Toksykologia
jest nauką o truciznach. Nazwa tej dyscypliny wiedzy pochodzi od greckiego słowa toksikon - trucizna i logos
wiedza nauka.
Trucizna
substancja, która po wprowadzeniu do organizmu wywołuje w nim uszkodzenia, zaburzenia czynności fizjologicznych i śmierć.
Dawki:
- dawka graniczna lub progowa (DM)
jest to ilość substancji, która wywołuje pierwsze spostrzegalne skutki biologiczne.
- dawka lecznicza (DC)
wykazuje działanie farmakoterapeutyczne i nie wywołuje istotnych zakłóceń procesów fizjologicznych
- dawka toksyczna (DT)
wywołuje objawy zatrucia oraz odwracalne zaburzenia czynnościowe organizmu
- dawka śmiertelna (DL)
powoduje uszkodzenia nieodwracalne i śmierć organizmu.
- DL50
przy której ginie 50% populacji.
Zatrucie - jest procesem chorobowym z klinicznymi objawami. Wywoływane jest przez substancję chemiczną pochodzenia egzo - lub endogennego. Biorąc pod uwagę dynamikę i mechanizm działania trucizny na organizm, zatrucia można podzielić na:
1) zatrucia ostre - mają szybki rozwój szkodliwych zmian w organizmie w krótkim czasie po 1-razowej dawce trucizny, podanej dożołądkowo, inhalacyjnie lub po naniesieniu na skórę. Objawy uszkodzenia lub śmierć występują na ogół do 24 godzin.
2) zatrucia podostre - szkodliwe zmiany występują mniej gwałtownie, po jednorazowej lub kilkukrotnej dawce. Wykrycie zmian patologicznych jest możliwe po badaniach czynnościowych narządów
3) zatrucia przewlekłe - powstają wskutek działania małych dawek trucizny, podawanych przez dłuższy czas i kumulowanych w organizmie. Prowadzi to do nagromadzania niewielkich uszkodzeń morfotycznych ub biochemicznych w obrębie narządów, np. zatrucia zawodowe, czy toksyny zanieczyszczające środowisko.
Środki odurzające
to środki, substancje doprowadzające człowieka do stanu upojenia i euforii np. narkotyki czy halucynogeny inne: kofeina, nikotyna, etanol.
Uzależnienie lekowe
stan psychiczny, a nieraz fizyczny, spowodowany zażywaniem leków, wywołujący potrzebę stałego przyjmowania jednego lub więcej leków.
Nałóg
stan powodujący przymus zażywania danego środka, wywołującego uzależnienie psychiczne i fizyczne. Tendencje do stałego zwiększania dawki. Głównym mechanizmem jest wewnątrzustrojowa interakcja środka uzależniającego, doprowadzająca do stanów fizycznych i psychicznych wymuszających zażywanie środka lub leków w:
- oczekiwaniu na działanie psychofarmakologiczne
- celu uniknięcia nieprzyjemnych doznań w wyniku braku środka i leku.
Tworzywa sztuczne
są to wielkocząsteczkowe związki otrzymywane ze związków o niskich cząsteczkach przez: polimeryzację, polikondensację, poliaddycję.
Zastosowanie: przemysł samochodowy, lotniczy, elektrotechniczny, elektroniczny, budownictwo, produkcja odzieży i artykułów gospodarstwa domowego; medycyna, stomatologia, farmacja: protezy, zastawki, do wlewów, do dializy, kleje do kości, strzykawki, opakowania leków; przemysł spożywczy: opakowania
Pochodne benzimidazolu
benomyl, metylotiofanat, karbendazym. Działają układowo, na powierzchni oraz wewnątrz tkanek. Są mało toksyczne dla zwierząt stałocieplnych, zaliczane do V klasy toksyczności. Na zwierzętach wykazano działanie teratogenne i hepatotoksyczne.
Ditiokarbaminiany
należą do związków o małej toksyczności ostrej dla ssaków (IV klasa toksyczności) Wykazują małą toksyczność naskórną, mogą powodować miejscowe podrażnienia i reakcje uczuleniowe. Mechanizm działania toksycznego związany jest z tworzeniem toksycznych metabolitów. Objawy zatrucia: bóle głowy, wymioty, zaburzenia rytmu serca, trudności w oddychaniu, objawy uczuleniowe skórne, uszkodzenie wątroby, nasilenie objawów po spożyciu alkoholu, zgon. Objawy odległe: teratogenne, kancerogenne, mutagenne.
