1
BIOLOGIA - PROGRAM ĆWICZEC
Z ANATOMII UKA
ADU KR
ŻENIA
podręczniki  W. Sylwanowicz (i wsp.), Anatomia i fizjologia człowieka
B. Gołąb, W.Z. Traczyk, Anatomia i fizjologia człowieka
Atlasy anatomiczne (drukowane i komputerowe)
I. Wiadomości ogólne.
1. Rodzaje naczyń krwionośnych i ich budowa (tętnice, żyły, naczynia włosowate).
2. Połączenia międzynaczyniowe (zwykłe, jamiste, wrotne, sieć dziwna, krążenie otwarte, anastomozy).
3. Mały i duży obieg krwi.
II. Serce.
1. Położenie (narządy sąsiadujące, oś i powierzchnie serca).
2. Budowa zewnętrzna (osierdzie, bruzdy, uszka przedsionków, naczynia do- i odsercowe).
3. Budowa wewnętrzna (przedsionki, komory, zastawki, szkielet włóknisty, budowa ścian).
4. Układ bodz
cotwórczoprzewodzący (węzeł zatokowy, przedsionkowo-komorowy, pęczek Hisa).
5. Unaczynienie (krążenie wieńcowe) i unerwienie (sympatyczne i parasympatyczne).
III. Naczynia tętnicze krążenia wielkiego.
1. Tętnica główna (aorta).
a/ gałęzie łuku aorty i ich rozgałęzienia:
- pień ramienno-głowowy ą� (t. szyjna wspólna prawa, t. podobojczykowa prawa)
- tętnica szyjna wspólna lewa ą� (t. szyjne zewnętrzna i wewnętrzna, t.t. podstawy mózgu)
- tętnica podobojczykowa lewa ą� tętnica pachowa ą� tętnice kończyny górnej (ramienna, łokciowa, promieniowa,
łuk dłoniowy powierzchowny i głęboki - tętnice palcowe)
b/ gałęzie aorty piersiowej i ich rozgałęzienia:
- trzewne
- ścienne
c/ gałęzie aorty brzusznej i ich rozgałęzienia:
- ścienne
- trzewne nieparzyste (pień trzewny, tętnice krezkowa górna i dolna)
- trzewne parzyste (nadnerczowe, nerkowe, jądrowe a. jajnikowe)
- tętnice biodrowe wspólne ą� tętnice kończyny dolnej (biodrowe zewnętrzne, udowe, podkolanowe, piszczelowe -
przednia i tylna, łuki tętnicze grzbietowy i podeszwowy)
2. Koło tętnicze mózgu (naczynia, zakres unaczynienia).
IV. Naczynia żylne krążenia wielkiego.
1. Żyła główna górna i jej dopływy:
a/ żyła ramienno-głowowa
ć� żyły głowy i szyi
ć� żyła podobojczykowa �� żyła pachowa �� żyły kończyny górnej (głębokie i powierzchowne)
2. Żyła główna dolna i jej dopływy:
a/ ścienne
b/ trzewne
c/ żyła biodrowa wspólna �� żyły kończyny dolnej (głębokie i powierzchowne)
3. Układ żyły wrotnej (ż.ż. śledzionowa, krezkowa górna i dolna ą� ż. wrotna ą� wątroba ą�
ż.ż. wątrobowe ą� ż. główna dolna).
4. Zatoki żylne opony twardej.
V. Naczynia krążenia małego.
VI. Unerwienie naczynioruchowe  nerwy naczyniozwężające (toniczne, współczulne) i lokalne unerwienie
naczyniorozszerzające (współczulne, przywspółczulne i somatyczne  wazodilatatory Baylisa).
VII. Krążenie płodowe (otwór owalny przegrody międzyprzedsionkowej i naczynia dodatkowe).
VIII. Układ chłonny.
1. Chłonka (pierwotna i wtórna  przed- i zawęzłowa) i mlecz.
2. Naczynia: włosowate (sieci chłonne), małe, pnie (lędz
wiowe, jelitowe, szyjne, podobojczykowe, oskrzelowo-
śródpiersiowe), przewody chłonne (przewód piersiowy, przewód chłonny prawy) i zbiornik mleczu.
3. Węzły chłonne.
4. Narządy paralimfoidalne (grudki chłonne, migdałki, śledziona, grasica, szpik kostny).
2
1. Rodzaje naczyń krwionośnych i ich budowa.
A. Tętnice (arteriae)  wszystkie naczynia prowadzące krew z serca na obwód (niezależnie od stopnia
utlenowania hemoglobiny); narażone są na wysokie i zmienne ciśnienia (skurczowe i hydrostatyczne).
Rozróżniamy tętnice:
Małe (naczynia przedwłosowate)  o stosunkowo grubych ścianach. Ściana posiada 3 warstwy:
błona wewnętrzna (śródbłonek i tkanka łączna)
błona środkowa (włókna mięśniowe okrężne i spiralne)
błona zewnętrzna - przydanka - (tkanka łączna zawierająca włókna klejodajne równoległe do osi
naczynia)
Średnie (mięśniowe, rozprowadzające)  Ściana pięciowarstwowa: pomiędzy warstwami 1/2 i 2/3 występują
błony sprężyste (złożone z włókien sprężystych). Posiadają własne naczynia odżywcze (vasa vasorum 
naczynia naczyń).
Duże (sprężyste, kierujące)  błony sprężyste mocno rozwinięte, włókna sprężyste także w obrębie błony
środkowej i przydanki (duża elastyczność naczyń), liczne naczynia odżywcze.
B. Żyły (venae)  naczynia prowadzące krew z obwodu do serca. Na budowę ściany żyły duży wpływ ma
ciśnienie hydrostatyczne  naczynia górnej części ciała są więc delikatniejsze i składają się z 3 warstw:
błona wewnętrzna (śródbłonek i tkanka łączna)
błona środkowa (cienka, nieliczne włókna mięśniowe)
błona zewnętrzna - przydanka - (silnie rozwinięta)
We wszystkich trzech warstwach ściany żył dolnej części ciała występują mięśnie gładkie. Naczynia te są
na tyle mocne, że wykorzystuje się je do przeszczepów przy tzw. by-passach (pomostowanie
uszkodzonego odcinka tętnicy wieńcowej).
Naczynia odżywcze posiadają tylko żyły duże. Żyły duże i średnie kończyn posiadają zastawki, czyli
zdwojenia błony wewnętrznej w kształcie kieszonek, uniemożliwiające cofanie się krwi.
C. Naczynia włosowate (capillares)  występują w postaci silnie rozgałęzionej sieci bardzo drobnych
naczyń (dł. ok. 1 mm, średnicy 5-10 m, dla porównania średnica erytrocytu 7 m). Mogą wytwarzać się
w ustroju w ciągu całego życia, jest więc możliwa regeneracja po urazach.
