POZNAWCZO-SPOŁECZNE

PODEJŚCIE DO "JA"

 
William James (1890), Principles of Psychology.
 

Ja podmiotowe:

ja jako podmiot myśli, uczuć, i działań

(„ja myślę”, „ja czuję że”; ja chciałbym”, ja wyobrażam

sobie, że” itd. itp.)

Ja przedmiotowe:

 

ja jako przedmiot samo-poznania, oceny,

analizy

(zbiór sądów i ocen dotyczących własnej osoby („jestem

raczej leniwy”; „uważam że jestem O.K.”; „myślę, że

ludzie mnie lubią i szanują”; „kiedyś byłem inny,

zmieniłem się”, itp.).

JEDNO "JA" CZY WIELE "JA"? Czy „ja” jest

monolitem czy ma budową modularną?

• Rola

orientacji temporalnej

(

ja przeszłe, ja tera

ź

niejsze, ja przyszłe)

• Znaczenie

kontekstu społecznego

i skryptów

zwi

ą

zanych z rol

ą

(ja usytuowane w różnych sytuacjach i różnych relacjach

interpersonalnych

)

• To

ż

samo

ś

ć

indywidualna

a to

ż

samo

ś

ć

społeczna

(ja jako niepowtarzalna jednostka i ja jako członek grupy)

• Ja publiczne i Ja prywatne

: zjawisko

pozytywnej

autoprezentacji

(ja dla siebie i ja dla innych)

• Koncepcja

schematów poznawczych

i

hierarchii poj

ę

ciowych jako próba

rozwi

ą

zania problemu jedno

ś

ci vs.

wielorako

ś

ci Ja (Nancy Cantor).  

STRUKTURA „JA” JAKO ŹRÓDŁO MOTYWACJI

I WARTOŚCIOWAŃ

 

„JA" JAKO GENERATOR DĄŻEŃ:

1. Podtrzymanie poczucia własnej

wartości

(autowaloryzacja)

Np. egotyzm atrybucyjny; porównania w dół;
racjonalizacje itp.

2. Podtrzymanie poczucia własnej

to

ż

samości

i odr

ę

bno

ś

ci

(ci

ą

gło

ść

w czasie własnej osoby; jej

niepowtarzalno

ść

; istnienie charakterystycznych

stałych wła

ś

ciowości)

procesy autoweryfikacji, podkreślanie unikalności

3. Podtrzymanie

poczucia

kontroli

nad

zdarzeniami

(przekonanie, że działamy w sposób nieskrępowany,

wolny, wywieramy pożądany przez siebie wpływ na

bieg wydarzeń, kształtujemy własny los, itp.)
np.: iluzja kontroli; złudzenie omnipotencji (towarzyszące

posiadaniu władzy; dążenie do odzyskania kontroli po jej

utracie – procesy kompensacyjne)

4. Dą

ż

enie do

trafnego samopoznania

(silnych i słabych stron własnej osoby, pod

względem np. kompetencji, uzdolnień, cech

charakteru – ważne dla podejmowania decyzji

życiowych )
np.: realistyczna ocena racji „za” i „przeciw” przy

podejmowaniu decyzji; planowanie działań

dostosowanych do poziomu własnych uzdolnień i
możliwości.

 

5. Dążenie do

wzrostu

i rozwoju własnej osoby

(wzbogacania swojego doświadczenia, rozwijania
własnych umiejętności, charakteru, i kontaktów z
innymi; przekraczania granic własnego ja – potrzeba
transcendencji).

np.: niezadowolenie z osiągniętego status quo; stawianie
sobie ambitnych celów (wysokie aspiracje); porównania
społeczne w górę.

 

Zdrowie psychiczne: Trafne samopoznanie

czy podtrzymywanie złudzeń na swój
własny temat?

(Sh. Taylor & J. Brown, 1988)

ROZBIEŻNOŚCI W „JA” A MOTYWACJA DO

DZIAŁANIA:

1. Reakcje na informacje nie potwierdzaj

ą

ce

naszej warto

ś

ci, odr

ę

bno

ś

ci i kontroli

1. Konflikt mi

ę

dzy d

ąż

eniem do

samopoznania a d

ąż

eniem do pozytywnego

my

ś

lenia o sobie: "ja" w ogniu krzy

ż

owym

 
3. Rola rozbie

ż

no

ś

ci mi

ę

dzy komponentami

obrazu siebie (np. Ja realnym, Ja
idealnym, i Ja powinno

ś

ciowym - Higgins).

DOSTĘPNOŚĆ POZNAWCZA "JA

" jako

warunek jego wpływu na przetwarzanie

informacji i kontrolę działania:

 

Idea

„roboczego „Ja”

(H. Markus)

(tylko zaktywizowany podzbiór samowiedzy wpływa na

zachowanie)

istota i konsekwencje

autokoncentracji

(R. Wicklund, Ch. Carver i Scheier).