W medycynie do leczenia grzybic i świerzbu, w przemyśle gumowym i w rolnictwie. Działają powierzchniowo, wypierają związki metaloorganiczne. Wyróżniamy:
- sole kwasu dimetylotiokarbaminowego (ferman, ziram)
- sole kwasy etylenobisdikarbaminowego (maneb, zineb, mankozeb, nabam)
- dwusiarczki ( dwusiarczek czterometylotiuramu
tiuram)
Fungicydy
środki grzybobójcze, uniemożliwiające wzrost i rozmnażanie grzybów i grzybostatyczne, hamujące procesy rozwojowe grzybów. Stosowane głównie zapobiegawczo przed zakażeniem, w ochronie roślin. Stosowny między innymi sole rtęci i ditiokarbaminiany oraz pochodne benzimidazolu.
Piretroidy i naturalne piretryny: Stosowane do zwalczania owadów, pasożytów, dezynsekcji pomieszczeń, też doglebowo, w uprawach rolnych, ochronie magazynów. Dawniej stosowane do zwalczania pcheł, wszy, również w postaci maści. Piretryny są wyciągami z koszyczków złocienia z rodzaju Chrysanthemum. Zawierającymi estry kw. Chryzantemowego i piretrowego (piretryna, cineryna, jasmolina) i alkohole: piretrol, cinerol, jasmolon. Wykazują dużą skuteczność działania owadobójczego, jednak mają bardzo krótki okres półtrwania, stąd często mała przydatność.
Herbicyty
środki zwalczania chwastów. Podział herbicydów: totalne
niszczące wszystkie rośliny, wybiórcze
niszczące określone gatunki roślin, regulatory wzrostu
inhibitory, stymulatory
Herbicydy nieorganiczne:
- chlorany
Na, K, Ca. DL50 dla szczurów p.o. 1,2 g/kg. Możliwość kumulacji. Stosowane szeroko, jako defolianty, herbicydy totalne. Wchłaniają się bardzo szybko, rozpuszczalne w wodzie (wchłanianie głównie przez przewód pokarmowy) nie ulegają transformacji i dystrybucji, wydalane bardzo szybko w formie niezmienionej. Mechanizm działania: doprowadzają do lokalnego działania drażniącego- wzrost perystaltyki jelit (biegunka), czasem wymioty, stany zapalne przewodu pokarmowego, nieżyt, ślinotok, bóle kolkowe, czerwonobrunatny kał.
- borany czteroboran Na, DL50 100-2500 g/kg. Wchłania się bardzo szybko z przewodu pokarmowego może wchłaniać przez nieuszkodzoną skórę, początkowo w organizmie ulegają kumulacji [nerka, wątroba, jądra, kości] kumulacja stosunkowo krótka
po 100-150 h cała ilość zostaje wydalona. Mechanizm działania: bardzo silne działanie drażniące (śluzówka przewodu pokarmowego, skóra) bardzo szybko powstaje stan zapalny skóry, pojawiają się wymioty, biegunka, nadżerki. Po wchłonięciu: pobudzenie OUN, skurcze mięśni twarzy, kończyn i w końcu uogólnione. Powoduje odwodnienie komórek
wpływ na metabolizm komórkowy i równowagę wodno mineralną, powoduję ucieczkę K z komórek. Kumuluje się w nerkach
działanie neurotoksyczne.
Insektycydy nieorganiczne
związki arsenu, fluoru, rtęci, selenu, cyjanki
100 lat temu jedyne insektycydy. Zieleń paryska
acetoarsenian miedzi. Ich toksyczność zależy od toksyczności metali i metaloidów. Czasem stosuję się kryolit zawierający fluor (fluorowinian).
Chlorowane terpeny: Toskafen: nie jest toksyczny dla pszczół. Jest szybko metabolizowany, wykazuje krótki T 1 ale dużą persystencję w środowisku. Wykazuje działanie odległe: mutagenne, karcynogenne. Inne związki: chlor ten mniej toksyczny, polichlorowany pinen.
Estry z grupą cyjanową: cypermetryna, deltameryna, felwalerat.