Ściana naczynia zbudowana jest z jednowarstwowego śródbłonka (nabłonka naczyniowego) otoczonego
przydanką (błona zewnętrzna). W ścianach mogą występować pory i nieciągłości, stąd kapilary są wysoce
przepuszczalne, także dla krwinek białych (migrujących do ognisk zapalnych w tkankach).
W kapilarach panuje niskie ciśnienie (30-15 mm Hg), szybkość przepływu krwi wynosi 0,5-1 mm/s.
2. Połączenia międzynaczyniowe.
Zwykłe: tętniczka  kapilary  żyła (najczęstsze)
Jamiste: tętniczka  jamki o średnicy 0,5-1 mm, wysłane śródbłonkiem i zawierające w ścianach
mięśnie gładkie  żyła (występują w narządach wzwodowych ustroju)
Wrotne: żyłka  kapilary  żyłka (w wątrobie, w przysadce mózgowej)
Sieć dziwna: tętniczka  kapilary  tętniczka (w kłębkach nerkowych)
Krążenie otwarte: w śledzionie: tętniczka - tkanka siateczkowata w miazdze czerwonej - żyła;
w łożysku - (krwiokosmkowy typ łożyska) kosmki trofoblastu (= tkanki absorpcyjne płodu) są
bezpośrednio omywane krwią matczyną z naciętych przez trofoblast tętnic spiralnych w zatokach
lakunarnych ( przegrody międzykosmkowe). Bariera łożyskowa to tylko tkanki płodowe kosmówki.
Anastomozy:
Tętniczo-żylne: naczynie bezpośrednio łączące tętnicę z żyłą (występują w narządach czynnych okresowo:
ślinianki, ściany przewodu pokarmowego, gruczoły dokrewne, skóra właściwa itp.)
Tętniczo-tętnicze: naczynie łączące dwie tętnice (łuki tętnicze dłoni i stóp, koło tętnicze mózgu)
Żylno-żylne: naczynie łączące dwie żyły (np. połączenia żył powierzchownych z głębokimi)
3. Mały i duży obieg krwi (krążenie płucne i krążenie układowe, systemowe).
3
4
5
6
SERCE (cor)
Położenie
Narząd wielkości pięści, leży w środkowym śródpiersiu. 2/3 serca znajduje się po stronie lewej.
Narządy sąsiadujące:
od tyłu przełyk i aorta
od przodu klatka piersiowa i częściowo płuca
z boku płuca (opłucna)
z dołu przepona
Topograficznie ograniczone żebrami II - VI. Koniuszek serca: V lewe międzyżebrze.
Oś serca - odchylona o 45 od osi ciała
podstawa serca skierowana w górę, do tyłu, na prawo
koniuszek - w dół, do przodu, na lewo
Serce jest skręcone w lewo - z przednią strona klatki piersiowej styka się przede wszystkim komora
prawa
(dlatego rany kłute klatki piersiowej uszkadzają przede wszystkim ścianę prawej komory).
We właściwej pozycji serce utrzymują naczynia (aorta, pień płucny, żyły płucne, żyła główna górna
i dolna), przepona i tkanka łączna (więzadło mostkowo-osierdziowe).
BUDOWA ZEWN
TRZNA
powierzchnie serca:
powierzchnia przednia (mostkowo-żebrowa) - utworzona głównie przez ścianę prawej komory
powierzchnia tylno-dolna (przeponowa) - spoczywa na przeponie, utworzona głównie przez ściany
prawej i lewej komory
powierzchnia płucna lewa - na ścianie lewej komory i lewego przedsionka (na powierzchni płuca
odpowiada jej wycisk sercowy lewy)
powierzchnia płucna prawa - utworzona przez ścianę prawego przedsionka
Serce otoczone jest workiem osierdziowym o 2 blaszkach:
zewnętrznej - ściennej - osierdzie (pericardium)
wewnętrznej - nasierdzie (epicardium)
między blaszkami jest jama osierdziowa z płynem.
Na powierzchni serca są bruzdy:
bruzda wieńcowa prawa i lewa (oddzielająca przedsionki od komór);
bruzda międzykomorowa przednia i tylna (oddzielająca lewą i prawą komorę).
W bruzdach biegną naczynia wieńcowe serca.
Przedsionki w okolicach ujść tętniczych są uwypuklone i ostro zakończone. Wypukłości te noszą nazwę
uszek (lewego i prawego). Uszko lewe jest dłuższe i węższe. Uszka wewnątrz mają jamę komunikującą
się z przedsionkiem.
Na podstawie serca są ujścia głównych pni naczyniowych:
pień płucny - wychodzi z prawej komory i dzieli się na lewą (krótszą) i prawą (dłuższą) tętnicę płucną;
aorta - wychodzi z lewej komory ku górze, tworzy łuk nad rozdwojeniem pnia płucnego, a następnie
zstępuje ku dołowi;
żyła główna górna - uchodząca do prawego przedsionka na ścianie górnej;
żyła główna dolna - uchodząca do prawego przedsionka na ścianie tylnej;
zatoka wieńcowa - uchodząca do prawego przedsionka na ścianie tylnej;
żyły płucne - 2 prawe i 2 lewe - uchodzą do lewego przedsionka.
Żyły główne górna i dolna oraz żyły płucne tworzą na podstawie serca tzw.  krzyż żylny .
7
BUDOWA WEWN
TRZNA
Przedsionki - oddzielone są od siebie przegrodą międzyprzedsionkową. Część dolna tej przegrody jest
błoniasta, a część górna - mięśniowa. W przegrodzie występuje dół owalny (jest to zarośnięty otwór
owalny, łączący u płodu przedsionek prawy z lewym).
Do przedsionków uchodzą żyły: do prawego - żyła główna górna i dolna; do lewego - 4 żyły płucne.
Komory - oddzielone przegrodą międzykomorową, która w części
górnej jest błoniasta, a w części dolnej - mięśniowa. Kształt komór
jest stożkowaty (zwężają się ku koniuszkowi serca). Komora lewa
jest dłuższa od prawej. Na przekroju poprzecznym komora lewa
jest okrągła, o grubej ścianie, komora prawa ma kształt
półksiężycowaty. Objętości komór są mniej więcej jednakowe.
Z komór wychodzą tętnice: z prawej - pień płucny; z lewej - aorta.
Pomiędzy przedsionkami a komorami oraz między komorami a tętnicami są zastawki (ruchome przegrody
złożone z blaszek tkanki łącznej zwanych płatkami).
Płatki zastawek przyczepione są do pierścieni włóknistych otaczających ujścia przedsionkowo-komorowe
i tętnicze. Wolne brzegi płatków przyczepione są do strun ścięgnistych, które drugim końcem
przytwierdzone są do mięśni brodawkowatych ścian serca i nie pozwalają na wywinięcie się zastawek do
przedsionków.
