PRL
I. Ustrój polityczny w okresie przejmowania władzy przez komunistów (1944-1947)
1. Budowa komunistycznego ośrodka władzy
1942  stworzenie proradzieckiego ugrupowania podziemnego (PPR)
-w 1943 władze przejął Władysław Gomułka
-deklaracja programowa
-równolegle przystąpiono do budowy opozycyjnej wobec rządu emigracyjnego i państwa
podziemnego w kraju, komunistycznej struktury władzy
1944  powstanie Krajowej Rady Narodowej (KRN)
-przewodniczący Bolesław Bierut
-w pierwszym posiedzeniu uczestniczyły 22 osoby
-odmówiła rządowi londyńskiemu prawa do występowania w imieniu narodu
-uprawniła się do wydawania dekretów i powoływania sądów ludowych
-oparcie struktury terytorialnej na radach narodowych wojewódzkich i miejskich
-jej siłą zbrojną stała się nowo powołana Armia Ludowa (AL)
-jej program przewidywał utworzenie Rządu Tymczasowego
W tym samym czasie ukształtował się polski ośrodek komunistyczny w Moskwie
1943  powstanie Komitetu Organizacyjnego Związku Patriotów Polskich (ZPP)
Obydwa ośrodki zaczęły dążyć do porozumienia się i podziału przyszłej władzy w Polsce
1944  ZPP uznał KRN za  kierowniczy ośrodek walki o wyzwolenie Polski
2. Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego (PKWN)
1944  w Moskwie powstaje PKWN (zaraz po zajęciu przez Armię Czerwoną pierwszych ziem na zachód od Bugu)
Wraz z komunikatem o powstaniu PKWN nadano tekst Manifestu PKWN do narodu polskiego
-KRN jedyną  legalną władzą w Polsce
-PKWN jako jej organ wykonawczy (rząd)
-podstawa prawna ich działalności  przepisy konstytucji marcowej
-ta miała obowiązywać do zwołania Sejmu Ustawodawczego i uchwalenia nowej konstytucji
-rząd w Londynie uznano za nielegalny ( bezprawna i faszystowska konstytucja kwietniowa)
-program reform społecznych i gospodarczych
-zasady tworzenia hierarchicznego systemu władzy opartego na strukturze rad narodowych
podporządkowanych KRN: wojewódzkich, powiatowych, miejskich i gminnych
1944  ZSRR uznał państwo polskie za suwerenne i sprzymierzone, a PKWN za jego wyłączny rząd
-kierownictwo PKWN zatwierdziło granicę zgodną z linią Curzona
Ustawa z września 1944  najwyższym organem władzy (tymczasowym parlamentem) - KRN
-co najwyżej 444 członków
-ustawodawstwo
-podejmowanie najważniejszych dla państwa decyzji
-kontrola władzy wykonawczej
-sprawowanie zwierzchnictwa i kontroli nad terenowymi radami narodowymi
-obradowała na sesjach (miały odbywać się co kwartał)
Prezydium KRN
-w przerwach między sesjami wykonywało wszystkie funkcje KRN, z wyj. ustawodawczych
-skład: przewodniczący, 2 zastępcy, naczelny dowódca WP i kilku członków
-ustawa z września 1944: zastąpienie przewodniczącego urzędem Prezydenta KRN
-większość funkcji prezydenta RP wg konstytucji marcowej
-uprawnienia marszałka Sejmu
Zgodnie z manifestem PKWN - organami państwowymi miały być terenowe rady narodowe
PKWN dekretem z sierpnia 1944  obok rad narodowych powołał
wojewodów i starostów  jako jednoosobowe organy administracji rządowej
oraz ich aparat pomocniczy: urzędy wojewódzkie i starostwa powiatowe
Radom pozostawiono jedynie funkcje przywróconego w listopadzie 1944  samorządu terytorialnego
3. Rząd Tymczasowy (RT) i Rząd Tymczasowy Jedności Narodowej (RTJN)
31.12.1944 KRN powołała Rząd Tymczasowy RP, który zastąpił PKWN
-ostry sprzeciw na zachodzie (alianci, rząd londyński)
-uznanie przez ZSRR, Czechosłowacje i Jugosławię
Istnienie dwóch rządów  londyńskiego i tymczasowego  przedmiotem dyskusji w Jałcie
W ich efekcie postanowiono utworzyć jeden rząd powstały z przedstawicieli Rządu Tymczasowego,
demokratycznych polityków z kraju oraz działaczy emigracyjnych
A następnie odbędą się demokratyczne wybory nadzorowane przez aliantów
w Moskwie, toczyły się rozmowy nad przyszłym kształtem Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej
-4 polityków ze strony Rządu Tymczasowego
