Pojęcie podatku

- świadczenie pieniężne
- na rzecz związku publicznoprawnego,
- o charakterze obowiązkowym
(przymusowym),
- ustalanym jednostronnie,
- nieodpłatnym,
- bezzwrotnym i
- generalnym,
- (cechuje je przewłaszczenie).

Pieniężny charakter podatku

Podatek jest świadczeniem
określanym, wymierzanym i
uiszczanym w jednostkach pieniężnych
występujących w danym państwie.
Pamiętać należy jednak, iż w przeszłości, a
niekiedy i współcześnie, spotkać można
daniny publiczne, które mają
przedstawiony wyżej zespół cech podatku,
z wyjątkiem pieniężnego charakteru (np.
świadczenia dokonywane w płodach
rolnych).

Beneficjent podatku

Beneficjentem podatków jest związek
publicznoprawny. Wpływy z podatków
trafiają do związków
publicznoprawnych różnych szczebli.
Najczęściej stanowią ich dochody
budżetowe. Podatki są podstawowym
źródłem dochodów budżetów
poszczególnych państw (w Polsce podatki
stanowią ok. 90% dochodów budżetu
państwa). Wpływają także do budżetów
związków publicznoprawnych, w Polsce
jednostek samorządu terytorialnego a w
innych krajach republik i krajów
związkowych.

Podatek to świadczenie

obowiązkowe (przymusowe)

Podatek jest świadczeniem obowiązkowym i
przymusowym, a obowiązek jego uiszczenia
wynika z ustawowej normy prawnej. W
przypadku niewykonania obowiązku uiszczenia
podatku może dojść do zastosowania przymusu
służącego wyegzekwowaniu kwoty należnego
podatku. Przymus zresztą jest często wymieniany
jako cecha konstytutywna podatku. Stosowanie
przymusu zabezpiecza realizację wielu innych
świadczeń obowiązkowych, ale nie zawsze jest w
stosunku do nich stosowany przymus (opłaty
abonamentowe rtv).

Podatek jest świadczeniem

jednostronnym

Podatek jest ustalany
jednostronnie przez państwo lub
inny związek publicznoprawny.
Jego konstrukcja i wysokość nie są
przedmiotem uzgodnień między
państwem a podatnikami.
Podatnicy mają wpływ na konstrukcję i
wysokość podatków jedynie poprzez
mechanizmy ustroju
demokratycznego.

Nieodpłatność świadczenia

podatkowego

Przez świadczenie nieodpłatne rozumie się takie
świadczenie, w zamian za które stronie świadczącej
nie przysługuje żadne świadczenie ekwiwalente.
Nie istnieje prawny obowiązek świadczenia
wzajemnego świadczeniobiorcy. Istnieje jednak tzw.
odpłatność ogólna, która sprowadza się do tego, iż
wpływy z podatków służą finansowaniu usług publicznych
świadczonych na rzecz społeczeństwa, a więc także, choć
nie tylko, na rzecz podatników.
Instytucją podobną do podatku jest opłata. Zasadniczą
cechą opłaty jest, w przeciwieństwie do podatku
powiązanie z odpowiednim świadczeniem ze strony
związku publicznoprawnego, a więc odpłatność. Niekiedy
ustawodawca nadaje nazwę opłaty konstrukcjom
prawnym mającym wszelkie cechy podatku.

Definitywny charakter

świadczenia podatkowego

Definitywny charakter przesunięcia
środków pieniężnych od podatnika do
związku publicznoprawnego. Taka operacja
finansowa, w odróżnieniu od kredytu
bankowego czy pożyczki, jest operacją
bezzwrotną. Środki, które w postaci
podatku trafią na rzecz odpowiedniego
związku publicznoprawnego, nie mogą być
zwrócone podatnikowi, chyba, że doszło do
nadpłaty podatku.

Generalny charakter

podatku

Podatek jest świadczeniem określonym
generalnie. Oznacza to, iż adresat normy
podatkowoprawnej jest określony ogólnie
(nie jest jednostkowy), a przedmiot
abstrakcyjnie (przedmiot nie jest
konkretny). Podatek jest nakładany za pomocą
ustawowych norm generalnych na pewną
kategorią podmiotów, które znajdą się w
określonej abstrakcyjnie kategorii sytuacji.
Obowiązuje zasada wyłączności ustawowej
podatków. Ma ona charakter sui generis gwarancji
w stosunku do podatników na etapie stanowienia
prawa podatkowego.

