4/6/09
FINANSE PUBLICZNE
- zagadnienia prawne
dr Jarosław Wierzbicki
2009 r.
Schemat prezentacji
" Ekonomia w finansach publicznych;
" System prawny finansów publicznych;
" Organizacja finansów publicznych;
" Instytucje systemowe finansów publicznych;
 pieniądz;
 dochody publiczne;
 budżet i zasady gospodarki finansowej;
 procedura dokonywania wydatków publicznych;
 kontrola finansowa i audyt wewnętrzny;
" Środki zewnętrzne w finansach publicznych;
" Budżet zadaniowy  lek na całe zło?
" Elementy finansów Wspólnoty Europejskiej.
2009 r.
1
4/6/09
Finanse publiczne
Całokształt zjawisk oraz procesów związanych
z powstawaniem i rozdysponowywaniem
pieniężnych środków publicznych
zapewniających funkcjonowanie sektora
publicznego (Owsiak);
" zjawiska pieniężne;
" dysponent / właściciel  podmiot publiczny;
" nabycie; zarządzanie; wydatkowanie.
2009 r.
Mechanizm transferu bogactwa
" Przejęcie wartości od sektora prywatnego;
" Rozdysponowanie pomiędzy agendami
publicznymi;
" Wydatkowanie na dobra publiczne i cele
społecznie pożądane;
" Przesunięcia majątkowe (transfery).
2009 r.
2
4/6/09
Mechanizm przepływowy finansów
publicznych
 Przejęcie wartości od sektora
prywatnego;
 Rozdysponowanie pomiędzy agendami
podmiotów publicznych;
 Wydatkowanie na cele społecznie
pożądane i dobra publiczne;
 Majątkowe przesunięcia (transfery).
2009 r.
Zagadnienia alokacji związane z
finansami publicznymi
Decyzje:
 Co do rodzajów dochodów i wydatków
(finansowania dóbr społecznie pożądanych i publicznych);
 Czasu
(moment konsumpcji, termin / charakter płatności);
 Zakresu władzy publicznej
(dominacja egzekutywy nad legislatywą bądz
odwrotnie).
2009 r.
3
4/6/09
Materialne sfery regulacji prawa
finansów publicznych I
" Pieniądz;
" Zagraniczne wartości pieniężne i inne
nośniki wartości;
" System administracji publicznymi środkami
pieniężnymi
 szczególna rola ministra finansów (właściwego do
spraw działów: finanse publiczne; budżet; instytucje finansowe),
 administracja skarbowa;
 administracja centralna i zdecentralizowana
(samorząd terytorialny).
2009 r.
Materialne sfery regulacji prawa
finansów publicznych II
" Dochody publiczne
 daninowe (podatki, opłaty, cła);
 Pozostałe (wynikające z prawa własności);
" Jednostki sektora finansów publicznych 
formy organizacyjne;
" Zasady zarządzania i gospodarowania
środkami publicznymi (system budżetowy);
2009 r.
4
4/6/09
Materialne sfery regulacji prawa
finansów publicznych III
" Zasady wydatkowania środków
publicznych;
" Planowania finansowe i jego doniosłość
prawna;
" Rachunkowość i sprawozdawczość;
" Kontrola finansowa i audyt;
" Zasady odpowiedzialności za zachowania
niezgodne z prawem.
2009 r.
System prawa w Polsce II
" Zasada numerus clausus z
ródeł prawa
powszechnie obowiązującego;
" Hierarchia z
ródeł prawa stanowionego;
" Kolizje systemowe z
ródeł prawa
(supremacja Konstytucji vs. supremacja prawa wspólnotowego);
2009 r.
5
4/6/09
System z
ródeł prawa w Polsce I
y
ródła prawa RP y
ródła prawa WE
 Konstytucja;
 Umowy międzynarodowe
" Prawo pierwotne
ratyfikowane za uprzednią
( konstytucyjne ), traktaty
zgodą wyrażoną w ustawie;
wspólnotowe;
 Prawo organizacji m-
" Prawo wtórne:
narodowych na które RP
przeniosła wykonywanie części  Rozporządzenia;
uprawnień suwerennych;
 Dyrektywy;
 Ustawy;  Decyzje;
 Zalecenia i Opinie.
 Ratyfikowane umowy
międzynarodowe;
 Rozporządzenia;
 Lokalne
2009 r.
Bank centralny i jego zadania
" Bank emisyjny;
" Bank banków;
" Bank państwa.
" Monopol na prowadzenie polityki pieniężnej
(decydowanie o wartości pieniądza polskiego);
" Funkcje wykonawcze w sferze polityki
dewizowej
2009 r.
6
4/6/09
Rada Ministrów i jej kompetencje I
" Uprawnienia kierownicze w zakresie realizacji
budżetu państwa (137), obejmujące udzielanie w
drodze rozporządzenia wytycznych obejmujących:
 organy administracji rządowej uprawnione do
dokonywania określonych rodzajów wydatków;
 szczegółowy sposób dokonywania wydatków;
 szczegółowy sposób i terminy sporządzania informacji z
wykonania wydatków, oraz jednostki obowiązane do ich
sporządzania;
 jednostki sektora finansów publicznych, w których
przeprowadza się audyt zewnętrzny;
 tryb i zasady wydawania decyzji dotyczących
zapewnienia finansowania z budżetu państwa projektów
dofinansowywanych z budżetu Unii Europejskiej.
2009 r.
Rada Ministrów i jej kompetencje II
" Dysponuje rezerwą ogólną budżetu
państwa (możliwość upełnomocnienia Prezesa RM i MF);
" Uchwalanie polityki Rządu, na wniosek
ministra kierującego działem;
" Uchwalanie projektów aktów prawnych na
wniosek ministra kierującego działem
(w związku z inicjatywą legislacyjną);
" Przes RM może zwiększyć z rezerwy
ogólnej wydatki do kwoty 1 mln zł.
2009 r.
7
4/6/09
Minister finansów i jego rola
" Właściwość w zakresie działów:
 Finanse publiczne;
 Budżet;
 Instytucje finansowe.
