„Fazy życia i zadania rozwojowe
dorosłych.
Wczesna dorosłość.
Debiut w świecie dorosłych.
Wiek średni. Późna dorosłość.”
Uniwersytet Mikołaja Kopernika
w Toruniu
Collegium Medicum im. L. Rydygiera
w Bydgoszczy
Życie człowieka, podlega ciągłej zmianie,
ciągłemu rozwojowi. Człowiek jest bytem
dynamicznym, rozwijającym się nie tylko
na płaszczyźnie czysto biologicznej,
ale także na płaszczyźnie psychicznej. Od
chwili poczęcia człowiek dąży do aktualizacji
samego siebie. Aktualizacja ta obejmuje
zmiany na poziomie zachowania, na
poziomie struktur umysłowych, w strukturze
osobowości oraz w relacjach osoba -
otoczenie.
Według profesora Z. Wiatrowskiego, istnieją
cztery fazy
dorosłości:
1. wczesny okres dorosłości (18-33 r. ż.)
2. średni okres dorosłości (34-50 r. ż.)
3. późny okres dorosłości (50-60 r. ż.)
4. okres starości (powyżej 60 r. ż.):
a) faza wieku podeszłego (60-75r.ż.)
b) faza wieku starczego (76-90 r. ż.)
c) faza wieku sędziwego (powyżej 90 r. ż.)
Fazy dorosłości
Wczesna dorosłość
-
rozpoczyna się od 18 roku życia, a kończy się w 33 roku,
-
w okresie wczesnej dorosłości przypada faza prokreacji,
-
osoba w tym okresie wybiera partnera życiowego, uczy się życia
małżeńskiego,
-
rozpoczyna się w tym okresie życie rodzinne, a co za tym idzie
podejmuje się wychowania dzieci i prowadzenia domu,
-
w tym okresie podejmuje się pracę zawodową oraz wzrasta poczucie
odpowiedzialności obywatelskiej,
-
młoda osoba, która odnalazła swoją tożsamość, pragnie i jest gotowa
angażować się w związki czy wspólnoty,
-
osoba w tym przedziale wiekowym wykazuje gotowość do
kompromisów i poświęceń na rzecz solidarności z tymi,
z którymi pozostaje w bliskich związkach,
-
zarysowuje się wyraźnie podział ról między małżonkami:
kobieta jest organizatorką życia rodzinnego, tworzy klimat
emocjonalny, szczególną atmosferę w domu, kultywuje tradycje
rodzinne, zaspokaja potrzeby fizjologiczne i psychiczne dzieci,
sprawuje pieczę nad ich rozwojem
mężczyzna dba o przestrzeganie przyjętych w rodzinie norm,
zasad, wartości
Wczesna dorosłość
-
kobieta po założeniu rodziny zwykle zajmuje się organizacją domu
i wychowaniem dzieci. Zmuszona jest dzielić realizację zadań
związanych z rolą matki z karierą zawodową, lub przerwać pracę
zawodową,
-
mężczyzna skupia się na zapewnieniu środków do życia dla rodziny,
-
młody mężczyzna poznaje świat dorosłych, utożsamia się z osobą
dorosłą, rozwija zainteresowania, podejmuje decyzje związane z pracą,
małżeństwem i rodziną,
-
przejście z dorastania do dorosłości to czas, kiedy konkretyzuje się plan
życiowy i następuje jego realizacja. Mogą wówczas wystąpić korekty, lub
nawet poważne zmiany przyjętego planu życiowego dzięki zdobytemu
doświadczeniu. Jest to czas stabilizacji planu życiowego. Dokonuje się
proces dopełnienia konstrukcji osobowościowej poprzez indywidualne
odkrywanie sensu zdarzeń w kontekście ludzkich dążeń i w efekcie
ustalenie dróg, procedur dochodzenia do tego, co wartościowe,
-
o okresie wczesnej dorosłości następuje sporo ważnych wydarzeń
życiowych, zwykle pozytywnych, choć ich kwalifikacja zależy od tego, jak
są spostrzegane przez jednostkę
Wczesna dorosłość
Dojrzałość psychiczna:
1) Autonomia jednostki:
- człowiek może realizować własne podmiotowe działania, niezależnie
od czynników determinujących,