Doprowadzają one do przedłużenia otwarcia kanałów dla Na, a przepuszczalność błony dla Na trwa tu 300 msek. Prowadzi to do zablokowania potencjałów czynnościowych. Przedłużenie otwarcia kanałów jest reakcją na bardzo silny bodziec, powoduje nadwrażliwość na bodźce zewnętrzne, które normalnie nie są tak odczuwane. Objawy: agresywność, drżenie mięśniowe, skurcze kloniczno-tętnicze, ślinienie, gryzienie, wycie, dziwne ruchy.
Grupa DDT
DDT bardzo niska DL50 dla owadów, bardzo szerokie spektrum działania. Cechuję się bardzo dużą persystencją wykazuje każdy rodzaj działania odległego. Był stosowany wszędzie ale od 70tych lat zakaz stosowania. Obecnie zezwolenie na stosowanie w krajach objętych malarią. Duże skażenie środowiska, duże nagromadzenia w osadach dennych >ryby>ptaki morskie. Wchłania się bardzo szybko wszystkimi drogami, ulega kumulacji. Bardzo szybko przechodzi do mleka. Związki podobne: DDE, DDA, DDD.
Metoksychlor- szeroko stosowany w latach 70 ma niższy stopień kumulacji w porównaniu do DDT. Bardzo dobrze wchłaniany wszystkimi drogami. Bardzo szybko metabolizuje w organizmie i jest wydalany T 1 = 1-2 tygodni. Persystencja w glebie ok.18 miesięcy. Jest nieszkodliwy dla pszczół, bardzo toksyczny dla ryb. Jest składnikiem muchozolu.
Syntetyczne insektycydy organiczne: insektycydy polichlorowe: chlorowane węglowodory aromatyczne, grupa DDT, grupa cyklodienów, szcześciochloroheksan, chlorowane terpeny; związki fosforoorganiczne, karbaminiany, syntetyczne piretroidy.
Insektycydy fosforoorganiczne
podział na pochodne kwasu: fosfonowego : sarin, soman, tabum, trichlorfon; fosforowego: dichlorfos, mevinfos, chlorofenvunfos, halokson; tiofosforowego: paration, chlorotion, diazynon, fenchlorfos, fention, brom fos; ditiofosforowego: malation, dimetoat; Pirofosforowego: tepp.
Pochodne kw. Fosfonowego: trichlorfon- II klasa. Jako nieliczny jest rozpuszczalny w wodzie. Ma wyższe dawki toksyczne ok. 0,5 g/kg. Przechodzi do mleka ale już po 10 h już się go nie stwierdza, zmienia smak i zapach mleka. Nie powinien być stosowany u zwierząt w ciąży gdyż powoduje zaburzenia OUN płodu. Bardzo szybko metabolizowany i wydalany.
Sarin, soman, tabum
to gazy bojowe, dawki letalne ,1mg/kg, działanie inhalacyjne.
Pochodne kw. Fosforowego: Dichlorfos: tabletki, roztwór 1%, obroże. Do tępienia much w pomieszczeniach. W preparatach występuje z chlorkiem poliwinylu
wolniejsze uwalnianie dichlorfosu (50% po 18h)
wolniejsze wchłanianie, ale stanowi to duże zagrożenie, bo 50% jest wydalane do środowiska
insektycyd uwalnia się z połączeń z żywicami i prowadzi do zatrucia zwierząt. Metabolizm wolniejszy. Przechodzi do jaj, mleka, nie powinien być stosowany u niosek i krów mlecznych. Powoduje wystąpienie lekkich objawów wynikających ze wzrostu Ach
wymioty, biegunki.
Halokson: niska toksyczność ostra. Czasem stwierdza się działanie neurotoksyczne. Bardzo szybko metabolizowany i wydalany.
Chlorofenvinfos: płynny, DL50 dla szczura : 20-40 mg/kg. Stosowany do zwalczania ektopasożytów
Mevinfos: płyn o dużej lotności, DL50 dla szczura 5mg/kg. Toksyczny dla ssaków owadów
zagrożenie dla pszczół. Wykazuje działanie odległe
teratogenne.
