Badanie laboratoryjne w

schorzeniach nowotworowych

(np. szpiczak, chłoniak), markery

nowotworowe, mielogram

Agnieszka Madajczyk

Joanna Wójcik

Diagnostyka chorób nowotworowych

wymaga przeprowadzenia wielu badań.
Wstępnie należy:

• rozpoznać typ histologiczny i stopień

złośliwości histologicznej nowotworu

• określić rozległość i stopień zaawansowania

nowotworu

• określić występowanie zespołów

paranowotworowych

• określić występowanie chorób towarzyszących

(niezwiązanych z chorobą towarzyszącą)

BADANIE HISTOLOGICZNE

• jest metodą rozpoznawania nowotworów
• w celu wykonania badania należy wykonać biopsję,

która dostarcza informacji na temat komponenty
komórkowej jak i architektury badanej tkanki oraz
umożliwia ocenę granicy pomiędzy tkanką nowotworową
i zdrową

• badanie histologiczne jest pomocne w przewidywaniu

zachowania klinicznego procesu nowotworowego dzięki
ocenie cech takich jak:

1) stopień zróżnicowania komórek
2) liczba figur mitotycznych w polu widzenia- tzw. indeks

mitotyczny

3) stopień inwazyjności- stosunek między guzem a zdrową

tkanką otaczającą

4) obecność i nasilenie marwicy
5) obecność nacieku zapalnego
6) reakcja podścieliska

BADANIE CYTOLOGICZNE

• pozwala na rozróżnienie procesu nowotworowego od

zapalnego

• morfologia komórek nowotworowych pozwala na

przewidywanie zachowania klinicznego guza oraz
ocenę stopnia złośliwości histologicznej nowotworu

• komórki do badania można pobrać z guza używając

trzech technik: biopsji aspiracyjnej cienkoigłowej
(BAC), metody złuszczeniowej oraz za pomocą
odwirowania komórek z płynów ustrojowych

• nie pozwala jednak na postawienie ostatecznego

rozpoznania, ponieważ nie dostarcza informacji na
temat architektoniki tkanki

• Badanie histologiczne i cytologiczne pozwala na

rozpoznanie typów nowotworów i jego
złośliwości

CECHY ZŁOŚLIWEGO PROCESU

NOWOTWOROWEGO

• Różnorodność komórkowa
• liczne podziały mitotyczne
• nieprawidłowe figury podziałów
• komórki anaplastyczne
• duże jądra komórkowe
• kilka jąder w jednej komórce
• nadbarwliwość jąder
• zaburzona architektonika guza
• nowotworowy wzrost naciekający
• komórki nowotworowe przedostające się do

naczyń krwionośnych i chłonnych

OKREŚLENIE ROZLEGŁOŚCI I STOPNIA

ZAAWANSOWANIA KLINICZNEGO NOWOTWORÓW

Oparte jest na 1) ocenie guza pierwotnego
a) określenie zasięgu guza
b) wielkość lub objętość pierwotnej masy guza
c) przesuwalność guza względem otaczających tkanek
d) ewentualne owrzodzenie świadczy o naciekaniu i

pękaniu naskórka

2) ocenie węzłów chłonnych
a) znaczne ich powiększenie
b) nieregularność
c) twardość i nie przesuwalność
są cechami wskazującymi na nowotworowe zajęcie węzłów

chłonnych

3) ocenie przerzutów odległych
a) stosujemy badanie fizykalne
b) badanie radiologiczne
c) USG
d) badania laboratoryjne
e) biopsja szpiku kostnego
f) badanie scyntygraficzne- czuła metoda

badania przerzutów do kości

ZESPOŁY PARANOWOTWOROWE-

ZABURZENIA ZWIĄZANE Z

NOWOTWOREM

1) Endokrynologiczne zespoły paranowotworowe
HIPERKALCEMIA
chłoniak, gruczolakorak gruczołów apokrynowych

okolicy odbytu, szpiczak plazmocytowy, nowotwory
przytarczyc, nowotwory gruczołow mlekowych,
grasiczak i inne

HIPOGLIKEMIA
wyspiak komórek beta trzustki, nowotwory wątroby i

ślinianek, nowotwory komórek plazmatycznych,
chłoniak, mięśniakomięsak/ mięśniak
gładkokomórkowy

EKTOPOWA PRODUKCJA ACTH
pierwotne nowotwory płuc

2) Hematologiczne zespoły paranowotworowe
GAMMOPATIA MONOKLONALNA- szpiczak

plazmocytowy, chłoniak

NIEDOKRWISTOŚĆ- chłoniak, białaczka, nowotwory

śledziony, guzy z komórek tucznych, nowotwory
żołądka, jelit, trzustki,

NADKRWISTOŚĆ (POLICYTEMIA)- nowotwory nerek

(produkujące erytropoetynę), chłoniak,
włókniakomięsak jamy nosowej, mięsak
weneryczny, nowotwory wątroby

