1

PSYCHOLOGIA RÓŻNIC

INDYWIDUALNYCH

(8) 2011 - RELACJE MIĘDZY

OSOBOWOŚCIĄ i TEMPERAMENTEM

Lucyna Golińska

2

TREŚCI

1. TEMPERAMENT A OSOBOWOŚĆ

– a) OSOBOWOŚC JAKO TEORIA CECH

• Model Wielkiej Piątki
• czynniki,
• biologiczne uwarunkowanie
b) RÓŻNICE MIĘDZY OSOBOWOŚCIĄ a TEMPERAMENTEM\

2. RELACJE Osobowość i Temperament

ŚRODOWISKO- TEMPERAMENT –OSOBOWOŚĆ
TEMPERAMENT ŚRODOWISKO OSOBOWOŚĆ

2a. TEMPERAMENT A WZÓR ZACHOWANIA A
2b. REAKTYWNOŚĆ A CELE ŻYCIOWE MŁODZIEŻY

3

Temperament a osobowość

OSOBOWOŚĆ W SZEROKIM ROZUMIENIU – CAŁOKSZTAŁT

DOŚWIADCZEŃ

KONCEPCJA CZŁOWIEKA – kim jest? Jaka jest „NATURA LUDZKA”

– jaka organizacja doświadczeń, jakie są mechanizmy

zachowania, co wyznacza zachowanie (kierunek)?

1.

DYNAMICZNE – PSYCHOANALIZA I PSYCHOLOGIA

HUMANISTYCZNA

:

dlaczego? kierunkowość (motywy), integracja

2. POZNAWCZE

–

co? cele, schematy, oczekiwania, interpretacja świata,

podmiotowość i kontrola, redukcjonizm - pomijanie T

3. TEORIE UCZENIA SIĘ

– zasady nabywania zachowań, s-r,

S- O-R – POJAWIA SIĘ PROBLEM RÓŻNIC

4. TEORIE CECH

–

uwzględniają temperament, O –

indywidualność, podejście różnicowe (kombinacja różnic)

4

MODEL WIELKIEJ PIĄTKI

O – OTWARTOŚĆ NA DOŚWIADCZENIE

openness to experience

wartości, (wyobraźnia, estetyka, uczucia, działania, idee, wartości)

C – SUMIENNOŚĆ

conscientiousness

(kompetencja, porządek,

obowiązko-wość, dążenie do osiągnięć, samodyscyplina,

rozwaga)

E – EKSTRAWERSJA

extraversion

(towarzyskość, serdeczność,

asertywność, aktywność, poszukiwanie doznań, pozytywna

emocjonalność)

A – UGODOWOŚĆ

agreeableness

(zaufanie, prostolinijność, altruizm,

uległość, skromność, skłonność do rozczulania się – współczucie)

N – NEUROTYZM

neuroticism

(lęk, agresywna wrogość, depresja,

impulsywność, nadwrażliwość – podatność na zranienie,

nieśmiałość)

5

MODEL WIELKIEJ PIĄTKI

CZYNNIKI ISTNIEJĄ REALNIE

– zgodność samoopisu i

szacowania (,36-,60), stałość, znaczenie w adaptacji

NIEZMIENNICZOŚĆ

– osobowość najlepiej można opisać

przez 5 ogólnych czynników, korelacje z wynikami badań

leksykalnych

UNIWERSALNOŚĆ

– 5 wymiarów można wyodrębnić

niezależnie od rasy, płci i kultury

BIOLOGICZNE PODSTAWY

– wskaźnik Odziedziczalności (P):

O. - 0.41 /0.40
S.

- 0.39 /0.48

N. - 0,41 /0.33
E. - 0.31 /0.34
U. - 0.32 /0.22

6

RÓŻNICE MIĘDZY OSOBOWOŚCIĄ

I TEMPERAMENTEM

O

T

Determinanty:

b. społeczne

------

b. biologiczne

Czas ujawniania:

dorośli

---------------

dzieci

Populacja:

ludzie

---------- -----

ludzie i zwierzęta

Przedmiot:

treść

-----------------

forma

Centralne funkcje

ważne

---------------

nieistotne

regulacyjne
Wartościowanie

ważne

---------------

nie

dotyczy

7

RELACJE

Osobowość i Temperament

ŚRODOWISKO- TEMPERAMENT –OSOBOWOŚĆ

Te same oddziaływania środowiska są inaczej odbierane,

zależnie od T i mogą kształtować odmienne cechy O

(kara)

T - a orientacja na różne sfery rzeczywistości (ludzie –

rzeczy, Ja – świat)

T - a zewnątrz- wewnątrzsterowność jako cecha O

(informacje, wzmocnienia, cele)

WR – b. wrażliwe na oczekiwania społeczne, częściej

aktywność kierowana, ale silniej internalizują –

sztywna realizacja

NR – odporne na wymagania Ś, wewnątrz-sterowne, ale

jeśli brak standardów, wtedy realizują doraźne impulsy

8

RELACJE

Osobowość i Temperament

TEMPERAMENT ŚRODOWISKO OSOBOWOŚĆ

Wyznaczając odmienne reakcje na otoczenie, T

prowokuje Ś do innych oddziaływań, które

wpływają na O (siła kary)

T - a konformizm (uleganie, upodobnienie) (WR>NR)
Odbiór i znaczenie (waga) informacji od innych
u WR: Oczekiwanie wskazówek (cele, algorytmy) i

informacji zwrotnych (wzmocnienia, oceny

zewnętrzne)

Konformizm redukuje stan lęku nacisk Ś
U NR: reaktancja, opór

dawanie swobody

9

RELACJE

Osobowość i Temperament

Temperament wyznacza preferencje dotyczące czynności i

sytuacji, a doświadczenia z nimi związane wpływają na

kształtowanie cech osobowości.