Pochodne kw. Tiofosforowego. Wszystkie są metabolizowane do analogów tlenowych o wyższej toksyczności. Fention: roztwór, pasta do smarowania. Nie powinien być stosowany u krów mlecznych
wysokie stężenie w mleku utrzymuję się przez 26 dni a pozostałości są wykrywane nawet po 50 dniach. Wykazuje niewielką kumulację.
Fenchlorfos: stosowany przeciwko ektopasożytom. Wykazuje niewielką kumulację.
Paration: DL50 szczur 6-15 mg/kg. Szeroko stosowany. Teratogenny.
Bromofos: DL50 szczur: 3700-6100 mg/kg. Stosowany przeciwko ektopasożytom. Wolno metabolizowany, ulega kumulacji przechodzi do mleka.
Chlorotion: DL50 szczur: 1500-4000 mg/kg, w miarę bezpieczny.
Diazynon: średnia toksyczność, DL50 szczur 100-200 mg/kg. Jest znacznie wyższa dla innych gatunków. Do zwalczania much teratogenny.
Pochodne kw. Ditiofosforowego: metabolizowane do oksonów.
Dimetoat: DL50 szczur 250mg/kg. Do zwalczania pasożytów.
Malation: wywołuje opóźnione działanie neurotoksyczne.
Heksachlorocykloheksan : Mieszanina wielu izomerów o różnej toksyczności. Najczęściej wykorzystuję się izomer g- lindan o największej toksyczności (DL50 wynosi 125 mg/kg, a izomeru a 6000mg/kg) Lindan stosowany jest doglebowo i do oprysków drzew owocowych, jako roztwór 0,2% do zwalczania ektopasożytów. Nie stosowany u krów mlecznych i niosek, łatwo przechodzi do mleka i jaj. Charakteryzuję się wysoką toksycznością chroniczną -głównie działania karcinogenne
rak wątroby, anemia aplastyczna. Wykazuję też dużą toksyczność dla ryb. Objawy zwykle po 24 h ale mogą być już po kilkunastu minutach
silne pobudzenie lub depresja, nadwrażliwość na bodźce, drżenie mięśni twarzy i szyi, skurcze toniczne przechodzące na tułów i kończyny, wzrost temperatury. , duszność, ślinotok, zaburzenia świadomości, atak furii, niefizjologiczne pozycje, zapaść i śmierć. Czasem nieżyt układu pokarmowego.
Insektycydy karboaminianowe: estry kw. Karboaminianowego: alifatyczne, aromatyczne i heterocykliczne. Są stosowane w sadownictwie, rolnictwie, leśnictwie do niszczenia ekto- i endopasożytów ludzi i zwierząt. Alifatyczne: aldikarb: olbrzymia toksyczność. Bardzo szeroko stosowany w uprawach ziemniaka
może się w nich kumulować i przechodzić do ujęć wodnych. Toksyczność p.o. dla aldikarbu jest niższa niż termalna. Metabolizowany do sulfotlenku: 2x bardziej toksycznego. Tiofanoks: DL50 wynosi 8,5 mg/kg. stosowany w rolnictwie. Metabolizowany do sultlenku: 2x bardziej toksycznego. Aromatyczne: karbonyl: DL50 szczur 500-800 mg/kg. Używany do zwalczania ektopasożytów w postaci roztworu, aerozolu lub obroży. Silnie toksyczny dla pszczół i ryb. U psów wykazuje działanie odległe: teratogenne. Proposkur: DL50 90-130mg/kg. Stosowany w rolnictwie do dezynfekcji domów i gospodarstw.
Izolan: DL50: 23mg/kg. . Toksyczność dla samic zwierząt jest 2x większa.
Heterocykliczne: Karbofuran: bardzo wysoka toksyczność DL50 9-15 mg/kg. Objawy toksyczne u bydła obserwuję się po podaniu dawki 1mg/kg. Stosowany w uprawach i do zwalczania pasożytów u zwierząt. Dobrze rozpuszczalne w tłuszczach, słabo rozpuszczalne w wodzie. Narażanie wszystkimi drogami ale przy narażeniu dermalnym toksyczność jest 10x niższa niż przy narażeniu p.o. Bardzo szybko ulegają dystrybucji. Większość nie ulega kumulacji. Głównie toksyczność ostra wynika z nagromadzenia się Ach w wynika hamowania aktywności ACHE. Terapia: atropina, brak specyficznych odtrutek.