" W zakresie działu, którym kieruje minister
jest obowiązany do przygotowywanie na
posiedzenia RM projektów polityki rządu,
projektów aktów prawnych, jak również do
wykonywania polityki rządu.
2009 r.
Minister finansów
" Może zwiększyć z rezerwy ogólnej wydatki
w kwocie do 0,75 mln zł. (zawiadamiając o tym
Prezesa RM);
" W porozumieniu z właściwymi
dysponentami dokonuje podziału
niektórych rezerw celowych;
" Zarządza długiem skarbu państwa
(również wolnymi środkami);
2009 r.
8
4/6/09
Mechanizm planistyczny sektora
finansów publicznych  uwarunkowania
" Niewielka przejrzystość sfery właścicielskiej,
" Ograniczona efektywność nadzoru,
" Rozproszone ośrodki kontrolne,
" Istnienie tzw. miękkiego ograniczenia budżetowego,
" Ograniczone poczucie odpowiedzialności (hazard
motywacyjny),
" Występowanie kolizji interesów jednostkowych i
zbiorowych,
" Silna pokusa nadużycia (hazard moralny).
2009 r.
Ograniczenia planowania I
" Mechanizm przetargu planistycznego;
" Brak motywacji do ograniczania wydatków
(zwiększania efektywności wykorzystania środków);
" Ograniczenia w przetwarzaniu danych na
poziomie zbiorczym;
2009 r.
9
4/6/09
Ograniczenia planowania II
" Brak praktycznych możliwości planowania
średnio- i długookresowego;
" Ograniczenia związane z realizacją dyrektyw
politycznych;
" Długość cyklu politycznego;
2009 r.
Pieniądz
2009 r.
10
4/6/09
Pieniądz jako kategoria ekonomiczna
" Środek płatniczy;
" Miernik wartości;
" Środek tezauryzacji;
2009 r.
Zainteresowanie władzy pieniądzem
" Uzasadnienia polityczne i prawne;
(symbol i mechanizm legitymizacji i utrwalania władzy politycznej)
" Uzasadnienie fiskalne;
(dochody związane z monopolem menniczym  senioraż, ew. pozyskiwanie
dochodów nadzwyczajnych w postaci psucia monety ~ podatku inflacyjnego)
" Uzasadnienia gospodarcze;
(zmniejszenie kosztów transakcyjnych obrotu gospodarczego)
2009 r.
11
4/6/09
Wymiar normatywny pieniądza
PRAWO WALUTY
" Regulacja systemu i zasad obrotu pieniężnego;
" Określenie i zabezpieczenie monopolu
emisyjnego (monopol emisyjny zamknięty vs otwarty);
" Określenie zasad prowadzenia polityki pieniężnej;
" Organizowanie i kontrola rozliczeń.
PRAWO DEWIZOWE
" Relacje ze środkami płatniczymi innych państw.
2009 r.
Techniczne ujęcia pieniądza w prawie
" Znak pieniężny;
" Jednostka pieniężna / suma pieniężna;
" Pieniądz elektroniczny;
" Doniosłość prawna pieniądza obcego.
2009 r.
12
4/6/09
Polski system pieniężny
" Prawny środek płatniczy:
 banknoty i monety nominowane na złote i
grosze emitowane przez NBP.
" Ograniczenia emisji pieniądza i jego
prywatnych substytutów;
" Problemy regulacji zasad wymiany oraz
zatrzymywania znaków pieniężnych.
2009 r.
Pieniądz w Konstytucji RP
Art. 216 Konstytucji RP
" Monopol emisyjny NBP;
" Monopol polityki pieniężnej NBP;
" Cel polityki pieniężnej  stabilizacja wartości
pieniądza polskiego.
(całokształt normatywny na poziomie Konstytucji)
2009 r.
13
4/6/09
Zabezpieczenia popytu na pieniądz
" Zasada walutowości (art. 358 k.c.):
Art. 358. ż 1. Z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych,
zobowiązania pieniężne na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej mogą
być wyrażone tylko w pieniądzu polskim.
" Obowiązek zapłaty podatków pieniądzem
polskim (art. 59 i 60 ordynacji podatkowej):
Art. 59. ż 1. Zobowiązanie podatkowe wygasa w całości lub w części wskutek:
1) zapłaty;
2) pobrania podatku przez płatnika lub inkasenta (& );
2009 r.
Sankcje za naruszenie monopolu emisyjnego
Art. 310. ż 1. Kto podrabia albo przerabia polski albo obcy pieniądz, inny
środek płatniczy albo dokument uprawniający do otrzymania sumy
pieniężnej (& ) lub z pieniędzy, innego środka płatniczego albo z takiego
dokumentu usuwa oznakę umorzenia,
podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 5 albo karze
25 lat pozbawienia wolności.
ż 2. Kto pieniądz, inny środek płatniczy lub dokument określony w ż 1
puszcza w obieg albo go w takim celu przyjmuje, przechowuje, przewozi,
przenosi, przesyła albo pomaga do jego zbycia lub ukrycia,
podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10.
ż 3. W wypadku mniejszej wagi sąd może zastosować nadzwyczajne
złagodzenie kary.
ż 4. Kto czyni przygotowania do popełnienia przestępstwa określonego w
ż 1 lub 2,
2009 r.
podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.
14
4/6/09
Prawo dewizowe
2009 r.
Definicja  zakres normatywny
obrót( dewizowy( z( zagranicą( oraz( obrót(
wartościami( dewizowymi( w( kraju,( a( także(
działalność( gospodarcza( w( zakresie( kupna(
i( sprzedaży( wartości( dewizowych( oraz(
pośrednictwa( w( ich( kupnie( i( sprzedaży( (
2009 r.
15
4/6/09
Koncepcje prawa dewizowego
" Oparcie( na( doktrynach( ekonomicznych(
związanych( z( celami( i( zasadami( obrotu(
międzynarodowego;( (
" Liberalizacja( wraz( z( otwarciem( na( obrót(
międzynarodowy;( (
" Silne( uwarunkowanie( prawem(
międzynarodowym( i( ponadnarodowym(
(WE).( (
2009 r.
