Dyscyplina w

wychowaniu dzieci

Potocznie pojęcie dyscypliny jest

synonimem

,,karania’’.

Zgodnie z tym

pojęciem, o dyscyplinie mówi się tylko
wtedy, gdy dziecko narusza zasady i
przepisy ustalone przez rodziców,
nauczycieli lub dorosłych odpowiedzialnych
za sprawy środowiska, w którym dziecko
żyje.

Pojęcie dyscypliny

Dyscyplina

ma w języku angielskim ten

sam źródłosłów co uczeń (

disciple

) – a

więc ktoś, kto uczy lub dobrowolnie
postępuje za przewodnikiem. Rodzice i
nauczyciele są przewodnikami, a dziecko
jest uczniem, który uczy się od nich żyć,
żeby być użytecznym i szczęśliwym.
Dyscyplina jest więc metodą stosowaną
przez społeczeństwo, aby nauczyć dziecko
postępowania moralnego aprobowanego
przez grupę.

Celem

każdej dyscypliny jest nadanie

takiego kształtu postępowaniu, aby było
zgodne z rolą wyznaczoną przez grupę
kulturową, z którą jednostka się
identyfikuje. Tak jak nie ma jakiegoś
jednego modelu kulturowego, tak też nie
ma ogólnej filozofii wychowania, która by
miała wypływa na stosowanie jakiejś
metody dyscypliny . Poszczególne metody
stosowane w obrębie jednej grupy
kulturowej są zróżnicowane.

Karność

zawsze traktowano jako istotny

czynnik rozwoju dziecka, lecz wyobrażenia o
tym, co stanowi właściwą dyscyplinę, uległy
wielu zmianom. W kulturze amerykańskiej
surowa, autorytarna dyscyplina poprzednich
stuleci, oparta na zwyczajach społecznych i
zasadach religijnych, została zastąpiona w
ostatnich dziesięcioleciach postawami
bardziej łagodnymi, a czasem nawet
pozostawianiem całkowitej swobody.

Postawy społeczne wobec
dyscypliny

Bakwin i Bakwin

podają następujące

przyczyny zmian w postawach społecznych
wobec karności : utrata wpływu religii,
popularność psychoanalizy i uwydatnianie
przez nią strasznych konsekwencji frustracji
i zakazów; skoncentrowanie uwagi raczej na
rozwoju emocjonalnym niż na rozwoju
dychowym ; fałszywa doktryna ,że błędy w
wychowaniu dziecka zapisują się trwale w
jego psychice

W ostatnich latach przyjął się pogląd, że

złe postępowanie jest raczej rezultatem
wychowania dziecka niż jego wrodzonej
grzesznej natury. Jak wyjaśnia

Spock

,,Niektórzy ludzie uważają, że istnieją tylko
dwie metody wychowania dzieci :
nadmierna pobłażliwość, której produktem
są jednostki niedojrzałe lub przestrzeganie
surowej dyscypliny i stosowanie kar,co ma
kształcić dobrywch obywateli. Żadna z tych
skrajności

nie jest dobra’’.

Niektóre potrzeby okresu dzieciństwa

które zaspakaja dyscyplina :



Dyscyplina zapewnia dzieciom poczucie
bezpieczeństwa, ponieważ wskazuje im, co
mogą, a czego nie mogą robić.



Pomaga dzieciom uniknąć częstego
odczuwania winy i wstydu z powodu złego
zachowania – a więc uczuć, które w sposób
nieunikniony prowadzą do tego, że dziecko

jest nieszczęśliwe i źle przystosowane.

Potrzeba dyscypliny



Dyscyplina sprawia, że dzieci mogą żyć
zgodnie ze standardami przyjętymi przez
grupę społeczną w rezultacie zdobyć

społeczną aprobatę.



Dzięki dyscyplinie dzieci uczą się jak
zachowywać w sposób zapewniający

otrzymanie pochwały

, co interpretują

jako oznaki miłości i akceptacji – tak ważne
dla dobrego przystosowania i szczęścia.



Odpowiednia do

poziomu rozwoju

dyscyplina pełni funkcję motywacji
wzmacniającej własne ,,

ja

’’, ponieważ

zachęca dzieci do spełnienia tego, czego się
od nich wymaga.



Dyscyplina pomaga dzieciom w rozwinięciu
sumienia – owego ,,

wewnętrznego

głosu

’’, który kieruje nimi przy

podejmowaniu decyzji i kontrolowaniu
własnego postępowania.

Jeżeli dyscyplina ma spełniać swoją

funkcję nauczania dzieci, musi zawierać bez
względu na stosowaną technikę,

cztery

zasadnicze elementy

. Są to : zasady jako

wytyczne postępowania ; konsekwencja w
metodach uczenia tych zasad i
wprowadzania ich w życie ; karanie za
umyślne łamanie zasad ; wreszcie
nagradzanie prób postępowania zgodnie z
aprobowanymi wytycznymi.

Istotne elementy
dyscypliny

Pominięcie któregokolwiek z tych

elementów odbija się

niekorzystnie

na

postawach dziecka i jego zachowaniu, które
nie będzie zgodne ze społecznymi
standardami i oczekiwaniami. Jeżeli dzieci
na przykład czują, że zostały ukarane

niesprawiedliwie

, lub gdy ich wysiłki, aby

się dostosować do społecznych oczekiwań,
nie zostały ocenione przez osoby
stanowiące dla nich autorytet, osłabi
motywację dzieci.