Syntetyczne piretroidy: Estry kw. Chryzantemowego: aletryna, tetrametryna, resmetryna i fenotryna. Podstawienie rodnika fenoksybenzylowego doprowadziło do tego, że związki te są stałe i nie ulegają szybko rozkładowi pod wpływem temperatury i światła słonecznego.
Estry kw. Winylocyklopropanokarboskylowego: permetryna, cypermetryna, deltametryna. Dwie ostatnie mają grupę cyjanową.
Estry kw. Chlorofenyloizowalerianowego: fenwalerat ma rodnik fenoksybenzylowy i grupę cyjanową.
Większość ma niską toksyczność ostrą. DL50 kilkaset mg do kilku g /kg. Są bardzo toksyczne dla ryb i skorupiaków wodnych. Są bardzo dobrze rozpuszczalne w tłuszczach, wchłaniają się wszystkimi drogami. Toksyczna dawka termalna jest 10x większa niż p.o. Nie stwierdzono ich kumulacji w organizmie, stosunkowo szybko ulegają metabolizmowi i wydalaniu
cała dawka wydalana w ciągu kilku dni. Są bezpieczne, wykazują nieznaczną toksyczność dla ssaków i ptaków, a dużą toksyczność dla owadów i dużą specyficzność działania. Czasami dochodzi do pozostałości w tkankach, ale trzeba zwracać uwagę na ich wydzielanie do mleka nie powinny być stosowane u niosek i krów mlecznych.
Związki należące do obu grup są antagonistami GABA- zwiększają pobudliwość oraz powodują otwarci kanałów wapniowych i zwiększenie napływu Ca do komórek, spadek siły skurczu mięśni i serca. Występują też objawy skórne: alergie, podrażnienia, wysypka. Przeczulica. Nie wykazują działań odległych, choć ostatnie badania wykazały że deltametryna może mieć działanie teratogenne w bardzo wysokich dawkach. Terapia zatruć: brak specyficznych odtrutek, terapia tylko objawowa: węgiel i olej parafinowy, płukanie żołądka. Barbiturany lub benzodiazepiny, metakarbamol, atropina.
Cyklodieny: Do grupy należą pochodne dienowe (dieldryna, aldryna) pochodne indenowe ( chlordan, heptachlor) a także pochodne cyklodienów (endosulfan, mireks) Kumulują się w organizmie, w dużych ilościach przechodzą do mleka, wykazują dużą persystencję w środowisku do 90 lat. Pochodne dienowe: aldryna: jeden z najbardziej toksycznych chlorowanych węglowodorów, wykazuję dużą toksyczność dla bydła. Izomer aldryny
izodryna- jest bardziej toksyczny
jego śmiertelne dawki doustne wynoszą 12-17mg/kg. Dieldryna jest mniej toksyczna od aldryny, dawki śmiertelne wynoszą 50-90mg/kg. W glebie zachowuje aktywność przez rok. Izomer dieldryny
endryna jest bardzo toksyczna wywołuje śmierć w dawce 7mg/kg. Pochodne dienowe są stosowane zwykle doglebowo, w sadach i w celu ochrony drewna. Dobrze się wchłaniają przez nieuszkodzoną skórę. Objawy w zatruciu dotyczą głównie układu nerwowego: skurcze, duszność, brak koordynacji, chwiejny chód, pobudzenie, apatia, czasem biegunka. Przypadkowe zatrucia mają z reguły przebieg ostry. Wygazują działanie mutagenne i karcynogenne, embriotoskyczne i teratogenne oraz immunotoksyczne. Pochodne indenowe: chlordan DL50 dla szczurów wynosi 250-500 mg/kg. Ma zdolność kumulacji mała dawka długo podawana powoduje zatrucie. Bardzo wysokie stężenie osiąga w mleku. Uszkadza naczynia krwionośne
przy zatruciach występują wybroczyny. Heptachlor bardziej toksyczny od chlordanu DL50 u szczura wynosi 100mg/kg,
Pochodne cyklodienów: enodsulfan: silnie toksyczny DL50 dla szczura wynosi 40-100 mg/kg. Wykazuje stosunkowo niską toksyczność chemiczną i niewielką kumulację. Mireks
nie jest metabolizowany wykazuję olbrzymią kumulację w środowisku i w organizmie. Wszystkie działania odległe, jest bardzo silnym kancerogenem dla wątroby.
