawitacji przenika i determinuje wszystkie

zachowania w każdej sytuacji

– najnowsze badania uwzględniają aktywność metaboliczną

(tomografia pozytronowa) i stopień ukrwienia obszarów

mózgu (rezonans magnetyczny)

1/ SZYBKOŚĆ NEURONALNA – czynnik sprawczy, przyczyna II?
2/ WYDAJNOŚĆ ENERGETYCZNA MÓZGU

Im trudniejsze zadanie tym wyższy poziom zużycia glukozy (silna

zależność, gdy I.Q niskie)

3/ WIELKOŚĆ I ZŁOŻONOŚĆ

Zakłada się, że pojemność odzwierciedla

• stopień złożoności budowy mózgu – liczba neuronów, aksonów,

synaps, połączeń

• Złożoność decyduje o inteligencji
Nie zawsze uwzględniana, a bardzo ważna „gęstość” neuronów w

czaszce (K>M)

4/ DZIEDZICZNOŚĆ: