Zeszyt nr 1
Finanse publiczne i prawo finansowe
Mgr Zbigniew Michalski
Tomaszów Lubelski 2009
str. 1
1. Finanse
Finanse utożsamiane są z posiadanymi zasobami pieniężnymi. Słowo finanse pochodzi ze
średniowiecznej łaciny finire  kończyć. Czasownika z czasem zaczęto w praktyce używać
w zmienionej formie  finare. Z niego zaś powstały rzeczowniki finatio, financia pecunaria.
W ujęciu ekonomicznym finanse to tyle, co pieniężny mechanizm podziału i wymiany
wartości materialnych. Jest procesem gromadzenia i wydatkowania pieniędzy1. Finanse
występują tylko, gdy stosunki towarowo-pieniężne mają w danym kraju znaczenie wyłączne
lub dominujące. Sam zakres znaczeniowy terminu  finanse nie został jednak dotąd
precyzyjnie określony. Wynika to ze złożoności stosunków społecznych, które zamierza się w
kategorii finanse ująć. Nie jest przy tym sporny sam trzon pojęcia finanse, ale raczej jego
obrzeża. Wątpliwości dotyczą granic finansów.
Finanse są jednym z rodzajów stosunków społecznych, mówiąc ściślej  są rodzajem
stosunków ekonomicznych, które mają związek z pieniądzem. Zewnętrznym przejawem tych
stosunków jest ruch pieniądza (przychody i dochody oraz wydatki i rozchody). Dlatego na
potrzeby nauki można przyjąć definicję J. Harasimowicza, która dobrze oddaje ich istotę.
Uczony ten stwierdza, że finanse to stosunki społeczne związane z gromadzeniem
i wydatkowaniem środków pieniężnych. Prawnicze spojrzenie na problematykę finansów
wymaga rozróżnienia treści tych stosunków od form w jakich mogą się przejawiać2.
Już w XVII wieku Jean Baptiste Colbert (za czasów Ludwika XIV doradca króla,
następnie generalny kontroler finansów) stwierdzał :  Stałą i powszechnie uznawaną w
krajach świata zasadą jest to, że finanse stanowią najważniejszą i najniezbędniejszą część
państwa, Jest to materia, która wnika we wszystkie pozostałe sprawy, czy to dotyczy
wewnętrznego utrzymania samego państwa, czy też jego pozycji i siły na zewnątrz . To
stwierdzenie jest także prawdziwe dzisiaj. Można powiedzieć, że jest to obecnie bardziej
bliższe rzeczywistości niż w XVII wieku. Finanse odgrywają coraz ważniejszą rolę i należy
docenić miejsce jakie zajmują w nim publiczne zasoby pieniężne i operacje tymi zasobami. 
czyli finanse publiczne. Regulują one stosunki finansowe podmiotów zaliczanych do sektora
publicznego (państwa, samorządu terytorialnego, ubezpieczeń społecznych). Finanse
publiczne stanowią gałąz
prawa publicznego, której przedmiotem jest badanie norm
odnoszących się do publicznych zasobów pieniężnych oraz operacji tymi zasobami. Finanse
publiczne badają mechanizmy poszczególnych zjawisk finansowych, poszukują reguł wg
których nakłada się podatki, określają dostępne dla podatnika drogi odwołań od decyzji
a także precyzują techniki kontroli operacji dotyczących wydatków.
Na przestrzeni wieków dostrzeżono też ciekawą prawidłowość. Otóż wszystkie organy
polityczne wyposażone w kompetencje finansowe, uzyskują z tego tytułu władzę polityczną,
która jest znacznie większa niż wynika to z reguł prawnych określających ich status.
W doktrynie, a także w różnych aktach prawnych obok pojęcia finanse występują pojęcia
pochodne: działalność finansowa, gospodarka finansowa, finanse publiczne.
1
W.Wójtowicz (Red.), Prawo finansowe, C.H.Beck, Warszawa 1997, s. 19.