Ujście przedsionkowo-komorowe prawe ma zastawkę trójdzielną, złożoną
minimum z trzech płatków;
Ujście przedsionkowo-komorowe lewe ma zastawkę dwudzielną (mitralną),
złożoną z 2 płatków;
Ujścia tętnicze mają zastawki półksiężycowate. Składają się one z 3 płatków
i przymocowane są do pierścieni włóknistych ujścia pnia płucnego i aorty;
Ujścia żył do przedsionków nie posiadają właściwych zastawek. Tzw. zastawki żyły
głównej dolnej i zatoki wieńcowej są tworami szczątkowymi.
Zapalenie wsierdzia, będące powikłaniem po grypie lub anginie, może powodować zwężenie ujść (przez
częściowe zrośnięcie płatków) lub niedomykalność zastawek (przez wystrzępienie i zbliznowacenie
brzegów).
Przy niedomykalności zastawki mitralnej w lewym przedsionku zostaje więcej krwi, co powoduje zastój
w krążeniu płucnym (zwiększone ciśnienie hydrostatyczne w płucach wysięk do oskrzeli kaszel,
szczególnie nad ranem, po dłuższym okresie przebywania w pozycji poziomej).
szkielet włóknisty serca (na ryc. str. 3)
szkielet serca utworzony jest przez:
4 łącznotkankowe pierścienie włókniste, otaczające ujścia: przedsionkowo-komorowe (prawe
i lewe) oraz aorty i pnia płucnego;
2 trójkąty włókniste (prawy i lewy) leżące w miejscu zetknięcia się pierścienia włóknistego
aorty z pierścieniami ujść przedsionkowo-komorowych;
część błoniastą przegrody międzykomorowej.
Budowa ściany serca
Ściana serca zbudowana jest z 3 warstw:
1. warstwa wewnętrzna - wsierdzie (endocardium) - składa się ze śródbłonka spoczywającego na błonie
łącznotkankowej. Wsierdzie pokrywa ściany przedsionków i komór oraz z obu stron płatki zastawek.
2. warstwa środkowa - śródsierdzie (myocardium) - jest to właściwy mięsień sercowy tworzący ścianę
serca.
Mięsień sercowy jest najcieńszy w przedsionkach, grubszy w prawej komorze, a najgrubszy w lewej
(ściana lewej komory jest 3-krotnie grubsza od ściany prawej komory).
8
Mięśnie serca układają się w kilka warstw:
a/ w przedsionkach są 2 warstwy mięśni:
1. powierzchowna - wspólna dla obu przedsionków, o okrężnym układzie włókien
2. głęboka - osobna dla każdego przedsionka, o podłużnym układzie włókien mięśniowych
b/ w komorach są 3 warstwy mięśni (oddzielne dla obu komór):
1. powierzchowna - o skośnym układzie włókien
2. środkowa - jej włókna są ułożone okrężnie, największą grubość osiąga w lewej komorze
3. wewnętrzna - o podłużnym układzie włókien
Na koniuszku serca warstwa mięśniowa powierzchowna ma układ włókien podobny do ósemki, co
nosi nazwę  wiru serca . Włókna te wnikają w głąb serca i biegną w kierunku odwrotnym, wchodząc
w skład warstwy wewnętrznej.
Od strony jam serca jego ściany nie są gładkie. W przedsionkach występują listewki mięśniowe
wystające do światła jamy (tzw. mięśnie grzebieniaste). W komorach do jam wystają beleczki
mięśniowe i mięśnie brodawkowate (do których przyczepione są struny ścięgniste zastawek; m.
brodawkowatych jest więc tyle ile płatków zastawek - w lewej komorze 2, a w prawej 3).
Listewki i beleczki mięśniowe zapewniają podczas skurczu lepsze wyciśnięcie krwi z jam serca.
3. warstwa zewnętrzna - nasierdzie (epicardium) - błona łącznotkankowa; na początkowych odcinkach
wielkich naczyń przechodzi w osierdzie (pericardium). Między blaszkami nasierdzia i osierdzia jest
jama osierdziowa wypełniona płynem.
Mięśniówka komór nie łączy się bezpośrednio z mięśniówką przedsionków - rozdzielone są
pierścieniami włóknistymi szkieletu serca, a elementem łączącym mięsień przedsionków i komór jest
pęczek przedsionkowo-komorowy (pęczek Hisa).
UKA
AD BODy
CO-TWÓRCZO-PRZEWODZ
CY SERCA (na ryc. str. 5)
Układ ten ma zdolność do samodzielnego wytwarzania bodz
ców inicjujących skurcz serca
i przewodzenia ich w głąb mięśnia sercowego.
Zbudowany jest z trzech grup (zwanych węzłami) komórek mięśniowych, ubogich w miofibrylle, o
dużej ilości sarkoplazmy (podobnych do komórek mięśni gładkich). Komórki te nie utrzymują stałego
potencjału spoczynkowego, ale na skutek zwiększonej przepuszczalności błony dla jonów Na+ i Ca++
powolnie depolaryzują się do osiągnięcia potencjału krytycznego. W następstwie tego regularnie generują
potencjał czynnościowy, który rozprzestrzenia się w sercu.
1. Węzeł zatokowo-przedsionkowy (Keith-Flacka) - leży w ujściu żyły głównej górnej do prawego
przedsionka (embrionalna zatoka żylna). Wyładowuje się z częstotliwością 60-80 c/min. (śr. 70 c/min.)
i narzuca rytm pozostałym częściom układu bodz
cotwórczego.
2. Węzeł przedsionkowo-komorowy (Aschoffa-Tawary) - położony w ścianie prawego przedsionka, w
dolnej części przegrody międzyprzedsionkowej. Częstotliwość wyładowań - 40-60 c/min. (śr. 50 c/min.).
Uszkodzenie tego węzła powoduje tzw. blok serca (przedsionki i komory kurczą się w odrębnym rytmie).
3. Pęczek przedsionkowo-komorowy (Paladino-Hisa) - odchodzi od węzła przedsionkowo-
komorowego. Po krótkim przebiegu pień pęczka dzieli się na dwie odnogi (prawą i lewą), które biegną w
tylnej (błoniastej) części przegrody międzykomorowej. Odnogi rozpadają się na włókna Purkinjego, które
wchodzą w bezpośredni kontakt z komórkami serca. Częstotliwość wyładowań - 20-40 c/min. (śr. 30
c/min.).
Połączenia międzywęzłowe w prawym przedsionku stanowią 3 pęczki międzywęzłowe (przedni,
środkowy i tylny). Do lewego przedsionka od węzła zatokowo-przedsionkowego odchodzi pęczek
Bachmana. Według innych z
ródeł pobudzenie między węzłami przenosi się bezpośrednio przez
mięśniówkę przedsionków.
