PRL (prawo)
I. y
ródła prawa
1. Zagadnienia ogólne
-droga powolnego wypierania dawnych norm i konstrukcji prawnych
-dostosowywanie istniejących instytucji i form do nowych treści (ideologii) prawa socjalistycznego
Fundamentalne zadania prawa socjalistycznego:
-przekształcenie stosunkówwłasnościowych
-zapewnienie ochrony własności społecznej
-podporządkowanie interesów jednostki interesom społecznym, państwowym i partyjnym
-formułowanie klauzul generalnych odwołujących się do moralnego charakteru prawa (np. ZWS)
-tworzenie demokratycznych fasad dla stanowienia prawa i wyrażania przez nie aspektów politycznych
2. Zmiana stosunków własnościowych
Zasadnicze przekształcenia obowiązującego prawa cywilnego związane były od początku istnienia
Polski Ludowej ze zmianami stosunków własnościowych, wprowadzonych aktami:
-o reformie rolnej
-o nacjonalizacji przemysłu
Dwie sfery adaptacji instytucji prawa cywilnego do wymogów prawa socjalistycznego:
-stosunki między OF a jednostkami gospodarki uspołecznionej i między samymi OF
-stosunki między jednostkami gospodarki uspołecznionej (wewnątrz układu socjalistycznego)
Dekret z września 1944 o przeprowadzeniu reformy rolnej
-konfiskata większej prywatnej własności ziemskiej
Dekret z 1945 o własności i użytkowaniu gruntów na obszarze miasta stołecznego Warszawy
-wszelkie grunty na obszarze miasta przechodziły na własność gminy
-upaństwowienie większości lasów prywatnych (dekret z 1944)
Dekret z 1945 o publicznej gospodarce lokalami i kontroli najmu
-ograniczenie prawa własności domów mieszkalnych
-wprowadzenie publicznej gospodarki lokalami w Warszawie i 6 największych miastach:
-pozbawienie właścicieli prawa dysponowania mieszkaniami
-przydzielanie ich przez władze kwaterunkowe wyznaczonym osobom
-zarządzanie przerabiania dużych mieszkań na mniejsze
-regulowanie stosunków najmu
-obowiązki wykonywania przez właścicieli w/w przepisów  zagrożone rygorem utraty prawa własności
(wywłaszczeniem)
Ustawa KRN ze stycznia 1946 o przejęciu na własność państwa podstawowych gałęzi gosp. narodowej
-pozbawienie własności przedsiębiorstw przemysłowych
- przedsiębiorstwa należące do Rzeszy Niemieckiej, byłego Wolnego Miasta Gdańska i ich obywateli
przejęto bez odszkodowania
-przedsiębiorstwa należące do obywateli polskich, zatrudniające ponad 50 robotników na jedną zmianę
przejęto za odszkodowaniem
3. Unifikacja prawa cywilnego
-w okresie II RP nie wszystkie działy prawa cywilnego zostały zunifikowane
-w niektórych z nich nadal obowiązywały przepisy pochodzące z okresu rozbiorów
W takiej sytuacji TRJN w 1945 podjÄ…Å‚ decyzjÄ™ o unifikacji prawa cywilnego
Wykonano jÄ… wydajÄ…c dekrety normujÄ…ce:
-prawo osobowe, wraz z prawem o aktach stanu cywilnego (1945)
-prawo małżeńskie (1945)
-prawo rodzinne (1946)
-prawo opiekuńcze (1946)
-prawo małżeńskie majątkowe (1946)
-prawo spadkowe (1946)
-prawo rzeczowe (1946)
-prawo o księgach wieczystych (1946)
-przepisy ogólne prawa cywilnego (1946)
-unifikacja opierała się zasadniczo na materiałach pozostawionych przez KK z II RP
-była istotnym osiągnięciem likwidującym partykularyzm prawny
-zainicjowała kolejne reformy prawa w następnych latach