-3 z zagranicy
-5 z kraju
-zakończone porozumieniem
28.6.1945  Rząd Tymczasowy podał się do dymisji, a w jego miejsce
Prezydent KRN powołał Rząd Tymczasowy Jedności Narodowej
-protest rządu londyńskiego
-uznanie przez wszystkie główne państwa koalicji antyhitlerowskiej
-faktyczne przejęcie władzy przez komunistów
4. Referendum ludowe (1946)
-zgodnie z postanowieniami jałtańskimi, niezwłocznie po wyłonieniu rządu miały zostać
przeprowadzone demokratyczne wybory
-chęć odwleczenia ich terminu przez komunistów, do czasu ugruntowania władzy
-wrzesień 1945  komuniści zaproponowali stworzenie szerokiego bloku wyborczego wszystkich partii
-styczeń 1946  komuniści ustalili, by duże partie PPR, PPS, PSL, SL dostały po 20% mandatów,
a małe SD i SP  po 10% mandatów
-odmowa PSL (taki podział pozbawiłby PSL wpływu na uchwalenie konstytucji)
-w odpowiedzi PSL zażądała 75% miejsc w Sejmie Ustawodawczym dla partii chłopskich
-odrzucenie tej propozycji przez PPR i PPS
-wobec niedojścia do skutku bloku z inicjatywy PPR doszło do uchwalenia
w kwietniu 1946  ustawy o przeprowadzeniu referendum ludowego
-referendum poprzedzone zażartą kampanią propagandową
Trzy pytania (drugorzędne i retoryczne, bo głównym celem było odwleczenie wyborów)
1. Czy jesteś za zniesieniem Senatu?
2. Czy jesteś za utrwaleniem reform społeczno-gospodarczych?
3. Czy chcesz granicy na Odrze i Nysie A
użyckiej?
Partie opozycyjne zachęcały do odpowiedzi TAK, z wyjątkiem 1. pytania
5. Wybory do Sejmu Ustawodawczego (1947)
-wrzesień 1946  ordynacja wyborcza do Sejmu Ustawodawczego
-wybory 5-przymiotnikowe
-czynne prawo wyborcze  21 lat
-bierne prawo wyborcze  25 lat
-ograniczenie powszechności prawa wyborczego poprzez szeroką interpretację zasady odmawiającej
wybieralności osobom, które w okresie okupacji zajmując kierownicze stanowiska w kraju lub na
emigracji, przeciwdziałały walce zbrojnej z okupantem
-styczeń 1947  wyniki wyborów:
-Blok Stronnictw Demokratycznych (PPR, PPS, SL, SD)  80%
-PSL  10,3%
-SP  5%
-reszta mandatów (20) rozdzielona między drobne ugrupowania
II. Ustrój polityczny małej konstytucji ( 19.2.1947 )
1. Uchwalenie małej konstytucji
-samorozwiązanie KRN (po przeprowadzeniu wyborów)
-na pierwszej sesji Sejm Ustawodawczy wydał ustawę konstytucyjną o wyborze prezydenta RP
-następnego dnia, Sejm wybrał na prezydenta  B. Bieruta (w głosowaniu tajnym)
-nazajutrz, Prezydent powołał rząd, na czele z J. Cyrankiewiczem
19.2.1947  uchwalenie tzw. Małej Konstytucji
-32 artykuły
-9 rozdziałów, regulujących:
-pozycję najwyższych organów władzy (I)
-Sejm Ustawodawczy (II)
-prezydenta (III)
-Radę Państwa (IV)
-rząd (V)
-Najwyższą Izbę Kontroli (VI)
-wymiar sprawiedliwości (VII)
-przepisy przejściowe (VIII) i końcowe (IX)
2. Sejm Ustawodawczy
-pochodził z wyborów 5-przymiotnikowych
-kadencja  5 lat
-444 posłów, z czego
-372 z wyborów okręgowych
-72 z listy państwowej
-pracował na sesjach zwyczajnych i nadzwyczajnych
-zwoływanie, odraczanie i zamykanie sesji  Prezydent RP
Organy wewnętrzne Sejmu
-marszałek
-3 wicemarszałkowie
-sekretarze
-komisje
Kompetencje Sejmu Ustawodawczego
-uchwalenie nowej konstytucji
-ustawodawstwo
-wytyczenie głównych kierunków polityki państwa
-kontrola rządu
Immunitet poselski
-zniesienie odpowiedzialności posłów za ich działalność parlamentarną
-pociągnięcie posła do odpowiedzialności karno-sądowej jedynie za zgodą Sejmu
3. Prezydent RP
-kadencja  7 lat
-wybierany przez Sejm Ustawodawczy
-bezwzględną większością głosów przy kworum 1/3 ustawowej liczby posłów
-kandydata mogła zgłosić grupa 50 posłów
-zastępca  marszałek Sejmu
Kompetencje Prezydenta
-reprezentowanie państwa na zewnątrz
-zwoływanie, odraczanie i zamykanie sesji sejmowych
-mianowanie i odwoływanie członków rządu
-zwierzchnictwo nad siłami zbrojnymi
-stosowanie prawa łaski