 

Autokoncentracja  aktywizacja standardów osobistych  wzrost

zgodności zachowania ze standardami  pogorszeni nastroju
autokoncentracja  zwiększenie natężenia doznawanej emocji

istota i konsekwencje

dezindywiduacji

(Ph. Zimbardo).

Warunki wyzwalające dezindywiduację. Konsekwencje:

przejściowy zanik poczucia własnej tożsamości „rozhamowanie”

zachowań impulsywnych, koncnetracja na „tu” i „teraz”.

AUTOSCHEMATY:
 

Poznawcze generalizacje n.t. samego

siebie,

wyprowadzone z ubiegłego

doświadczenia, które organizują i
ukierunkowują przetwarzanie
informacji dotyczącej własnej
osoby (Markus, 1977).

 

Sposób diagnozy

: Badania oceniali u siebie

natężenie różnych cech charakteru,
zarazem byli proszeni o określenie, na ile
ważny jest dany atrybut.

Autoschemat, jeżeli:
-         ocena

ekstremalna

(wysoka lub niska), i

-         atrybut uznany za

ważny

przez osobę.

 
W oryginalnych badaniach Markus - schematy

związane z zależnością-niezależnością.
Wyodrębniono trzy grupy kobiet: z
autoschematami niezależności, z
autoschematami zależności, oraz
pozbawione autoschematów w tej
dziedzinie.

Tak diagnozowane schematy - istotny wpływ

na przetwarzanie informacji. "Schematycy„:

-    

szybciej rozpoznają słowa

odpowiednich

kategorii (brak różnic dla słów neutralnych
względem tych kategorii);

-   w odpowiedzi na prośbę,

dostarczają więcej

przykładów

zachowań odpowiednich kategorii;

-   uważają

zaangażowanie się w zachowania

danej

kategorii za bardziej prawdopodobne niż w
zachowania innej kategorii;

-   są bardziej skłonni do

odrzucania informacji

niezgodnej

z ich obrazem siebie.

 

SAMOOCENA: UWARUNKOWANIA I

FUNKCJE MOTYWACYJNE

Poczucie własnej wartości = pozytywna

ogólna samoocena.

Wyraża się w:
- Odczuwaniu

pozytywnych emocji

w

stosunku do samego siebie (np. dumy,

zadowolenia z siebie), oraz

-

pozytywnym ocenianiu siebie

pod

różnymi względami (np. jako osoby

inteligentnej, dotrzymującej

postanowień, o silnej woli itp.).

W psychologii mierzy się ją przy pomocy

specjalnych kwestionariuszy, np.

skali

samooceny Rosenberga

(1965). Przykładowe

twierdzenie: „Czuję, że jestem osobą

wartościową, co najmniej tak samo jak inni”.

_________________________________________________________________

Dziedziny Ja podlegające Perspektywa oceny Ja
ocenie

własna

cudza

__________________________________________________________________________

Ja

realne

Ja realne w oczach własnych Ja realne w oczach innych

(pojęcie Ja) ludzi (pojęcie Ja)

Ja

idealne

Ja idealne w oczach własnych Ja idealne w oczach innych
(ukierunkownie Ja) ludzi (ukierunkowanie Ja)

Ja

powinnościowe

Ja powinnościowe w oczach Ja powinnościowe w

oczach innych
własnych (ukierunkowanie Ja) ludzi (ukierunkowanie Ja)

Samooceny

cz

ą

stkowe

a samoocena

globalna

(poczucie własnej warto

ś

ci).

Przykłady samoocen cząstkowych, dotycz

ą

cych

np.:

- swojego wyglądu
- sprawności fizycznej
- inteligencji
- umiejętności społecznych
- towarzyskości
- rozmaitych cech charakteru (np. systematyczności,

impulsywności, lękliwości)

- siebie w różnych rolach społecznych (jako pracownika,

szefa, męża, matki, córki itp.)

Poczucie własnej wartości nie jest zwykłą sumą

ocen cząstkowych

(dotyczy bowiem nie swoich

poszczególnych wad i zalet, ale całościowego stosunku

do własnej osoby).

Jak powstaje i jakie funkcje pełni pozytywna

samoocena?

T1: Dążenie do pozytywnej oceny siebie jest

wrodzone

(np. teoria C. Rogersa)

T2: Pozytywna samoocena formuje się w trakcie

rozwoju psychologicznego, gdyż pozwala rozwiązać

fundamentalne problemy przystosowawcze

• teoria opanowania trwogi (Solomon, Greenberg,

Pyszczynski, 1991):

wysoka samoocena jako

środek opanowania lęku przed śmiercią.

Identyfikacja ze światopoglądem kulturowym grupy (uwewnętrznienie

norm, wartości i systemów przekonań) a geneza pozytywnej samooceny

i obietnica symbolicznej kontynuacji egzystencji człowieka.

• teoria wykluczenia ze społeczności (Baumeister &

Tice, 1990): wysoka samoocena jako następstwo

opanowania lęku przed wykluczeniem społecznym

(uzyskujemy ją, dostosowując się do oczekiwań innych, posteępując

zgodnie z normami i zasadami przyjętymi w grupie).