2) Wgląd we własne motywy postępowania:
- im bogatsza wiedza o sobie tym większe szanse poznania innych,
a w konsekwencji możliwość podejmowania właściwych
decyzji,
- samowiedza dojrzała= struktura związkowa ( układ uporządkowanych
sądów tworzących ogólne całości)
3) Stosunek do innych:
- postawa odpowiedzialności i szacunku dla drugiej osoby jednocześnie
niezależność od innych,
- ważną rolę odgrywa umiejętność uporządkowania i kontrolowania
własnych emocji oraz posiadanie realistycznego obrazu świata
Wczesna dorosłość
KRYZYSY:
- dylematy związane z wyborem zawodu: wartości ekonomiczne
– satysfakcja,
- oczekiwania grupy społecznej – własne ambicje i dążenia,
- - konflikty związane z nowymi rolami społecznymi: praca
zawodowa – obowiązki rodzinne
Środki do rozwiązywania kryzysów:
- określenie własnej tożsamości,
- korzystanie z wzorców kulturowych,
- osiąganie kolejnych stopni autonomii
Dorosłość
„Dorosłością określamy tę fazę życia, w którą
wkracza człowiek po gwałtownych zmianach
rozwojowych prowadzących do dojrzałości
biologicznej i społecznej, wyrażającej się w
zdolności do prokreacji, oraz odpowiedzialnego
podejmowania nowych ról społecznych
związanych z zakładaniem własnej rodziny,
rodzeniem i wychowywaniem dzieci,
podejmowaniem i rozwijaniem aktywności
zawodowej, a przede wszystkim, w
autonomicznym kierowaniu własnym życiem.”
Dorosłość
-
rozpoczyna się po 30 roku życia,
-
cechuje się względną stabilizacją, wiąże się z kreatywnością, potrzebą
dokonań, rozszerzeniem kręgów społecznych, pracą zawodową i
pełnieniem różnych ról zawodowych oraz życiem rodzinnym i wzrostem
odpowiedzialności jednostki, specyficznym wzorcem aktywności i
powiązań jednostki z otoczeniem,
-
osoba dorosła podejmuje i realizuje wiele zadań życiowych,
-
pomaga nastoletnim dzieciom stać się szczęśliwymi i odpowiedzialnymi
dorosłymi,
-
osiąga pełną dojrzałość społeczną i obywatelską odpowiedzialność,
-
osiąga i stara się utrzymać satysfakcjonującą działalność w karierze
zawodowej,
-
rozwija zainteresowania i hobby stosowne do wieku dojrzałego,
-
przed jednostką stoi zadanie zaakceptowania fizjologicznych zmian wieku
średniego oraz przystosowania się do nich oraz do przystosowania się
do starzenia się rodziców,
Dorosłość
Okres życia dorosłego można podzielić na trzy podstawowe fazy:
1.
Realizacja planu życiowego:
okres ten cechuje zwiększony wysiłek,
ogólna koncentracja, ukierunkowanie sił oraz dążenie do osiągnięcia
celu, poznanie nowych dziedzin, tworzenie i doskonalenie siebie
2.
Okres progresywnej ekspansji dzieła życiowego u szczytu:
jest to okres
od ustabilizowania planu życiowego do osiągnięcia
szczytu jego realizacji. W okresie tym występuje nastawienie
przyszłościowe, dokonywanie dzieła jest przeżywane jako
samorealizacja, powołanie, jako spełnienie przeznaczenia
3.
Okres starzenia się:
jest to punkt przełomowy w życiu dorosłego
człowieka. Coraz wyraźniej zaznacza się spadek, zaczyna dominować w
życiu kategoria przeszłości. Obniżające się tępo zależy w dużym stopniu
od ogólnego stanu organizmu, jak również od wewnętrznej odporności
człowieka. Schyłek jest przeżywany od wewnątrz i od zewnątrz. Nasila
się bilansowanie własnego życia. Na podstawie własnej oceny i innych
ludzi kształtuje się ostateczny rezultat życia: udane lub nie.