Chlorowane węglowodory
Słaba rozpuszczalność w wodzie, bardzo dobra w tłuszczach i rozpuszczalnikach organicznych. Z roztworów olejowych bardzo dobrze się wchłaniają wszystkimi drogami i kumulują w tkance tłuszczowej (oprócz metoskychloru i endosulfanu)Wchłanianie preparatów pylistych przez nieuszkodzoną skórę jest słabe (oprócz aldryny i dieldryny). Olbrzymia oporność na działanie czynników fizykochemicznych
światło, temperatura, wilgotność. Bardzo długi T 1 w organizmie lata i dziesiątki lat olbrzymia persystencja w środowisku. Większość z nich wykazuję niską toksyczność ostrą dla ssaków, ale są takie które mają bardzo wysoką toksyczność ostrą- cyklodieny. Prawie wszystkie wykazują bardzo dużą toksyczność chroniczną i działania odległe (oprócz metoksychloru). Bardzo wolny metabolizm i wydalanie z organizmu (oprócz metoksychloru). Niektóre (mireks) w ogóle nie ulegają biotransformacji. Preparaty stałe są mniej trujące od płynnych, roztwory olejowe silniej trujące niż wodne. Mechanizm działania polega na niespecyficznym stymulowaniu OUN, jest niedokładnie poznany. Doprowadzają one do wzrostu przepuszczalności błon komórkowych dla potasu co powoduje ucieczkę potasu z komórki i zwiększenie pobudliwości
nieadekwatne reakcje na bodźce oraz spontaniczne potencjały czynnościowe
drgawki, konwulsje. Wywierają wpływ na gospodarkę Ca- upośledzenie procesów zależnych od Ca (zaburzenia wydzielania transmiterów). Hamują działalność GABA
wzrost pobudzenia- pobudzenie prostowników i zginaczy
sztywny chód. Działanie odległe: mutagenne, kancerogenne: DDT, aldryna, dieldryna, HCH, heptachlor, lindan, toksafen; embriotoskyczne i teratogenne: DDT, aldryna, i dieldryna; immunotoksyczne: DDT, aldryna, dieldryna, lindan.
Alkaloidy pirydynowe: nikotyna
występują w roślinach komosowatych i psiankowatych. Stosowany jest siarczan nikotyny
mała lotność, duża stabilność, łatwo wchłania się wszystkimi drogami, jest jednym z najsilniej działających alkaloidów. Bardzo toksyczne dla ssaków A-DL50 dla człowieka p.o. 60-100mg/kg, dla szczura p.o. 30 mg/kg, p.c. 50mg/kg. Biotransformowana do metabolitów wydalanych stosunkowo wolno. Małe dawki aktywują receptory N, duże dawki porażają te receptory: wymioty, biegunka, skurcze mięśni toniczno-kloniczne, podniecenie, ślinotok, zaburzenia ruchowe, niemożność utrzymywania pozycji stojącej, osłabienie. Po pewnym czasie porażenia. Tętno początkowo zwolnione ulega przyspieszeniu, oddechy przyspieszone, źrenice początkowe zwężone, potem rozszerzone, depresja. Objawy te też są wynikiem działania adrenaliny która jest uwalniana pod wpływem nikotyny. Była stosowana przeciwko kleszczom, do gazowania odzieży. Teraz czasem do gazowania w szklarniach. Nie ulega biotransformacji w środowisku. Po zjedzeniu objawy po kilku godzinach po narażeniu dermalnym po kilkunastu minutach.
Rotenoidy
rotenon, elipton, malakol, sumatrol, tzw. Preparaty derrisowe, wyciągi z korzeni roślin z rodzaju Derris i Lonhocarpus. Są stosunkowo mało toksyczne dla zwierząt. A- DL50 dla szczura 132 mg/kg p.o. i 5mg/kg i.m. dla większości zwierząt ok. 200 -1000 mg/kg. Mają bardzo krótki T 1 bardzo szybko ulegają rozkładowi pod wpływem promieniowania słonecznego i powietrza
nie ma niebezpieczeństwa pozostałości w środowisku. Mają bardzo wysoką toksyczność dla owadów. Mechanizm działania polega na blokowaniu przenoszenie elektronów na poziomie łańcucha oddechowego, hamowaniu aktywności wszystkich dehydrogenaz- hamują cykl Krebsa.