-pierwsze rezultaty  wydanie w 1950, nowych:
-kodeksu prawa rodzinnego
-przepisów ogólnych prawa cywilnego
4. Kodyfikacja prawa cywilnego
Komisja Kodyfikacyjna
-powołana w 1956, przez premiera
-funkcjonowała przy ministrze sprawiedliwości
-zadanie: kodyfikacja prawa cywilnego i dostosowanie go do warunków gospodarki socjalistycznej
Kodeks cywilny z 1964
-1088 artykułów
-4 części, tzw. księgi:
(I)  ogólna
(II)  własność i inne prawa rzeczowe
(III)  zobowiÄ…zania
(IV)  spadki
Kodeks rodzinny o opiekuńczy z 1964
-184 artykuły
-3 tytuły:
(I)  małżeństwo
(II)  pokrewieństwo
(III)  opieka i kuratela
Kodeks postępowania cywilnego z 1964
(część I)  (ks. I) post. rozpoznawcze i proces, (ks. II) post. nieprocesowe, (ks. III) sąd polubowny
(część II)  (ks. I) post. zabezpieczające, (ks. II) post. egzekucyjne
(część III)  międzynarodowe postępowanie cywilne (trzy księgi)
Prawo prywatne międzynarodowe z 1965
Przepisy wprowadzające, zawierały m. in:
-postanowienia o dacie wejścia wymienionych kodeksów w życie (czyli styczeń 1965)
-wyliczenie tych przepisów, które traciły moc prawną i tych, które ją nadal utrzymały
-zmiany w przepisach wydanych uprzednio i nadal obowiÄ…zujÄ…cych
-ustalenia, w jakich przypadkach należy stosować prawo uprzednio obowiązujące
-przepisy wprowadzajÄ…ce Kodeks cywilny z 1964
-przepisy wprowadzające Kodeks rodzinny i opiekuńczy z 1964
-przepisy wprowadzające Kodeks postępowania cywilnego z 1964
5. Prawo karne materialne i postępowanie karne
a.) Przepisy karne dla rozliczenia skutków wojny i zwalczania opozycji politycznej
-pierwszym zadaniem władzy ludowej: rozliczenie się z okupantem i kolaborantami
-dotyczyło tylko terenów okupacji hitlerowskiej
-pominięcie obszaru okupacji radzieckiej
-następnie miano rozprawić się z opozycją polityczną
-służyło temu wydanie kilku aktów prawnych (głównie dekretów, w okresie 1944-1946)
b.) Przepisy karne chroniące ustrój władzy ludowej
-najważniejszym zadaniem nowo tworzonego systemu prawa  ochrona podstaw ustroju
-wydanie w tej materii szeregu istotnych aktów prawnych, najważniejsze dekrety:
o Kodeksie karnym Wojska Polskiego z 1944
-ustanowienie odp. karnej wojskowych za dokonane przez nich przestępstwa
-uchylenie stosownych przepisów Kodeksu karnego z 1932
-poddanie odp. przed sądami wojskowymi również czyny skierowane przeciwko ustrojowi, a
popełniane przez osoby cywilne
-w/w czyny przekazano jurysdykcji sądów powszechnych dopiero w 1955
o przestępstwach szczególnie niebezpiecznych w okresie odbudowy państwa z 1946
-tzw. mały kodeks karny
-zastąpił wcześniejsze dekrety z 1944 i 1945
-wprowadzał odp. karną za przestępstwa:
przeciwko interesom gospodarczym, urzędnicze i przeciwko porządkowi publicznemu
-treść nacechowana surowością represji karnej
-objęcie karalnością szerokiego katalogu czynów
c.) Przepisy karne chroniące nowe stosunki społeczno-gospodarcze
-nowe stosunki społeczno-gospodarcze wymagały zapewnienia szczególnej ochrony
własności społecznj
-w tym celu wydano kilkadziesiąt aktów prawnych gwarantujących jej utrwalenie
Najważniejsze dekrety:
-o zwalczaniu spekulacji i lichwy (1944)
-o utworzeniu i zakresie dział. Komisji Specjalnej do Walki z Nadużyciami i Szkodnictwem Gosp.