Dorosłość
Andragogika, postrzega człowieka dorosłego m.in. przez pryzmat
kształcenia ustawicznego, a zatem jego przygotowania w każdym
wymiarze do ciągłej edukacji i samokształcenia w realizowaniu
swojej osobowości.
Zakłada różne aspekty rozwoju człowieka. Z jej punktu widzenia,
osobowość człowieka dorosłego podlega ciągłym zmianom.
Uczeni dowodzą, że człowiek dorosły w niemniejszym
stopniu potrafi przyswajać wiedzę, niż młody. Co więcej, dostrzega
w jednostce dorosłej potencjał jakim nie dysponują dzieci i
młodzież. Jest nim m.in. doświadczenie życiowe i zawodowe, które
wpływa na osobowość i motywy ludzi dorosłych w
podejmowaniu wysiłku do poszerzania swoich horyzontów
myślowych, podnoszenia kwalifikacji zawodowych, czy
zdobywania zupełnie nowych.
Wiek średni
-
to okres ugruntowanej już pozycji zawodowej, rodzinnej i społecznej,
-
często następuje w niej rozwój zaangażowania w pracę i odkrywanie
siebie w nowej roli w rodzinie – posiadanie wnuków,
-
człowiek w tym okresie życia, najpełniej czerpie z wypracowanej
pozycji życiowej, może cieszyć się w pełni z owoców swej pracy,
-
w tym okresie najczęściej, zdarzają się kryzysy zawodowe;
wynikają z rozbieżności dążeń i oczekiwań związanych z zawodem,
a wykonywaną pracą. Następuje wypalenie zawodowe.
Ludzie właśnie w tym wieku podejmują decyzję o zmianie
pracy,
-
w tym okresie życia ludzie są też szczególnie narażeni na wpływ
stresu na ich zdrowie, podlegają różnym chorobom,
-
nowa jakość w ich życiu – wnuki, wnoszą nowe doznania, emocje,
nowe cele do realizacji. Choć sami wciąż czynni zawodowo, z
poświęceniem pomagają w ich wychowaniu, wkraczającym w życie
dzieciom,
-
w prawidłowych relacjach rodzinnych, stają się autorytetem dla
swoich dzieci
Wiek średni
ROZWÓJ OSOBOWOŚCI
- autonomia,
- koniec fazy indywidualizacji,
- wewnętrzna integracja,
- człowiek coraz lepiej zna swoją wartość i coraz lepiej siebie
akceptuje
KRYZYSY:
- człowiek w tym okresie konfrontuje się z własną śmiertelnością,
- - w okolicach 40 r.ż. zmienia się perspektywa myślenia („ więcej za
nami niż prawdopodobnie przed nami”)
- ma poczucie, że trudno jest już cokolwiek zacząć od nowa,
- jest to także okres bilansu życiowego,
- chwieje się poczucie sensu własnego życia
Wiek średni
RODZINA
-
dorastają dzieci,
- zmiana charakteru podejścia do swoich starzejących się
rodziców- zmiana reakcji – opieka nad rodzicami,
- puste gniazdo – zmiana, w przypadku kobiet jest to bardzo
trudny okres (szczególnie tych niepracujących),
- wyprowadzenie się dzieci z domu jest także sprawdzianem
dla rodziców, dla ich małżeństwa, tego co ich
rzeczywiście łączy,
- mogą nastąpić konflikty małżeńskie prowadzące nawet do
rozwodu
Wiek średni
UTRATA PRACY
- w każdym okresie jest dotkliwa,
- ale w tym najbardziej:
* po pierwsze- spada się zwykle z wysokiego szczebla,
z wypracowywanej pozycji,
* po drugie- możliwości znalezienia pracy w tym wieku są bardzo
ograniczone,
* po trzecie- możliwości przekwalifikowania pracy w tym wieku
zanikają
- w pracy, człowiek w tym wieku, osiąga status eksperta,
mistrza – wykonuje wiele czynności w sposób automatyczny, co
pozwala mu kompensować ubytki poznawcze, ponieważ czynności
są bardzo dobrze utrwalone
Wiek średni
PRACA ZAWODOWA
- optymalna pozycja zawodowa,
- może łączyć się z autorytetem, władzą, pozycją,
- największa satysfakcja zawodowa,
- czasami wiąże się to z dużym stresem,
- wypalenie zawodowe – szczególnie w pracy służb społecznych,
częściej dotyka tych, którzy w młodości bardzo się angażowali
- wyczerpanie emocjonalne – na początku – poczucie, że nie jest
się w stanie tej pracy już wykonywać;
- często wtedy pojawiają się objawy somatyczne (np.
