Psychologia

Psychologia

zdrowia i choroby

zdrowia i choroby

Materiały dla

Materiały dla

studentów

studentów

Opracowanie

Opracowanie

Łukasz Kaczmarek

Łukasz Kaczmarek

Metody zmiany spostrzeganego

ryzyka

Metoda (teoria)

Znaczenie

Informacja o osobistym ryzyku (model

fazowy dostrzegania ryzyka)

Komunikat przedstawiony jako

indywidualny, niezaprzeczalny, zgodny z

aktualnym ryzykiem

Informowanie o ryzyku oparte na

scenariuszu (m.f.d.r)

Pożądany scenariusz z przyczyną i

wynikiem

Sposób ujęcia (zysk vs strata) (framing,

Model Przekonań Zdrowotnych, Teoria

Motywacji do Ochrony)

Ujęcie w kategoriach straty gdy

wykrywanie, ujęcie w kategoriach zysku,

gdy zachowania prewencyjne

Zwiększanie świadomości, ewaluacja Ja

(model transteoretyczny)

Komunikat zwrotny i konfrontacja; po

zwiększeniu świadomości następuje

niezwłoczne zwiększenie zdolności
rozwiązania problemu i poczucia własnej

skuteczności

„Rozładowanie napięcia” (dramatic relief)

model transteoretyczy)

Przeprowadzany w kontekście

terapeutycznym; kumulacja emocji i ich

uwolnienie

Wzbudzanie lęku (model zachowań

zdrowotnych; model motywacji do

ochrony)

Wymaga wysokiego poczucia własnej

skuteczności

Metody zmiany umiejętności

i spostrzeganej własnej skuteczności

Metoda (teoria)

Znaczenie

Modelowanie (TS-P)

Uwaga, pamięć, umiejętności,

wzmocnienia; wiarygodne źródło, metod i

kanał

Ćwiczenie kierowane („ćwiczenia

wdrażające”) (TS-P)

Demonstracja umiejętności składowych;

instrukcje i wykonywanie z komunikatami

zwrotnymi

Perswazja ustna (TS-P)

Wiarygodne źródło, metoda i kanał

Trening zmiany stylu wyjaśniania (teorie

atrybucyjne)

Wymaga przepracowania (doradztwo,

terapia) w kierunku niestabilnych i

zewnętrznych przyczyn porażki

Wyznaczanie celów (TPZ)

Cele stanowiące wyzwanie lecz w zasięgu

poziomu umiejętności danej osoby (grupy)

Planowanie radzenia sobie (teorie

atrybucyjne)

Określenie ryzykownych sytuacji i

ćwiczenie sposobów radzenia sobie

Metody poszerzania wiedzy

Metoda (teoria)

Znaczenie

Grupowanie

(teorie przetwarzania informacji

)

Etykiety i akronimy wykorzystywane by

ułatwiać zapamiętanie i wydobycie

Schematy antycypujące

(t. p. info.)

Schematyczna reprezentacja zawartości

lub wskazówki co ma zostać zapamiętane

Bodźce wzrokowe

(t. p. info.)

Znajome obrazy werbalne lub

niewerbalne, jako analogie mniej znanych

procesów

Dopasowanie

(tailoring, model transteoretyczny)

Informacje dopasowane do pojęć, które

uczący się już posiada

Dyskusja

(t. p. info.)

Słuchanie uczącego się, zapewniające że

poprawny schemat został uaktywniony

Aktywne uczenie się

(T. Społeczno-Poznawcza; T.

Wypracowywania Prawdopodobieństa)

Stymulowanie opracowania materiału
poprzez proszenie osoby uczącej się, aby

dodała coś do informacji, które ma

zapamiętać

Wskazówki; zewnętrzne pobudki do

działania

(t. p. info)

Te same wskazówki są obecne w czasie

zapamiętywania i odtwarzania

Powtarzanie

(t. p. info)

Jest bardziej efektywne, gdy związane z

dalszym opracowaniem: dodawanie

przydatnych informacji

Metody zmiany nawyków

Metody zmiany nawyków

Metoda (teoria)

Znaczenie

Dysocjacja związków warunkowych (teorie

uczenia się)

Proces powolny, zwłaszcza, gdy wzorzec

wzmocnień był nieregularny

Przewarunkowanie (counter conditioning,

model transteoretyczny)

Dostępność zachowań zastępczych

Wcielenie intencji w życie

(implementacja; model implementacji
intencji)

Obecność pozytywnych intencji

Zewnętrzne pobudki do działania (cue,

model zachowań zdrowotnych, teoria

motywacji do ochrony)