-o wzmożeniu walki z produkcją złej jakości (1953)
-o obronie interesó nabywców w obrocie handlowym (1953)
-o wzmocnieniu ochrony własności społecznej (1953)
-o prawie kanym skarbowym (1947)
-o zakazie posidania walut obcych, monet złotych złota i platyny (1950)
-o zmianie systemu pieniężnego (1950)
6. Kodyfikacja prawa karnego materialnego i postępowania karnego
-1950  podjęcie prac nad reformą i kodyfikacją prawa karnego
-1951  pierwszy projekt kodeksu
-tylko część ogólna
-oparty całkowicie na wzorcach radzieckich
-zajmował się wyłącznie interesem państwa
-pomijał całkowicie prawa obywateli
-1956  pierwszy pełny projekt
-1963  kolejny projekt
-poddany dyskusji środowisk prawniczych
-zgłoszone w niej poprawki stały się podtawą opracowania w 1968 nowego projektu
-projekt ten stał się w 1969  Kodeksem karnym, z mocą obowiązującą od stycznia 1970
Kodeks karny z 1969
-331 artykułów
-3 części: ogólna, szczególna, wojskowa
-poza nim pozostały liczne ustawy, które zestawiono w przepisach wprowadzających kodeks
Równocześnie z Kodeksem karnym uchwalono: (taka sama data wejścia w życie)
-Kodeks postępowania karnego (352 artykuły)
-Kodeks wykonawczy (219 artykułów)
Dopełnienie powyższych kodeksów:
-Kodeks wykroczeń z 1971
-Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia z 1971
-Ustawa o ustroju kolegiów do spraw wykroczeń z 1971
-weszły w życie od stycznia 1972
7. Prawo pracy
Bezpośrednio po wojnie prawo pracy kształtowało się dwutorowo:
I. tworzenie form organizacyjno-prawnych dla nowych instytucji wykształconych w wyniku zmian
stosunków własnościowych
-dekret o utworzeniu rad zakładowych (1945)
-ustawa o zwiÄ…zkach zawodowych (1949)
II. Regulacja stosunków pracy i ubezpieczeń społecznych
-dekret z 1946  zunifikowanie prawa pracy
-formalne przyjęcie przepisów z okresu międzywojennego
-uchylenie aktów prawnych byłych państw zaborczych
1950  przystąpienie do realizacji planu sześcioletniego
-wydanie przepisów nakazujących pełną mobilizację wszystkich rezerw siły roboczej i zastosowanie
środków służących dla jej centralnego i planowanego zatrudnienia
-wprowadzenie instytucji nakazów pracy
-dekret o zabezpieczeniu socjalistycznej dyscypliny pracy (1950)
(sądowa odpowiedzialność za opuszczone dni pracy)
-pogorszenie warunków zatrudnienia młodocianych i kobiet
-uchylenie zakazu zatrudniania kobiet w kopalniach pod ziemiÄ… (1951)
1950  zniesienie sÄ…downictwa pracy
-przekazanie ich właściwości sądownictwu powszechnemu
-1954  utworzenie zakładowych komisji rozjemczych
-możliwość kasacji ich rozstrzygnięć przez zarządy głównych związków zawodowych
-efekt  dwutorowość orzecznictwa pracy
1960  powołanie ZUS
Lata siedemdziesiÄ…te
-umocnienie ochrony macierzyństwa kobiet pracujących (1972)
-ujednolicenie świadczeń chorobowych (1974)
-podwyższenie zasiłków rodzinnych, wymiaru rent i emerytur (1975)
-przystąpienie do stopniowego wprowadzania wolnych sobót
Kodeks Pracy z 1974
-obowiązywał od stycznia 1975
-dopełniony przez ustawy:
-o sądach pracy i ubezpieczeń społecznych (1974)
-o świadczeniach przysługujących w razie choroby i macierzyństwa (1974)
II. Podstawowe zmiany w prawie i postępowaniu cywilnym