bezsenność), wtedy jedynym sposobem jest zmiana charakteru
pracy
czasami człowiek ma silne poczucie niedoceniania
Późna dorosłość
- rozpoczyna się od 50 roku życia,
- w społeczeństwie przemysłowym coraz większy udział
ludzi starszych zdolnych do aktywności
ZMIANY FIZYCZNE:
- bardzo wyraźne starzenie się organizmu na
poziomie komórkowym,
- zmiany są wyraźnie uchwytne od ok. 60 r.ż.,
- coraz więcej zmian bardziej widocznych zewnętrznie
Późna dorosłość
MOTORYKA:
- wyraźny spadek zdolności do wysiłku,
- zmniejsza się siła, maleje masa mięśni i kości,
- człowiek szybciej się męczy,
- większą trudność przysparzają nowe ruchy,
ruchy zautomatyzowane wymagają już udziału świadomości, co powoduje
dłuższe ich wykonywanie
ZMYSŁY:
- wyraźne pogorszenie ich funkcjonowania, ich wrażliwości,
- pogarsza się wzrok, słuch, węch, smak,
- zmiany te są na tyle wyraźne, że pogarszają orientację w otoczeniu,
- wydłuża się czas reakcji na bodźce wzrokowe i słuchowe oraz czas
wykonywania czynności,
o wiele wolniejsze przekazywanie impulsów nerwowych
Późna dorosłość
UWAGA:
- pogarsza się zdolność koncentracji i refleks,
selektywność uwagi
PAMIĘĆ:
- pogarsza się pamięć, zwłaszcza „świeża”,
- ludzie starsi lepiej pamiętają rzeczy sprzed 40 lat niż sprzed
tygodnia
RODZINA
- dobry okres w relacjach partnerskich,
- ale nie zawsze – starość jest mało tolerancyjna,
- częściej mężczyźni wchodzą w tym okresie ponownie w związki
Późna dorosłość
ZDARZENIA KRYTYCZNE
- wiążą się ze stresem,
- mają charakter straty :
* zdrowia,
* kondycji,
* osób bliskich,
* atrakcyjności,
* statusu ekonomicznego,
* statusu społecznego,
* znaczenia, prestiżu
- świadomość utraty swojego życia
Późna dorosłość
ŻYCIE ZAWODOWE:
- emerytura,
- trudność w adaptacji do tego okresu,
- stadia przejścia na emeryturę:
* faza przygotowawcza/przedemerytalna: kiedy się jeszcze pracuje
i wyobraża sobie jak to wspaniale będzie na
emeryturze, że tyle rzeczy się zrobi, bo będzie się miało czas,
* faza miodowego miesiąca: zaraz po przejściu na emeryturę,
euforia,
* faza rozczarowania: okazuje się, że przedemerytalne fantazje stają
się nierealistyczne,
* faza reorientacji: bardzo realistyczne patrzenie na swoją
starość, etap rzeczywistej adaptacji,
* faza stabilności: dobre funkcjonowanie w roli emeryta; ta faza
trwa do momentu utraty samodzielności,
* faza końcowa: niezdolność do samodzielnego życia
Późna dorosłość
Nauka udowadnia, że ludzie w „złotym wieku”, podejmujący formy
aktywności (praca twórcza, naukowa, odkrywcza), realizujący
się, podejmujący i podtrzymujący więzi przyjacielskie,
posiadający hobby, realizujący w minimalnym choć stopniu
rekreację, stosujący zasady zdrowego życia, są zdecydowanie
mniej narażeni na syndrom starości, poczucie osamotnienia,
izolacji społecznej i psychicznej. Ponadto, ich sprawność
intelektualna jest wciąż bardzo często na wysokim poziomie.