9
UNACZYNIENIE SERCA
Naczynia biegną w bruzdach wieńcowych i międzykomorowych.
Tętnice  od początkowego odcinka aorty (opuszka aorty) odchodzą:
Tętnica wieńcowa lewa, która rozgałęzia się na:
gałąz
międzykomorową przednią, zstępującą do koniuszka serca
gałąz
okalającą, która biegnie w bruz
dzie wieńcowej pod lewym przedsionkiem, następnie zstępuje
w dół
Tętnica wieńcowa prawa, biegnąca w bruz
dzie wieńcowej pod prawym przedsionkiem, dzieląca się na:
gałąz
brzeżną prawą, biegnącą wzdłuż brzegu zewnętrznego komory prawej
gałąz
międzykomorową tylną, biegnącą w bruz
dzie międzykomorowej tylnej.
Krążenie krwi w tętnicach występuje tylko w okresie rozkurczu. Podczas skurczu serca w tętnicy prawej
krążenie ustaje, a krew z tętnicy lewej cofa się do aorty.
Zatkanie światła tętnicy wieńcowej (lub jej odgałęzienia) (skrzepem lub złogami cholesterolu) powoduje
zawał mięśnia sercowego  ischemię (niedokrwienie) - czego skutkiem jest anoksja (brak tlenu w tkance),
a następnie martwicę tkanki w okolicy unaczynianej przez niedrożne naczynie.
Żyły serca  zbierają krew z całego serca, uchodzą do zatoki wieńcowej (końcowy odcinek żyły wielkiej,
na tylnej powierzchni serca), która uchodzi do prawego przedsionka.
żyła wielka  biegnie w bruz
dzie międzykomorowej przedniej, następnie wzdłuż bruzdy
wieńcowej lewej, końcowy jej odcinek (ok. 3 cm dł.) rozszerza się w zatokę wieńcową
żyła średnia  biegnąca w bruz
dzie międzykomorowej tylnej
żyła mała  biegnąca w prawej bruz
dzie wieńcowej
drobne żyłki uchodzą bezpośrednio do jam serca.
UNERWIENIE SERCA
Splot sercowy leżący u podstawy serca, wokół łuku aorty i pnia płucnego. Otrzymuje on włókna
nerwowe z:
A. Współczulne nerwy sercowe:
o szyjne  pochodzące z 3 zwojów szyjnych
o piersiowe  pochodzące z 5-6 zwojów piersiowych pnia współczulnego
B. Unerwienie przywspółczulne  gałęzie sercowe górne, środkowe i dolne nerwu błędnego (X nerw
czaszkowy). Nerwy z prawej strony ciała docierają w pobliże węzła zatokowego, nerwy ze strony
lewej  w okolice węzła przedsionkowo-komorowego.
Ośrodki zwiększające pracę serca (współczulne)  rogi boczne rdzenia kręgowego w segmentach
rdzeniowych C8  Th2 (tzw. drugorzędowy ośrodek sercowy).
Ośrodki zmniejszające pracę serca (przywspółczulne)  jądro dwuznaczne nerwu błędnego w rdzeniu
przedłużonym (zwolnienie rytmu), jądro grzbietowe nerwu błędnego (zmniejszenie kurczliwości
i szybkości przewodzenia w sercu).
Receptory włączone w odruchową regulację ciśnienia krwi (położone w okolicy łuku aorty i zatoki
szyjnej):
A. Baroreceptory  reagują na wzrost ciśnienia krwi. Efekt odruchowy  zmniejszenie pracy serca,
rozszerzenie naczyń krwionośnych.
B. Kłębki szyjne i aortalne (chemoreceptory)  reagują na wzrost ciśnienia parcjalnego CO2
i zmniejszenie ciśnienia parcjalnego O2 we krwi. Efekt odruchowy  zwiększenie pracy serca,
lokalne rozszerzenie naczyń mózgowych i wieńcowych.
10
T
TNICE KR
ŻENIA WIELKIEGO
(15% objętości krwi krążącej)
1. Aorta wstępująca
2. A
uk aorty
3. Aorta piersiowa
4. Aorta brzuszna
5. Pień trzewny
(t.t. wątrobowa, żołądkowa, śledzionowa)
6. Tętnica krezkowa górna
7. Tętnica krezkowa dolna
8. Tętnica nerkowa
9. Tętnica biodrowa wspólna
10. Tętnica biodrowa zewnętrzna
11. Tętnica biodrowa wewnętrzna
12. Tętnica udowa
13. Tętnica podkolanowa
14. Tętnica piszczelowa przednia
15. Tętnica piszczelowa tylna
16. Tętnica strzałkowa
17. Tętnica grzbietowa stopy
18. A
uki tętnicze - grzbietowy i podeszwowy
19. Tętnica szyjna wspólna lewa
20. Tętnica szyjna wewnętrzna
21. Tętnica szyjna zewnętrzna
22. Tętnica podobojczykowa lewa
23. Tętnica kręgowa
24. Tętnica pachowa
25. Tętnica ramienna
26. Tętnica łokciowa
27. Tętnica promieniowa
28. A
uki tętnicze dłoni - powierzchowny i głęboki
29. Tętnica szyjna wspólna prawa
30. Tętnica podobojczykowa prawa
31. Pień ramienno-głowowy
11
Naczynia żylne dzielimy na głębokie i skórne (powierzchowne). Żyły głębokie towarzyszą tętnicom,
a ich nazwy utworzone są od nazw tych tętnic. Średnim tętnicom towarzyszą 2 żyły. Żyły skórne
biegną niezależnie od tętnic, uchodzą do żył głębokich, a w swoim przebiegu mają liczne połączenia
z żyłami głębokimi poprzez tzw. żyły przeszywające. Zbiornik żylny zawiera ok. 70% krwi krążącej.
ŻYA
Y KR
ŻENIA WIELKIEGO
1. Żyła główna górna
2. Żyła nieparzysta (prawa str.)