-wydawanie rozporządzeń wykonawczych i innych aktów prawnych, celem wykonania ustaw
-był nieodpowiedzialny politycznie i cywilnie
-każdy jego akt wymagał kontrasygnaty przez premiera i właściwego ministra
-ponosił odpowiedzialność konstytucyjną
za zdradę kraju, naruszenie konstytucji oraz popełnienie przestępstwa kryminalnego
-do odpowiedzialności pociągał Sejm, a sądził  Trybunał Stanu
4. Rada Państwa
-instytucja zupełnie nowa, przejęta z ustroju ZSRR
-przewodniczący  Prezydent (z urzędu)
-członkowie: marszałek Sejmu, 3 wicemarszałkowie, Prezes NIK, naczelny dowódca WP (w czasie wojny)
-jej skład mógł być poszerzony na podstawie jednomyślnego wniosku Rady Państwa
(od 1949  tylko o 3 członków)
- organ władzy wykonawczej, lecz jej kompetencje wykraczały poza przyznane jej miejsce
-złamanie zasady trójpodziału władzy
Kompetencje Rady Państwa
-nadzór nad radami narodowymi
-uprawnienia ustawodawcze (inicjatywa ustawodawcza, zatwierdzanie dekretów,
wyrażanie zgody na ogłaszanie niektórych ustaw)
-nadzór nad NIK
-podejmowanie uchwał o wprowadzeniu stanu wyjątkowego i wojennego
-inne kompetencje wynikające z ustaw
5. Rada Ministrów
-struktura, funkcje i stosunek do prezydenta i Sejmu  zasadniczo przejęte z konstytucji marcowej
-skład: premier i ministrowie (obradujący pod jego przewodnictwem)
-powołani przez prezydenta
Odpowiedzialność premiera i ministrów
-parlamentarna przed Sejmem (solidarna i indywidualna)
-polityczna za akty prawne prezydenta (kontrasygnata)
-konstytucyjna przed Trybunałem Stanu
Kompetencje Rady ministrów
-uprawnienia wykonawcze
-wydawanie dekretów z mocą ustawy (na podstawie szczególnych pełnomocnictw Sejmu,
ogłoszenie zarządzał prezydent za zgodą Rady Państwa)
-na najbliższej sesji Sejmu premier musiał je przedłożyć do zatwierdzenia
-Rada Gabinetowa (dla spraw szczególnej wagi, obraduje pod przewodnictwem prezydenta)
-w praktyce daleka od samodzielności
-podlegała wpływom ze strony PPR (póz
niej PZPR), Rady Państwa i prezydenta
6. Administracja terytorialna
ustawa z marca 1950, zniesienie
-organów administracji rządowej (wojewodowie, starostowie)
-organów administracji samorządowej (wydziały i zarządy, burmistrzowie, prezydenci miast, wójtowie)
-szeregu urzędów administracji niezespolonej (szkolnej, finansowej, pracy)
-całość kompetencji tych organów przekazano w ręce rad narodowych (wojewódzkich,
powiatowych, gminnych) oraz ich organów wykonawczych  prezydiów
-w praktyce ich znaczenie było niewielkie
7. Wymiar sprawiedliwości
Ustawy: o ustroju sądów powszechnych i o prokuraturze (1950)
-istotna zmiana ustroju wymiaru sprawiedliwości (dostosowanie do standardów ZSRR)
-zniesienie sądów: grodzkich, okręgowych i apelacyjnych
-w ich miejsce sądy: powiatowe i wojewódzkie
-wprowadzenie udziału ławników przed sądami pierwszej instancji (w sprawach cywilnych i karnych)
-wyodrębnienie w osobny pion prokuratury (podległej dotychczas ministrowi sprawiedliwości)
-na jej czele  Prokurator Generalny, nadzorowany przez Radę Państwa
-hierarchicznie mu podporządkowani: prokuratorzy wojewódzcy i powiatowi
8. Prawa i obowiązki obywateli
-nie zawarte w małej konstytucji, ale w deklaracji Sejmu Ustawodawczego z lutego 1947
-przyznanie większości praw i wolności z konstytucji marcowej (formalnie)
-nie mogły być one wykorzystywane do walki z  demokratycznym ustrojem państwa
-w praktyce były fikcją, a rządy komunistyczne  ciągiem ich łamania
III. Polska Rzeczpospolita Ludowa (1952-1989)
1. Konstytucja z 22.7.1952  jej zmiany i zasady
maj 1951  ustawa o trybie przygotowania i uchwalenia konstytucji (Komisja Konstytucyjna)
-103 członków, pod przewodnictwem B. Bieruta
-30. kwietnia 1952  uchwalenie ostatecznej wersji konstytucji przez Komisję Konstytucyjną
zadania Komisji Konstytucyjnej
-przygotowanie projektu wstępnego konstytucji
-poddanie go pod dyskusję narodową
