AKTY

WNO

ŚĆ

ZAWO

DOW

A OS

OBY

NIEPE

ŁNOS

PRAW

NEJ

Znaczenie pracy zawodowej dla osób niepełnosprawnych

można oceniać z różnych punktów widzenia, m.in. leczniczego,
psychologicznego i zawodowego. Celowo i stopniowo dobrana
oraz systematycznie prowadzona praca może stanowić jedną z
metod leczenia. To swoisty czynnik terapeutyczny, mobilizujący
ogólnoustrojowe cechy osoby niepełnosprawnej, przyśpieszający
tym samym procesy regeneracyjne organizmu. Umożliwia
również prowadzenie ćwiczeń w postaci systematycznie
stosowanych bodźców ruchowych, poprawiając tym samym
ogólną sprawność pracującej osoby niepełnosprawnej. Podczas
pracy uruchamia ona także swoje umiejętności, zdolności i
nawyki, zwiększając w ten sposób odporność na sytuacje trudne,
wynikłe z procesu pracy oraz łagodzi lęk przed nowymi
zadaniami, na nowych stanowiskach. Uświadamia sobie również
w pracy własną wartość, co pozwala łatwiej akceptować
niepełnosprawność, a pośrednio także wpływać na kształtowanie
nowej osobowości pracowniczej, niezbędnej do ponownego
włączenia się w życie zawodowe i społeczne. Są to bardzo ważne
aspekty psychiczne wykonywania pracy zawodowej, do których
należałoby dodać ponadto takie wartości, jak ład, dyscyplina,
porządek i poczucie odpowiedzialności.

Natomiast w znaczeniu zawodowym mówi się o wartości

pracy jako o czynniku podtrzymującym wprawę i to nie o
tylko na danym stanowisku pracy, ale także czynniku
przenoszącym tę sprawność na inne sytuacje życiowe.
Przekonywanie zatem kogokolwiek, jak ogromna wartość
ma dla osób niepełnosprawnych satysfakcja z możliwości
wykonywania pracy, otrzymywanie wynagrodzenia oraz
aktywny udział w życiu społecznym jest truizmem. Nadzieję
na poprawę jakże trudnej sytuacji tych osób w obszarze
zatrudnienia i integracji społeczno-zawodowej stwarzają te
instytucje i agendy rządowe oraz samorządowe, których
środki są w znacznej mierze przeznaczone np. na zachęty
ekonomiczne dla tych instytucji i zakładów, które
zatrudniają bezrobotne osoby niepełnosprawne, a także na
finansowe wsparcie zakładów pracy chronionej oraz dla
osób niepełnosprawnych podejmujących indywidualną
działalność gospodarczą.

Pozostaje więc do rozwiązania kwestia fachowego

przygotowania osób niepełnosprawnych do wykonywania
pracy zawodowej, by skutecznie mogły one sprostać
wymaganiom i konkurencyjności wolnego rynku. Wymusza
to konieczność jak najszybszej realizacji postulatu ich
powszechnego przygotowania zawodowego, zwłaszcza, że
osoby te, odpowiednio przygotowane do pracy zawodowej,
w niczym nie ustępują pod względem efektywności
pozostałym pracownikom pełnosprawnym.

Przygotowanie do pracy to drugi, po poradnictwie zawodowym, a

przed zatrudnieniem i pomocą w adaptacji zawodowej, etap
rehabilitacji zawodowej osób niepełnosprawnych. Polega on na
opanowaniu niezbędnej wiedzy teoretycznej, umiejętności
praktycznych oraz form funkcjonowania i zachowania się w
sytuacjach zawodowych, którego celem jest pomoc osobom
niepełnosprawnym w otrzymaniu lub odzyskaniu zatrudnienia, w
awansie zawodowym, a przez to w ułatwieniu ich integracji lub
integracji społecznej.

Przygotowanie zawodowe osób niepełnosprawnych jest

stosunkowo trudne. Skomplikowane zależności pomiędzy
poszczególnymi narządami organizmu i ich funkcją mogące doznać
upośledzenia i jego skutków fizycznych, psychicznych i społecznych
sprawiają, iż znaczny odsetek osób niepełnosprawnych nie może w
pełni korzystać z przygotowania do pracy w placówkach
przeznaczonych dla osób niepełnosprawnych. Potrzebują one
specjalnych warunków i metod nauczania, nie gorszych, lecz
innych, chociaż nazywanych „specjalnymi”, dostosowanych do
percepcji i możliwości osób z nich korzystających.