3. Żyła ramienno-głowowa
4. Żyła szyjna wewnętrzna
5. Żyła kręgowa
6. Żyła podobojczykowa
7. Żyła pachowa
8. Żyła ramienna
9. Żyła odpromieniowa
10. Żyła odłokciowa powierzchowne
11. Żyła pośrodkowa łokciowa
12. Żyła główna dolna
13. Żyły wątrobowe (3)
14. Żyła nerkowa
15. Żyła śledzionowa
16. Żyła krezkowa górna
17. Żyła krezkowa dolna
18. Żyła wrotna
(dzieląca się na gałęzie wątrobowe lewą i prawą)
19. Żyła biodrowa wspólna
20. Żyła biodrowa wewnętrzna
21. Żyła biodrowa zewnętrzna
22. Żyła udowa
23. Żyła podkolanowa
24. Żyły piszczelowe (po dwie przednie i tylne)
25. Żyła odpiszczelowa
powierzchowne
powierzchowne
26. Żyła odstrzałkowa
12
Zatoki żylne opony twardej  układ przestrzeni żylnych położonych w jamie czaszki. między blaszkami
opony twardej. Zatoki wyścielone są śródbłonkiem leżącym bezpośrednio na blaszce opon (ich ściana nie
zawiera warstwy mięśniowej (błony środkowej) oraz zastawek). Do układu zatok żylnych opony twardej
uchodzą żyły mózgowia, a z zatok żylnych krew uchodzi do żyły szyjnej wewnętrznej.
zatoka
strzałkowa
górna
zatoka strzałkowa dolna
zatoka
zatoka klinowo-ciemieniowa
prosta
zatoka jamista
spływ
zatoka skalista górna
zatok
zatoka
zatoka skalista dolna
potyliczna
zatoka esowata
zatoka
poprzeczna
żyła szyjna wewnętrzna
UNERWIENIE NACZYNIORUCHOWE
A. Nerwy naczyniozwężające - tonicznie aktywne (także w spoczynku) pozazwojowe włókna
współczulne o następujących cechach:
unerwiają wszystkie naczynia krwionośne (tętnice i żyły - nawet duże żyły) z wyjątkiem kapilar
słabo unerwione są naczynia narządów o dużym zużyciu tlenu (mózg i serce) i metabolizmie
przewaga napięcia neurogennego występuje w ścianach naczyń pozostałych narządów (gł. skóra,
śledziona itp.)
najobficiej unerwione są tętniczki i zwieracze przedwłośniczkowe (to one głównie regulują przepływ)
B. Lokalne unerwienie naczyniorozszerzające - bez aktywności spoczynkowej, działające tylko
okresowo:
współczulne (wydzielające na zakończeniach nerwowych ACh, DA, histaminę) - unerwiają naczynia
tętnicze mięśni szkieletowych, które rozszerzają się w czasie reakcji agresji, obrony, ucieczki
przywspółczulne (wydzielające na zakończeniach gł. VIP (vasoactive intestinal peptide), a nie ACh),
występujące w:
- naczyniach ślinianek (unerwiane przez nerw twarzowy)
- naczyniach opon mózgowych (unerwiane przez nerw twarzowy)
- naczyniach wieńcowych (unerwiane przez nerw błędny)
- naczyniach przewodu pokarmowego (unerwiane przez nerw błędny)
- naczyniach miednicy mniejszej i narządów płciowych zewnętrznych (unerwiane przez nerw
miedniczny)
somatyczne (wazodilatatory Baylissa) - skórne nerwy czuciowe przewodzące antydromowo po
podrażnieniu skóry
13
NACZYNIA KR
ŻENIA MAA
EGO
Z prawej komory wychodzi pień płucny (dł. ok. 6 cm, jego początek zwany jest stożkiem tętniczym),
który rozgałęzia się na tętnice płucne: prawą (dłuższa) i lewą (krótsza), leżące przed oskrzelami.
We wnęce płuca następuje podział na tętnice płatowe (liczba gałęzi odpowiada liczbie płatów płucnych -
lewe = 2, prawe = 3)
Tętnice płatowe rozgałęziają się na tętnice segmentowe (sumarycznie po 10 z każdej strony):
prawe lewe
płat górny 4 gałęzie płat górny 5 gałęzi
płat środkowy 1 gałąz
(dzieląca się na
przyśrodkową i boczną)
płat dolny 1 gałąz
górna płat dolny 1 gałąz
górna
4 gałęzie podstawne 4 gałęzie podstawne
Tętnice segmentowe dają coraz drobniejsze rozgałęzienia, aż do sieci kapilar oplatających pęcherzyki
płucne.
Utlenowaną krew zbierają żyłki i żyły płucne - ostatecznie z wnęki płuc wychodzą 2 żyły płucne prawe
i 2 żyły płucne lewe (czasem ulegają zrośnięciu). Żyły te uchodzą do lewego przedsionka.
Płuco otrzymuje krew dwoma drogami:
tętnicami płucnymi małego krwiobiegu (w celu utlenowania krwi)
tętnicami oskrzelowymi dużego krążenia (odżywianie tkanki płuc)
Odpływ krwi z płuc jest wspólny dla obu dróg i odbywa się żyłami płucnymi do lewego przedsionka.
Po porodzie zarastają: żyła pępkowa = więzadło obłe wątroby; przewód żylny = więzadło żylne; otwór
owalny = dół owalny (w ciągu 1 miesiąca); przewód tętniczy = więzadło tętnicze (po kilku dniach
zamknięcie światła, zarasta w ciągu 3 miesięcy); tętnice pępkowe = więzadła pępkowe (prawe i lewe).
14
UKA
AD CHA
ONNY (limfatyczny) - otwarty (?)
Stanowi uzupełnienie układu krwionośnego- płynie w nim chłonka (limfa).
Chłonka - płynie "z krwi do krwi" - tzn. przesącz osocza krwi z kapilar do przestrzeni
międzykomórkowych może powracać do naczyń żylnych albo do naczyń chłonnych, a dopiero z nich
wprowadzany jest do żyły ramienno-głowowej.
Chłonka:
odprowadza białko i płyn do naczyń krwionośnych
wytwarzana jest w ilości 2-4 l na dobę
szybkość przepływu 2-3 ml/min
krąży dzięki "pompie mięśniowej" i zastawkom uniemożliwiającym jej cofanie
ciśnienie w naczyniach chłonnych jest takie jak w żyłach
Wyróżniamy chłonkę:
a/ pierwotną - płyn tkankowy składem przypominający osocze krwi
b/ wtórną
- przedwęzłową = zagęszczona chłonka pierwotna
- zawęzłową = zawierająca limfocyty (2-20 tys/mm3 ; dla porównania, w krwi jest ich średnio
2,5 tys/mm3) stanowiące 95% jej elementów komórkowych
c/ mlecz = chłonka z pni jelitowych, zawiera strawione cząstki pokarmowe, a zwłaszcza chylomikrony
(zemulgowane kuleczki tłuszczu), 0,24% białka, cholesterol, enzymy, żelazo, także leukocyty.
