Zasady funkcjonowania sądów i trybunałów
·ð Do organów administracji sÄ…downiczej zaliczajÄ… siÄ™: SÄ…d Najwyższy, sÄ…dy powszechne, sÄ…dy
szczególne (administracyjne i wojskowe), Trybunał Konstytucyjny i Trybunał Stanu.
·ð SÄ™dziowie sÄ… powoÅ‚ywani przez prezydenta na wniosek Krajowej Rady SÄ…downictwa.
·ð Organy wÅ‚adzy sÄ…downiczej funkcjonujÄ… na podstawie kilku zasad:
o Zasada niezawisłości polega na tym, że sędziowie podlegają Konstytucji i ustawom, z
wyjątkiem sędziów TK, podległych tylko Konstytucji. Przy wydawaniu wyroków
sędziowie kierują się przepisami prawa i własnym sumieniem. Poza tym są wolni od
nacisków ze strony władz administracyjnych. Gwarancją niezawisłości jest
powoływanie sędziów na stałe- do emerytury, praktycznie bez możliwości odwołania,
oraz immunitet, czyli zakaz zatrzymania lub aresztowania bez zgody właściwego
sÄ…du.
o Zasada jednolitości oznacza wykonywanie przez wszystkie sądy tego samego rodzaju
zadao, to znaczy orzekania w imieni paostwa, na podstawie tego samego prawa.
o Zasada kolegialności polega na tym, że sądy orzekają w zespołach.
o Zasada jawności postępowania oznacza, że rozprawy sądowe są otwarte dla
publiczności.
o Zasada instancyjności- w Polsce sądownictwo ma charakter dwuinstancyjny, co
oznacza, że istnieje możliwośd odwołania się (apelacji) od wyroku pierwszej instancji
do sÄ…du drugiej instancji.
STRUKTURA S
DOWNICTWA
SÄ…d
Najwyższy
Sądy administracyjne Sądy powszechne Sądy wojskowe Trybunały
Naczelny sąd administracyjny Sądy apelacyjne Sądy okręgów Konstytucyjny Stanu
wojskowych
Wojewódzkie sądy Sądy okręgowe Sądy garnizonowe
administracyjne
SÄ…dy rejonowe
made by wyd. GREG
S
D NAJWYŻSZY to organ sądowy, sprawujący nadzór nad działalnością sądów powszechnych i
wojskowych. Składa się z pierwszego prezesa, prezesów oraz sędziów. Pierwszego prezesa mianuje
prezydent na 6-letnią kadencję spośród kandydatów, przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne
Sędziów Sądu Najwyższego. Pozostałych sędziów również powołuje prezydent na wniosek Krajowej
Rady Sądownictwa. Sąd Najwyższy dzieli się na cztery izby:
·ð cywilnÄ…
·ð karnÄ…
·ð wojskowÄ…
·ð pracy i ubezpieczeo spoÅ‚ecznych.
Funkcje Sądu Najwyższego:
1) rozpoznawanie kasacji, czyli odwołao od wyroku sądów drugiej instancji z powodu złamania
prawa w trakcie podstępowania;
2) interpretowanie przepisów prawa;
3) stwierdzanie ważności wyborów prezydenckich, do parlamentu oraz ważności referendum
konstytucyjnego i ogólnokrajowego.
S
DY POWSZECHNE rozstrzygajÄ… sprawy z zakresu prawa karnego, cywilnego, rodzinnego, pracy oraz
ubezpieczeo społecznych, które nie są zastrzeżone dla innych sądów. Pracami sądów kierują prezesi.
Sądy powszechne dzielą się na rejonowe, okręgowe i apelacyjne. Postępowanie w sądach ma
charakter instancyjny. Najniższą instancją są sądy rejonowe, które rozpatrują wszystkie sprawy, z
wyjątkiem tych zastrzeżonych dla sądów okręgowych (np. zbrodnie, rozwody). Przy sądach
rejonowych funkcjonują sądy grodzkie, które sądzą wykroczenia, czyli czyny społecznie szkodliwe, ale
które nie są przestępstwami. Sądy okręgowe rozpatrują odwołania od orzeczeo sądów rejonowych.
Natomiast odwołania od sądów okręgowych rozpatrują sądy apelacyjne.
Sąd Lustracyjny był organem Sądu Apelacyjnego
w Warszawie. Jego zadaniem było orzekanie
o zgodności z prawdą oświadczeo dotyczących
współpracy z organami bezpieczeostwa PRL.
Obowiązek złożenia takich oświadczeo miały osoby
urodzone przez 10 maja 1972r., które kandydowały
na kierownicze stanowiska paostwowe,
m.in. na prezydenta, premiera, posła, senatora.
made by wyd. GREG
S
DOWNICTWO ADMINISTRACYJNE. Do jego kompetencji należy:
·ð kontrola dziaÅ‚ania organów administracji publicznej;
·ð rozstrzyganie sporów miÄ™dzy jednostkami samorzÄ…du oraz samorzÄ…dem a jednostkami
administracji paostwowej;
·ð rozstrzyganie sporów miÄ™dzy obywatelami a jednostkami administracji;
·ð orzekanie zgodnoÅ›ci z ustawami uchwaÅ‚ organów samorzÄ…du terytorialnego.
SÄ…downictwo administracyjne w Polsce jest dwuinstancyjne:
·ð wojewódzkie sÄ…dy administracyjne to sÄ…dy pierwszej instancji, które rozpatrujÄ… w pierwszej
instancji wszystkie sprawy, należące do kompetencji sądownictwa administracyjnego;
·ð Naczelny SÄ…d Administracyjny jest sÄ…dem drugiej instancji dla spraw rozpatrywanych przez
sądy wojewódzkie, nad którymi sprawuje nadzór. Na jego czele stoi prezes powoływany przez
prezydenta na 6 lat spośród kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne
Sędziów Naczelnego Sądu Administracyjnego.