Obecność pozytywnych intencji

Metody zmiany postaw

Metoda (teoria)

Znaczenie

Wybór przekonań

(t. planowanego zachowania)

Wymaga zbadania obecnych przekonań

jednostki przed wyborem przekonania

stanowiącego cel interwencji

Argumentacja

(model komunikacji perswazyjnej;

Model wypracowania prawdopodobieństwa)

Argumenty nowe dla odbiorcy

Bezpośrednie doświadczenie

(teorie uczenia

się)

Nagradzające rezultaty doświadczeń

osobistych związanych z zachowaniem i

zapewnienie, że osoba może radzić sobie

z przeformułowaniem negatywnych

rezultatów

Modelowanie

(T. spoleczno-poznawcza)

Wzmocnienia otrzymywane przez model

Komunikacja perswazyjna

(m. komunikacji

perswazyjnej; M. wypracowania
prawdopodobieństwa; t. spoleczno-poznawcza)

Źródło, komunikat, kanał i odbiorca

Aktywne przetwarzanie informacji

(m.

komunikacji perswazyjnej; M. wypracowania
prawdopodobieństwa)

Osoby z wysokim poziomem motywacji i

wysokimi zdolnościami poznawczymi;

informacje osobiście ważne, zaskakujące,

powtarzane zawierające bezpośrednie

instrukcje

Antycypowany żal

(t.planowanego zachowania,

m. transteoretyczny)

Stymulowanie procesów wyobraźni

Powtarzana ekspozycja

(teorie uczenia się)

Gdy postawa neutralna

Metody zmiany wpływu

społecznego

Metoda (teoria)

Znaczenie

Dostrzegane oczekiwania (t. planowanego

zachowania)

Pozytywne oczekiwania są komunikowane

przez otoczenie

Budowanie umiejętności przeciwstawiania

się presji społecznej (t. planowanego

zachowania; t. społeczno-poznawcza)

Budowanie umiejętności przeciwstawiania

się; przywiązanie do wcześniejszych

intencji; wiązanie zachowań z

wartościami; psychologiczne uodpornienie

(„zaszczepienie”) przeciw presji

społecznej

Przekierowanie uwagi (t. planowanego

zachowania)

Przekierowanie uwagi na inny powód

wykonywania zachowania

Modelowanie i uczenie się poprzez
obserwację

(vicarious reinforcement) (t.

społeczno-poznawcza; Teoria dyfuzji innowacji)

Uwaga, pamięć, umiejętności

Stymulowanie komunikacji i mobilizacji

wsparcia społecznego (MT, teorie

wsparcia społecznego)

Łączy w sobie troskę, zaufanie, otwartość

i akceptację w kontekście wspierania

zmiany zachowania

• Dalej jest kilka przydatnych

informacji o przygotowywaniu
materiałów. Są to informacje
dodatkowe, które nie „obowiązują”.

DISCERN

(Charnock, 1998)

www.discern.org.uk/discern.p

df

Narzędzie do oceny jakości

pisemnych informacji

dotyczących decyzji zdrowotnych

DISCERN

(Charnock, 1998)

Narzędzie do oceny jakości pisemnych
informacji dotyczących decyzji
zdrowotnych (broszur, ulotek, itp.)

Publikacja wysokiej

Publikacja wysokiej

jakości :

jakości :

-

Posiada jasno

Posiada jasno

wyrażony

wyrażony

cel

cel

-

Realizuje

Realizuje

cele

cele

-

Jest dostosowana

Jest dostosowana

do konsumenta

do konsumenta

-

Wyraźnie podaje

Wyraźnie podaje

źródła informacji

źródła informacji

-

Wyraźnie podaje

Wyraźnie podaje

datę

datę

źródła

źródła

informacji

informacji

-

Jest zrównoważona i

Jest zrównoważona i

nie jest stronnicza

nie jest stronnicza

-

Podaje dodatkowe

Podaje dodatkowe

źródła informacji

źródła informacji

-

Odnosi się do

Odnosi się do

obszarów

obszarów

niepewności

niepewności

-

Wyjaśnia ryzyko w

Wyjaśnia ryzyko w

prosty sposób

prosty sposób

-

Dostarcza wsparcia

Dostarcza wsparcia

do podejmowania

do podejmowania

decyzji

decyzji

DISCERN

DISCERN

(Charnock, 1998)

(Charnock, 1998)