Naczynia chłonnne - przypominają żyły. Są powierzchowne i głębokie. Główne różnice to:
- zastawki występują tu gęściej niż w żyłach
- na przebiegu naczyń występują regularne zwężenia (w miejscu zastawek) i rozszerzenia, przez co
naczynie chłonne przypomina sznur koralików
naczynia włosowate - średnicy 10-20 m (ok. 2x większe od kapilar ukł. krwionośnego); tworzą sieci
chłonne, rozpoczynają się ślepo(?) lub otwarcie(?) w szczelinach ciała
wchłaniają większe cząstki (niektóre hormony, leki, także komórki nowotworowe) takie, które są zbyt
duże, aby wejść do światła kapilar krwionośnych
naczynia małe - posiadają zastawki, na swoim przebiegu przechodzą przez węzły chłonne (1-10). Wyjątek
stanowią naczynia chłonne wątroby, trzustki i przełyku (brak osłony przed rozsiewaniem komórek
nowotworowych pochodzących z tych narządów).
pnie i przewody chłonne - posiadają zastawki, mogą również przechodzić przez węzły chłonne. Duże
pnie kończyn, głowy i tułowia uchodzą do 2 przewodów chłonnych:
- przewód piersiowy (30-40 cm dł., leżący po stronie lewej, wyróżniamy w nim część brzuszną,
piersiową i szyjną) zbiera chłonkę z 3/4 ciała
- przewód chłonny prawy (dł. 1-1,5 cm) - zbiera chłonkę z 1/4 części ciała (górna, prawa część)
przewody te uchodzą do lewego i prawego kąta żylnego (połączenie żyły podobojczykowej z żyłą szyjną
wewnętrzną w żyłę ramienno-głowową)
(schemat dużych naczyń chłonnych str 16).
Węzły chłonne - występują w liczbie 360 -1200. W ustroju jest ich najwięcej ok. 15. roku życia. Mają
zdolność regeneracji. Węzły należące do jednego narządu lub okolicy ciała nazywamy regionalnymi.
Mają kształt okrągły, owalny lub fasolkowaty, średnicę 2 do 30 mm, pokryte są torebką łącznotkankową.
Od wypukłej strony dochodzi do nich 3-7 naczyń chłonnych doprowadzających, z wnęki węzła odchodzą
2-3 naczynia odprowadzające i naczynia krwionośne. Taki układ naczyń zwalnia przepływ chłonki w
węz
le.
W budowie wewnętrznej węzła wyróżniamy część korową i rdzenną. Zrąb (miąższ) węzła stanowi tkanka
siateczkowata ze skupiskami limfocytów (tzw. grudki chłonne w korze węzła). Zrąb podzielony jest
beleczkami łącznotkankowymi na płaciki chłonne, przechodzące ku centrum węzła w pasma rdzenne
odpowiadające grudkom chłonnym kory. Między torebką węzła i beleczkami łącznotkankowymi
a miąższem są wolne przestrzenie dla przepływu chłonki (zatoki brzeżne, promieniste i rdzenne).
15
W grudkach chłonnych część środkowa jest ośrodkiem rozmnażania limfocytów, część obwodowa
zawiera gęsto ułożone dojrzałe limfocyty. Pasma rdzenne zawierają limfocyty, komórki plazmatyczne
i komórki tuczne.
Paciorkowce wprowadzone przedwęzłowo do naczyń chłonnych kończyn zostają prawie całkowicie
zatrzymane i unieszkodliwione w węz
le chłonnym (zawęzłowy płyn był w 99% jałowy).
Śledziona
Położona jest w lewym podżebrzu (między IX a XI żebrem), jej długa oś jest równoległa do żeber.
Przylega do przepony, żołądka, lewej nerki, okrężnicy i ogona trzustki. Między powierzchnią nerkową
i żołądkową znajduje się wnęka śledziony, przez którą wnika tętnica śledzionowa i uchodzi kilka gałęzi
żylnych łączących się w żyłę śledzionową.
Śledziona otoczona jest łącznotkankową torebką, od której w głąb odchodzą beleczki (przegrody,
dzielące narząd na zraziki) z zawartymi w nich naczyniami krwionośnymi (tętnice i żyły beleczkowe).
Torebka i przegrody zawierają mięśnie gładkie (narząd może się kurczyć - jest magazynem krwi
uruchamianej przy szczególnym zapotrzebowaniu organizmu; skurcz śledziony powoduje kłujący ból w
lewym podżebrzu). Miąższ śledziony tworzą mozaikowo rozmieszczone dwa rodzaje obszarów: miazga
biała, czyli tkanka limfoidalna i miazga czerwona, zbudowana z tkanki łącznej siateczkowatej i licznych
cienkościennych naczyń krwionośnych.
Miazga czerwona
Miazgę czerwoną (znajduje się bliżej powierzchni śledziony) tworzą:
sznury bogatej w makrofagi tkanki łącznej siateczkowatej (sznury śledzionowe)
liczne rozszerzone, żylne naczynia włosowate (zatoki śledzionowe) o nieciągłej ścianie, zbudowanej
z grubych i wydłużonych komórek śródbłonkowych (komórki pręcikowe). Pomiędzy komórkami
śródbłonka są szerokie szczeliny.
Krew wpływa do miazgi czerwonej z otwartych tętniczek pędzelkowych (krótkie końcowe rozgałęzienia
tętnic centralnych), przesącza się pomiędzy sznurami śledzionowymi (jest to tzw. krążenie otwarte), a
następnie wpływa do również otwartych zatok śledzionowych, które kierują ją do żył.
W trakcie przepływu krwi pomiędzy sznurami śledzionowymi, obecne w nich makrofagi eliminują stare
lub uszkodzone czerwone krwinki ("cmentarzysko erytrocytów").
Miazga biała
Tkanka limfoidalna miazgi białej układa się na przebiegu małych tętnic (odchodzących od tętnic
beleczkowych), tworząc wokół nich mankiety (zasiedlone przez limfocyty T), lub grudki chłonne (grudki
śledzionowe, zasiedlone przez limfocyty B). Tętnica biegnąca w obrębie mankietu lub grudki nosi nazwę
tętnicy centralnej. Miazga biała jest ośrodkiem rozmnażania limfocytów i uczestniczy w reakcjach
immunologicznych.
16
Układ chłonny jako część układu krążenia
17
OPIS NACZYC
T
TNICZYCH KR
ŻENIA WIELKIEGO. Według ryciny str. 10.
Unaczynienie tułowia i kończyn dolnych.
[1]- część wstępująca aorty  wychodzi z lewej komory serca. Początkowy jej odcinek jest zgrubiały
i nosi nazwę opuszki aorty (odchodzą od niego tętnice wieńcowe serca).
[2]- łuk aorty  od wypukłej jego części, od strony prawej do lewej odchodzą:
-pień ramienno-głowowy [31]
-tętnica szyjna wspólna lewa [19] unaczyniają głowę i kończyny górne
-tętnica podobojczykowa lewa [22]
Od wklęsłej części łuku aorty odchodzą gałęzie unaczyniające oskrzela.
Aorta piersiowa [3] + aorta brzuszna [4] = aorta zstępująca (rozgranicza je przepona).
[3]- aorta piersiowa (dł. 19-22 cm) oddaje gałęzie:
-trzewne  do przełyku, oskrzeli, osierdzia;
-ścienne  unaczyniające mięśnie międzyżebrowe i przeponę.