Pierwszym istotnym elementem

dyscypliny są zasady. Zasady, jak
wyjaśniono wcześniej, są określonymi
wzorcami postępowania. Te wzorce mogą
być ustalone przez rodziców, nauczycieli lub
towarzyszy zabaw. Ich celem jest
dostarczenie dzieciom wskazówek, jak
zachowywać się w

jakiejś konkretnej

sytuacji

, by zyskać aprobatę. Na przykład

regulamin szkoły mówi dzieciom jak mają
się zachowywać, gdy są w klasie, na
stołówce.

Zasady

Zasady spełniają

dwie

bardzo ważne

funkcje, pomagając dzieciom stać się
jednostkami moralnymi.

Po pierwsze

, mają

wartość wychowawczą. Dzięki nim
zapoznają się z tym, co członkowie danej
grupy uważają za zachowanie akceptowane.
Na przykład uczą się, na czym ma polegać
udzielanie i otrzymywanie pomocy w nauce
szkolnej oraz tego, że przedłożenie własnej
pracy jest jedyną przyjętą przez szkołę
podstawą oceniania osiągnięć uczniów.

Funkcje zasad

Po drugie

, zasady pomagają

powstrzymywać się od postępowania
niepożądanego. Jeżeli w rodzinie obowiązuje
zasada, że dziecko nie może zabierać
zabawek lub innych przedmiotów, które są
własnością braci i sióstr, bez ich wiedzy i
zgody, wkrótce dzieci nauczą się, że
zachowanie takie uważane jest za nie do
przyjęcia. Jeśli bowiem dopuszczają się tego
zakazanego czynu, zostają skrytykowane lub
ukarane.

Liczba zasad wskazujących dziecku, jak się

ma zachowywać, jest różna w zależności od
sytuacji, w której owe zasady są stosowane,
od wieku dziecka, od postawy osoby
wdrażającej do posłuchu, od rodzaju
stosowanych metod utrzymywania karności.
Na ogół więcej zasad obowiązuje w szkole
niż w domu lub podczas zabawy; ale
oczywiście nie zawsze tak musi być.

Liczba zasad

Zasady stanowią podstawę dla pojęć

moralnych, a z kolei pojęcia moralne służą
jako podstawa norm moralnych. Dzięki
zasadom dzieci uczą się, co grupa
społeczna uważa za słuszne bądź
niesłuszne. Wiedza ta służy przede
wszystkim jako podstawa dla określonych
pojęć moralnych, dotyczących
postępowania np. w domu, w szkole lub w
grupie zabawowej. Z tych pojęć wartości
moralnych dzieci tworzą normy moralne.

Ocena zasad

Drugim istotnym elementem dyscypliny

jest kara. Angielskie słowo

punishment

,

czyli karanie , pochodzi od łacińskiego słowa

punire

, i oznacza nakładanie kary na kogoś

za błąd, obrazę lub gwałt przez zemstę lub
odwet za czyny. W przypadku małych dzieci
trudno zakładać, że rozmyślnie popełniły
czyn zakazany, chyba że można dowieść, iż
rozumieją i przyswoiły już sobie zasady
obowiązujące w grupie społecznej –
ponieważ nauczyli ich tego rodzice bądź
nauczyciele.

Kary

Kara pełni trzy ważne role w rozwoju

moralnym dzieci.

Pierwszą

stanowi jej

funkcja ograniczająca. Kara powstrzymuje
od powtórzenia czynów społecznie
niepożądanych. Gdy dzieci przekonają się,
że pewne czyny są karane, powstrzymują
się zwykle od nich pamiętając, jaką w
przyszłości otrzymały za nie karę. Kara to
czynnik restrykcyjny odgrywa również
ważną rolę w wychowaniu małych dzieci.

Funkcja kar

Druga rola

– to wychowawcza funkcja

kary. Nim dzieci są w stanie zrozumieć
zasady mogą dowiedzieć się, że pewne
czyny są dobre, a inne złe, ponieważ
otrzymują karę, gdy ktoś popełni coś złego,
a nie są karane, gdy robią rzeczy
dozwolone. Dziecięcymi kryteriami wagi
wykroczeń są częstość i surowość
otrzymywanych za nie kar. Jeżeli karanie
jest konsekwentne, zły czyn zawsze
zostanie ukarany. Wagę złego czynu dzieci
poznają po surowości otrzymanej kary.

Motywacja

do unikania zachowań

dezaprobowanych jest

trzecią funkcją

kary

. Poznanie możliwych konsekwencji

złego czynu jest istotnym czynnikiem
motywacyjnym, aby go uniknąć. Gdy dzieci
są już umysłowo dojrzałe do tego, by
rozważyć czyny alternatywne i
konsekwencje każdego z nich, muszą
nauczyć decydować same, czy wykroczenie
jest warte kary. Jeżeli zdecydują, ze nie jest
warte, będą motywowane, aby go unikać.

W przeszłości większość ludzi myślała o

karaniu w znaczeniu

kar cielesn

ych –

zadawania bólu poprzez wymierzenie
policzka, klapsa, chłostę i pobicie. Po II
wojnie światowej wraz z popularyzacją prac
Freuda i jego zwolenników oraz prac Spocka,
nastąpił zwrot opinii publicznej w kierunku
przeciwnym. Amerykańscy rodzice i
nauczyciele weszli w erę, która często jest
określana jako ,,era pobłażliwości’’ lub
,,Spockizmu’’.

Rodzaje kar

W tym czasie zdobyły szeroką popularność

inne formy karania, m.in. izolowanie dzieci
od grupy społecznej, gdy zachowywały się
niegrzecznie, pozbawianie ich pewnego
przywileju, do którego się przyzwyczaiły, np.
oglądania ulubionego programu
telewizyjnego. Większość z tych form
karania, podobnie jak kary cielesne, ma na
celu

ograniczanie wykroczeń

dziecięcych

. Wiele z nich stosuje się

zarówno wobec starszych dzieci, jak i w
wieku przedszkolnym.