1. Prawo małżeńskie i rodzinne
-prawo małżeńskie oparte głównie na projekcie z 1929
-1945  przeprowadzono jego dalekÄ… laicyzacjÄ™
-zasada, że nie może się opierać na prawie kanonicznym i przepisach innych wyznań
-wyłącznie świecka forma zawarcia małżeństwa
-małżeństwo jako umowa cywilna, OW złożone publicznie przed urzędnikiem stanu cywilnego, w
obecności świadków
-zdolność do jego zawarcia zależała od wieku i posiadania pełnej ZDCP
-instytucja przeszkód małżeńskich (także  nastawanie na życie małżonka  w celu zawarcia)
-równoprawna pozycja małżonków w zakresie praw i obowiązków
-równe prawo do zaciągania zobowiązań w sprawach wspólnego gospodarstwa i wych. dzieci
-ponosili za nie odpowiedzialność solidarną
-skutkiem zawarcia małżeństwa  powstawała ustawowa wspólność majątkowa
-małżonkowie mogli jednak przyjąć inny ustrój majątkowy
-drogÄ… umowy, w formie aktu notarialnego
-ustanie małżeństwa poprzez unieważnienie małżeństwa lub rozwód
-unieważnienie  mogło być orzeczone w razie zajścia ściśle przewidzianych przypadków przed albo w
chwili zawarcia małżeństwa, np. niepełnoletność, przymus, groz
ba
Rozwód
-orzekany przez sÄ…d powszechny
-tylko, gdy nastąpił zupełny i trwały rozkład pożycia małżonków
-i gdy nie stało temu na przeszkodzie dobro dzieci małoletnich
-przejawy rozkładu pożycia nie były wyliczone wyczerpująco
-w wyroku rozwodowym sąd orzekał, które z małżonków ponosi winę za rozkład pożycia
-wyjątkiem był zgodny wniosek małżonków  wtedy żaden z nich nie ponosił winy
-dzieci do pełnoletności podlegają władzy rodzicielskiej
-rodzice jako przedstawiciele ustawowi dziecka, dokoywali w jego imieniu czynności prawnych
-nienależyte wykonywanie władzy rodzicielskiej mogło spowodować jej: ograniczenie, zawieszenie
lub pozbawienie
-całkowite zlikwidowanie dyskryminacji prawnej dzieci pozamałżeńskich
2. Prawo rzeczowe
-oparte na romanistycznej koncepcji własności
-charakter prawa bezwzględnego (skuteczne wobec wszystkich)
Prawa rzeczowe:
-prawo własności
-prawo użytkowania wieczystego
-ograniczone prawa rzeczowe
Ograniczone prawa rzeczowe
-użytkowanie
-służebność
-zastaw
-spółdzielcze prawo do lokalu mieszkalnego
-spółdzielcze prawo do lokalu użytkowego
-prawo do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej
-hipoteka
-prawo własności podlegało różnym ograniczeniom o charakterze ustawowym
-własność i prawo własności związane z funkcją społeczno gospodarczą oraz charakterem podmiotów
prawa
-funkcję społeczno-gospodarczą wyrażał podział przedmiotu własności na:
Środki produkcji i środki konsumpcji
-charakter podmiotu prawa wyrażał podział własności na: społeczną, indywidualną i osobistą
-najważniejsza własność społeczna  występowała jako państwowa lub spółdzielcza
-własność państwowa miała charakter dominujący i przysługiwała niepodzielnie państwu
-nabycie własności następowało przez przeniesienie i zasiedzenie
Użytkowanie wieczyste
-prawo zbliżone do własności
-przedmiot  grunty stanowiące własność SP lub gminy
-oddanie w użytkowanie wieczyste następowało na okres 99 lat
-wyjątkowo na okres krótszy, nie mniejszy niż 40 lat
-ustanawiano je w drodze umowy między organem państwa albo gminy a OF lub OP