Definicja ustawowa podatku

(art. 6 Ordynacji

podatkowej)

Taki sam charakter i kształt podobny do
wyżej przedstawionej ma definicja podatku
zawarta w Ordynacji podatkowej. W art. 6
Ordynacji czytamy, iż podatkiem jest
publicznoprawne, nieodpłatne,
przymusowe oraz bezzwrotne świadczenie
pieniężne na rzecz Skarbu Państwa,
województwa, powiatu lub gminy,
wynikające z ustawy podatkowej. Jak widać,
jest to definicja oparta na ustaleniach nauki
prawa podatkowego.

Elementy konstrukcyjne

podatku

Podatek składa się z czterech
podstawowych, niezbędnych dla utworzenia
podatku elementów konstrukcyjnych:
podmiotu, przedmiotu, podstawy
opodatkowania i stawek podatkowych. Zwrot
„element konstrukcyjny” używany jest w
dwojakim znaczeniu. Może się on odnosić do
przepisów o poszczególnych elementach
konstrukcyjnych (elementy konstrukcyjne
podatku w znaczeniu normatywnym) a w drugim
przypadku do elementów konstrukcji
konkretnego zobowiązania podatkowego.

Podmiot podatku

Podmiotem podatku jest
jednostka życia społecznego, z
którą prawo wiąże obowiązek
podatkowy. Podmiot podatku to
kategoria teoretyczna, stanowiąca
jeden z elementów
konstrukcyjnych podatków. H.
Dzwonkowski: Elementy
konstrukcyjne podatku w świetle
art. 217 Konstytucji, „Glosa” 1999,
nr 6 i cytowana tam literatura.

Przedmiot opodatkowania

Przedmiotem opodatkowania w
danym podatku (przedmiotem
podatku) jest sytuacja faktyczna
lub prawna z którą prawo wiąże
obowiązek podatkowy. Może to być
jakiś stan rzeczy, jego powstanie lub
ustanie bądź jakiś proces (np.
uzyskiwanie dochodów, przychodów,
posiadanie majątku, nabycie
składników majątku, sprzedaż
towarów, itd.).

Relacja między normatywnymi elementami

konstrukcji podatku a elementami konstrukcji

indywidualnego zobowiązania podatkowego

Podstawa opodatkowania

Podstawa opodatkowania to pewna
wielkość, wyrażona w jednostkach
pieniężnych lub naturalnych, która jest
miarą odzwierciedlającą w odniesieniu do
jednostkowego podatnika ilość tych
jednostek miary, która podlega dla danej
jednostki czasu lub danej sytuacji faktycznej
lub prawnej opodatkowaniu. Podstawą
opodatkowania może być suma pieniężna
odzwierciedlająca wartość majątku, spadku,
darowizny, dochód, przychód itp. Może to być
także ilość jednostek naturalnych jednostek miary
(np. powierzchni, objętości, sztuk itp.).

Stawka podatkowa

Stawka podatkowa wyraża
stosunek pomiędzy
wysokością obciążenia
podatkowego a wielkością
podstawy opodatkowania.
Stawki podatkowe dzielą się na
kwotowe lub stosunkowe
(procentowe, ułamkowe lub
wielokrotnościowe).

Stawka kwotowa

Stawka kwotowa to ilość
jednostek pieniężnych, jaką należy
zapłacić od jednostki podstawy
obliczenia podatku. Stawka
kwotowa może być zastosowana
zarówno wówczas, gdy podstawa
obliczenia ma wyraz ilościowy, jak
i wartościowy (np. 0,33 zł od 1 m

2

gruntu lub 10 zł od 100 zł
dochodu).

Stawka procentowa

Stawka procentowa to relacja pomiędzy
wielkością świadczenia podatkowego, a wielkością
podstawy obliczenia podatku (np. 19%).
Zastosowanie przez ustawodawcę stawki
kwotowej lub procentowej jest sprawą techniki
podatkowej oraz celów, jakie zamierza on
osiągnąć przy konstruowaniu określonego
podatku. W dużej mierze jest też konsekwencją
wyboru rodzaju podstawy opodatkowania – jeżeli
podstawa opodatkowania wyrażona jest ilościowo,
to zastosowanie mogą mieć wyłącznie stawki
kwotowe.

