SPOŁECZNE ASPEKTY JA

 

I. KOLEKTYWNE IDENTYFIKACJE:

ROLA TOŻSAMOŚCI SPOŁECZNEJ

Dwa główne podejścia teoretyczne:

teorie

potrzymania pozytywnej samooceny

(self-enhancement theories, self-esteem
maintenance theories)

teoria

optymalnej dystynktywności

(optimal

distinctiveness theory)

TEORIE PODTRZYMANIA POZYTYWNEJ

SAMOOCENY

Teoria tożsamości społecznej

(Social Identity Theory - Tajfel, 1972; Tajfel &
Turner, 1986) - jednostki dążą do podtrzymania
bądź podwyższenia samooceny poprzez:

• uczestnictwo w grupach dostarczających

pozytywnej identyfikacji

, bądź

• obniżanie statusu

i wartościowości innych,

konkurencyjnych grup (np. poprzez
przypisywanie im cech moralnie negatywnych).
 

Teoria

auto-kategoryzacji

(self-categorisation, Turner, 1985, 1987) - obraz

siebie jako „złożenie” dwóch składników:

tożsamości indywidualnej i tożsamości społecznej.

tożsamość indywidualna

– Ja jako jednostka:

• wykazuję stałość moich myśli, uczuć u zachowań

w różnych sytuacjach (mam cechy dyspozycyjne)

• różnię się od wszystkich innych ludzi

tożsamość społeczna

- Ja jako członek grupy:

• jestem podobny do innych członków mojej grupy
• różnię się od członków innych grup.

Turner zakłada (za Tajfelem), że

tożsamość

społeczna rozwija się dzięki dążeniu do

ugruntowania pozytywnej samooceny

.

Konsekwencje przesunięcia uwagi z

tożsamości indywidualnej na społeczną

(zjawisko

depersonalizacji

):

Ludzie w mniejszym stopniu kierują się w swoich

działaniach przesłankami osobistymi, a w

większym -

sygnałami grupowymi

, tj. są

bardziej skłonni do:

• Używania

stereotypów

;

• Współpracy

z członkami grupy własnej i

w

spółzawodnictwa

z członkami grupy obcej;

• Tworzenia/aktywizowania

norm

grupowych;

• Przejawiania

konformizmu

grupowego;

• Polaryzacji

postaw.

Teoria optymalnej dystynktywności

 

M. Brewer (1991, 1993) - tożsamość kolektywna -

wyznaczona przez jednocześnie przez

• dążenie do "bycia podobnym"

(dążenie wspólnotowe,

potrzeba przynależności do jakiejś grupy) i

•

dążenie

do "bycia różnym"

(dążenie indywiduujące).

Dążenia te pozostają w konflikcie.

Proces optymalizacyjny:
Tożsamość społeczna jest

kompromisem

między tymi

dążeniami - jednostki najsilniej identyfikują się z
grupami, które najlepiej taki konflikt rozwiązują (czyli
pozwalają na jednoczesne zaspokojenie obu dążeń).

 

Dystynktywność zależy od

wielkości grupy

.

Zatem – identyfikacja z grupą mniejszościową

powinna być

silniejsza

, niż z grupą

większościową.

Badania (Mullen et al., 1992) wskazują, że

nasilenie "in-

group bias"

(skłonności do faworyzowania "swoich") jest

tym większe, im mniejsza grupa własna w porównaniu do

grupy obcej.

Inne badania (Brewer & Schneider, 1990) wykazują, że

skłonność do

działania we własnym interesie, bądź

interesie grupy

, zależy od jej wielkości.

Jeżeli grupa własna jest duża i "amorficzna" - ludzie

działają w interesie własnym, jeżeli jest mniejsza i

„zwarta”, wyrazista - w interesie grupy.

 

II. INNI JAKO CZĘŚĆ "JA„

Relacja z innymi ludźmi jako źródło:

•

wiedzy

na temat swoich cech i właściwości;

•

programów

działania (wiedzy o tym, jak się

zachować);

•

pozytywnej samooceny

i autoafirmacji.

Jeszcze inna możliwość:

Inna osoba, i relacja między nami a tą osobą,

zostają włączone w „ja” (stają się

integralnym składnikiem obrazu własnej
osoby).

Jeżeli autoschematy mają charakter

relacyjny,

tworzą

JA WSPÓŁZALEŻNE

Jeżeli autoschematy charakter

atrybutywny,

tworzą

JA NIEZALEŻNE

.

• Ja niezależne: częste u mężczyzn, częste w

kulturach indywidualistycznych

• Ja współzależne: częste u kobiet, częste w

kulturach kolektywistycznych

Przy

Ja niezależnym

, myślenie o sobie

nie

implikuje myślenia o innych

. "Inni" pojawiają

się dopiero w kontekście samooceny, Ja
publicznego, itp.

Przy

Ja współzależnym

,

ilekroć myśli się o

sobie, tylekroć myśli się też o innych

.

Podobnie, jeżeli myślę o osobach znaczących -
dostępna staje się część wiedzy o sobie.

 

Konsekwencja

- osoby ze schematami

relacyjnymi - będą szczególnie

wrażliwe na

potrzeby

innych, i będą miały rozbudowaną

wiedzę

o innych i zdolność do ich

rozumienia

.

[orientacja interpersonalna]

RÓŻNICE ZWIĄZANE Z PŁCIĄ:

Markus i Oyserman (1989):

Kobiety częściej częściej wytwarzają

ja

współzależne

, mężczyżni częściej –

ja

niezależne

.

Prawdopodobnie dlatego

kobiety

, w porównaniu do

mężczyzn:

- cechują się

większą złożonością

poznawczą

reprezentacji innych osób;

- trafniej rozpoznają

i interpretują wzrokowe i słuchowe

oznaki emocji u innych;

- odznaczają się większą tendencją do

empatii

(przyjmowania perspektywy innej osoby; współczucia).

Jakie mogą być przyczyny tych różnic?
Różne spekulacje:

Wywodząca się z psychoanalizy

:

Odmienny typ

wczesnych relacji matka-dziecko

(Chodorow,

1978).

• W wypadku

dziewczynki

, matka skłonna jest

traktować dziecko jako

psychologiczne „przedłużenie

samej siebie”

- relacja niesprzyjająca separacji

dziecka od opiekunki.

 

• W wypadku

chłopca,

matka jest skłonna traktować

chłopca raczej jako

"zewnętrzny obiekt"

niż

„przedłużenie siebie” - relacja sprzyjająca separacji
od matki i powstaniu poczucia własnej odrębności.

Wywodząca się z badań nad

relacjami władzy

i myśleniem stereotypowym (

Fiske i Depret,

1996):

• Posiadanie władzy  powierzchowne

przetwarzanie, stereotypizacja podwładnych

• Bycie zależnym od innych  uważne przetwarzanie,

mniejsza stereotypizacja innych ludzi.

Implikacja:

Kultura patriarchalna  władza mężczyzn 

stereotypizacja (u mężczyzn) vs. uważne
przetwarzanie info o innych ludziach (u
kobiet)