Warunki wyboru modelu
" Wielkość( państwa( i( jego( znaczenie(
polityczne( i( gospodarcze;( (
" Stan( gospodarki;(
" Powiązania gospodarcze z innymi
państwami regionu;
" Sytuacja( na( wewnętrznych i
międzynarodowych rynkach( finansowych;( (
" Charakter( gospodarki( państwa (otwarta /
zamknięta).( (
2009 r.
16
4/6/09
Przedmiot regulacji
" Posiadanie( i( dysponowanie( wartościami(
dewizowymi( oraz( działania( związane( z(
powyższymi(
(ustalanie( kursów( walutowych,( stosowanie( kursów,(
obowiązki( informacyjne( i( sprawozdawcze);( (
" Silna( samodzielność( terminologiczna;(
" Niewielkie( korelacje( z( innymi( gałęziami(
prawa.( (
2009 r.
Funkcje przepisów prawa
dewizowego
" Regulacja( (
(określanie( zasad( obrotu( dewizowego);( (
" Reglamentacja( (
(indywidualne( określanie( konkretnych(
obowiązków( i( ew.( uprawnień( dewizowych);( (
" Informacja( i( kontrola( dewizowa;( (
2009 r.
17
4/6/09
Formy regulacji
" Nakazy( dewizowe;( (
" Zakazy( dewizowe;( (
" Obowiązki( informacyjne;( (
" Sankcje( zabezpieczające.( (
2009 r.
Polskie prawo dewizowe 
z
ródła
" Ustawa( z( dnia( 27( lipca( 2002( r.( Prawo(
dewizowe( (Dz.( U.( Nr( 141,( poz.( 1178( ze( zmianami);
" Akty wykonawcze;
" Zabezpieczenia stosowania prawa
(przestępstwa i wykroczenia karne
skarbowe);
2009 r.
18
4/6/09
Wartości dewizowe  pojęcie
" Zagraniczne( środki( płatnicze( oraz( złoto( dewizowe( i(
platyna( dewizowa( (2.1.8)(
" Zagraniczne( środki( płatnicze(  ( waluty( obce( i( dewizy(
(2.1.9)(
" Dewizy(  ( papiery( wartościowe( i( inne( dokumenty(
pełniące( funkcje( środka( płatniczego,( wystawione( w(
walutach( obcych( (2.1.12)(
" Waluty( obce(  ( zagraniczne( znaki( pieniężne(
(banknoty( i( monety),( będące( poza( krajem( prawnym(
środkiem( płatniczym( (
2009 r.
System dewizowy
" Ogół( zasad( i( instytucji( dewizowych(
stworzonych( przez( obowiązujące( w( danym(
państwie( i( w( danym( czasie( prawo(
dewizowe( (Ruśkowski( E.)(
2009 r.
19
4/6/09
Cele regulacji
" Ochrona( interesu( dewizowego( państwa;( (
" Porządkowanie( zasad( obrotu( dewizowego;( (
" Dostarczanie( informacji( o( obrotach(
dewizowych;( (
" Zabezpieczenia( przed( nadużyciami( w(
zakresie( prawa( podatkowego( i( prania(
pieniędzy.( (
2009 r.
Konstrukcja reglamentacji
dewizowej I
" ogólne( dozwolenie( vs( ogólny( zakaz
(np. w ramach monopolu dewizowego państwa);( (
" brak( modeli(  czystych (  ( w( praktyce(
występują( różnego( rodzaju( modele(
mieszane( (zakaz(  ( z( dozwoleniem;( dozwolenie( z(
zakazami.( Sytuacje( te( są( zasadniczo( odpowiednikami)(
2009 r.
20
4/6/09
Konstrukcja reglamentacji
dewizowej II
" Ograniczenia:
 Zwyczajne,
 Nadzwyczajne.
" Dyspozycje normatywne:
 Nakazy,
 Zakazy.
" Zabezpieczenia  sankcje.
2009 r.
Konstrukcja reglamentacji
dewizowej III
" Konstytucja RP art. 31 ust. 3
" Forma normatywna:
 Ogólne dozwolenie;
 Zakazy na poziomie ustawowym;
 Wyjątki od zakazów na poziomie aktów
wykonawczych i decyzji administracyjnych;
 Nadzwyczajne ograniczenia w formie aktów
wykonawczych.
2009 r.
21
4/6/09
Konstrukcja reglamentacji
dewizowej IV
Organy odpowiedzialne za prowadzenie polityki
dewizowej:
 Rada Ministrów RP  polityka dewizowa;
 Minister Finansów zasadnicza regulacja na
poziomie prawa powszechnie obowiązującego -
liberalizacja;
 Narodowy Bank Polski  odstępstwa
indywidualne;
 Narodowy Bank Polski  wykonawstwo w
zakresie polityki dewizowej / uprawnienia
2009 r.
opiniodawcze.
Konstrukcja reglamentacji
dewizowej IV
" Wprowadzenie ograniczeń na poziomie
ustawowym  ustawowe podstawy dla
ograniczeń nadzwyczajnych;
" Odsunięcie( Ministra( Finansów( od(
bezpośrednich( zadań( decyzyjnych;( (
" Pozostawienie( Narodowego Banku Polskiego(
w( pozycji( wykonawczej(
(urząd( centralny(  ( wyłącznie( stosowanie( prawa( bez( wpływu( na( kształt).
2009 r.
22
4/6/09
Prawo dewizowe Wspólnoty
" Zasada( swobody( obrotu( dewizowego( z(
państwami( członkowskimi( oraz( państwami(
zrównanymi( (EOG( i( OECD);( (
" Odmienne( traktowanie( państw( trzecich(
(zasada( tzw.( standstill);( (
2009 r.