Teoria samooceny jako socjometru (Leary,

Downs, 1995): samoocena jako
wskaźnik bieżącej akceptacji jednostki
przez jej społeczne otoczenie.

Samoocena - mechanizm psychoewolucyjny,
zapewniający poczucie przynależności,
utrzymywanie więzi i konformizm grupowy:

(1) „monitoruje otoczenie społeczne z uwagi na

wskaźniki dezaprobaty, odrzucenia i wykluczenia”
oraz

(2) „sygnalizuje jednostce wystąpienie takich

wskaźników za pośrednictwem negatywnej reakcji
afektywnej”.

KORELATY POZYTYWNEJ SAMOOCENY

Wysoka samoocena wiąże się m.in. z (Tesser,

2001; Solomon, Greenberg, Pyszczynski,

1991)

• poczuciem i pragnieniem wewnętrznej kontroli

zdarzeń;

• motywacją osiągnięć i wytrwałością w

działaniu;

• potrzebą aprobaty społecznej;

• zadowoleniem z życia;

• skłonnością do częstszego przeżywania emocji

pozytywnych (radość, zadowolenie, entuzjazm,

satysfakcja) i rzadszego – emocji negatywnych

(lęk, przygnębienie, poczucie beznadziejności);

• lepszym stanem zdrowia somatycznego;

• lepszym stanem zdrowia psychicznego;

• wyższym poziomem osiągnięć życiowych.

DĄŻENIE DO POZYTYWNEJ SAMOOCENY

PROWADZI DO ZŁUDZEŃ NA SWÓJ WŁASNY

TEMAT 

autowaloryzacja

, czyli dążenie do

obrony, podtrzymania, lub nasilenia dobrego mniemania

o sobie.

• Zawyżone poczucie własnej wartości,

np. „efekt bycia

lepszym niż przeciętny człowiek”, Bad. Crossa – niemal

wszyscy studenci uważają siebie za osoby lepiej niż

przeciętnie dające sobie radę w kontaktach z ludźmi, a 60%

uważa, że mieści się w górnych 10% pod tym względem.

• inne złudzenia na temat siebie:

nierealistyczny optymizm

(Weinstein),

iluzja kontroli

(L. Alloy & L. Abramson; E.

Langer)

• podtrzymywanie pozytywnych złudzeń a zdrowie

psychiczne

– Sh. Taylor i J. Brown (pozytywne złudzenia jako

zasoby do walki z zagrożeniem wywołanym porażką, chorobą,

utratą osoby bliskiej itp.)

• Procesy kompensacji w myśleniu o sobie:

zjawisko

autoafirmacji

(Steele, 1975)

STRATEGIE ZAPEWNIANIA

POZYTYWNEJ SAMOOCENY

(A. Tesser,

2000)

• Mechanizmy obronne ego (wypieranie, zaprzeczanie,

racjonalizacja, projekcja obronna, identyfikacja z
agresorem, reakcja upozorowana itp.)

Psychologia społeczna:

• - Egotyzm atrybucyjny

• - pozytywna autoprezentacja

• - samo-utrudnianie

• - korzystne porównania społeczne (w dół)

• - myśli kontrfaktyczne

• - identyfikacja z grupą (źródło pozytywnej tożsamości

społecznej)

• Koncepcja „ogrodu zoologicznego Ja”

(Self-ZOO) A. Tessera

Jak reagujemy na sukces innej osoby?

• Czasami boli i obniża samoocenę

(kiedy np.

dowiadujemy się, że mój kolega wypadł znacznie lepiej
niż ja na egzaminie, na którym obojgu nam bardzo
zależało).

• Czasami może być dla nas bardzo

przyjemny i podwyższać samoocenę

(bad.

Greenwalda nad zakładaniem koszulek przez studentów:
„my wygraliśmy”)

• Teoria podtrzymywania

samooceny A. Tessera:

porównania

społeczne a "kąpanie" się w cudzej chwale
(znaczenie ważności dziedziny dla Ja)

Istota negatywnej samooceny

: brak ocen

pozytywnych + deficyt adaptacyjnych iluzji na swój

własny temat (nt.: własnych kompetencji, przyszłości,

możliwości kontrolowania zdarzeń)

Dysfunkcjonalność

negatywnej samooceny:

Nastrój
Nie podejmowanie działań
Generalizacja porażki + brak autoafirmacji
Oczernianie innych i przypisywanie wrogich intencji

 

Zagrożenia związane z wysoką pozytywną

samooceną

:

- Podejmowanie zachowań ryzykownych (motocykliści - Pelham
& Taylor, 1991)
- nieracjonalny upór (Baumeister, Heatherton & Tice, 1993)

negatywny odbiór u innych (zarozumiałość)

 

Funkcjonalność wysokiej samooceny a fazy

działania

(Gollwitzer & Kinney, 1989)