Narzędzie do oceny jakości

Narzędzie do oceny jakości

pisemnych informacji dotyczących

pisemnych informacji dotyczących

decyzji zdrowotnych

decyzji zdrowotnych

1. Czy posiada jasno wyrażony cel?

1. Czy posiada jasno wyrażony cel?

Ta broszura została napisana, abyś mógł z niej

Ta broszura została napisana, abyś mógł z niej

dowiedzieć się więcej o chorobie Jonesa. Mamy

dowiedzieć się więcej o chorobie Jonesa. Mamy

nadzieję, że odpowie na część pytań, które mogłeś sobie

nadzieję, że odpowie na część pytań, które mogłeś sobie

stawiać odnośnie diagnozy i terapii. Może również być

stawiać odnośnie diagnozy i terapii. Może również być

użyteczna dla partnerów, przyjaciół, rodzin oraz

użyteczna dla partnerów, przyjaciół, rodzin oraz

opiekunów i dla wszystkich zainteresowanych tym, jak

opiekunów i dla wszystkich zainteresowanych tym, jak

choroba Jonesa wpływa na ludzi oraz co można w tej

choroba Jonesa wpływa na ludzi oraz co można w tej

sprawie. Sporadycznie, choroba Jonesa, występuje u

sprawie. Sporadycznie, choroba Jonesa, występuje u

dzieci. Ta broszura zawiera krótką listę odnośników do

dzieci. Ta broszura zawiera krótką listę odnośników do

informacji na temat terapii dla dzieci. Natomiast

informacji na temat terapii dla dzieci. Natomiast

pełniejsza dyskusja została przedstawiona w ulotce

pełniejsza dyskusja została przedstawiona w ulotce

zatytułowanej ‘Choroba Jonesa u dzieci’.

zatytułowanej ‘Choroba Jonesa u dzieci’.

DISCERN

DISCERN

(Charnock, 1998)

(Charnock, 1998)

Narzędzie do oceny jakości

Narzędzie do oceny jakości

pisemnych informacji dotyczących

pisemnych informacji dotyczących

decyzji zdrowotnych

decyzji zdrowotnych

1. Czy posiada jasno wyrażony cel?

1. Czy posiada jasno wyrażony cel?

Ta broszura została napisana, abyś mógł z niej

Ta broszura została napisana, abyś mógł z niej

dowiedzieć się więcej o chorobie Jonesa

dowiedzieć się więcej o chorobie Jonesa

. Mamy

. Mamy

nadzieję, że odpowie na część pytań, które mogłeś sobie

nadzieję, że odpowie na część pytań, które mogłeś sobie

stawiać

stawiać

odnośnie diagnozy i terapii

odnośnie diagnozy i terapii

. Może również być

. Może również być

użyteczna

użyteczna

dla partnerów, przyjaciół, rodzin oraz

dla partnerów, przyjaciół, rodzin oraz

opiekunów

opiekunów

i dla wszystkich zainteresowanych

i dla wszystkich zainteresowanych

tym, jak

tym, jak

choroba Jonesa wpływa na ludzi oraz co można w tej

choroba Jonesa wpływa na ludzi oraz co można w tej

sprawie. Sporadycznie, choroba Jonesa, występuje u

sprawie. Sporadycznie, choroba Jonesa, występuje u

dzieci. Ta broszura

dzieci. Ta broszura

zawiera krótką listę odnośników do

zawiera krótką listę odnośników do

informacji na temat terapii dla dzieci

informacji na temat terapii dla dzieci

. Natomiast

. Natomiast

pełniejsza dyskusja została przedstawiona w ulotce

pełniejsza dyskusja została przedstawiona w ulotce

zatytułowanej ‘Choroba Jonesa u dzieci’.

zatytułowanej ‘Choroba Jonesa u dzieci’.

DISCERN

DISCERN

(Charnock, 1998)

(Charnock, 1998)

Narzędzie do oceny jakości

Narzędzie do oceny jakości

pisemnych informacji dotyczących

pisemnych informacji dotyczących

decyzji zdrowotnych

decyzji zdrowotnych

2. Czy realizuje cele? (wytworzone oczekiwania)

2. Czy realizuje cele? (wytworzone oczekiwania)

3. Czy jest dostosowana do konsumenta?

3. Czy jest dostosowana do konsumenta?

Np. ulotka dla Azjatów z wysokim poziomem cholesterolu (dieta:

Np. ulotka dla Azjatów z wysokim poziomem cholesterolu (dieta:

mieszanka kuchni Azjatyckiej i Angielskiej. Ulotka, którą

mieszanka kuchni Azjatyckiej i Angielskiej. Ulotka, którą

otrzymałeś zawiera zalecenia dietetyczne dostosowane do różnych

otrzymałeś zawiera zalecenia dietetyczne dostosowane do różnych

grup etnicznych oraz upodobań smakowych.

grup etnicznych oraz upodobań smakowych.