2
B. Brzeziński, W. Matuszewski, W. Morawski (i in.), Prawo finansów publicznych, Wyd. Tonik Dom
Organizatora, Toruń 2006, s. 19-20.
str. 2
 finanse
działalność finansowa gospodarka finansowa finanse publiczne
Działalność finansowa  proces polegający z jednej strony na gromadzeniu środków
pieniężnych, a z drugiej na ich wydatkowaniu.
Gospodarka finansowa  proces obejmujÄ…cy nie tylko samo gromadzenie i wydatkowanie
środków pieniężnych przez podmioty prawa publicznego, ale i całokształt czynności
prawnych i organizacyjnych , które temu procesowi służą.3
działalność finansowa
prywatnych podmiotów podmiotów prawa publicznego
Wg C. Kosikowskiego oraz E. Ruśkowskiego, należy raczej mówić o finansach publicznych
(finanse państwa, JST, zakładów publicznych oraz banku centralnego) oraz niepublicznych
w skład których wchodzą :
żð finanse prywatne sensu stricto (osób fizycznych i prawnych),
żð finanse zrównane z prywatnymi (finanse przedsiÄ™biorstw i banków paÅ„stwowych
z wyjątkiem centralnego banku państwa),
żð finanse grupowe ( finanse partii politycznych, fundacji, stowarzyszeÅ„, koÅ›ciołów
i związków wyznaniowych).4
działalność finansowa
podmiotów niepublicznych podmiotów prawa publicznego
Podstawowe relacje występujące pomiędzy finansami publicznymi i niepublicznymi
1. jeżeli przyjąć, że wielkość finansów zbliżona jest do wartości PKB
w poszczególnych krajach, to wielkość finansów publicznych we współczesnych
państwach z gospodarka rynkową mierzoną wielkością dochodów i wydatków
publicznych waha się od 30 do 60 % PKB. W Polsce udział ten spadł z ponad 50
% na początku lat 90 do około 40 % obecnie
2. gros operacji finansowych w zakresie finansów publicznych cechuje
przymusowość, związana z władczym i publicznym charakterem podmiotów ich
dokonujÄ…cych
3. operacje finansowe w sektorze finansów publicznych mają na celu optymalne
zaspokajanie potrzeb publicznych, z kolei podstawowym celem operacji
finansowych sektora niepublicznego jest maksymalizacja zysku,
4. organizacja finansów publicznych polega z reguły na koncentracji ogromnych
funduszy przez stosunkowo niewielką liczbę podmiotów. Finanse niepubliczne
3
W.Wójtowicz, (Red.), Zarys finansów publicznych i prawa finansowego, Dom Wyd. ABC, Warszawa 2008,
s.16-17.
4
C. Kosikowski, E. Ruskowski E. (Red.), Finanse publiczne i prawo finansowe, Dom Wydawniczy ABC,
Warszawa 2003, s.19-20.
str. 3
charakteryzują się zaś rozczłonkowaniem funduszy wśród ogromnej ilości
podmiotów
5. zarządzanie całością finansów publicznych jest bardziej scentralizowane
i skoordynowane niż całkowicie zindywidualizowane zarządzanie funduszami
niepublicznymi
6. rola finansów publicznych jest zdecydowanie większa niż niepublicznych,
w zakresie utrzymywania globalnej równowagi finansowej
7. finanse publiczne podlegajÄ… specyficznym, nieznanym finansom niepublicznym
zasadom : jawności, planowania , ewidencji, sprawozdawczości i kontroli,
8. finanse publiczne służą potrzebom publicznym, niepubliczne zaś potrzeb
indywidualnych.
2. Finanse publiczne. Dwie formy ujęcia zagadnienia
żð pierwsza grupa definicji - eksponuje element ekonomiczny z uzupeÅ‚niajÄ…cym
elementem prawnym; w tym ujęciu finanse publiczne to zarówno zasoby
pieniężnych środków publicznych, różne operacje dokonywane tymi środkami
(element ekonomiczny), ale także wszelkie normy prawne regulujące takie
operacje
żð druga grupa definicji - eksponujÄ…ca element prawny - uznaje przede wszystkim
finanse publiczne jako część nauki prawa publicznego.