Daje to zatem poczucie wolności i przynależności zarazem do
społeczeństwa, samowystarczalności w jakimś zakresie
oraz przydatności, i pozwala postrzegać siebie jako
jednostkę wartościową społecznie.
Definicje rozwoju:
1. Według Bronfenbrenner’a – ekologiczne podejście –
wzrost zdolności rozumienia przez jednostkę swego
otoczenia i ustosunkowania się oraz podtrzymywania
lub zmieniania dotychczasowego otoczenia
2. Według Levinson’a – zmiany struktury życia
człowieka, rozumianej jako wzorzec jego aktywności i
powiązań z otoczeniem. Wielokrotne
przemiany struktury życia od wczesnego
dzieciństwa po wiek starczy
3. Według Gouda – nie tylko przyrost lecz nieraz
uwolnienie się od czegoś
4. Według Pietrasińskiego – rozwój psychiczny –
względnie trwałe zmiany jego zachowania, które
sprzyjają rozwiązywaniu wyłaniających się przed daną
osobą zadań w sposób korzystny nie tylko
doraźnie, lecz z punktu widzenia przebiegu dalszego
życia, jako całości
1. Wczesna dorosłość (18-33 lat):
- zakończenie nauki szkolnej i przygotowanie się do zawodu,
- podjęcie pracy zawodowej,
- rozwój zdolności do intymnych stosunków emocjonalnych
i miłości,
- znalezienie stałego partnera i założenie rodziny,
- prowadzenie domu,
- wychowanie dzieci,
- podjęcie obowiązków społecznych i obywatelskich,
- wypracowanie własnej filozofii życia,
- sformułowanie wizji własnej przyszłości
Zadania rozwojowe
2. Wiek średni (34-60):
- podjęcie większej odpowiedzialności
społecznej,
- rozwiązanie dylematu: praca dla przyszłych
pokoleń czy stagnacja,
- nadanie swemu życiu większej pełni i pomoc w
tym współmałżonkowi,
- rozwój zawodowy, kierowanie karierą,
- osiągnięcie zamierzonego standardu
życiowego,
- wspomaganie rozwoju i startu życiowego
dzieci,
- opieka nad starzejącymi się rodzicami,
- pogodzenie się z nadchodzącą starością
Zadania rozwojowe
3. Starość (od 60 lat):
- podjęcie nowych ról i zajęć związanych z
emeryturą,
- włączenie się do grupy rówieśników,
- utrzymanie zainteresowań światem,
- przygotowanie się do rosnących ograniczeń
fizycznych,
- przygotowanie do straty osób bliskich,
- wypracowanie dojrzałej postawy wobec śmierci
Zadania rozwojowe
Bibliografia:
1.
Aleksander T., Andragogika, Podręcznik akademicki, Kraków
2009;
2.
Harwas- Napierała B., Trempała J., Psychologia rozwoju
człowieka, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2002;
3.
Pachociński R., Andragogika w wymiarze międzynarodowym,
Instytut Badań Edukacyjnych, Warszawa 1998;
4.
Pilch T., red. n., Encyklopedia Pedagogiczna XXI w.,
Wydawnictwo Akademickie Żak, Warszawa 2003;
5.
Wiatrowski Z., Modrzejewska-Smól L., Afgański A.,
Pedagogika pracy i andragogika. Z myślą o dorastaniu,
dorosłości i starości człowieka w XXI wieku, Wydawnictwo AB,
Włocławek 2008;
6.
Wiatrowski Z., Dorastanie, dorosłość i starość człowieka
w kontekście działalności i kariery zawodowej,
Instytut Technologii Eksploatacji – PIB, Radom 2009;
7.
Wujek T., Wprowadzenie do andragogiki, Wydawnictwo ITE,
Warszawa 1996.