Średniowieczni rycerze

W czasach Karola Wielkiego
rozwijać się zaczął system
feudalny. Ten toczący ciągłe
wojny

władca

potrzebował

wyszkolonej drużyny. W zamian
za służbę w wojsku płacił przede
wszystkim ziemią i różnymi
przywilejami dla jej właścicieli
(ziemia to lenno, a jej właściciel
to wasal).

W ślad za królem poszli możnowładcy
świeccy i dostojnicy kościelni. W ten sposób
powstała skomplikowana drabina zależności.

Z warstwy rycerzy – posiadaczy ziemi
powstał

później

stan

szlachecki.

Wokół systemu feudalnego rozwijała się
ideologia rycerska.

Ważną

rolę

w

jej

rozpowszechnianiu odgrywała
literatura propagująca model
rycerza, którego główną cnotą
jest

absolutna

wierność

feudalnemu zwierzchnikowi.
W XI i XII wieku powstają we
Francji

liczne

bohaterskie

poematy, zwane pieśniami
o dziejach. Ich autorami byli
tak zwani truwerzy.

Rozstrzygnięcie, czy w pieśni przedstawiona
jest prawda historyczna, czy jest to fikcja
literacka (rzeczywistość tworzona zgodnie
z potrzebami, wymogami odbiorców, nie da
się zweryfikować z prawdą historyczną),
nie wydawało się dla ludzi średniowiecza ani
zajmujące, ani istotne. Nie rozpatrywali
również zagadnienia, który bohater jest
prawdziwy (cesarz Francji Karol), a który
fikcyjny (kolejna zagadka - czy takim był
Roland, o którym zaraz więcej powiemy ?).

Najsławniejszy z bohaterskich poematów
średniowiecza to „Pieśń o Rolandzie”
Utwór ten jest związany z rzeczywistą
historią wyprawy Karola Wielkiego do
Hiszpanii. Władca posyła tam ojczyma
Rolanda, aby ten przedstawił decyzję
cesarza w sprawie podziału Hiszpanii –
połowa dla Rolanda i połowa dla Marsyla.
Ganelon

uzgadnia

jednak

z

królem

Saragossy

szczegóły

spisku

przeciwko

ulubieńcowi Karola.

Kluczowym momentem jest właśnie
powierzenie, podczas spotkania wojsk
francusko – hiszpańskich, tylnej
straży armii Franków Rolandowi.
Cesarz

uczynił

to

na

prośbę

Ganelona. Rycerze Karola zostają
rozgromieni. W tym samym czasie we
Francji rozpętała się okropna burza.
Przerażeni ludzie sądzili, że to koniec
świata. Okazało się, że „to wielka
żałoba z powodu śmierci Rolanda!”

Pora zadać sobie istotne pytanie – skąd wiemy,
że przedstawiona sytuacja jest zgodna z
prawdą , skoro wszyscy zginęli podczas walki?
Czy

wszystko

jest

zgodne

z

prawdą

historyczna, jak duży jest udział fikcji
literackiej? Z pewnością nie mały i jest to
celowy zabieg. „Pieśń o Rolandzie” jest bowiem
przykładem chanson de geste, czyli pieśni
o czynie. Eposu sławiącego czyny wiernych
poddanych

królewskich,

przedstawiające

ideały, które warto naśladować.

Eposu

sławiącego

czyny

wiernych

poddanych królewskich, przedstawiające
ideały,

które

warto

naśladować.

Epos jest to rozbudowany utwór, którego
podstawą fabularną są mity, baśnie,
podania, przekazy ludowe, wyobrażenia
na temat historycznych, narodowych
wydarzeń,

pamięć

o

doniosłych

postaciach i wydarzeniach, wyznawane
zbiorowo wartości i wierzenia religijne

Zanim spojrzymy na sytuację, w jakiej

znalazł się Roland, wymieńmy jeszcze

cechy eposu:

- epickość,

- rozbudowana, wielowątkowa fabuła,

- epizodyczność,

- ukazywanie dziejów legendarnych lub

historycznych bohaterów w momentach

przełomowych dla danej społeczności,

- patetyczny (podniosły) styl,

- mała rozpiętość czasowa narracji;

- występowania skomplikowanych sytuacji,

które rozwijają fabułę,

- główne siły przeciwstawne spotykają się

pod koniec eposu.

