Wykład 4

Myślenie i
rozwiązywanie
problemów

Definicja myślenia

Myślenie jest to proces poznawczy,

polegający na łączeniu
elementarnych składników wiedzy
(pojęć, wyobrażeń) w długie ciągi

Rodzaje myślenia

Austystyczne

Marzenia senne
Marzenia dzienne
Wolne skojarzenia

Ukierunkowane

Prowadzące do jakiegoś celu

Myślenie ukierunkowane

Reproduktywne

Nie tworzące nowej wiedzy
„wyciągnąć pierwiastek kwadratowy z

256”

„zaprojektować most”

Produktywne

Tworzące nową wiedzę

Myślenie produktywne

Nietwórcze

Przynosi nową wiedzę tylko dla podmiotu
Np. dowód na to, że suma kątów w

trójkącie wynosi 180

Twórcze

Przynosi nową wiedzę dla innych
Społeczne kryteria nowości

Funkcje myślenia

Modelowanie rzeczywistości

Model = uproszczony zastępnik
Umysł jako model świata
Myślenie jako narzędzie modelowania

Rozwiązywanie problemów

Co to jest problem?

Problem to sytuacja, w której

dążymy do jakiegoś celu, ale nie
dysponujemy środkami, aby go
osiągnąć

Rodzaje problemów

Problemy otwarte i zamknięte

W jaki sposób można by wybierać władze
Czy lepsza jest ordynacja proporcjonalna,

czy większościowa?

Problemy dywergencyjne i

konwergencyjne

Wymień jak najwięcej słów na L
Jaki jest synonim słowa „samochód”

Rodzaje problemów (2)

Problemy dobrze i źle określone

Zaprojektować optymalny harmonogram

zajęć na kierunku „psychologia”

Zapewnić wszystkim chętnym dostęp do

wiedzy

Przeżyć życie w zgodzie z samym sobą i

innymi ludźmi

Przeszkody w

rozwiązywaniu problemów

Fiksacja funkcjonalna („sztywność

funkcji”)

Karl Duncker – problem świecy

Mamy do dyspozycji świecę, pudełko zapałek,

stojącą drewnianą tablicę i pinezki.

Wszystkie te przedmioty są w tekturowym

pudle. Zadanie polega na umocowaniu

palącej się świecy na wysokości 1 m nad

podłogą, w odległości 5 cm od tablicy.

Czynniki wpływające na

siłę fiksacji funkcjonalnej

Doświadczenie indywidualne

Sztywność ekspertów

Kontekst

sposób pokazania przedmiotu (zapałki

w pudełku)

Obecność innych przedmiotów

Wcześniejsze użycie przedmiotu w

nietypowej funkcji

Przeszkody w

rozwiązywaniu problemów

(2)

Inercja mentalna
Eksperyment Luchinsa

Mamy trzy dzbany o pojemności 21,

127 i 3 litrów. W jaki sposób możemy
odmierzyć dokładnie 100 litrów?

Odpowiedź: 127 – 21 – (2 x 3) = 100

Eksperyment Luchinsa

21

127

3

100

14

46

5

22

18

43

10

5

7

42

6

23

20

57

4

29

23

49

3

20

15

39

3

18

12

67

7

19

Co decyduje o efekcie

Luchinsa?

„Mechanizacja” procesu myślenia

Automatyzacja
Uwalnianie „zasobów” uwagi

Całościowe spostrzeganie problemu

Efekt Gestalt
Pojedyncze zadanie jest częścią większej

całości

Przeszkody w

rozwiązywaniu problemów

(3)

Ukryte założenia:

połączyć cztery

kropki trzema odcinkami,
wracając do punktu wyjścia i nie
odrywając ołówka od kartki

Rozwiązanie poprzez

odrzucenie ukrytych

założeń

Myślenie a rozumowanie

Rozumowanie = wyciąganie

wniosków z przesłanek

Rozumowanie

formalne

Przesłanki są dane explicite

Rozumowanie

nieformalne

Przesłanki są domyślne, ukryte

Błędy w rozumowaniu

Błąd „atmosfery”

Niektóre

krowy błądzą bez celu

Niektórzy

inteligentni ludzie błądzą bez

celu

Więc

niektóre

krowy są inteligentne

Błąd konwersji

Wszystkie psy mają cztery łapy
Mam cztery łapy
Więc jestem psem

(Myśli kot)

Błąd modus tollens

Jeśli będzie deszcz, wystąpi dużo

stłuczek

Nie ma deszczu
Więc nie wystąpiło dużo stłuczek

Nie wystąpiło dużo stłuczek
Więc nie było deszczu

Rozumowanie poprawne

Jeśli A to B
A
Więc B

Jeśli A to B
Nie B
Więc nie A

Zadanie Wasona

Każda karta ma z jednej strony liczbę,

a z drugiej literę

Istnieje reguła, że jeśli z jednej strony

jest samogłoska, to z drugiej – liczba
parzysta

G A 5 8

Które karty trzeba odkryć, żeby

sprawdzić, czy reguła jest spełniona?

Zadanie Wasona: wersja

realistyczna

Do Zakopanego jeździmy zawsze

autobusem

Zakopane Warszawa autobus

pociąg

Zadanie Wasona:

Wersja społeczna

Jeśli posprzątasz swój pokój, będziesz

mógł pograć na komputerze

Jeśli ktoś pije piwo, musi mieć co

najmniej 18 lat

Piwo

cola

17 lat

25 lat

Zadania izomorficzne

wersja testu

społeczna

konkretna

abstrakcyjna

Ś

re

d

n

ia

l

ic

zb

a

p

o

p

ra

w

n

y

ch

o

d

p

o

w

ie

d

zi

5,0

4,5

4,0

3,5

3,0

Wnioski

Kontekst i doświadczenie osobiste

ułatwia rozwiązywanie
abstrakcyjnych problemów

Rozumowanie formalne jest trudne,

bo oderwane od kontekstu i
doświadczenia

Myślenie twórcze

Definicja:

Twórczość to aktywność, przynosząca
wytwory
nowe
wartościowe (cenne)

Relatywność kryteriów nowości i

wartości

Twórczość a wybitne

osiągnięcia

Elitarne i egalitarne podejście do

twórczości

Aktywność potencjalnie twórcza

Twórczość jako cecha i jako rodzaj

aktywności

Fazy myślenia twórczego

Przygotowanie

(eksploracja, czynności pomocnicze)

Inkubacja

(myślenie nieświadome)

Olśnienie

(iluminacja, wgląd)

Weryfikacja

(sprawdzenie poprawności lub skuteczności)

Wgląd

Nagłość

(„natchnienie”)

Przerwa inkubacyjna

(doświadczenie impasu)

Zmiana percepcji problemu

(redefinicja sytuaci problemowej)

Twórcze operacje

intelektualne

Odległe skojarzenia
Analogie
Metafory
Paradoksy, sprzeczności, absurd
Percepcja fizjonomiczna
Transformacje
Nietypowe kategoryzowanie

Twórczość a praktyka

psychologiczna

Treningi twórczości

Twórcze rozwiązywanie problemów

Diagnoza zdolności twórczych

Klimat sprzyjający twórczości