4. Czy wyraźnie podane są źródła informacji?

4. Czy wyraźnie podane są źródła informacji?

-

Po faktach podane odniesienia

Po faktach podane odniesienia

-

Dołączona bibliografia

Dołączona bibliografia

5. Czy wyraźnie podane jest kiedy dane

5. Czy wyraźnie podane jest kiedy dane

informacje zostały uzyskane?

informacje zostały uzyskane?

-

Daty wykorzystanych informacji (przy źródle)

Daty wykorzystanych informacji (przy źródle)

-

Data wydania ulotki, broszury, itp.

Data wydania ulotki, broszury, itp.

DISCERN

DISCERN

(Charnock, 1998)

(Charnock, 1998)

Narzędzie do oceny jakości

Narzędzie do oceny jakości

pisemnych informacji dotyczących

pisemnych informacji dotyczących

decyzji zdrowotnych

decyzji zdrowotnych

6. Czy informacje są zrównoważone i nie są

6. Czy informacje są zrównoważone i nie są

stronnicze? (tendencyjne)

stronnicze? (tendencyjne)

Zły przykład: „Publikacja opisuje jedną formę terapii choroby

Zły przykład: „Publikacja opisuje jedną formę terapii choroby

skórnej. Napisana została przez lekarza i rozpowszechniana

skórnej. Napisana została przez lekarza i rozpowszechniana

jest za pośrednictwem organizacji samopomocowej.

jest za pośrednictwem organizacji samopomocowej.

Cytowane źródła ograniczają się do naukowca, który

Cytowane źródła ograniczają się do naukowca, który

opracował kurację i zajmuje się jej sprzedażą oraz do

opracował kurację i zajmuje się jej sprzedażą oraz do

jednego z pacjentów lekarza, który doznał ‘cudownego’

jednego z pacjentów lekarza, który doznał ‘cudownego’

uzdrowienia”

uzdrowienia”

7. Czy zawiera szczegóły o dodatkowych źródłach

7. Czy zawiera szczegóły o dodatkowych źródłach

wsparcia i informacji?

wsparcia i informacji?

- literatura uzupełniająca

- literatura uzupełniająca

- przydatne adresy

- przydatne adresy

DISCERN

DISCERN

(Charnock, 1998)

(Charnock, 1998)

Narzędzie do oceny jakości

Narzędzie do oceny jakości

pisemnych informacji dotyczących

pisemnych informacji dotyczących

decyzji zdrowotnych

decyzji zdrowotnych

8. Czy odnosi się do obszarów niepewności?

8. Czy odnosi się do obszarów niepewności?

„

„

U mniejszości kobiet pojawią się efekty uboczne,

U mniejszości kobiet pojawią się efekty uboczne,

ale nie zawsze można przewidzieć, u których

ale nie zawsze można przewidzieć, u których

kobiet to nastąpi, dopóki terapia nie zostanie

kobiet to nastąpi, dopóki terapia nie zostanie

rozpoczęta”

rozpoczęta”

Zasady konstruowania warstwy

językowej komunikatów

profilaktycznych

• Słownictwo
• Gramatyka
• Struktura tekstu
• Szata graficzna

• Słownictwo: Większość ludzi nie rozumie

terminów technicznych ani żargonu

– Używaj prostych słów
– Definiuj i klaryfikuj nowe lub trudne słowa w

obrębie tekstu

– Źle: Słowniczek (na ostatniej stronie)

„Nadany zostanie komunikat o konieczności

ewakuacji (opuszczenia domu)”

„Szczepionka podawana jest w formie injekcji

(zastrzyku)”

• Zdania: długość i złożoność zdania

determinuje jego zrozumiałość

–

Długie zdania powinny być proste

–

Proste spójniki „i” „a” „lub” zamiast
„jednakże”, „aczkolwiek”, „jak również”

–

Podmiot i orzeczenie blisko siebie

–

Złożone zdania dziel na kilka prostszych

–

Używaj strony czynnej a nie biernej:

• „jest wybierany przez pacjenta”, „pacjent wybiera”
• Wąglik nie jest uważany za chorobę któr” Anthrax

„Naukowcy (lub „my”) nie wiemy, czy Anthrax
przenosi się z jednej osoby na drugą”

–

Personalizuj: „ty” lub „my”