Taryfa podatkowa

Ogół stawek podatkowych, które
obowiązują w konkretnym
podatku, stanowi taryfę podatkową
w tym podatku. Taryfa podatkowa
może zawierać albo tylko jedną
stawkę, albo wiele stawek, które
powinny być powiązane w
harmonijny system stawek
jednolitą zasadą konstrukcyjną.

Skala podatkowa

Skala podatkowa jest zbiorem
uporządkowanych – rosnąco lub
malejąco – stawek procentowych,
znajdujących zastosowanie do
różnej wielkości podstawy
obliczenia podatku. Wyróżnia się
dwa podstawowe typy skal
podatkowych – progresywną i
regresywną.

Progresja podatkowa

Skala progresywna (progresja podatkowa).
Istotą skali podatkowej progresywnej jest to, że
wraz ze wzrostem podstawy obliczenia podatku
rośnie wysokość stawek podatkowych, służących
do obliczania wysokości świadczenia
podatkowego. Zastosowanie takiej progresji
powoduje że świadczenie podatkowe rośnie
relatywnie szybciej, niż wielkość podstawy
obliczenia podatku. Stawkami progresywnymi
mogą być zarówno stawki kwotowe, jak i
procentowe. Skale podatkowe progresywne mogą
być skonstruowane w oparciu o zasadę progresji
globalnej oraz progresji ciągłej.

Stawki podatkowe zmienne

Stawk
a

Podstawa

Progresja

(globalna lub szczeblowa) –

stawki rosną
wraz ze wzrostem podstawy opodatkowania -
występuje
z reguły w podatkach dochodowych

Stawk
a

Podstaw
a

Degresja

– stawki zmniejszają się wraz ze

zmniejszaniem
Podstawy opodatkowania (odwrotoność
progresji)

Staw
ka

Podstaw
a

Regresja

– stawki rosną wraz ze zmniejszaniem się

Podstawy opodatkowania

Zwolnienia podatkowe

Zwolnienia podatkowe są formą
ograniczenia zakresu podmiotowego lub
przedmiotowego stosowania danego
podatku.
Zwolnienia podmiotowe polegają na
wyłączeniu pewnej kategorii podmiotów z
zakresu podmiotowego danego podatku
(np. Skarb Państwa i NBP od podatku
dochodowego od osób prawnych, uczelnie,
szkoły, placówki, zakłady kształcenia i
placówki doskonalenia nauczycieli od
podatków rolnego, leśnego i od
nieruchomości),

Zwolnienia przedmiotowe

Zwolnienia przedmiotowe wiążą się
z wyłączeniem pewnych kategorii
stanów faktycznych lub prawnych z
przedmiotu danego podatku (np.
grunty klasy V, VI i VIz podlegają
zwolnieniu od podatku rolnego,
pojazdy zabytkowe są zwolnione od
podatku od środków transportowych,
zasiłki z pomocy społecznej od
podatku dochodowego od osób
fizycznych).

Ulgi prawa materialnego

Ulgi prawa materialnego są formą
zmniejszenia kwantytatywnych elementów
konstrukcji podatku, czyli podstawy
opodatkowania, stawek podatkowych. Jeśli
ulgi są powiązane z jakimś elementem
konstrukcji podatku, to mówimy, że mają
charakter niesamoistny. Ulgi samoistne
są elementem konstrukcji niezależnej od
konstrukcji podatku. Polegają na przykład
na obniżeniu obliczonego już podatku, jak
na przykład niektóre ulgi mieszkaniowe.

Ulgi systemowe. Ulgi w

zapłacie podatku

Ulgi podatkowe wynikające z
przepisów ustaw regulujących
poszczególne podatki, nazywane są
ulgami systemowymi. Należy od
nich odróżnić ulgi w zapłacie
podatku, które uregulowane są w
rozdziale 7a ustawy Ordynacja
podatkowa i są przyznawane przez
organy podatkowe w drodze
indywidualnej decyzji administracyjnej
o charakterze uznaniowym, na
wniosek strony.