Dozwolenie dla ograniczeń dewizowych w
państwach członkowskich
" Zakaz ograniczeń wobec państw
członkowskich, poza zaaprobowanymi
stanami nadzwyczajnymi;
" Kryterium( informacyjne( i( kontrolne( dla(
państw( członkowskich;( (
" Kryterium( utrzymania restrykcji( dla( państw(
trzecich;
" Obowiązek dążenia do liberalizacji.( ( (
2009 r.
23
4/6/09
Obrót dewizowy
" Krajowy;
 Przedmiot dewizy (wartość międzynarodowa)
" Z zagranicą;
 Przedmiot dewizy (wartość międzynarodowa)
 Przedmiot wartości krajowe z czynnikiem
podmiotowym zagranicznym.
2009 r.
Ograniczenia dewizowe
" Zwyczajne;
 Przesłanki w postaci obrotu dewizowego
walutami niewymienialnymi;
 Obrót dewizowy z podmiotami z pańśtw
trzecich.
" Nadzwyczajne.
2009 r.
24
4/6/09
Działalność kantorowa
" Regulowana( działalność( gospodarcza;(
" Wpis( do( rejestru;( (
" Warunki( powstania( prawa( do( uzyskania(
wpisu;( (
" Zasady( prowadzenia( działalności.( ( (
" Uprawnienia kontrolne i skutki
niewypełniania wymogów prawnych.
2009 r.
Stan docelowy  Unia walutowa
" Nie ma opcji pozostawania na zewnątrz dla
Polski;
" Kryteria konwergencji;
" Euro jako waluta międzynarodowa;
" Skutki wprowadzenia w Polsce.
2009 r.
25
4/6/09
Finanse Publiczne
2009 r.
Sektor finansów publicznych
1) organy władzy publicznej, w tym organy administracji rządowej, organy
kontroli państwowej i ochrony prawa, sądy i trybunały;
2) gminy, powiaty i samorząd województwa, zwane dalej  jednostkami
samorządu terytorialnego , oraz ich związki;
3) jednostki budżetowe, zakłady budżetowe i gospodarstwa pomocnicze
jednostek budżetowych;
4) państwowe i samorządowe fundusze celowe;
5) państwowe szkoły wyższe;
6) jednostki badawczo-rozwojowe;
7) samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej;
8) państwowe i samorządowe instytucje kultury;
9) Zakład Ubezpieczeń Społecznych, Kasa Rolniczego Ubezpieczenia
Społecznego i zarządzane przez nie fundusze;
10) Narodowy Fundusz Zdrowia;
11) Polska Akademia Nauk i tworzone przez nią jednostki organizacyjne;
12) inne państwowe lub samorządowe osoby prawne utworzone na
podstawie drębnych ustaw w celu wykonywania zadań publicznych, z
wyłączeniem przedsiębiorstw, banków i spółek prawa handlowego. (4.1)
2009 r.
26
4/6/09
Podstawowe formy organizacyjne
" Jednostka budżetowa
 Gospodarstwo pomocnicze;
 Rachunek dochodów własnych;
 Fundusz motywacyjny.
" Zakład budżetowy;
" Fundusz celowy;
" Inne.
2009 r.
Jednostka budżetowa I
" Pokrywa wydatki bezpośrednio z budżetu, a
pobrane dochody odprowadza bezpośrednio
na rachunek budżetu państwa lub jednostki
samorządu terytorialnego (budżetowanie brutto);
" Prowadzi gospodarkę na podstawie planu
dochodów i wydatków.
" Nie posiada podmiotowości prywatnoprawnej
 mienie posiada w zarząd.
2009 r.
27
4/6/09
Jednostka budżetowa II
Elementy wyłączone spod zasady
budżetowania brutto:
 Gospodarstwo pomocnicze działające j.b.
" wyodrębniona z jednostki budżetowej, pod
względem organizacyjnym i finansowym, część jej
podstawowej działalności lub działalność uboczna;
" Pokrywa koszty swojej działalności z
uzyskiwanych przychodów własnych;
" Sprzedaży usług na rzecz macierzystej jednostki
budżetowej dokonuje według kosztów własnych;
" Wpłaca do budżetu połowę osiągniętego zysku.
2009 r.
Jednostka budżetowa III
 Rachunek dochodów własnych;
" Dochody z opłat za udostępnianie dokumentacji przetargowej;
" Spadki, zapisy i darowizny w postaci pieniężnej na rzecz jednostki
budżetowej;
" Odszkodowania i wpłaty za utracone lub uszkodzone mienie
będące w zarządzie bądz
użytkowaniu jednostki budżetowej;
" Państwowe j.b. również tytuły określone w art. 22 ust. 2 ustawy o
finansach publicznych
 Fundusz motywacyjny (wyłącznie państwowe j.b. z części dochodów
budżetu państwa uzyskanych z tytułu przepadku rzeczy lub korzyści
majątkowych pochodzących z ujawnienia przestępstw i wykroczeń przeciwko
mieniu oraz przestępstw skarbowych i wykroczeń skarbowych. ).
2009 r.
28
4/6/09
Zakład budżetowy
" Odpłatnie wykonuje wyodrębnione zadania;
" Pokrywa koszty swojej działalności z przychodów
własnych (budżetowanie netto);
" Prowadzi gospodarkę na podstawie rocznego
planu finansowego obejmującego przychody, w
tym dotacje z budżetu, koszty i inne obciążenia,
stan środków obrotowych, stan należności i
zobowiązań na początek i koniec okresu oraz
rozliczenia z budżetem;
" Wpłaca do budżetu nadwyżki środków obrotowych,
ustalone na koniec okresu rozliczeniowego
2009 r.
Fundusz celowy
" Fundusz powołany ustawowo, którego
przychody pochodzą ze środków
publicznych, a wydatki są przeznaczone
na realizację wyodrębnionych zadań;
" Wyjątek od zasady niefunduszowania
(jedności materialnej budżetu);
" Forma: osoba prawna lub wyodrębniony
rachunek bankowy;
" Podstawa gospodarki: roczny plan
finansowy.
2009 r.