[4]- aorta brzuszna (dł. 15-16 cm) przebiega od rozworu aortowego w przeponie do wysokości 4. kręgu
lędz
wiowego. Oddaje gałęzie:
-ścienne  unaczyniają przeponę, mięśnie i skórę okolic lędz
wiowych (4 pary tt. lędz
wiowych);
-trzewne nieparzyste  [5]- pień trzewny (rozgałęziający się na tętnicę wątrobową wspólną,
t. żołądkową lewą i t. śledzionową), [6]- tętnica krezkowa górna, [7]- tętnica krezkowa dolna
(tętnice idące do jelit);
-trzewne parzyste  tętnice nerkowe [8], a także tt. nadnerczowe i tt. jądrowe albo jajnikowe.
[9]- tętnice biodrowe wspólne  są końcowymi gałęziami aorty brzusznej (przedłużeniem aorty wzdłuż
kręgosłupa ku dołowi jest cienka tętnica krzyżowa pośrodkowa). Na wysokości stawu krzyżowo-
biodrowego dzielą się na [10 i 11]:
[11]- tętnicę biodrową wewnętrzną, która daje gałęzie:
-tylne  do mięśni i skóry pośladków, okolicy krzyżowej i biodrowo-lędz
wiowej;
-przednie (trzewne)  np. tętnica maciczna, t. pępkowa u płodu.
[10]- tętnicę biodrową zewnętrzną, która daje naczynia do mięśni i skóry brzucha i okolic biodra. Jej
przedłużenie to:
[12]- tętnica udowa, która daje szereg gałęzi do mięśni i skóry uda. Jej przedłużenie to:
[13]- tętnica podkolanowa  razem z tętnicą udową w okolicy kolana daje szereg drobnych odgałęzień
(sieć stawowa kolana). Rozgałęzia się na: [14]- tętnicę piszczelową przednią i [15]- tętnicę
piszczelową tylną; od tętnicy piszczelowej tylnej do kości piętowej odchodzi [16]- tętnica
strzałkowa.
[17]- tętnica grzbietowa stopy jest przedłużeniem t. piszczelowej przedniej. W okolicy stawu skokowo-
goleniowego tworzy tętnice stępowe przechodzące w tętnice łukowate ([18]- łuk tętniczy
grzbietowy) od którego odchodzą tętnice do śródstopia, a następnie do palców stopy (tętnice
grzbietowe palców).
Tętnica piszczelowa tylna daje łuk tętniczy podeszwowy.
18
Unaczynienie górnej części ciała
(czyli 3 tętnice: [31], [19] i [22] odchodzące od łuku aorty i ich odgałęzienia).
[31]- pień ramienno-głowowy; dzieli się na [29 i 30].
[29]- tętnica szyjna wspólna prawa  rozgałęzia się na: [20]- t. szyjną wewnętrzną, która idzie do wnętrza
czaszki i unaczynia podstawę mózgowia, oraz na [21]- t. szyjną zewnętrzną, która unaczynia część
twarzową głowy.
[30]- tętnica podobojczykowa prawa, od której odchodzą: [23]- tętnica kręgowa (do wnętrza czaszki, na
podstawę mózgowia) oraz tętnice piersiowe unaczyniające szyję i klatkę piersiową.
Przedłużeniem [30] jest [24]- tętnica pachowa. Jej przedłużeniem jest [25]- tętnica ramienna, która
daje 2 rozgałęzienia [26 i 27]:
[26]- tętnica łokciowa;
[27]- tętnica promieniowa (standardowe miejsce pomiaru tętna). Gałęzie t. promieniowej i łokciowej
tworzą:
-sieć grzbietową nadgarstka;
-[28]  łuk dłoniowy powierzchowny i głęboki, od których do śródręcza odchodzą tętnice
międzykostne, przechodzące następnie w tętnice palcowe, położone po bokach palców (zgięcie
palca nie uciska naczynia). Każdy palec ma 4 tętnice: 2 grzbietowe i 2 własne (tętnice dłoniowe
własne palców).
[19]- tętnica szyjna wspólna lewa;
[22]- tętnica podobojczykowa lewa. Dalszy przebieg naczyń jest taki jak po prawej stronie.
Unaczynienie podstawy mózgowia  koło tętnicze mózgu (Willisa). Według ryciny str 3.
Ułożenie tętnic mózgu w koło tętnicze przeciwdziała niedokrwieniu mózgowia, ponieważ w przypadku zwężenia lub zatoru
jednej z nich krew nadal jest rozprowadzana dzięki pozostałym naczyniom (warunkiem jest drożność wszystkich elementów
koła, co u człowieka nie zawsze ma miejsce z powodu dużej zmienności osobniczej koła. Przy zamknięciu części naczyń
występuje  zespół podkradania  ogólne niedokrwienie, zwłaszcza pnia mózgu).
[7]- tętnica kręgowa  parzyste naczynie biegnące od tętnicy podobojczykowej. Kieruje się ku górze
i wchodzi do otworu wyrostka poprzecznego szóstego kręgu szyjnego i biegnie dalej ku górze
w wyrostkach poprzecznych tych kręgów wraz z żyłami i nerwami. Na poziomie mostu pnia mózgu
obie tętnice kręgowe łączą się w [6]- tętnicę podstawną, która w dole międzykonarowym dzieli się
na [5]- 2 tętnice tylne mózgu.
[3]- tętnica środkowa mózgu (przedłużenie tętnicy szyjnej wewnętrznej na powierzchnię boczną półkul);
[2]- tętnica przednia mózgu (odgałęzienie tętnicy szyjnej wewnętrznej ku przodowi półkul).
[1]- tętnica łącząca przednia (naczynie pojedyncze) naczynia łączące
[4]- tętnica łącząca tylna (naczynie parzyste) (anastomozy tętniczo-tętnicze)
Do koła tętniczego należy: tętnica szyjna wewnętrzna (lewa i prawa), tętnica przednia mózgu (lewa i prawa), tętnica łącząca
przednia (pojedyncza), tętnica łącząca tylna (lewa i prawa), tętnica tylna mózgu (lewa i prawa).
Tętnica podstawna i tętnice środkowe mózgu, mimo że zaopatrują mózgowie, nie są uważane za składowe koła tętniczego.
Zakresy unaczynienia przez tętnice mózgu:
- tętnica przednia mózgu  powierzchnia przyśrodkowa półkul, od bieguna czołowego do końca spoidła
wielkiego;
- tętnica środkowa mózgu  grzbietowo-boczna powierzchnia mózgu;
- tętnica tylna mózgu  powierzchnia przyśrodkowa płata skroniowego i potylicznego.
19
OPIS NACZYC
ŻYLNYCH KR
ŻENIA WIELKIEGO. Według ryciny str. 11.
