SPOŁECZNE ASPEKTY JA

 

I. KOLEKTYWNE IDENTYFIKACJE:

ROLA TOŻSAMOŚCI SPOŁECZNEJ

Dwa główne podejścia teoretyczne:

teorie

potrzymania pozytywnej samooceny

(self-enhancement theories, self-esteem
maintenance theories)

teoria

optymalnej dystynktywności

(optimal

distinctiveness theory)

TEORIE POTRZYMANIA POZYTYWNEJ SAMOOCENY

Teoria tożsamości społecznej

(social identity

theory - Tajfel, 1972; Tajfel & Turner, 1986) -
jednostki dążą do podtrzymania bądź
podwyższenia samooceny poprzez:

uczestnictwo w grupach dostarczających

pozytywnej identyfikacji

, bądź

obniżanie statusu

i wartościowości innych,

konkurencyjnych grup (np. poprzez
przypisywanie im cech moralnie
negatywnych].  

Teoria auto-kategoryzacji

(self-categorization, Turner,

1985, 1987) - obraz siebie jako złożenie dwóch składników:
tożsamości indywidualnej i tożsamości społecznej.

tożsamość indywidualna

- auto-kategoryzacja oparta na

wydobyciu podobieństw intrapersonalnych [(np. między
własnymi myślami, uczuciami, i zachowaniami w różnych
sytuacjach - własnej stałości) i różnic między sobą a innymi
jednostkami;

tożsamość społeczna

- auto-kategoryzacja oparta na

przynależności do grupy - tj. na wydobyciu podobieństw i
różnic

interpersonalnych ze względu na grupę, do której

przynależy [jestem podobny do innych członków naszej
grupy i różny od członków innych grup].
Turner zakłada (za Tajfelem), że tożsamość społeczna
rozwija się dzięki dążeniu do ugruntowania pozytywnej
samooceny.

Konsekwencje przesunięcia uwagi z tożsamości

indywidualnej na społeczną (zjawisko

depersonalizacji

):

Ludzie w mniejszym stopniu kierują się w swoich

działaniach przesłankami osobistymi, a w
większym - sygnałami grupowymi, tj. są
bardziej skłonni do:

- używania

stereotypów

;

-

współpracy

z członkami grupy własnej i

współzawodnictwa

z członkami grupy obcej;

- tworzenia

norm

grupowych;

- przejawiania

konformizmu

grupowego;

-

polaryzacji

postaw.

Wyzwanie dla takiego podejścia

: Teoria

tożsamości społecznej przewiduje, że

członkowie grup stygmatyzowanych (mniejszości

o niskim statusie lub o negatywnym wizerunku
społecznym - np. osoby rasy czarnej w USA;
osoby niepełnosprawne; homoseksualiści; w
Polsce - Cyganie) powinni cechować się

niższą

globalną samooceną

, niż członkowie grup

większościowych.

 
W świetle badań (por. Crocker & Major, 1989) -

brak jest takiej zależności. Możliwe
wyjaśnienia:

A. (w kategoriach strategii przetwarzania)

Członkowie grup

stygmatyzowanych mogą stosować szereg

strategii

redukujących znaczenie negatywnych informacji

na temat

ich grupy ze strony innych:

- zaprzeczając, że stosują się one właśnie do nich

("Może to i prawda, że Cyganie są niezbyt pracowici,

ale ja haruję jak wół");

- porównując siebie z grupami jeszcze bardziej

upośledzonymi społecznie, o niższym statusie;

- selektywnie obniżając ważność tych wymiarów, na

których ich grupa wypada słabo (np. "Inni ludzie [z

innych grup] dorabiają się dzięki kantom i

znajomościom" - dewaluacja znaczenia wymiaru

osiągnięć ekonomicznych, finansowych).

 

B. (w kategoriach metodologicznych)

Stosowane dotąd

narzędzia pomiaru samooceny mierzą raczej

autoprezentację niż rzeczywistą samoocenę

. Ponieważ

badany wie, że należy do grupy stygmatyzowanej (o której

opinia jest niezbyt dobra), może być silnie motywowany

do zaprzeczania temu wrażeniu.

TEORIA OPTYMALNEJ DYSTYNKTYWNOŚCI

 
M. Brewer (1991, 1993) - tożsamość kolektywna -

wyznaczona przez jednoczesne

dążenie do

"bycia podobnym"

(dążenie wspólnotowe,

potrzeba przynależności do jakiejś grupy) i

do

"bycia różnym"

(dążenie indywiduujące).

Dążenia te pozostają w konflikcie.

Tożsamość społeczna jest

kompromisem

między

tymi dążeniami - jednostki najsilniej
identyfikują się z grupami, które najlepiej
rozwiązują taki konflikt.

 

Dystynktywność zależy od

wielkości grupy

. Zatem -

stopień identyfikacji z grupą mniejszościową

powinien być silniejszy, niż z grupą większościową.

 

Badania (Mullen et al., 1992) wskazują, że

nasilenie

"in-group bias"

(tendencji do faworyzowania

"swoich") jest tym większe, im mniejsza grupa
własna w porównaniu do grupy obcej.

Inne badania (Brewer & Schneider, 1990) wykazują,

że skłonność do

działania we własnym interesie,

bądź interesie grupy

, zależy od jej wielkości. Jeżeli

jest duża i "amorficzna" - ludzie działają w interesie
własnym, jeżeli jest umiarkowana - w interesie
grupy.