Insektycydy naturalne
pochodzenia roślinnego: rotenoidy, alkaloidy pirydynowe, pyretryny; związki nieorganiczne: arsenu i arsenian Cu, fluoru, rtęci, seleny, antymonu- już nie stosowane.
Klasyfikacja pestycydów
Wg przeznaczenia pestycydów:
a. zoocydy
środki do zwalczania szkodników zwierzęcych
b. bakteriocydy
środki do zwalczania bakterii
c. herbicydy
środki do zwalczania chwastów
d. fungicydy
środki do zwalczania grzybów
Klasyfikacja chemiczna pestycydów:
a. insektycydy
węglowodory chlorowane, związki fosforoorganiczne, karbaminiany, pyretroidy
b. Herbicydy
pochodne kw. Chlorofenoksyoctowego, związki bispirydylowe, dwunitrofenole, pochodne mocznika
c. Fungicydy
ditiokarbaminiany
d. Rodentycydy
pochodne kumaryny
Klasyfikacja toksykologiczna pestycydów:
Klasa toksyczności DL50 szczur [mg/kg] m.c per os Stopień zagrożenia
I Do 50 trucizny
II 51-150 trucizny
III 151- 500 Substancje szkodliwe
IV 501-5000 Substancje szkodliwe
V Ponad 5000 Praktycznie nieszkodliwe

Klasy chemiczne herbicydów:
- Związki bispyrydylowe
stosowane parakwat i dikwat, zaliczane do II i III klasy toksyczności, szybko znikają z roślin i gleby, parakwat toksyczny dla pszczół i ryb, mechanizm działania toksycznego polega na tworzeniu wolnych rodników zapoczątkowujących niekontrolowane reakcje peroksydacji lipidów. Objawy zatrucia: śpiączka, zgon w wyniku uszkodzenia oun i serca, przy mniejszych dawkach zaburzenia przewodu pokarmowego, uszkodzenia nerek, zmiany włókniste w płucach, kontakt skórny powoduje odczyny skórne, rumienie.
- pochodne mocznika
najczęściej stosowane obok pochodnych kwasu chlorofenoksyoctowego, stosowane monuron i diuron, zaliczane do IV i V klasy toksyczności, mało toksyczne dla pszczół znaczna toksyczność dla ryb, długi okres zalegania w glebie.
- pochodne kw. Chlorofenoksyoctowego
powszechnie stosowane należą do klasy III i IV toksyczności. Stosowane w celach samobójczych. Mechanizm działania: działanie drażniące na skórę i przewód pokarmowy: ślinotok, utrata apetytu, wymioty, nadżerki. Po wchłonięciu
mechanizm niejasny- najprawdopodobniej powodują wzrost przepuszczalności dla K
wpływ na OUN
sztywność i osłabienie, skurcze toniczno-kloniczne, depresja OUN, apatia i śpiączka, zaburzenia ze strony układu krążenia: arytmia, migotanie komór.
- Dinitrofenole
Bardzo toksyczne dla ssaków, pszczół i ryb, zaliczana do I i II klasy toksyczności. Wycofane. Objawy zatrucia: nudności, zaburzenia żołądkowe, niepokój, pocenie, wysoka temperatura, , sinica, zapaść, śpiączka, zgon.
Formy i zastosowanie:
Preperaty pyliste: z dodatkiem środków wypełniających: kaolin, talk, bentonit, kreda, żel krzemionkowy; zawartość substancji czynnej 2-10%
Granulaty: z nośnikami mineralnymi, mają wyższą toksyczność ostrą
Roztwory wodne: substancje czynne zwiększające przyczepność: sulfoniany metali alkalicznych, żelatyna, kleje, metyloceluloza.
Roztwory do emulgowania: nafta, oleje mineralne, chlorobenzen, terpentyna, benzen
Emulsje: związku mało toksyczne, estry wyższych kwasów tłuszczowych i glikolu polietylenowego.
Aerozole: niskowrzące chlorofluorowęglowodory
Inne: tabletki, proszki, płyny do iniekcji
Stosowanie: opryskiwanie (75%), opylanie, gazowanie, zaprawianie, aerozolowanie.