• „Eksperci zdrowia publicznego ustalili, że bierne palenie

powoduje choroby, włącznie z rakiem płuc, chorobami serca, u
niepalących dorosłych, jak również powoduje choroby u dzieci,
takie jak astma, infekcje dróg oddechowych, kaszel, zapalenie
ucha środkowego oraz zespół nagłego zgonu niemowląt.
Ponadto, eksperci zdrowia publicznego twierdzą, że bierne
palenie może zaostrzać astmę u osób dorosłych oraz powodować
podrażnienie oczu, gardła i nozdrzy”

• -----------------------------------------------------------------------------------------

Eksperci zdrowia publicznego ustalili, że bierne palenie
powoduje raka płuc i choroby serca u dorosłych, którzy nie palą.
Bierne palenie może zaostrzać astmę u dorosłych i powodować u
nich podrażnienie oczu, gardła i nozdrzy.

Bierne palenie może również sprawić, że zachorują dzieci. U
dzieci może wystąpić:

– Astma
– Choroba dróg oddechowych
– Kaszel
– Infekcje ucha
– Zespół Nagłego zgonu niemowląt.

• „Eksperci zdrowia publicznego ustalili, że bierne palenie

powoduje choroby,

włącznie z

rakiem płuc, chorobami serca, u

niepalących dorosłych

,

jak również

powoduje choroby u dzieci,

takie jak

astma, infekcje dróg oddechowych, kaszel, zapalenie

ucha środkowego oraz zespół nagłego zgonu niemowląt.

Ponadto, eksperci zdrowia publicznego twierdzą, że bierne
palenie może zaostrzać astmę u osób dorosłych oraz powodować
podrażnienie oczu, gardła i nozdrzy”

• -----------------------------------------------------------------------------------------

Eksperci zdrowia publicznego ustalili, że bierne palenie
powoduje raka płuc i choroby serca u dorosłych, którzy nie palą.
Bierne palenie może zaostrzać astmę u dorosłych i powodować u
nich podrażnienie oczu, gardła i nozdrzy.

Bierne palenie może również sprawić, że zachorują dzieci. U
dzieci może wystąpić:

– Astma
– Choroba dróg oddechowych
– Kaszel
– Infekcje ucha
– Zespół Nagłego zgonu niemowląt.

Zdania (przykład)

• W ciągu pierwszych 12 miesięcy po rejestracji,

hospitalizacja i zabiegi chirurgiczne związane z
chorobą zastaną [nazwa planu zdrowotnego]
wymagają dopłaty w wysokości 25% pokrytych
usług, do maksymalnej sumy 1000$ pobranej
bezpośrednio.

• Choroba zastana: jeżeli twój lekarz powiedział ci, że cierpisz na

jakąś chorobę zanim przyłączyłeś się do [nazwa planu
zdrowotnego], nazywa się to chorobą zastaną. Jeżeli musisz
przebywać w szpitalu lub przejść zabieg chirurgiczny w trakcie
pierwszych 12 miesięcy twojego planu zdrowotnego, to musisz
dokonać dopłaty. Dopłata wynosi 25 procent pokrywanej usługi,
ale nie będziesz musiał zapłacić bezpośrednio więcej niż 1000$.

• Struktura tekstu –

– Zadbaj o spójność komunikatu
– Najważniejsze komunikaty są:

• jasne
• na początku
• powtórzone

– Ogranicz liczbę kluczowych informacji w

tekście

– Używaj „uprzedzaczy”, np.

W tej sekcji

znajdziesz informacje o czynnikach
ryzyka…

– Używaj narracji fabularnej (gdy pasuje)

• Tereny poprzemysłowe to opuszczone

miejsca. W tych miejscach były kiedyś
fabryki. Fabryk już nie ma. Czasami
szkodliwe substancje chemiczne
pozostają. Te miejsca mogą być
niebezpieczne dla ludzi.

• Tereny poprzemysłowe to opuszczone

miejsca, w których kiedyś mieściły się
fabryki. Choć nie ma już w nich fabryk,
w ziemi pozostają szkodliwe substancje
chemiczne. Substancje te mogą być
niebezpieczne.

SZATA GRAFICZNA

– Cel: podkreślenie i wzmocnienie kluczowego

przekazu

– Funkcje:

• Przyciąganie (chcesz przeczytać)
• Dostępność (przeczytasz szybko)
• Wzmocnienie (zapamiętasz)

– Tabele i wykresy – skojarzenia ze szkołą?
– Wąskie kolumny
– Nie na obrazkach
– Nie przerywaj tekstu obrazkami