-opracowanie projektu ostatecznego do końca 1951
ustawa z grudnia 1951
-przedłużyła termin opracowania projektu o 4 miesiące
-przedłużyła kadencję Sejmu Ustawodawczego o pół roku
22.07.1952  Konstytucja Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej (konstytucja lipcowa)
-usystematyzowana wg wzorca przyjętego w konstytucji ZSRR z 1936
-wstęp i 10 rozdziałów (od grudnia 1957  11)
zasady przewodnie
-ustroju republikańskiego
-suwerenności ludu pracującego miast i wsi
-socjalistycznego rozwoju państwa
-sojuszu robotniczo-chłopskiego i kierowniczej w nim roli klasy robotniczej
-przewodniej roli PZPR
-internacjonalizmu proletariackiego
-przedstawicielskiej formy sprawowania władzy przez lud pracujący
-odrzucenie zasady trójpodziału władzy
-w jej miejsce: koncepcja jednolitości władzy państwowej i budowy aparatu państwowego w oparciu
o zasadę tzw. centralizmu demokratycznego
w związku z tym organy państwowe podzielono na 4 grupy:
-władzy państwowej
naczelne  Sejm i Rada Państwa
terenowe  rady narodowe
-administracji
-sądowe
-prokuratorskie
-kontroli państwowej (od 1957)
konstytucja lipcowa była wielokrotnie zmieniana
-do 1976 uchwalono 10 poprawek - głównie zmiany drugorzędne
-1960  zwiększenie liczby posłów do 460
-1961  zwiększenie liczby członków Rady Państwa do 11
-1957  wprowadzenie z powrotem NIK (poważniejsza zmiana)
1976  znaczne przeróbki (w celu bliższego związania ideologicznego PRL z obozem komunistycznym)
-PRL jest  państwem socjalistycznym
-PZPR jest  przewodnią siłą polityczną
-PRL ma umacniać  nierozerwalne więzi przyjaz
ni z ZSRR
1975  podział na 49 województw i likwidacja powiatów
1980  przywrócenie NIK pozycji niezależnej od rządu
1982  utworzenie Trybunału Konstytucyjnego i Trybunału Stanu
1983  zapisy o stanie wojennym i wyjątkowym
1987  utworzenie urzędu Rzecznika Praw Obywatelskich
 wprowadzenie instytucji konsultacji społecznych i referendum
1989  przywrócenie urzędu prezydenta
 utworzenie senatu
 uchwalenie nowych ordynacji do obu izb
2. Naczelne organy władzy państwowej
a.) Sejm
-najwyższy organ władzy państwowej
-jednoizbowy
-444 posłów (od 1960  460 posłów)
-kadencja  4 lata
-wybory 4-przymiotnikowe (powszechne, bezpośrednie, równe, tajne)
-czynne prawo wyborcze  18 lat
-bierne prawo wyborcze  21 lat
ordynacja wyborcza z 1952  pozory demokracji
-dla potrzeb wyborów powołano Front Narodowy (1952)
-skład: PZPR, ZSL, SD, związki zawodowe i spółdzielcze, inne organizacje
-tworzyły wspólną dla okręgu listę wyborczą, ustalaną pod dyktando PZPR
-umieszczano na niej tylu kandydatów, ile było mandatów do obsadzenia w danym okręgu
-wyborcy głosowali na całą listę, bez możliwości skreśleń
zmiana ordynacji z 1956
-zastąpienie Frontu Narodu  Frontem Jedności Narodu
-okręgowe listy wyborcze musiały zawierać większą liczbę kandydatów, niż liczba miejsc do obsadzenia
-głosującym zezwolono na dokonywanie skreśleń
-w razie braku skreśleń  do Sejmu wchodziły osoby zajmujące miejsce mandatowe na liście
-w zasadzie, stan taki utrzymał się aż do 1989
Funkcje Sejmu
1. ustrojodawcze
-zmiana konstytucji
2. ustawodawcze
-uchwalanie ustaw inicjowanych przez Radę Państwa, rząd i posłów
3. kreacyjne
-powoływanie innych organów naczelnych (np. Rady Państwa, rządu, prezesa NIK)
4. kontrolne
bezpośrednie  w stosunku do Rady Państwa, rządu i NIK
pośrednie  np. przez prokuraturę
ogólne  poprzez interpelację i zapytania poselskie
5. ustalanie polityki państwa
-np. budżet, uchwała o stanie wojny
6. funkcje wewnątrzorganizacyjne
Wewnętrzna organizacja Sejmu
-regulowała ją konstytucja i regulamin
-organy sejmu: marszałek, wicemarszałkowie, Prezydium, Konwent Seniorów, komisje, sekretarze
-kancelaria  organ pomocniczy i wykonawczy Sejmu
Prezydium
-marszałek i wicemarszałkowie
-zajmowało się głównie sprawami związanymi z funkcjonowaniem Sejmu (porządek obrad, terminy itp.)