Naczynia żylne dzielimy na głębokie i skórne (powierzchowne). Żyły głębokie towarzyszą tętnicom, a ich nazwy utworzone są
od nazw tych tętnic. Średnim tętnicom towarzyszą 2 żyły, natomiast pniom tętniczym  jedna żyła. Żyły skórne biegną
niezależnie od tętnic, uchodzą do żył głębokich, a w swoim przebiegu mają liczne połączenia z żyłami głębokimi poprzez tzw.
żyły przeszywające. Zbiornik żylny zawiera ok. 70% krwi krążącej. Żyły krążenia wielkiego tworzą cztery grupy:
układ żył serca, układ żyły głównej górnej, układ żyły głównej dolnej, układ żyły wrotnej.
Unaczynienie górnej części ciała (układ żyły głównej górnej):
[1]- żyła główna górna  dł. ok. 6 cm, nie ma zastawek, uchodzi
do prawego przedsionka.
Dopływy: [3]- żyła ramienno-głowowa (bezimienna), lewa i prawa,
(łączące się w żyłę główną górną), zbierają krew z głowy, szyi,
kończyn górnych.
[2]- żyła nieparzysta (z prawej strony ciała, po lewej stronie
występują zredukowane naczynia żylne uchodzące do żyły
nieparzystej) zbiera krew ze ścian klatki piersiowej i przepony
(ryc. dodatkowa obok, odrębna numeracja).
Żyły głowy i szyi (dopływy żyły ramienno-głowowej)
[4]- żyła szyjna wewnętrzna  powstaje z żył mózgu i opon, zbiera
krew z zatok żylnych opony twardej. Opuszcza czaszkę przez otwór
szyjny, biegnie obok tętnic szyjnych (wewnętrznej i wspólnej). A
ączy
się z żyłą podobojczykową [6] w żyłę ramienno-głowową [3].
Miejsce tego połączenia to tzw. kąt żylny, do którego uchodzą
przewody chłonne.
[5]- żyła kręgowa  dopływ żyły podobojczykowej [6], razem z żyłą
szyjną wewnętrzną [4] odbiera krew z mózgowia.
[6]- żyła podobojczykowa  dopływ żyły ramienno-głowowej;
[7]- żyła pachowa  dopływ żyły podobojczykowej [6], zbiera żyły kończyny górnej.
Żyły kończyny górnej  posiadają zastawki, których jest więcej w żyłach głębokich.
A. Żyły głębokie: towarzyszą tętnicom (po 2 żyły ramienne [8], łokciowe i promieniowe), tworzą
powierzchowny i głęboki łuk żylny dłoni.
B. Żyły powierzchowne:
[9]- żyła odpromieniowa, biegnie od nadgarstka do żyły pachowej;
[10]- żyła odłokciowa  uchodzi w połowie ramienia do żyły ramiennej [8];
[11]- żyła pośrodkowa łokciowa  łączy naczynia [9] i [10], (jest najczęściej wykorzystywana
do iniekcji i pobrań krwi).
Unaczynienie dolnej części ciała (żyła główna dolna i jej dopływy):
[12]- żyła główna dolna  najgrubsze naczynie krwionośne w organizmie. Powstaje z dwóch żył
biodrowych wspólnych [19], uchodzi do prawego przedsionka.
Główne dopływy:
A/ ścienne - żyły lędz
wiowe (po 4 z każdej strony ciała);
- żyły przeponowe;
B/ trzewne - 3 żyły wątrobowe [13], po 1 z każdego płata wątroby;
- żyły nerkowe [14];
20
- żyły jądrowe, albo jajnikowe; (po stronie lewej uchodzą do żyły nerkowej lewej i dopiero
za jej pośrednictwem do żyły głównej dolnej).
C/ lewa i prawa żyła biodrowa wspólna [19] o dopływach [20 i 21]:
[20]- żyła biodrowa wewnętrzna  zbiera krew z narządów miednicy małej i pośladka;
[21]- żyła biodrowa zewnętrzna  pochodzi z przedłużenia żyły udowej [22].
Żyły kończyny dolnej:
A/ głębokie: [24]- żyły piszczelowe (po 2 przednie i 2 tylne); [23]- żyła podkolanowa; [22]- żyła udowa;
B/ powierzchowne, uchodzą do żył głębokich: [25]- żyła odpiszczelowa, uchodzi do ż. udowej; [26]- żyła
odstrzałkowa, uchodzi do ż. podkolanowej.
Układ żyły wrotnej (vena portae)
[15]-żyła śledzionowa, [16]- żyła krezkowa górna i [17]- żyła
krezkowa dolna w okolicach głowy trzustki łączą się w żyłę
wrotną [18] (ok. 5 cm długości, bez zastawek), która dąży do
wnęki wątroby, tam dzieli się na gałąz
prawą i lewą, a te z kolei
na żyły międzyzrazikowe i śródzrazikowe (krążenie włosowate),
z których następnie powstają 3 żyły wątrobowe [13]
odprowadzające krew do żyły głównej dolnej [12] (ryc.
dodatkowa obok).
Wątroba otrzymuje krew dwiema drogami:
- żyłą wrotną (w celu okresowego zmagazynowania
nadmiarowych, określonych produktów trawienia jelitowego);
- tętnicami wątrobowymi dużego krążenia (odżywianie
i natlenowanie tkanki wątroby).
Odpływ krwi z wątroby jest wspólny dla obu dróg i odbywa się żyłami wątrobowymi do żyły głównej
dolnej.
Układ krążenia - podstawowe terminy anatomiczne:
serce - cor żyła(y)  vena(e)
podstawa serca  basis cordis włośniczki - capillares
koniuszek serca  apex cordis tętnica główna  aorta (thoracica et abdominalis)
przegroda serca  septum cordis łuk aorty  arcus aortae
przedsionek  atrium (sinistrum et dextrum) tętnica płucna  arteria pulmonalis (sinistra et dextra)
komora  ventriculus (sinister et dexter) tętnica wieńcowa  arteria coronaria
zastawka  valva (aortae, atrioventricularis) żyła główna  vena cava (inferior et superior)
osierdzie - pericardium żyła wrotna  vena portae
jama osierdziowa  cavum pericardii pień  truncus (brachiocephalicus, pulmonalis)
nasierdzie - epicardium naczynia chłonne  vasa lymphatica
mięsień sercowy - myocardium węzły chłonne  nodi lymphatici
wsierdzie  endocardium zbiornik mleczu  cysterna chyli
węzeł zatokowo-przedsionkowy  nodus przewód piersiowy  ductus thoracicus
sinuatrialis przewód chłonny prawy  ductus lymphaticus dexter
układ naczyniowy  systema vasorum śledziona  lien
tętnica(e)  arteria(e)