Wg W. Wójtowicz finanse publiczne to zjawisko ekonomiczne związane
z mechanizmem podziału dochodu narodowego, poprzez gromadzenie
dochodów i dokonywanie wydatków przez podmioty publicznoprawne5.
Wg Aliny Majchrzyckiej-Guzowskiej finanse publiczne to publiczne
zasoby pieniężne, operacje tymi zasobami oraz normy prawne je
regulujÄ…ce.
Podsumowując, można stwierdzić, że przedmiotem finansów publicznych są zjawiska
i procesy związane z tworzeniem i rozdysponowaniem funduszy publicznych (budżetu
państwa, budżetu gminy, funduszy ubezpieczeń społecznych i innych funduszy
publicznych). Zasadniczą potrzebą gromadzenia funduszy publicznych jest konieczność
sfinansowania przez państwo ogólnych potrzeb publicznych społeczeństwa jak: obrona
narodowa, bezpieczeństwo publiczne, administracja, ochrona środowiska, ochrona
zdrowia, edukacja itp6.
Według Paula Gaudemeta: Finanse publiczne stanowią gałąz
prawa publicznego,
którego przedmiotem jest badanie norm odnoszących się do publicznych zasobów
pieniężnych (ujęcie przedmiotowe) oraz operacji tymi zasobami (ujęcie
funkcjonalne).
Finanse publiczne badają mechanizmy poszczególnych zjawisk finansowych, poszukują
reguł według których należy nakładać podatki, określają dostępne dla podatnika drogi
5
W. Wójtowicz (Red.), Prawo finansowe , op.cit. s. 20.
6
A. Majchrzycka-Guzowska, Finanse i prawo finansowe, PWN, Warszawa 1998, s. 11-12.
str. 4
odwołań od decyzji a także precyzują techniki kontroli operacji dotyczących wydatków.
Nie sposób dobrze zrozumieć operacji finansowych, jeśli nie zostaną one usytuowane
w swym otoczeniu ekonomicznym, gdyż dopiero ono nadaje im pełne znaczenie.
Ekonomia bada zjawiska finansowe w ich aspekcie makro i mikroekonomicznym,
analizuje przepływy finansowe7.
Wg C. Kosikowskiego oraz E. Ruśkowskiego finanse publiczne obejmują operacje
finansowe podmiotów publicznoprawnych, polegających na gromadzeniu dochodów
i dokonywaniu wydatków.
Wg Stanisława Owsiaka przedmiotem nauki o finansach publicznych są zjawiska
oraz procesy związane z powstawaniem i rozdysponowaniem pieniężnych środków
publicznych, zapewniajÄ…cych funkcjonowanie sektora publicznego.
Nauka o finansach publicznych bada zatem zarówno przyczyny, dla których tworzy się
fundusze publiczne, jak i różnorodne skutki jakie wywołuje tworzenie funduszy
publicznych. Nauka o finansach publicznych szuka odpowiedzi na następujące pytania :
żð dlaczego wÅ‚adze publiczne zgÅ‚aszajÄ… popyt na pieniÄ…dz w takiej a nie innej
wysokości,
żð jakie czynniki ksztaÅ‚tujÄ… wielkość tego popytu,
żð w jaki sposób popyt na pieniÄ…dz może być zaspokojony (podatki, pożyczki) i jakie
są granice ciężarów fiskalnych,
żð jakie skutki dla gospodarki i spoÅ‚eczeÅ„stwa spowoduje kreowanie popytu na
pieniądz przez władze publiczne,
żð jakie instrumenty tworzenia funduszy publicznych powinny być zastosowane, aby
ograniczyć do minimum negatywne skutki redystrybucji dochodów przez władze
publiczne
Wg. E. Denek finanse publiczne obejmują zasoby pieniężne związków
publicznoprawnych (państwa, samorządu terytorialnego, samorządów zawodowych
i gospodarczych) oraz zasoby pieniężne (budżety) ubezpieczeń społecznych, fundacji,
kościołów i związków wyznaniowych.