29
4/6/09
Inne
" Np. fundacje utworzone ze środków
publicznych
(pod warunkiem utworzenia ich w drodze ustawowej  art. 30 uofp);
2009 r.
Postulaty / zasady budżetowe
" Powszechności (zupełności);
" Jedności formalnej;
" Jedności materialnej (niefunduszowania);
" Szczegółowości budżetu;
" Przejrzystości;
" Jawności;
" Roczności;
" Uprzedniości;
2009 r.
" Równowagi.
30
4/6/09
Prawo budżetowe
" Materialne " Formalne
" Ustawa budżetowa / " Regulacja zasad
ustawa o prowizorium postępowania w
budżetowym. sferze przygotowania
i uchwalania ustawy
budżetowej.
2009 r.
Konstrukcja budżetu
" Roczny plan dochodów planem dochodów i
wydatków oraz przychodów i rozchodów:
 organów władzy publicznej, w tym organów
administracji rządowej, organów kontroli i
ochrony prawa;
 sądów i trybunałów.
" Cel  sfinansowanie zadań państwa;
" Pieniężne ujęcie;
" Zestawienie wartości planowanych; forma
ustawowa.
2009 r.
31
4/6/09
Dochody / Przychody
" ze sprzedaży papierów wartościowych oraz
" podatki i opłaty; z innych operacji finansowych,
" cła; " z prywatyzacji majątku Skarbu Państwa
oraz majątku jednostek samorządu
" wpłaty z zysku przedsiębiorstw państwowych oraz
terytorialnego,
jednoosobowych spółek Skarbu Państwa;
" ze spłat pożyczek udzielonych ze środków
" wpłaty z tytułu dywidendy;
publicznych,
" wpłaty z zysku Narodowego Banku Polskiego;
" z otrzymanych pożyczek i kredytów;
" wpłaty nadwyżek dochodów własnych, nadwyżek środków
obrotowych oraz części zysku;
" dochody pobierane przez państwowe jednostki budżetowe;
" dochody z najmu i dzierżawy oraz z innych umów o
podobnym charakterze dotyczące składników majątkowych
SP;
" odsetki od środków na rachunkach bankowych państwowych
jednostek budżetowych;
" odsetki od lokat terminowych ustanowionych ze środków
zgromadzonych na centralnym rachunku bieżącym budżetu;
" odsetki od udzielonych z budżetu państwa pożyczek;
" grzywny, mandaty i inne kary pieniężne;
" spadki, zapisy i darowizny w postaci pieniężnej na rzecz
Skarbu Państwa;
" dochody ze sprzedaży majątku, rzeczy, praw, niestanowiące
przychodów;
" inne dochody;
" środki pochodzące z budżetu UE przeznaczone na
finansowanie programów i projektów realizowanych przez
administrację rządową.
2009 r.
Wydatki / Rozchody
" utrzymanie i funkcjonowanie organów władzy " spłaty otrzymanych pożyczek i kredytów;
publicznej, kontroli i ochrony prawa;
" wykup papierów wartościowych;
" zadania wykonywane przez administrację
" udzielone pożyczki;
rządową;
" płatności wynikające z odrębnych ustaw,
" funkcjonowanie sądów i trybunałów;
których z
ródłem finansowania są przychody
" subwencje ogólne dla jednostek samorządu z prywatyzacji majątku Skarbu Państwa oraz
terytorialnego; majątku jednostek samorządu
terytorialnego;
" dotacje dla jednostek samorządu terytorialnego;
" pożyczki udzielone na finansowanie
" środki wpłacane do budżetu Unii Europejskiej,
przejściowe zadań realizowanych z
zwane dalej  środkami własnymi Unii
udziałem środków pochodzących z budżetu
Europejskiej ;
Unii Europejskiej, zwane dalej
" subwencje dla partii politycznych;
 prefinansowaniem ;
" dotacje na zadania określone odrębnymi
" inne operacje finansowe związane z
ustawami;
zarządzaniem długiem publicznym i
" obsługę długu publicznego;
płynnością.
" finansowanie programów i projektów, na
realizację których uzyskano środki pochodzące
z budżetu Unii Europejskiej, zwane dalej
 współfinansowaniem ;
" realizację Wspólnej Polityki Rolnej.
" zadania określone w odrębnych ustawach i
umowach międzynarodowych.
2009 r.
32
4/6/09
Klasyfikacja wydatków
" Dotacje i subwencje;
" Świadczenia na rzecz osób fizycznych;
" Wydatki bieżące jednostek budżetowych;
" Wydatki majątkowe;
" Wydatki na obsługę długu Skarbu Państwa;
" Wpłaty środków własnych Unii Europejskiej.
2009 r.
Klasyfikacja budżetowa
" System podziałek budżetowych w ramach
których ujmuje się poszczególne rodzaje
dochodów i wydatków budżetowych oraz
przychodów i rozchodów budżetu;
" Każdej podziałce budżetu przypisany jest
właściwy dysponent;
" Dochody (wg z
ródeł, części i działów klasyfikacji budżetowej);
" Wydatki (wg części działów rozdziałów oraz kategorie wydatków z
wyodrębnieniem środków operacyjnych / pomocowych).
2009 r.
33
4/6/09
Transfery publiczne
" Dotacje " Subwencje - bezzwrotny transfer ze
środków budżetowych udzielany
" Podlegające szczególnym zasado
podmiotom określonym w ustawie
rozliczenia wydatki na:
(forma pomocowa).
" finansowanie lub dofinansowanie:
 zadań z zakresu administracji rządowej
oraz innych zadań zleconych jednostkom
samorządu terytorialnego ustawami,
 ustawowo określonych zadań, w tym zadań
z zakresu mecenatu państwa nad kulturą,
realizowanych przez jednostki inne niż
jednostki samorządu terytorialnego,
 bieżących zadań własnych jednostek
samorządu terytorialnego,
 zadań zleconych do realizacji organizacjom
pozarządowym
" kosztów realizacji inwestycji  dotacje
celowe ;
" dofinansowanie działalności bieżącej
ustawowo wskazanego podmiotu,  dotacje
podmiotowe ;
" dopłaty do określonych rodzajów wyrobów
lub usług, kalkulowane według stawek
jednostkowych  dotacje przedmiotowe ;
2009 r.