T a MAKIAWELIZM

(r=0,56)

„Syndrom chłodu”- odporność na wpływ i nacisk Ś, brak

respektu dla potrzeb i dążeń innych, efektywne działanie i

inicjowanie sytuacji zagrożenia społecznego, manipulacja

T a AGRESJA (

reaktywna =gorąca i instrumentalna =zimna)

OSOBOWOŚĆ Wartość stymulacyjna TEMPERAMENT

-

wymiary O poprzez swą wartość stymulacyjną mogą

wpływać na kształtowanie T

T a POZIOM SAMOAKCEPTACJI

(Ja Realne – Ja Idealne)

WR - wrażliwość na oddziaływania społeczne i kary
– wysokie standardy – wysokie Ja Idealne
- porównywanie siebie z innymi, wrażliwość na oceny (--),

silniejsze RE(-), gorsze wyniki – niskie Ja Realne

10

TEMPERAMENT A WZÓR ZACHOWANIA A

Wzór A – czynnik ryzyka, wymiar O: silna PO,

agresywność, presja czasu – pośpiech,

niecierpliwość, niezdolność do relaksacji,

mobilizacja, silne dążenie do kontroli

PO – zachowania silnie stymulujące - sytuacje

silnie stymulujące (rywalizacja)

Wzór A – silnie stymulujący wymiar O, ale

kształtuje się równie często u WR i NR

Badania nad Wzorem A dowodzą, że T nie

determinuje rozwoju O –

wymiary O mogą

kształtować się niezgodnie z możliwościami

T!

11

TEMPERAMENT a

WZÓR ZACHOWANIA A

U WR i NR inne są:

geneza, struktura, konsekwencje WZA

GENEZA WZORU A u WR i NR:

DOSTĘPNE AMBITNE CELE (brak – Wzór B)

WR

NR

SWOBODA

:

WZÓR B

WZÓR A

PRESJA Ś

:

WZÓR A

opór -

WZÓR B

12

TEMPERAMENT a

WZÓR ZACHOWANIA A

KONSEKWENCJE Wzoru A u WR i NR:

• Więcej i b. intensywne emocje (Lęk)

• Gorszy bilans E,

• Głównie emocjonalne strategie radzenia sobie,

• Gorzej zaspokojone motywy zadaniowe, kontroli,

związane z samooceną,

• więcej i silniejsze objawy somatyczne

Konsekwencje niespójności T-Ś: niespójność T-

O, zmiany w T, częściej stres – obniżanie

efektów, wyższe koszty, ryzyko zaburzeń

13

REAKTYWNOŚĆ A CELE ŻYCIOWE

MŁODZIEŻY

I. WARTOŚCI INDYWIDUALISTYCZNE

Związane ze standardami zewnętrznymi

„WI-Z”

– C1– OSIĄGNIĘCIA (osiągnięcia, technika,

pieniądze)

– C2– WŁADZA (polityka, przywództwo)

Związane ze standardami wewnętrznymi

„WI-W”

– C3– STANDARDY (twórczość, ideały wykształcenie)

– C4– STYMULACJA (spokojne życie--, przygody,

wolność)

II. WARTOŚCI SPOŁECZNE – „WS”

– C5– DOBRE RELACJE z INNYMI (przyjaźń,

rodzina)

– C6– DOBRO POZAOSOBISTE (natura, inni ludzie,

zbawienie)

14

REAKTYWNOŚĆ A CELE ŻYCIOWE

MŁODZIEŻY

3 potencjalne formy wpływu REAKTYWNOŚCI NA CELE

ŻYCIOWE MŁODZIEŻY

1/ BIERNA: Ś – T – O

Założenie WR b. wrażliwi na B społ. niż NR, WR

szybciej przejmują wartości, a szczególnie WS

2/ REAKTYWNA: T – Ś – O

WR częściej prowokują Ś do kierowania sobą,

uleganie redukuje lęk, mniej ważne własne

standardy

3/ AKTYWNA: T – Azs – O

WR preferują czynności i sytuacje słabo

stymulujące, niższy makiawelizm niż NR

15

REAKTYWNOŚĆ A CELE ŻYCIOWE

MŁODZIEŻY

 Wyniki potwierdzają wpływ zgodny z formą

reaktywną (T–Ś-O) i aktywną (T-Azs-O),

 Brak potwierdzenia dla formy biernej (Ś-T-O)

Cenienie

wartości społecznych nie zależy od R

 Wartości indywidualistyczne (

WI-W

i

WI-Z

) są mniej

cenione przez WR niż przez NR, zwłaszcza

C4–Silna Stymulacja

,

C3-(Twórczość, Wykształcenie, Ideały)

C2–Władza,

jedynie

C1-Osiągnięcia

są podobnie ważne