 

II. INNI JAKO CZĘŚĆ "JA„

Relacja z innymi ludźmi jako źródło :

-

wiedzy

na temat swoich cech i właściwości;

-

programów

działania (wiedzy o tym, jak się

zachować);

- pozytywnej samooceny

i autoafirmacji.

Jeszcze inna możliwość: inna osoba, i relacja

między nami a tą osobą, staje się

integralnym składnikiem samoopisu

(znajduje się "wewnątrz granic" obrazu
własnej osoby).

 

RÓŻNICE ZWIĄZANE Z PŁCIĄ:

Markus i Oyserman (1989): autoschematy u kobiet

mają częściej charakter

relacyjny

(kolektywistyczny, socjocentryczny, oparty na
więzi) =

JA WSPÓŁZALEŻNE,

autoschematy u mężczyzn - charakter

atrybutywny

(indywidualistyczny,

egocentryczny, "samotniczy") =

JA NIEZALEŻNE

.

W autoschematach relacyjnych, podstawowym
elementem samoopisu są relacje z innymi. W
autoschematach atrybutywnych, własna osoba
reprezentowana jest jako byt odrębny od innych ludzi
(podstawowa jednostka samoopisu: taki atrybut "Ja" jak
cecha, motyw, przekonanie).

Przy schematach atrybutywnych, myślenie o

sobie

nie implikuje myślenia o innych

. "Inni"

pojawiają się dopiero w kontekście samooceny,
jak publicznego, itp.

Przy schematach relacyjnych,

ilekroć myśli się o

sobie, tylekroć myśli się też o innych

.

Podobnie, jeżeli myśli się osobach znaczących
- dostępna staje się część wiedzy o sobie.

 
Konsekwencja - osoby ze schematami

relacyjnymi - będą szczególnie

wrażliwe na

potrzeby

innych, i będą miały rozbudowaną

wiedzę

o innych i zdolność do ich

rozumienia

.

Prawdopodobnie dlatego

kobiety

, w porównaniu

do mężczyzn:

- cechują się

większą złożonością

poznawczą

reprezentacji innych osób;

-

trafniej rozpoznają

i interpretują wzrokowe i

słuchowe oznaki emocji u innych;

- odznaczają się większą tendencją do

empatii

we wszystkich jej zakresach (przyjmowania
perspektywy innej osoby; współczucia;
odczuwania przykrości wtedy, gdy innym
jest przykro).

Jakie mogą być przyczyny tych różnic?
Różne spekulacje:

Wywodząca się z psychoanalizy

. Chodorow (1978)

-Odmienny typ wczesnych relacji matka-dziecko.

 

W wypadku dziewczynki, przesłanką samookreślenia

jest odkrycie

własnego podobieństwa do matki

(matka skłonna jest traktować dziewczynkę jako
przedłużenie samej siebie - relacja niesprzyjająca
psychologicznej separacji dziecka od opiekunki).  

W wypadku chłopca, przesłanką samookreślenia jest

odkrycie

własnej odrębności od matki

(matka jest

skłonna traktować chłopca raczej jako "zewnętrzny
obiekt" niż "przedłużenie siebie").

Badania empiryczne

:

Tolman, Diekmann, & McCartney (1989) –
W wypadku nieobecności matki od wczesnego

dzieciństwa - u dziewczynek znaczący

spadek

"społecznego uzależnienia"

(mierzonego Skalą

Orientacji Interpersonalnej). U chłopców - brak
takiej zależności.

 

RÓŻNICE ZWIĄZANE Z KULTURĄ

(H. Markus,

1990)

Koncepcja kultur Zachodu (indywidualistycznych):

Jednostka jest

"bytem odrębnym",

samoistnym,

istniejącym niezależnie od innych, unikalnym (różnym
od innych), oddzielonym od kontekstu społecznego,
niezmiennym w różnych rolach i związkach.

Normatywne zadanie kulturowe

: uzyskać

niezależność

od innych, znaleźć i wyrazić swoje unikalne właściwości,
odnaleźć "swoją własną drogę".

Obraz samego siebie

-

Ja niezależne

(independent self).

Centralne składniki obrazu siebie - swoje cele, motywy,
cechy, przekonania. Inni - ważni, ale tylko jako źródło
porównań społecznych, ocen odzwierciedlonych,
informacji zwrotnych.

Koncepcja kultur Wschodu (kolektywistycznych):
Jednostka nie jest bytem "samoistnym". Istnieje poprzez

określenie swoich relacji społecznym z innymi

, identyfikacją

z grupą.

Normatywne zadanie kulturowe: określić

swoje miejsce w

świecie społecznym

.

Obraz samego siebie -

Ja współzależne

(interdependent self).

Jego centralne składniki to wzajemne powiązania z innymi
(relacje interpersonalne), oraz lokalizacja własnej osoby w
większych jednostkach społecznych (przynależność
grupowa, rola i pozycja społeczna). [pozytywna samoocena
- uwarunkowana harmonijnymi relacjami interpersonalnymi,
oraz przynależnością grupową i pozycją].

Badania potwierdzają niektóre hipotezy dotyczące tych
różnic. (np. Markus & Kitayama (1989); Cousins (1989).