Konwent Seniorów
-członkowie prezydium, przewodniczący klubów poselskich lub ich zastępcy, przewodniczący kół poselskich
-funkcje doradcze
Komisje sejmowe
-stałe, nadzwyczajne
-ich pracami kierowało prezydium (przewodniczący i zastępcy)
Formy organizacyjne posłów
-kluby poselskie  wg przynależności partyjnej, obejmowały posłów z PZPR, SD i ZSL
-istniały w KRN i w Sejmie Ustawodawczym
-w PRL przywrócono je dopiero w 1957
-koła poselskie  tworzono na zasadzie wspólnoty interesów
-zrzeszały głównie posłów katolickich (np. PAX)
-zespoły poselskie  organizacja posłów w województwie, bez względu na przynależność partyjną
b.) Rada Państwa
-powoływał Sejm na swym pierwszym posiedzeniu na okres 4 lat
-skład: przewodniczący, 4 zastępcy, sekretarz i członkowie (początkowo 9, a od 1961  11)
-mogli być powoływani wyłącznie z grona posłów
-nie mogli piastować stanowisk w rządzie
-działała na zasadzie kolegialności
-obradowała na posiedzeniach plenarnych i w stałych komisjach
komisje  wewnętrzne organy pomocnicze, ich zadaniem było przygotowanie materiałów i wniosków
pod obrady plenarne
Kompetencje Rady Państwa
1. jako naczelny organ władzy państwowej
-stanowienie prawa w formie dekretów z mocą ustawy i uchwał normatywnych
- dokonywanie powszechnie obowiązującej wykładni ustaw
-powoływanie innych naczelnych organów władzy (np. dokonywanie zmian w rządzie między
sesjami Sejmu)
-czuwanie nad zgodnością prawa z konstytucją
-sprawowanie zwierzchniego nadzoru nad radami narodowymi
2. jako organ uzupełniający Sejm
-powoływanie marszałka-seniora
-wyrażanie zgody na pociągnięcie posłów do odpowiedzialności karno-skarbowej między sesjami
Sejmu
-zwoływanie Sejm na sesje
3. jako kolegialna głowa państwa
-reprezentowanie państwa na zewnątrz
-mianowanie i odwoływanie przedstawicieli dyplomatycznych w innych państwach
-przyjmowanie przedstawicieli obcych państw
-ratyfikowanie i wypowiadanie umów międzynarodowych
-stosowanie prawa łaski
-nadawanie orderów i tytułów
4. szereg uprawnień szczegółowych o charakterze administracyjnym i wykonawczym
-mianowanie generałów, profesorów
-wprowadzenie stanu wojennego
3. Najwyższa Izba Kontroli
-nie wymieniona w konstytucji lipcowej
-ustawa z listopada 1952  Ministerstwo Kontroli Państwowej (jako organ rządu)
grudzień 1957  wprowadzenie do konstytucji zapisu o NIK
-ustawa o NIK, uchwała o trybie przedkładania Sejmowi sprawozdań i zlecania przez Sejm zadań NIK
-organ kontrolny Sejmu, jemu tylko podporządkowany
-1976 ponowne podporządkowanie NIK premierowi
Ustawa o NIK z 1980
-ostateczne podporządkowanie NIK Sejmowi
-Prezes NIK jej samodzielnym kierownikiem
-odpowiadał za jej działalność jednoosobowo
Kompetencje NIK: (kontrola działalności)
-organów administracji rządowej
-państwowych osób prawnych i innych państwowych jednostek administracyjnych
-organów samorządu terytorialnego
-komunalnych jednostek organizacyjnych
-wszystkich organizacji, przedsiębiorstw i jednostek wykonujących zadania zlecone lub powierzone
przez państwo, na jego rzecz, z udziałem jego mienia lub wynikających z innych związków
4. Naczelne organy administracji państwowej. Rada ministrów
-naczelny organ wykonawczy i zarządzający władzy państwowej
-skład: prezes, wiceprezesi, ministrowie, przewodniczący określonych w ustawie komisji i komitetów