Według wszystkich tych autorów, całość finansów należy podzielić na finanse publiczne
i prywatne. Dostrzegają jednak pewną wadę takiego podziału, ponieważ mają problem
z zakwalifikowaniem np. przedsiębiorstw państwowych i samorządowych do określonej
kategorii. Gospodarka finansowa przedsiębiorstw państwowych i samorządowych jest
zintegrowana z administracją państwową lub samorządową (dlatego należałoby je
zakwalifikować jako podmioty finansów publicznych), jednocześnie skomercjalizowane
przedsiębiorstwa poddają swą działalność na równi z gospodarką prywatnych podmiotów
 zasadzie maksymalizacji zysku (powinny być zatem włączone w ramy gospodarki
prywatnej).
Klasyfikacja taka nastręcza zatem wielu problemów, dlatego znaczenie najtrafniejszym
podziałem, jest podział zaproponowany przez C. Kosikowskiego i E. Ruskowskiego.
Ustawa o finansach publicznych8 nie zawiera pełnej definicji finansów publicznych.
Określa jedynie zakres przedmiotowy tego pojęcia. Finanse publiczne9 zatem obejmują
7
J.P. Gaudemet , J. Molinier, Finanse publiczne, PWE, Warszawa 2000, s.17-20.
8
Ustawa z 30.06.2005r. o finansach publicznych (Dz.U. Nr 249, poz.2104), zwana dalej ustawÄ… o finansach
publicznych.
str. 5
procesy związane z gromadzeniem środków publicznych oraz ich
rozdysponowaniem. Do procesów tych należy w szczególności:
1) gromadzenie dochodów i przychodów publicznych;
2) wydatkowanie środków publicznych;
3) finansowanie potrzeb pożyczkowych budżetu państwa;
4) finansowanie potrzeb pożyczkowych budżetu jednostki samorządu terytorialnego;
5) zaciąganie zobowiązań angażujących środki publiczne;
6) zarządzanie środkami publicznymi;
7) zarządzanie długiem publicznym;
8) rozliczenia z budżetem Unii Europejskiej.
Nowa ustawa o finansach publicznych10 nie zalicza już do finansów publicznych działań
JST w zakresie finansowania potrzeb pożyczkowych danej jednostki. Pozostałe elementy
pozostały w zakresie przedmiotowym pojęcia11.
Podmioty zaliczane do sektora finansów publicznych
Podmiot czynny (uprawniony) w prawie finansowym jest na ogół organ reprezentujący
państwo lub inny podmiot publiczny, działający w granicach ustawowego umocowania.
Podmiot bierny- są nimi z reguły osoby fizyczne i prawne, których zdolność prawna
i do czynności prawnych określa się na podstawie Kodeksu cywilnego. Prawo finansowe
kreuje swoiste podmioty prawa  nieznane prawu cywilnemu. Przesłanką ich tworzenia jest
zwykle interes fiskalny Skarbu Państwa lub innego podmiotu publicznego np. jednostki
organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej lub regulowane w ustawie o podatku
dochodowym od osób prawnych - podatkowe grupy kapitałowe.
W ustawie o finansach publicznych zostały wymienione podmioty sektora finansów
publicznych zarówno imiennie jak i rodzajowo, sklasyfikowane w 12 punktach. Nie jest to
jednak jednolite kryterium, co powoduje liczne wątpliwości w doktrynie i praktyce, rodzi
pewne zamieszanie i brak przejrzystości, jest mało czytelne.
Sektor finansów publicznych tworzyły dotąd 12:
1) organy władzy publicznej, w tym organy administracji rządowej, organy kontroli
państwowej i ochrony prawa, sądy i trybunały;
2) gminy, powiaty i samorząd województwa, zwane dalej  jednostkami samorządu
terytorialnego , oraz ich zwiÄ…zki;
3) jednostki budżetowe, zakłady budżetowe i gospodarstwa pomocnicze jednostek
budżetowych;
4) państwowe i samorządowe fundusze celowe;
5) państwowe szkoły wyższe;
9
Art. 3 ustawy z o finansach publicznych.