Rezerwy
" Rezerwa ogólna  tworzona obligatoryjnie, nie może być wyższa niż
0,2% kwoty wydatków budżetu;
" Rezerwy celowe  fakultatywnie - mogą być tworzone rezerwy celowe:
 na wydatki, których szczegółowy podział na pozycje klasyfikacji budżetowej
nie może być dokonany w okresie opracowywania budżetu;
 na wydatki, których realizacja uwarunkowana jest zaciągnięciem kredytu w
międzynarodowej instytucji finansowej;
 na wydatki związane z realizacją Wspólnej Polityki Rolnej oraz programów i
projektów realizowanych z udziałem środków pochodzących z budżetu Unii
Europejskiej;
 gdy odrębne ustawy tak stanowią.
" Suma rezerw celowych, nie może przekroczyć 5% wydatków budżetu.
" W częściach budżetu państwa, których dysponentami są poszczególni
wojewodowie, może być tworzona rezerwa w wysokości do 1%
planowanych wydatków, z wyłączeniem dotacji dla jednostek samorządu
terytorialnego.
2009 r.
34
4/6/09
Deficyt i zasady pokrywania
Różnica między dochodami a wydatkami budżetu
państwa stanowi odpowiednio nadwyżkę
budżetu państwa lub deficyt budżetu państwa
" Generowany przede wszystkim na poziomie
wydatków sztywnych budżetu państwa;
" Zakaz pokrywania deficytu poprzez zaciąganie
zobowiązania w centralnym banku państwa;
" Poziom maksymalny w danym roku określany na
poziomie projektu ustawy budżetowej.
2009 r.
y
ródła pokrywania deficytu
" Przychody pochodzące ze:
" sprzedaży skarbowych papierów
wartościowych na rynku krajowym i
zagranicznym;
" kredytów zaciąganych w bankach
krajowych i zagranicznych;
" pożyczek;
" prywatyzacji majątku Skarbu Państwa;
" nadwyżki budżetu państwa z lat ubiegłych.
2009 r.
35
4/6/09
Państwowy dług publiczny I
Zobowiązania sektora finansów publicznych z
tytułów:
" wyemitowanych papierów wartościowych
opiewających na wierzytelności pieniężne;
" zaciągniętych kredytów i pożyczek;
" przyjętych depozytów;
" wymagalnych zobowiązań:
 wynikających z odrębnych ustaw oraz prawomocnych
orzeczeń sądów lub ostatecznych decyzji
administracyjnych,
 uznanych za bezsporne przez właściwą jednostkę
sektora finansów publicznych, będącą dłużnikiem.
2009 r.
Dług publiczny II
" Państwowy dług publiczny nie może
przekroczyć 60% wartości rocznego
produktu krajowego brutto;
" Strategia zarządzania długiem publicznym
(trzyletnia)
" Podmiot odpowiedzialny  Minister
Finansów.
2009 r.
36
4/6/09
Wymogi ostrożnościowe w zakresie
długu publicznego
" wartość relacji kwoty państwowego długu
publicznego do produktu krajowego brutto jest
większa od 50%, a nie większa od 55%:
 na kolejny rok Rada Ministrów uchwala projekt ustawy
budżetowej, w którym relacja deficytu budżetu
państwa do dochodów budżetu państwa nie może być
wyższa niż analogiczna relacja z roku bieżącego;
 Relacja ta, stanowi górne ograniczenie relacji deficytu
każdej jednostki samorządu terytorialnego do jej
dochodów, jaka może zostać uchwalona w budżecie
jednostki samorządu terytorialnego
2009 r.
Wymogi ostrożnościowe w zakresie
długu publicznego
" wartość relacji kwoty państwowego długu
publicznego do produktu krajowego brutto jest
większa od 55%, a nie większa od 60%:
 na kolejny rok Rada Ministrów uchwala projekt ustawy
budżetowej, przyjmując jako górne ograniczenie deficytu
jego poziom zapewniający, że relacja długu Skarbu
Państwa do produktu krajowego brutto przewidywana na
koniec roku budżetowego, którego dotyczy projekt
ustawy, będzie niższa;
 górne ograniczenie relacji deficytu każdej jednostki
samorządu terytorialnego do jej dochodów, jaka może
zostać uchwalona w budżecie jednostki samorządu
terytorialnego, zostaje zmniejszone przez pomnożenie
przez współczynnik R
R = (0,6 - PDP/PKB) : 0,05
2009 r.
37
4/6/09
Procedury sanacyjne
" wartość relacji kwoty państwowego długu publicznego
do produktu krajowego brutto jest równa lub większa od
60%, to:
 poczynając od siódmego dnia po dniu ogłoszenia relacji, o której
mowa, jednostki sektora finansów publicznych nie mogą
udzielać nowych poręczeń i gwarancji,
 Rada Ministrów, najpóz
niej w terminie miesiąca od dnia
ogłoszenia relacji, przedstawia Sejmowi program sanacyjny
mający na celu ograniczenie tej relacji do poziomu poniżej 60%,
 w kolejnym roku budżetowym obowiązuje zakaz udzielania
nowych poręczeń i gwarancji przez jednostki sektora finansów
publicznych,
 w projekcie ustawy budżetowej na kolejny rok budżetowy oraz w
uchwalonych budżetach jednostek samorządu terytorialnego
kwota wydatków jest równa lub niższa od kwoty dochodów.
2009 r.
Opracowywanie projektu budżetu
" Założenia projektu budżetu państwa na rok
następny przedstawiane są na Radzie Ministrów
przez Ministra Finansów;
" Materiały do projektu opracowują i przedstawiają
MF dysponenci części budżetowych;
" Minister Finansów przedstawia Radzie Ministrów
projekt ustawy budżetowej na rok następny z
uzasadnieniem;
" Dysponenci  włączani  względna autonomia
budżetowa z procedurą opiniowania przez RM.