-przejściowo, również Prezes NIK
-liczba członków rządu nie była ustawowo określona
-rząd, premier, a na jego wniosek członkowie rządu  powoływani przez Sejm
-w okresie między jego sesjami  Rada Państwa
-odpowiedzialność parlamentarna (indywidualna i solidarna)
-przez Sejm, na podstawie uchwalonego wotum nieufności
-nie przewidziano odpowiedzialności konstytucyjnej
Kompetencje Rady Ministrów
1. ściśle związane z działalnością Sejmu i częściowo Rady Państwa
-inicjatywa ustawodawcza
-składanie przed Sejmem sprawozdań ze swojej działalności
-podejmowanie uchwał o narodowych planach społeczno-gospodarczych
2. kierowniczo koordynacyjne
-w stosunku do innych organów administracji państwowej
3. o charakterze wykonawczym
-w stosunku do aktów naczelnych organów władzy państwowej
-realizacja ustaw i uchwał Sejmu
-realizacja dekretów i uchwał Rady Państwa
-w przedmiocie ochrony porządku publicznego, interesów państwa, praw obywateli itp.
-w praktyce rząd nie był organem samodzielnym
-najważniejsze decyzje zapadały w Komitecie Centralnym PZPR, którego wydziały dublowały
poszczególne resorty rządowe
5. Terenowe organy władzy i administracji państwowej
Rady narodowe
-terenowe organy władzy państwowej, a jednocześnie samorządu terytorialnego
-funkcjonowały na wszystkich szczeblach podziału administracyjnego:
gromadzkim (od 1972 gminnym), powiatowym (do 1975), dzielnicowym, miejskim i wojewódzkim
-1954  pierwsze wybory do rad narodowych
-organy pochodzące z wyborów powszechnych
-organy kadencyjne
-kadencja: 3 lata, 4 lata (od 1963),  kadencję rad ustala ustawa (od 1976)
-liczba członków wojewódzkich rad narodowych: 100-238 (Rada Państwa, 1975)
(dostosowywanie liczby radnych do liczebności mieszkańców)
Zadania Rad Narodowych
-kierowanie całokształtem rozwoju społeczno-gospodarczego i kulturalnego
-zaspokajanie potrzeb ludności w zakresie zaopatrzenia i usług
-rozbudowa instytucji komunalnych, oświatowych, kulturalnych, sanitarnych, sportowych
-utrzymanie porządku publicznego
-ustawa o radach narodowych podlegała częstym nowelizacjom
-nowelizacja 1975  dwustopniowa struktura podziału administracyjnego państwa (z trójstopniowej)
Do 1975:
I  rady gminne (do 1972 gromadzkie), rady miejskie małych miast, wspólne rady narodowe dla miast i gmin
II  rady powiatowe i rady miast wydzielonych z powiatów
III  rady wojewódzkie i rady miast wydzielonych z województw (Warszawy, A
odzi, Krakowa, Wrocławia, Poznania)
Od 1975:
I  rady miejskie, gminne, wspólne dla miast i gmin, dzielnicowe (dla większych miast)
II  rady wojewódzkie i rady narodowe (dla Warszawy, A
odzi, Krakowa i Wrocławia)
Prezydium
-stało na czele rady narodowej
-w latach 1950-1958  wyłączny organ wykonawczy w sprawach zarządu ogólnego
-w jego imieniu administrację wykonywały wydziały (będące jedynie jego aparatem)
-1958  wydziały samoistnymi organami administracyjnymi, koordynacyjna funkcja prezydium
Reformy 1972, 1973, 1975
-stworzenie nowych terenowych organów administracji państwowej
-będących jednocześnie organami wykonawczymi i zarządzającymi rad narodowych:
-wojewodowie  w województwach, (w województwie wrocławskim i mieście Wrocławiu)
-prezydenci miast  w województwach miejskich (Warszawa, Kraków, A
ódz
), w miastach powyżej 50 tyś.