10
Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009r. o finansach publicznych (Dz.U. Nr 157, poz. 1240) zwana dalej nowÄ… ustawÄ…
o f.p.
11
Art. 3 Nowej ustawy o f.p.
12
Art. 4 ustawy o finansach publicznych.
str. 6
6) jednostki badawczo-rozwojowe;
7) samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej;
8) państwowe i samorządowe instytucje kultury;
9) Zakład Ubezpieczeń Społecznych, Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego i
zarzÄ…dzane przez nie fundusze;
10) Narodowy Fundusz Zdrowia;
11) Polska Akademia Nauk i tworzone przez niÄ… jednostki organizacyjne;
12) inne państwowe lub samorządowe osoby prawne utworzone na podstawie odrębnych
ustaw w celu wykonywania zadań publicznych, z wyłączeniem przedsiębiorstw,
banków i spółek prawa handlowego.
Sektor finansów publicznych dzielił się na podsektory:
1) rządowy, obejmujący organy władzy publicznej, organy kontroli państwowej i ochrony
prawa, sądy i trybunały, organy administracji rządowej, Polską Akademię Nauk i
tworzone przez niÄ… jednostki organizacyjne oraz jednostki wymienione w ust. 1
pkt 3-8, 10 i 12, dla których organem założycielskim lub nadzorującym jest organ
administracji rzÄ…dowej albo inna jednostka zaliczana do podsektora rzÄ…dowego;
2) samorzÄ…dowy, obejmujÄ…cy jednostki samorzÄ…du terytorialnego, ich organy oraz
związki i jednostki organizacyjne wymienione w ust. 1 pkt 3, 4, 7, 8 i 12, dla których
organem założycielskim lub nadzorującym jest jednostka samorządu terytorialnego;
3) ubezpieczeń społecznych, obejmujący jednostki wymienione w ust. 1 pkt 9.
Nowa ustaw o f.p. wykluczyła z obiegu prawnego, znane od lat gospodarstwa pomocnicze.
Wyeliminowała też państwowe zakłady budżetowe oraz samorządowe fundusze celowe a
także jednostki badawczo-rozwojowe. Wprowadziła też nowe podmioty: agencje
wykonawcze i instytucje gospodarki budżetowej. Do sektora f.p. ustawodawca zaliczył także
państwowe instytucje filmowe. Zmienił się zatem zakres przedmiotowy artykułu, ale i jego
umiejscowienie w akcie prawnym. Obecnie otrzymał on nr 9. Zalicza on do sektora f.p.:
1. organy władzy publicznej, w tym organy administracji rządowej, organy kontroli
państwowej i ochrony prawa, sądy i trybunały;
2) jednostki samorzÄ…du terytorialnego oraz ich zwiÄ…zki;
3) jednostki budżetowe
4) samorządowe zakłady budżetowe
5) agencje wykonawcze
6) instytucje gospodarki budżetowej
7) państwowe fundusze celowe
8) ZUS oraz zarzÄ…dzane przez niego fundusze oraz KRUS oraz zarzÄ…dzane przez
Prezesa KRUS fundusze
9) NFZ
10) SPZOZ
11) uczelnie publiczne
12) PAN i tworzone przez niÄ… jednostki organizacyjne
13) państwowe i samorządowe instytucje kultury oraz państwowe instytucje filmowe
str. 7
14) inne państwowe lub samorządowe osoby prawne utworzone na podstawie odrębnych
ustaw w celu wykonywania zadań publicznych, z wyłączeniem przedsiębiorstw,
banków i spółek prawa handlowego.