3. Prawo spadkowe
-dwa tytuły: dziedziczenie ustawowe i dziedziczenie testamentowe
Dziedziczenie ustawowe
-znaczenie podstawowe
-znaczna poprawa pozycji pozostajÄ…cego przy życiu małżonka  miaÅ‚ ½ majÄ…tku wspólnego oraz
dziedziczył z dziećmi w częściach równych, przy czym jego udział nie mógł być mniejszy niż ź część
spadku
-odrębna regulacja dziedziczenia ustawowego gospodarstwa rolnego
Kolejność dziedziczenia
-pozostający przy życiu małżonek
-krewni (w kolejności: zstępni, rodzice, rodzeństwo oraz jego zstępni)
-SP (w ostatniej kolejności, z braku osób należących do kręgu spadkobierców
Dziedziczenie testamentowe
-podlegało ograniczeniom zawartym zarówno w przepisach ogólnych prawa cywilnego jak i licznych
przepisach szczegółowych
-forma testamentu własnoręcznego (holograficznego) lub aktu notarialnego
Zachowek
-w razie zaistnienia dziedziczenia testamentowego
-dziedzicom ustawowym należał się zachowek, w wartości:
2/3 udziału spadkowego, przypadającego w razie dziedziczenia ustawowego dla uprawnionego
trwale niezdolnego do pracy zstępnego małoletniego
1/2 wartości udziału spadkowego  dla pozostałych uprawnionych
4. Prawo zobowiązań
Zobowiązania powstawały wskutek
-umowy (najważniejsze z
ródło)
-czynów niedozwolonych
-jednostronnych czynności prawnych
-bezpodstawnego wzbogacenia
-innych zdarzeń, z którymi przepisy łączyły powstanie skutku zobowiązaniowego
-założeniem były: zasada swobody umów i zasada równości podmiotów przy zawieraniu umów
-istnienie gospodarki planowej i sektora uspołecznionego znacznie zawęziły ich funkcjonowanie
5. Postępowanie cywilne
-dwa rodzaje postępowań: procesowe i nieprocesowe
-wszczęcie procesu następowało na podstawie wniesienia prawidłowego pozwu
Oparte było na zasadach
-formalizmu procesowego
-dyspozycyjności
-równouprawnienia stron
-kontradyktoryjności
-przy upoważnieniu sądu do przeprowadzania dowodu z urzędu
-jawności
-ustności
-dążenia do uzyskania prawdy materialnej
III. Podstawowe zmiany w prawie i postępowaniu karnym
1. Prawo karne materialne
Władza ludowa, przejmując rządy w państwie, już od 1944 zaczęła dokonywać poważnych zmian w
przedwojennym ustawodawstwie karnym, które było niewystarczające dla:
-rozliczenia okupanta
-zwalczania opozycji politycznej
-utrwalenia zmian w stosunkach własnościowych
-opracowanie nowego kodeksu karnego wymagało czasu
-prawo karne oparto więc na ustawodawstwie dekretowym
-do końca 1953 wydano ponad 100 aktów prawnych uzupełniających i istotnie zmieniający katalog
przestępstw oraz zasady wymiaru kar
Kodeks Karny Wojska Polskiego (1944)
-wykorzystywany zwłaszcza dla niszczenia opozycji
-rozdział o zbrodniach stanu
-aż 10 na 19 artykułów z tego rozdziału  przewidywało karę śmierci
-kara śmierci nawet za czynności przygotowawcze, czy wejście w porozumienie z innymi osobami,
w celu dokonania tych czynów
-kara śmierci przewidziana także za: lżenie, znieważanie lub wyszydzanie ustroju państwa,
nawoływanie do czynów skierowanych przeciwko jedności sojuszniczej
oraz sporządzanie, rozpowszechnianie i przechowywanie w tym celu pism, druków lub wizerunków