mieszkańców oraz w miastach będących siedzibami wojewódzkich rad narodowych
-naczelnicy miast (dzielnic, gmin)  w pozostałych miastach (dzielnicach, gminach)
-naczelnicy miast i gmin  w miastach i gminach, gdzie działały wspólne rady narodowe
6. Wymiar sprawiedliwości
-przepisy konstytucji lipcowej o ustroju sądownictwa mówiły niewiele i ogólnikowo
-przez długi czas obowiązywało prawo o ustroju sądów powszechnych z 1928
-tekst jednolity  1964
-1985  prawo o ustroju sądów powszechnych (zasadnicza zmiana)
-organizację sądownictwa regulował szereg innych aktów prawnych
-organizacja sądów powszechnych dostosowana do podziału administracyjnego państwa
Sądy powiatowe (od 1975  rejonowe)
-szczebel najniższy w sądownictwie powszechnym
-powoływane dla każdego powiatu oraz miasta tworzącego powiat miejski
-rozpoznawały przede wszystkim sprawy w pierwszej instancji
-udzielanie pomocy prawnej
-przeprowadzanie postępowania egzekucyjnego w sprawach cywilnych
-kontrolowanie działalności sądów społecznych
-nadzorowanie wyborów
-prowadzenie ksiąg wieczystych, rejestrów handlowych
Sądy wojewódzkie
-z reguły tworzone dla każdego województwa, w mieście będącym jego stolicą
-od tej zasady zdarzały się wyjątki
-orzekały w I instancji  ważniejsze sprawy przekazane na mocy ustaw
-orzekały w II instancji  w ramach środków odwoławczych od orzeczeń sądów I instancji
-sprawowanie nadzoru jurysdykcyjnego nad sądami powiatowymi
-rozpatrywanie zadań o odszkodowanie za niesłuszne skazanie lub oskarżenie
-orzekanie poza tokiem instancji o nieważności orzeczeń sądu I instancji w sprawie karnej, wydanych
z obrazą przepisów o właściwości sądu
-wydawanie opinii o ekstradycji przestępców
Sąd Najwyższy
-działał na podstawie ustawy z 1962
-naczelny organ sądowy
-sprawowanie nadzoru nad działalnością sądów powszechnych i szczególnych
-dzielił się na 4 izby: karną, cywilną, pracy i ubezpieczeń społecznych, wojskową
-podporządkowany Radzie Państwa, która
-powoływała i odwoływała jego członków na okres 5 lat
-uchwalała regulamin
-rozpatrywała sprawozdania pierwszego prezesa
-uchwalała dla niego wytyczne
-rozpoznawanie środków odwoławczych od orzeczeń wydanych przez sądy wojewódzkie w I instancji
-rozpoznawanie rewizji nadzwyczajnych
Ustalanie wytycznych wymiaru sprawiedliwości i praktyki sądowej
-rozpatrywanie spraw przekazanych do jego właściwości przez stosowne przepisy
Sądy szczególne (działały poza strukturą sądów powszechnych)
Sądy wojskowe
-dekret PKWN z listopada 1944, ustawa z czerwca 1972
-w I instancji orzekały wojskowe sądy garnizonowe, sądy okręgów wojskowych i sądy marynarki
wojennej
-odwołania od nich rozpatrywał Najwyższy Sąd Wojskowy (do 1962),
a następnie Izba Wojskowa Sądu Najwyższego
-od 1955  sądy wojskowe orzekały tylko w sprawach karnych,
gdy oskarżonym był żołnierz w służbie czynnej lub pracownik cywilny zatrudniony w wojsku,
a jego czyn pozostawał w zw. z zatrudnieniem
Sądy ubezpieczeń społecznych
-orzekały na podstawie prawa z 1939
-okręgowe sądy ubezpieczeń społecznych (na szczeblu województw)
-podporządkowane Trybunałowi Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie
1975  zlikwidowanie tych sądów
-utworzono w ich miejsce okręgowe sądy pracy i ubezpieczeń społecznych
-odwołania od orzeczeń komisji rozjemczych różnych szczebli
-orzekanie odwołań od decyzji organów w sprawach o świadczenia pieniężne z ubezp. społ.