NEUTROFILIA- chłoniak, nowotwory nadnerczy
MAŁOPŁYTKOWOŚĆ/KOAGULOPATIE/ZESPÓŁ

WYKRZEPIANIA ŚRÓDNACZYNIOWEGO- chłoniak,
guz z komórek tucznych, naczyniak krwionośny
mięsakowy, nowotwory tarczycy, nowotwory
gruczołu mlekowego, jamy nosowej i rak zapalny

INNE ZESPOŁY PARANOWOTWOROWE
1) zespoły związane z przewodem pokarmowym
2) skórne zespoły paranowotworowe
3) urologiczne zespoły paranowotworowe
4) neurologiczne zespoły nowotworowe

MARKERY

NOWOTWOROWE

• Markery nowotworowe są to substancje antygenowe,

których obecność jest charakterystyczna dla
niektórych postaci nowotworów

• wiele komórek nowotworowych (np.. przy

nowotworze żołądka) charakteryzuje się obecnością
antygenu nowotworowego T, którego ekspresja jest
zachamowana w przypadku zdrowych komórek.
Antygen T dotyczy nowotworów o łagodniejszym
przebiegu

• antygen Tn jest prekursorem antygenu T i przeważa

w przypadku nowotworów inwazyjnych, dajacych
przerzuty

• Antygeny T i Th odpowiadają między innymi za

wzmaganie

adhezji komórek czyli za

przyleganie komórek nowotworowych do
innych komórek CZYLI są one odpowiedzialne
za inwazyjność nowotworu i pojawianie się
przerzutów

• MARKERY KRĄŻĄCE-

są to markery

uwalniane do krwioobiegu przez komórki
nowotworowe;

• są one wykorzystywane do monitorowania rozwoju

guza i badań diagnostycznych

• poziom markerów we krwi

jest osobniczo zmienny,

dlatego nie można ani potwierdzić ani wykluczyć
obecności nowotworu jedynie na podstawie ich
podwyższonego poziomu

• bardzo istotna jest zmiana miana danego markera w

czasie:

1)systematyczny ciągły przyrost świadczy o

rozroście nowotworu bo im więcej komórek
nowotworowych tym więcej produkowanych
antygenów

2) nagły skok od poziomu normalnego do

wartości znacznie przekraczających ustalone
normy może świadczyć o:

rozwoju procesu nowotworowego albo

może być wynikiem ostrego procesu
zapalnego narządu, z którego dane markery
są uwalniane

W diagnostyce nowotworów

ważna jest częstość oznaczania

markerów.

• Co najmniej jednokrotne oznaczenie przed

rozpoczęciem leczenia.

• Po leczeniu radykalnym monitorowanie przez

pierwsze 3 lata co 2-3 miesiące; po tym okresie co
6 miesięcy.

• W przypadku stwierdzenia wzrostu miana

określonych markerów, monitorowanie powinno
być dokonywane co 2-4 tygodnie, a nawet częściej.

• W czasie chemioterapii oznaczenie powinno

dokonywać się przed każdym kursem leczenia
oraz w przypadku zmiany metody leczenia, przed
jej dokonaniem.

• W czasie radioterapii – w połowie leczenia oraz

po jego zakończeniu.

WNIOSKI

• Prawidłowe stężenie markera nie wyklucza

obecności nowotworu

• umiarkowane podwyższenie poziomu markera

może wystąpić w procesach nienowotworowych

• oznaczenie markerów nowotworowych nie

zastąpi badania klinicznego i ma znaczenie
pomocnicze

• na właściwe wnioski pozwala oznaczanie

stężenia markerów w określonych odstępach
czasu i tych samych warunkach testowania

Przykłady markerów

nowotworowych

1) CEA- glikoproteina pochodzenia płodowego,

wzrost w następujących sytuacjach:

- umiarkowany (5-40 mikrogram/litr)-

choroby zapalne wątroby i jelit

- znaczny wzrost (ponad 40

mikrogram/litr)- nowotwory: wątroby, jelit,
trzustki, oskrzeli

PRAWIDŁOWO: poniżej 5 mikrogram/litr

• 2) AFP- białko płodowe, w warunkach fizjologicznych

produkowane jedynie przez komórki płodowej
wątroby oraz zarodkowego pęcherzyka żółtkowego.
W życiu pozapłodowym alfa-fetoproteina pojawia się
tylko w następujących sytuacjach:

- fizjologicznie podczas ciąży:
I trymestr wzrost do 100 mikrogram/litr
II trymestr wzrost do 300 mikrogram/litr
III trymestr wzrost do 500 mikrogram/litr
podwyższenie tych wartości może świadczyć o

ciąży

bliźniaczej, obumarciu ciąży lub rozszczepie

cewy

nerwowej płodu

-W stanach patologicznych świadczy o:
nowotwory p. pokarmowego z

przerzutami do

wątroby
marskość wątroby

stężenie AFP w surowicy oznacz się za pomocą

testu ELISA

W warunkach fizjologicznych stężenie nie

przekracza

40 mikrogramów/litr

Inne markery to:

3)hCG -Choriocarcinoma, guzy zarodkowe jądra
4) PSA-Rak gruczołu krokowego
5) Kalcytonina- Rak rdzeniasty tarczycy
6) Katecholaminy- Guz chromochłonny
7) Immunoglobuliny- Szpiczak mnogi

MIELOGRAM

• Jest to odsetkowy skład komórkowy szpiku
• Szpik pobiera się z jamy szpikowej mostka lub

kości biodrowej za pomocą biopsji

• pobrany szpik rozprowadza się na szkiełku

mikroskopowym- rozmaz szpiku, następnie
barwi się i ogląda pod mikroskopem
świetlnym

• podczas oceny mikroskopowej szpiku

poszukuje się komórek nietypowych dla
szpiku- np. komórek nowotworowych

• BADANIE CYTOMORFOLOGICZNE- ocena

wygądu poszczególnych komórek oraz ich struktur
wewnętrzkomórkowych

• Jeżeli nie da się rozpoznać komórek tą metodą,

wykonuje się badania bardziej specyficzne, takie jak:

1) cytochemiczne- wykrywanie obecności

specyficznych związków chemicznych w komórkach

2) cytogenetyczne- ocena wyglądu i liczby

chromosomów uzyskanych z jąder komórkowych
hodowli komórek, które zostały uprzednio pobrane z
określonych tkanek organizmu badanego osobnika

3) immunologiczne- wykazanie przy pomocy

przeciwciał obecności na badanych komórkach
miejsc specyficznie wiążących niektóre biologicznie
aktywne związki chemiczne (receptory)

• Mielogram wykonuje się w celu rozpoznania

niektórych chorób krwi- szczególnie o
charakterze rozrostowym

• Umożliwia on również rozpoznanie postępu

chorobowego na terenie szpiku

• Pozwala ocenić przebieg leczenia chorób

szpiku

WSKAZANIA I BADANIA

POPRZEDZAJĄCE

• Wskazania- kontrola przebiegu choroby ukł.

krwiotwórczego

• Badanie poprzedzające to badanie

morfologiczne krwi obwodowej

CHŁONIAKI

WYSTĘPOWANIE I PRZYCZYNY

• Chłoniak to najczęstszy nowotwór układu

krwiotwórczego psów

• stanowi 5-7% nowotworów psów
• choroba dotyczy psów w średnim wieku
• rasami predylekcyjnymi są: teriery szkockie, basety,

buldogi, labradory, bernardyny, bullmastify (u tych
ostatnich występują predyspozycje genetyczne do
wystąpienia chłoniaków)

• chłoniaka obserwuje się także u kotów, u których

występowanie jest związane z zakażeniami wirusem
FeLV czyli wirusem białaczki, będącym retrowirusem
typu C

• u kotów obserwujemy dwa szczyty zachorowalności

na chłoniaka: w wieku 2-3 lat i w wieku 7 lat

• większe ryzyko zachorowania dla kotów ras

orientalnych

Z uwagi na lokalizację anatomiczną wyróżnia

się następujące postacie chłoniaka:

• wieloogniskową
• śródpiersiową
• pokarmową
• skórną
• pozawęzłową

zespoły paranowotworowe towarzyszące

chłoniakom

• hiperkalcemia- znajdowana w 10-40%

chłoniaków psów i związana z formą
śródpiersiową

• hipergammaglobulinemia- występuje rzadziej

BADANIA LABORATORYJNE

1) Badanie hematologiczne. W przypadku zajęcia

szpiku kostnego może występować:

• niedokrwistość
• małopłytkowość
• neutropenia
• limfocytoza
• obecność niedojrzałych komórek limfoidalnych
2) Badanie biochemiczne surowicy powinno

obejmować:

• aktywność transaminazy alaninowej i

fosfatazy zasadowaj (AP)

• stężenie mocznika i kreatyniny
• elektroforezę białek surowicy

SZPICZAK

PLAZMOCYTOWY

WYSTĘPOWANIE I ZESPOŁY

PARANOWOTWOROWE

1) Szpiczak mnogi stanowi około 8 %

nowotworów układu krwiotwórczego i 4%
wszystkich nowotworów kości

2) Zespoły paranowotworowe towarzyszące

szpiczakowi:

• hiperkalcemia
• hipergammaglobulinemia- przyczyna skaz

krwotocznych oraz zespołu nadlepkowości

• czasem występuje polineuropatia

BADANIE LABORATORYJNE

1) Badanie hematologiczne- nieprawidłowości:

•

niedokrwistość nieregeneratywna lub
niedokrwistość z dodatnim odczynem
Coombsa

•

leukopenia- 25% przypadków u psów

•

małopłytkowość ok. 30% przypadków u psów

•

obecność komórek plazmatycznych ok. 30 %
przypadków

•

koagulogram potwierdza obecność skazy
krwotocznej

2) Badanie biochemiczne:

• wysokie stężenie białka całkowitego
• podwyższenie stężenia: mocznika i

kreatyniny

• podwyższenie stężenia wapnia we krwi

(hiperkalcemia)

3) Badanie moczu:
• białkomocz
• występowanie w moczu białka Bence’a-

Jonesa

Dziękujemy za uwagę!!!