2009 r.
38
4/6/09
Uzasadnienie projektu ustawy
budżetowej
Uzasadnienie zawiera w szczególności:
" główne cele polityki społecznej i gospodarczej;
" założenia makroekonomiczne na rok budżetowy i dwa kolejne lata, dotyczące prognozy:
 produktu krajowego brutto i jego składowych, w tym:
" wielkości eksportu netto,
" popytu krajowego, w tym konsumpcji prywatnej i zbiorowej,
" nakładów brutto na środki trwałe,
 poziomu cen towarów i usług konsumpcyjnych,
 kursu walutowego,
 przeciętnego wynagrodzenia brutto w gospodarce narodowej,
 poziomu zatrudnienia i bezrobocia,
 salda obrotów bieżących;
" przewidywane wykonanie budżetu państwa za rok budżetowy poprzedzający;
" omówienie projektowanych:
 przychodów i rozchodów oraz dochodów i wydatków budżetowych,
 przychodów i wydatków państwowych funduszy celowych,
 zestawień określonych w art. 99 ust. 2 pkt 8 i 9;
" omówienie przewidywanego salda i długu sektora finansów publicznych;
" omówienie wielkości środków własnych Unii Europejskiej oraz środków pochodzących z
budżetu UE;
" informacje o udzielonych przez Skarb Państwa kwotach poręczeń i gwarancji;
" kierunki prywatyzacji majątku Skarbu Państwa.
2009 r.
Procedury uchwalania budżetu
" Rada Ministrów uchwala projekt ustawy
budżetowej i wraz z uzasadnieniem
przedstawia Sejmowi w terminie do dnia
30 września roku poprzedzającego rok
budżetowy;
" Ustawa budżetowa posiada rangę
formalną równą pozostałym ustawom.
2009 r.
39
4/6/09
Specyfika normatywna ustawy
budżetowej
" Wyłączna inicjatywa ustawodawcza
przysługuje Radzie Ministrów;
" Parlament nie może zwiększyć deficytu
budżetowego ponad zaproponowany w
projekcie;
" Szczególny terminarz uchwalania;
" Roczny okres obowiązywania;
2009 r.
Specyfika normatywna ustawy
budżetowej
" Szczególny zakres materialny regulacji
(zagadnienie dyskusyjne);
" Zakaz wetowania ustawy budżetowej
przez Prezydenta;
" Obowiązek rozliczenia się RM z
wykonania budżetu i uzysknia
skwitowania;
2009 r.
40
4/6/09
Przetarg planistyczny
 dlaczego nikt nigdy nie ma pieniędzy w
sektorze publicznym?
" Paradoks planowania
" Motywacja do wykonania planu.
2009 r.
Uchwalenie budżetu państwa
" Sfera wiążąca ustawy budżetowej;
" Zasady dokonywania zmiany w planie
budżetowym;
" Przesłanki rozwiązania parlamentu w
przypadku nieuchwalenia ustawy
budżetowej;
" Rozwiązania zastępcze w przypadku
nieuchwalenia ustawy budżetowej lub
ustawy o prowizorium budżetowym.
2009 r.
41
4/6/09
Harmonogram wykonania budżetu
" W terminie 21 dni od dnia ogłoszenia ustawy
budżetowej dysponenci części budżetowych
przedstawiają Ministrowi Finansów szczegółowy
plan dochodów i wydatków danej części
budżetowej, zwany dalej  układem
wykonawczym (128);
" Minister Finansów, w porozumieniu z
dysponentami części budżetowych opracowuje
harmonogram realizacji budżetu państwa
(129 - brak charakteru dyrektywnego tego planu).
2009 r.
Zasady gospodarki finansowej
(wykonania budżetu)
" ustalanie, pobieranie i odprowadzanie dochodów budżetu państwa
następuje na zasadach i w terminach wynikających z obowiązujących
przepisów;
" pełna realizacja zadań następuje w terminach określonych przepisami i
harmonogramem,
" dokonywanie wydatków następuje w granicach kwot określonych w planie
finansowym, z uwzględnieniem prawidłowo dokonanych przeniesień i
zgodnie z planowanym przeznaczeniem, w sposób celowy i oszczędny, z
zachowaniem zasady uzyskiwania najlepszych efektów z danych
nakładów;
" przeniesienia wydatków w budżecie państwa mogą być dokonywane na
zasadach i w zakresie określonych w ustawie o finansach publicznych;
" zlecanie zadań powinno następować na zasadzie wyboru
najkorzystniejszej oferty, z uwzględnieniem przepisów o zamówieniach
publicznych, a w odniesieniu.
2009 r.
42
4/6/09
Obsługa bankowa budżetu I
" Rachunki bankowe:
 centralny rachunek bieżący budżetu państwa, z wyodrębnieniem
rachunków dochodów i wydatków budżetu państwa oraz rachunków
środków do sfinansowania pożyczkowych potrzeb budżetu państwa;
 rachunki bieżące państwowych jednostek budżetowych, z
wyodrębnieniem rachunków dochodów i wydatków;
 rachunki bieżące urzędów obsługujących organy podatkowe, dla
gromadzenia dochodów budżetu państwa, z wyodrębnieniem
rachunków dla niektórych rodzajów dochodów;
 rachunki bieżące państwowych funduszy celowych, o ile przepisy
odrębnych ustaw nie stanowią inaczej;
 rachunki bieżące zakładów budżetowych i gospodarstw
pomocniczych jednostek budżetowych;
 rachunki pomocnicze;
 rachunki bieżące jednostek budżetowych mających siedzibę poza
granicami Rzeczypospolitej Polskiej.
2009 r.
Obsługa bankowa budżetu II
" Może być prowadzona przez Narodowy
Bank Polski lub Bank Gospodarstwa
Krajowego (ograniczenia związane z
przyjęciem EURO);
2009 r.