„Bitwa jest wspaniała i ciężka. Roland wali
krzepko i Oliwier takoż; i arcybiskup wali
więcej niż tysiąc razy, i dwunastu parów też
nie zostaje w tyle, ani Francuzi, którzy biją
wszyscy naraz. Tysiącami i setkami giną
poganie.”

„Ofiarował Bogu swą prawą rękawicę, święty
Gabriel wziął ją z jego dłoni. Opuścił głowę
na ramię; doszedł, ze złożonymi rękami,
swego końca. Bóg zsyła mu swego anioła
Cherubina i świętego Michała opiekuna; z
nimi przyszedł i święty Gabriel, Niosą duszę
hrabiego do raju.”

Postępowanie bohatera opiera się na cnotach:

- wiara w Kościół,

- miłość do „słodkiej Francji”,

- wierność władcy (nawet widząc, że zbliża się

śmierć, myśli o swoim królu i kraju),

- solidarność wobec towarzyszy broni.

Wystarczy spojrzeć na wyraźnie to pokazującą

scenę śmierci (śmierci, która nie jest

absurdalna. Mieści się w zaplanowanych

przez Boga zdarzeniach):

„Hrabia Roland leży pod sosną. Ku Hiszpanii
obrócił twarz. Wiele rzeczy przychodzi mu na
pamięć; tyle ziem, które zdobył dzielny
rycerz, i słodka Francja, i krewniacy, i Karol
Wielki, jego pan, który go wychował. Płacze
i wzdycha, nie może się wstrzymać. Ale nie
chce przepomnieć siebie samego; bije się
w piersi i prosi Boga o przebaczenie.”

Zadął w róg w ostatniej chwili, gdy mu się
mózg uszami wylewał. W scenie tej widać
nieprawdopodobieństwo, hiperbolizację. Ma
ona jednak służyć pokazaniu wielkości rycerza.
Postępowania zgodnego z cnotami. Istotnymi
dla wzoru, bowiem tworzącymi ideał takiego
człowieka, jakiego średniowieczni chcieliby
spotykać. Ukazuje on marzenia twórców
i słuchaczy pieśni.

Roland posiada wartości typowe dla etyki
rycerskiej:
- śmierć w walce jest powodem do chwały,
- bardzo ważny jest HONOR,
- bohater romansu rycerskiego
powinien być zakochany,
- od średniowiecznego rycerza wymaga się
nie tylko odwagi i siły, ale także ogłady
przejawiającej się przede wszystkim
w stosunku do kobiet.

Już z przytoczonych fragmentów utworu wynika,
że rycerz średniowieczny oddałby życie w imię
religii, za swojego władcę, za honor rycerski,
damę serca (w barwach której rycerz zresztą
występował).
Musiał on być, w zasadzie, dobrze urodzony.
W zasadzie, bowiem przywilej ten można było
także otrzymać, między innymi za sukcesy
bojowe.
Rycerz miał promieniować urodą i wdziękiem.
Zresztą średniowiecze ma obsesję wręcz na
punkcie cnoty, piękności i urody.

Idealny rycerz powinien być również silny. Była
to cecha niezbędna nie tylko podczas walki, ale
także pomagająca w noszeniu ciężkiej,
kosztownej zbroi. Musi być mistrzem, bądź
niemalże mistrzem w rzemiośle rycerskim –
mieczem powinien posługiwać się perfekcyjnie.

W kodeksie takiego człowieka
istniał jeszcze jeden istotny
wymóg – musiał on być
nieustannie zaprzątnięty swoją
sławą

i

zabiegać

o pierwszeństwo.

W postaci Rolanda odnaleźć
można

również

negatywne

cechy: dumę i obawę o honor.
Dlaczego bowiem nie wzywa
pomocy wcześniej, nie słucha się
Oliwiera?

Przedłożył

obronę

honoru nad życie ludzi, którymi
dowodził,

nad

rozwagę

i umiarkowanie. Dodatkowo jest
zawzięty, „pyszniejszy od lwa lub
leoparda” i mściwy.

Bliższa

analiza

niezwykłych

niekiedy

wydarzeń

i

charakterystyka

bohatera

pozwala na wyłonienie z „Pieśni o Rolandzie”
cech etosu rycerskiego. To zasady etyki,
zasady moralne wskazywane w postaci
rycerza.

Etos – styl życia jakiejś społeczności; ogólna
orientacja jakiejś kultury, przyjęta przez nią
hierarchia wartości; etos stosuje się do grup
a nie do indywiduów.