S
DY WOJSKOWE rozpatrują przestępstwa, popełnione przez żołnieży służby czynnej. Sądownictwo
wojskowe ma charakter dwuinstancyjny:
·ð SÄ…dy garnizonowe to sÄ…dy pierwszej instancji;
·ð SÄ…dy okrÄ™gu wojskowego to sÄ…dy drugiej instancji dla spraw rozpatrywanych przez sÄ…dy
garnizonowe oraz pierwszej instancji dla spraw żołnieży posiadających najwyższe stopnie
wojskowe.
TRYBUNAA
STANU jest organem sądowym, który sądzi najwyższych urzędników paostwowych. W
jego skład wchodzą: przewodniczący, dwóch zastępców oraz szesnastu członków wybieranych przez
Sejm na czas jego kadencji. Przewodniczącym Trybunału Stanu jest Pierwszy Prezes Sądu
Najwyższego. Trybunał Stanu rozpatruje sprawy na poziomie dwóch instancji. W pierwszej instancji
orzeka przewodniczący i czterech członków, a w drugiej przewodniczący i sześciu członków. Od
wyroku, wydanego w drugiej instancji nie ma kasacji. Trybunał sądzi:
·ð prezydenta za naruszenie konstytucji, ustaw oraz za przestÄ™pstwa pospolite;
·ð czÅ‚onków Rady Ministrów za naruszenie kontstytucji, ustaw oraz za przestÄ™pstwa, popeÅ‚nione
w zwiÄ…zku z zajmowanym stanowiskiem;
·ð prezesów Narodowego Banku Polskiego oraz Najwyższej Izby Kontroli, a także czÅ‚onków
Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji za naruszenie konstytucji i ustaw;
·ð posłów i senatorów za naruszenie zakazu prowadzenia dziaÅ‚alnoÅ›ci gospodarczej, wiążącej siÄ™
z czerpaniem korzyści z majątku Skarbu Paostwa lub samorządu terytorialnego.
made by wyd. GREG
TRYBUNAA
KONSTYTUCYJNY jest organem odrębnym od pozostałych sądów. Składa się z piętnastu
sędziów, wybieranych przez Sejm na 9-letnią kadencję, która ma charakter indywidualny. Prezesa i
wiceprezesów powołuje prezydent. Obecnie (2008r.) funkcję prezesa pełni Bohdan Zdziennicki.
Orzeczenia Trybunału mają charakter ostateny.
Funkcje Trybunału Konstytucyjnego
·ð orzeka o zgodnoÅ›ci ustaw i umów miÄ™dzynarodowych z konstytucjÄ…. Z wnioskiem o to mogÄ…
wystąpid: prezydent, marszałek Sejmu, marszałek Senatu, prezes Rady Ministrów, minimum
50 posłów lub 30 senatorów, pierwszy prezes Sądu Najwyższego, prezes Naczelnego Sądu
Administracyjnego, Prokurator Generalny, prezes Najwyższej Izby Kontroli, Rzecznik Praw
Obywatelskich;
·ð orzeka o zgodnoÅ›ci ustaw z ratyfikowanymi umowami miÄ™dzynarodowymi;
·ð rozpatruj skargi konstytucyjne;
·ð orzeka o zgodnoÅ›ci z konstytucjÄ… celów i dziaÅ‚alnoÅ›ci partii politycznych;
·ð bada zgodnoÅ›d z konstytucjÄ… aktów prawnych, wydawanych przez organy centralne;
·ð rozstrzyga spory kompetencyjne miÄ™dzy centralnymi organami paostwa;
·ð orzeka o zaistnieniu tymczasowej przeszkody w sprawowaniu urzÄ™du prezydenta.
Warunki wnoszenia skarg do Trybunału Konstytucyjnego
·ð Prawo kierowania skargi do TrybunaÅ‚o Konstytucyjnego ma każdy, kto uzna, że jego prawa
lub wolności zostały naruszone;
·ð SkargÄ™ może sporzÄ…dzid wyÅ‚Ä…cznie adwokat lub radca prawny;
·ð Przedmiotem skargi może byd tylko akt normatywny (np. ustawa);
·ð Rozpatrywane sÄ… tylko skargi, dotyczÄ…ce praw i wolnoÅ›ci, zagwarantowanych
w Konstytucji RP;
·ð SkargÄ™ można wnieÅ›d tylko pod warunkiem wyczerpania wszystkich możliwoÅ›ci
odwoławczych.
Krajowa Rada Sądownictwa to instytucja, stojąca na czele niezależności sędziów i sądów. Skłąda się z
pierwszego prezesa Sądu Najwyższego, prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego, ministra
sprawiedliwości, osoby powołanej przez prezydenta, piętnastu członków, wybranych spośród
sędziów Sądu Najwyższego i innego rodzaju sądów oraz czterech osób, wybranych przez Parlament.
Do zadao Rady należy m.in.:
·ð rozpatrywanie kandydatur na sÄ™dziów i wystÄ™powanie do prezydenta z wnioskiem o
powołanie sędziów Sądu Najwyższego, sądów powszechnych, administracyjnych i
wojskowych;
·ð wystÄ™powanie do TrybunaÅ‚u Konstytucyjnego z wnioskiem o zgodnoÅ›d z konstytucjÄ… aktów,
dotyczących niezależności sędziów i sądów;
·ð wystÄ™powanie z wnioskiem o wszczÄ™cie postÄ™powania dyscyplinarnego w stosunku do
sędziów.
made by wyd. GREG