-udział w demonstracji antypaństwowej = usiłowanie zmiany ustroju przemocą
Dekret PKWN o ochronie państwa
-dla wszystkich 11 artykułów  przewidywał karę śmierci lub karę więzienia bez ograniczenia
-wprowadzono nowe stany faktyczne gwałtownego zamachu i sabotażu, których nie zdefiniowano,
lecz tylko kazuistycznie wyliczono
-do sabotażu zaliczono m. in. udaremnienie i utrudnianie reformy rolnej oraz niespełnianie
obowiązków świadczeń rzeczowych
-karą śmierci zagrożone było nawet posiadanie, przechowywanie, nabywanie lub wyrabianie aparatu
radiowego, czy też wywieranie wpływu na rady narodowe, urzędy, sądy i przeszkadzanie w
wykonywaniu ich czynności służbowych
-każdy wiedząc o przestępstwach wymienionych w dekrecie, jeżeli nie doniósł o nich władzy, karany
był śmiercią lub pozbawieniem wolności
Mały kodeks karny
-obowiązywał do wydania w 1969 Kodeksu karnego
-dołączenie kolejnych przestępstw zagrożonych karą śmierci
-były nimi np. podrabianie pieniędzy i przyjmowanie ich od obcego rządu lub organizacji,
udzielanie władzom państowym fałszywych informacji,
zakłócanie normalnego życia publicznego
-karalność tzw. szeptanki  przekazywanie wiadomości usłyszanych w zachodnim radiu
-karalne także opowiadanie dowcipów politycznych o przewódcach państwa i partii
2. Postępowanie karne
Formalnie obowiązywały przepisy
-Kodeksu postępowania karnego z 1928, następnie
-Kodeksu postępowania karnego z 1969
Faktycznie  odbiegnięto od procedur obowiązujących w państwach demokratycznych
-obok kodeksów zaczęły obowiązywać przepisy dekretowe
-wydawane specjalnie przy okazji aktów prawa karnego materialnego
-dekret o postępowaniu doraz
nym (1945)
-dekret o powołaniu Komisji Specjalnej do Walki z Nadużyciami i Szkodnictwem Gospodarczym
-wzorowane na modelu radzieckim
Tryb postępowania przed komisją
-pozostawał nieuregulowany
-komisja była pozasądowym organem orzekającym
-tajność i jednoinstancyjność
-niekiedy nawet bez obrońcy
1950  powołanie przy ministrze sprawiedliwości tajnej sekcji, rozpatrującej w trybie specjalnym
sprawy o charakterze politycznym, uznane za szczególnie niebezpieczne dla państwa
-postępowanie tajne
-rozprawy przeprowadzano w więzieniach
-pozbawienie oskarżonego prawa do obrony
-sąd mógł ograniczyć się tylko prawdy względnej
-do jej uzyskania można było się posłużyć różnymi środkami, np. torturami
-wymuszone przyznanie się do winy zaczęło stanowić samodzielny środek dowodowy
IV. Podstawowe zmiany w prawie pracy
-do wydania w 1974 Kodeksu pracy, prawo pracy regulowały rozmaite akty prawne
-zasadniczo, po 1945, przejęto normy prawne z okresu międzywojennego
-podporządkowane zostało doraz
nym celom politycznym i gospodarczym
-szeroko stosowano przepisy powielaczowe (rażące naruszenie zasad praworządności)
Tendencje do
-zabezpieczenia socjalistycznej dyscypliny pracy
-wzmocnienia pozycji związków zawodowych
-zwiększenia kompetencji karnoadministracyjnej inspekcji pracy
-kształtowania przepisów prawa przez wykładnię sądową
Kodeks pracy z 1974
-porządkował dotychczasowy stan prawny
-wiele nowych rozwiązań, w takich sprawach jak:
-wypowiedzenie umowy o pracÄ™
-odpowiedzialność majątkowa pracowników
-rozstrzyganie sporów