43
4/6/09
Blokowanie wydatków
budżetowych
" Okresowy lub obowiązujący do końca roku
zakaz dysponowania częścią lub całością
planowanych wydatków;
" Przesłanki zastosowania:
 niegospodarności w określonych jednostkach;
 opóz
nień w realizacji zadań;
 nadmiaru posiadanych środków;
 naruszenia zasad gospodarki finansowej.
2009 r.
Blokowanie wydatków
budżetowych c.d.
" Podmioty uprawnione do wydania decyzji
blokującej:
 Minister Finansów - w zakresie całego
budżetu państwa (z wyłączeniem podmiotów objętych
autonomią budżetową),
 dysponenci części budżetowych - w zakresie
ich części budżetu państwa.
2009 r.
44
4/6/09
Blokowanie wydatków
budżetowych c.d.II
" W przypadku zagrożenia realizacji ustawy
budżetowej może nastąpić blokowanie na czas
oznaczony planowanych wydatków budżetu
państwa;
" Rada Ministrów, po uzyskaniu pozytywnej opinii
komisji sejmowej właściwej do spraw budżetu
podejmuje, w drodze rozporządzenia, decyzję o
blokowaniu wydatków,
" Szczegółową klasyfikację wydatków, które
podlegają blokowaniu, ustala dysponent części
budżetowej
2009 r.
Wygasanie wydatków budżetowych
" Niezrealizowane kwoty wydatków budżetu państwa
wygasają;
" Wyjątki (wydatki niewygasające):
 których planowanym z
ródłem finansowania są przychody z kredytów
zagranicznych;
 przeznaczone na finansowanie zadań, programów i projektów
realizowanych ze środków pomocowych;
 których z
ródłem finansowania są dochody własne państwowych
jednostek budżetowych,
 zgromadzone na rachunkach funduszy motywacyjnych.
" Do 15 grudnia roku budżetowego Rada Ministrów może
ustalić, w drodze rozporządzenia, po uzyskaniu w tej sprawie
opinii komisji sejmowej właściwej do spraw budżetu wykaz i
plan finansowy wydatków niewygasających.
2009 r.
45
4/6/09
Środki wspólnotowe w krajowym
systemie finansów publicznych
" Środki pochodzące z budżetu UE:
 Przeznaczane na cele wynikające z umowy
międzynarodowej;
 Wydatkowane zgodnie z procedurami wspólnotowymi;
 Gromadzone na odrębnych rachunkach bankowych,
wydatkowane do wysokości zgromadzonych kwot;
" Odpowiednie stosowanie przepisów dotyczących
dotacji z budżetu państwa;
" Nadzór i ocena wykorzystania środków
pomocowych;
" Prefinansowanie projektów współfinansowanych
przez UE .
2009 r.
Zasady sprawozdawczości
budżetowej
" Obowiązek dokumentowania polityki
finansowej;
" Zasady rachunkowości:
 Przejrzystości;
 Ciągłości;
 Istotności;
 Kontynuacji działalności; memoriału i
współmierności;
 Ostrożności.
2009 r.
46
4/6/09
Zasady sprawozdawczości
budżetowej
" Zakres sprawozdawczości:
 Pobieranie i gromadzenie dochodów;
 Wydatkowanie środków publicznych;
 Finansowanie deficytu; zaciąganie
zobowiązań angażujących środki publiczne;
 Zarządzenie środkami publicznymi;
zarządzenie długiem publicznym.
2009 r.
Kontrola finansowa
" Przedmiot kontroli:
 Procesy związane z gromadzeniem i rozdysponowaniem
środków publicznych oraz gospodarowaniem mieniem.
" Elementy kontroli:
 Wstępna ocena celowości zaciągania zobowiązań
finansowych i dokonywania wydatków;
 Badanie i porównanie stanu faktycznego ze stanem
wymaganym w zakresie dotyczącym procesów
pobierania i gromadzenia środków publicznych,
zaciągania zobowiązań finansowych i dokonywania
wydatków ze środków publicznych, udzielania zamówień
publicznych oraz zwrotu środków publicznych;
 Prowadzenie gospodarki finansowej oraz stosowanie
procedur dotyczących procesów kontrolnych.
2009 r.
47
4/6/09
Kontrola budżetowa
" Uprzednia;
" Bieżąca;
" Następcza.
" Zadania Najwyższej Izby Kontroli;
" Zasady i charakter prawny udzielania
absolutorium z wykonania budżetu.
2009 r.
Audyt wewnętrzny w sektorze
finansów publicznych
" Ogół działań obejmujących:
 niezależne badanie systemów zarządzania i kontroli w jednostce, w
tym procedur kontroli finansowej, w wyniku którego kierownik
jednostki uzyskuje obiektywną i niezależną ocenę adekwatności,
efektywności i skuteczności tych systemów;
 czynności doradcze, w tym składanie wniosków, mające na celu
usprawnienie funkcjonowania jednostki.
" Elementy oceny:
 Zgodność prowadzonej działalności z przepisami prawa oraz
obowiązującymi w jednostce procedurami wewnętrznymi;
 efektywność i gospodarność podejmowanych działań w zakresie
systemów zarządzania i kontroli;
 wiarygodność sprawozdania finansowego oraz sprawozdania z
wykonania budżetu.
2009 r.
48
4/6/09
Audyt wewnętrzny zasady
" Wyspecjalizowane służby;
" Ochrona stabilności i niezależności pracy
audytora;
" Roczny plan audytu;
" Dodatkowe z
ródło informacji dla
kierownika jednostki;
" Koordynacja audytu wewnętrznego i
kontroli finansowej.
2009 r.
Mechanizmy odpowiedzialności w
sferze finansów publicznych
" Odpowiedzialność o charakterze
powszechnym
(prawo karne);
" Odpowiedzialność o charakterze
powszechnym szczególnym
(prawo karne skarbowe);
" Odpowiedzialność wewnętrzna
(odpowiedzialność dyscyplinarna i z zakresu dyscypliny
finansów publicznych)
2009 r.
49