Osoby niepełnosprawne na każdym z etapów przygotowania

zawodowego mogą uczyć się wspólnie z osobami pełnosprawnymi.
Jest to realizacja idei edukacji dla wszystkich, zgodnie z którą
wszędzie tam, gdzie jest to możliwe, osoby niepełnosprawne
powinny kształcić się w ramach zwykłych systemów edukacyjnych.
Skuteczność takiego kształcenia warunkowana jest jednak wieloma
czynnikami, m.in.: postawami personelu pedagogicznego i osób
pełnosprawnych, kompetencjami nauczycieli zawodu z zakresu
pedagogiki i rehabilitacji, dodatkowa pomocą dydaktyczną w
ramach programu nauczania, niekiedy w postaci wsparcia z
zewnątrz (tzw. osobisty asystent), a przede wszystkim dostępnością
obiektów szkoleniowych (tzw. bariery architektoniczne), stosownym
wyposażeniem w środki dydaktyczne i pomoce techniczne,
zaopatrzeniem osób niepełnosprawnych w sprzęt i urządzenia
ortopedyczno-rehabilitacyjne oraz środki pomocnicze. Czynniki te
są najczęściej swoistymi ograniczeniami dostępności osób
niepełnosprawnych do ich kształcenia się na poziomie średnim i
wyższym. Nie powinien zatem dziwić fakt, iż liczba osób
niepełnosprawnych w wykształceniem średnim i wyższym jest
zdecydowanie niższa niż wśród osób pełnosprawnych.

Przygotowanie zawodowe osób niepełnosprawnych odbywa

się w różnych formach, a mianowicie: nauki zawodu, w tym
przyuczenia do określonego zawodu, przekwalifikowania i
podwyższenia kwalifikacji. Może odbywać się to m.in. poprzez
szkolenia przywarsztatowe lun szkolenia na kursach
zawodowych. Zarówno w jednym, jak i drugim przypadku
osoby niepełnosprawne zdobywają niezbędną wiedzę
teoretyczną, umiejętności praktyczne i formy zachowania się
niezbędne do wykonywania danej pracy. Przy czym formy
kursowe są wyżej kwalifikowane, a osoby niepełnosprawne
korzystające z nich funkcjonują na tych samych zasadach i
warunkach, co pełnosprawne. Formy szkolenia
przywarsztatowego i kursowego mogą mieć również charakter
specjalny, gdy organizowane są przez pracodawcę, którym jest
np. zakład pracy chronionej i odbywają się w zakładzie lub
zakładzie rehabilitacji zawodowej. Program takiego szkolenia,
uwzględniający m.in.: ocenę zdolności do pracy, zaopatrzenie
w niezbędny sprzęt i pomoce specjalistyczne, zapewnienie
środków transportu, opracowane jest wspólnie z pracodawcą,
który pokrywa część kosztów jego realizacji.

Coraz większe zainteresowanie wzbudzają również rozmaite

formy edukacji zawodowej dorosłych osób niepełnosprawnych
organizowane przez administracje rządową, samorząd
terytorialny, pracodawców, fundacje, stowarzyszenia, a nawet
kościoły. Zgodnie z zapisami ustawy o rehabilitacji zawodowej i
społecznej oraz zatrudnieniu osób niepełnosprawnych
bezrobotne osoby niepełnosprawne lub inne osoby
niepełnosprawne poszukujące pracy nie będące zatrudnione, a
zarejestrowane w powiatowym urzędzie pracy, mają prawo
korzystać ze szkoleń zawodowych, celem zwiększenia ich szans
na uzyskanie zatrudnienia, podwyższenia dotychczasowych
kwalifikacji zawodowych lub zwiększenia aktywności zawodowej.
Organizuje się je, gdy osoby takie nie posiadają kwalifikacji
zawodowych, muszą zmienić nabyte już kwalifikacje w związku z
brakiem propozycji odpowiedniego zatrudnienie lub w przypadku
utraty zdolności do pracy w dotychczas wykonywanym zawodzie.

Sytuacją o niewątpliwie przełomowym znaczeniu dla losów

życiowych osób niepełnosprawnych w odniesieniu do ich
aktywności zawodowej jest moment podjęcia decyzji o wyborze
określonego zawodu. Skuteczna pomoc w przygotowaniu do
wyboru odpowiedniego dla nich zawodu wydaje się tu
szczególnie istotna. Z dwu przesłanek rehabilitacji zawodowej
znacznie mniej wiemy o tej drugiej, czyli wymaganiach
stawianych przez stanowisko pracy osobie z niepełną
sprawnością. Zapewne nie ma takiego stanowiska pracy, które
angażowałoby wszystkie funkcje i sprawności osoby nań
zatrudnionej, nie mniej jednak wnikliwa analiza taryfikatorów
zawodowych w odniesieniu do fizycznych i psychicznych
możliwości osób niepełnosprawnych jest bardzo potrzebna tak
w teorii, jak i w praktyce rehabilitacji zawodowej, zwłaszcza w
nowej rzeczywistości społeczno-gospodarczej.

Dziękuje za uwagę 