1962  utworzenie Izby Pracy i Ubezpieczeń Społecznych SN
Naczelny Sąd Administracyjny
-wprowadzony ustawą ze stycznia 1980
-na czele prezes
-siedzibą jest warszawa, ale działa też w ośrodkach zamiejscowych
-orzeka w sprawach skarg na decyzje administracyjne
-nadzór nad nim sprawuje Sąd Najwyższy
Trybunał Konstytucyjny (1982)
-pierwotnie orzekał o zgodności z konstytucją ustaw sejmowych lub rozporządzeń z mocą ustawy
wydanych przez rząd
-skład: prezes, wiceprezes, 10 sędziów powoływanych i odwoływanych przez Sejm na 8 lat
-nie posiadał samodzielnej możliwości pozbawienia mocy obow. ustawy sprzecznej z konstytucją
-Sejm mógł oddalić jego orzeczenie większością 2/3 głosów
Trybunał Stanu (1982)
-przewodniczący: pierwszy prezes Sądu Najwyższego (z urzędu)
-członków wybiera Sejm spoza swego składu
-organ przed którym ponoszą odpowiedzialność osoby piastujące najwyższe stanowiska w państwie
-jest to zasadniczo odpowiedzialność konstytucyjna, ale może być też odpowiedzialnością karną
Sądy społeczne
-specyficzna instytucja sądownictwa socjalistycznego
sądy społeczne w zakładach pracy
-pod opieką związków zawodowych
-członków wybierano w zakładach pracy
społeczne komisje pojednawcze
-pod opieką rad narodowych, we współdziałaniu z komitetami FJN (od 1983  PRON)
-członków wybierano w komitetach FJN lub PRON
-rozpatrywały głównie sprawy o naruszenie zasad współżycia i ładu społecznego
-np. zakłócanie porządku publicznego, spory sąsiedzkie, rodzinne, pracownicze
-nie wymierzały kar, lecz stosowały środki oddziaływania:
-nagany, przeprosiny, wpłacenie określonej kwoty na cele społeczne
Inne organy wymiaru sprawiedliwości
Prokuratura
-początkowo zorganizowana na zasadach przedwojennych
-ustawa z 1950  gruntowna reforma
-wydzielenie prokuratury z resortu wymiaru sprawiedliwości
-ustawa o prokuraturze z 1985
-straciła status odrębnego pionu organów i została włączona do struktury wymiaru sprawiedliwości
-kieruje nią odtąd Prokurator Generalny (jest nim z Urzędu  Minister Sprawiedliwości)
-Prokurator Generalny mianuje i odwołuje prokuratorów niższego szczebla
Zadania prokuratury
-strzeżenie praworządności
-ściganie przestępstw
-nadzór nad działalnością innych organów ścigających przestępstwa
Notariat
-ustrój regulowało przede wszystkim prawo o notariacie z 1933 (znowelizowane w 1951)
-ostateczne zmiany w latach 1989-1991
-odejście od traktowania notariatu jako państwowego organu powszechnej pomocy prawnej
-powrócono do pojmowania notariusza jako  osoby zaufania publicznego
-samorządowa korporacja zawodowa
-jednostki organizacyjne: izby notarialne i Krajowa Rada Notarialna w Warszawie
Adwokatura
-ustawa z czerwca 1950 (nowelizacje 1956, 1958)
-1963  ustawa określająca zadania i organizację adwokatury
-organ uspołecznionej pomocy prawnej dla obywateli i ich organizacji
-zorganizowany na zasadach samorządu zawodowego
-zespół adwokacki  podstawowa jednostka organizacyjna
Działalnością adwokatury kierowały:
-Naczelna Rada Adwokacka
-Wyższa Komisja Dyscyplinarna
-Komisja Rewizyjna
-organy wojewódzkie izb adwokackich i zespołów
Obsługa prawna jednostek uspołecznionych (ustawodawstwo 1961-1962)
-radcy prawni
-referenci prawni  stali pracownicy przedsiębiorstw o specjalnych kwalifikacjach fachowych
Kolegia orzekające przy prezydiach rad narodowych (kolegia karno-administracyjne)
-powołane w 1951
-zastąpiły orzecznictwo starostów, którzy dotychczas orzekali w sprawach wykroczeń
-orzekały jawnie
-początkowo wymierzały zastępczą karę pracy poprawczej
-1958  upoważnienie do wymierzania kary aresztu zasadniczego (zaostrzenie sankcji)
-ustawa z 1966  kolejne wzmocnienie pozycji kolegiów
-1971  gruntowna reforma  dostosowanie ich do rozwiązań europejskich
7. Prawa, wolności i obowiązki obywatelskie
konstytucja lipcowa  formalnie zawierała szeroki katalog praw i wolności obywatelskich
4 grupy
-prawa polityczne
-prawa socjalne
-prawa kulturalno-oświatowe
-wolności obywatelskie
Podstawowe obowiązki obywateli
-przestrzeganie obowiązujących w państwie norm prawnych
-umacnianie gospodarki socjalistycznej
-obrona ojczyzny i służba wojskowa
Ograniczenia
-korzystanie z praw i wolności nie mogło służyć celom sprzecznym z obowiązującym ustrojem i
porządkiem prawnym
-granice korzystania z nich były określane jednostronnie przez organy państwowe