3. Prawo finansowe
Działalność finansowa państwa regulowana jest normami prawnymi. W swej działalności
finansowej państwo posługuje się instytucjami tworzonymi wyłącznie dla obsługi tej
działalności oraz instytucjami prawnymi, obsługującymi także inne dziedziny życia
społecznego. Normy prawne składające się na instytucje prawne przeznaczone wyłącznie
do obsługi działalności państwa w zakresie finansowym, stanowią w swym całokształcie
prawo finansowe13.
Można wyodrębnić trzy grupy definicji określającej prawo finasnowe :
1. Prawo finansowe sensu largo- szerokie znaczenie- gałąz
prawa regulujÄ…ca wszelkie
kwestie zarówno ustrojowe, materialnoprawne jak i proceduralne dotyczące
stosunków finansowych. Znajdują się tu :
- prawo budżetowe
- prawo daninowe,
- prawo regulujące zasady wydatków podmiotów prawa publicznego,
- publiczne prawo bankowe,
- prawo dewizowe,
- prawo systemu ubezpieczeń społecznych i wynagrodzeń sfery budżetowej.
Prawo w takim znaczeniu ma ścisłe związki z innymi dziedzinami prawa publicznego :
konstytucyjnym, administracyjnym, publicznym prawem gospodarczym, prawem karnym
i karnym skarbowym , międzynarodowym.
2. Prawo finansowe sensu stricto- w tym ujęciu do prawa finansowego zaliczyć należy
tylko te regulacje, które bezpośrednio dotyczą finansów państwa i samorządu
terytorialnego. Nawiązuje to ujęcie do tradycyjnego zakresu prawa skarbowego
z okresu międzywojennego.
3. Trzecia grupa poglądów to negacja pojęcia prawa finansowego jako jednej gałęzi
prawa. Zwolennicy tych poglądów opowiadają się za odrębnym traktowaniem,
poszczególnych gałęzi dziedzin prawa zaliczanych do prawa finansowego.
Dla celów dydaktycznych przyjmiemy pewną systematykę przepisów prawa finansowego.
Będą badane bowiem zagadnienia:
qð ustrojowe: regulujÄ…ce kompetencje podmiotów publicznych
qð materialne- rodzaje poszczególnych dochodów publicznych i
wydatków na cele publiczne
qð formalne  procedura finansowa
13
K. Ostrowski, Prawo finansowe. Zarys ogólny, PWN, Warszawa 1970, s. 17.
str. 8
 Wyróżnimy cztery podstawowe działy prawa finansowego:
1. prawo budżetowe (zagadnienia ustrojowe i proceduralne związane z kompetencjami
organów państwa i samorządu terytorialnego w zakresie przygotowania i uchwalania
budżetu, określania jego treści, wykonywania i kontroli budżetu.
2. prawo dochodów publicznych (podatki , opłaty , cła) dwie warstwy
a) dogmatyczna
- część ogólna (dotyczą istoty zobowiązań publicznoprawnych, charakteru
i sposobów powstawania, zabezpieczania i wygasania zobowiązań,
odpowiedzialności za zobowiązania.
- część szczegółowa (regulacje prawne odnoszące się do poszczególnych
podatków tak państwowych jak i samorządowych
b) teoretyczna ( definicje z zakresu prawa finansowego)
3. publiczne prawo bankowe (formy prawne funkcjonowania banków ich kompetencji,
zagadnienia związane z bezpieczeństwem obrotu i nadzorem, pozycją prawna NBP oraz
zadaniami stojÄ…cymi przed bankiem centralnym),
4. prawo dewizowe (oparte jest na władztwie finansowym podmiotów prawa finansowego.
Dział prawa regulujący czynności z użyciem zagranicznych środków płatniczych i innych
wartości uznanych za dewizowe.
Wg Andrzeja Borodo prawo finansowe to ogół regulacji prawnych odnoszących się do
działalności finansowej organów państwa i samorządu oraz różnych publicznych instytucji,
agend i jednostek organizacyjnych14.
C. Kosikowski i E. Ruśkowski stwierdzają, że prawo finansowe jest zespołem norm
prawnych służących realizacji celów polityki społecznej i finansowej państwa. Jest to
instrument osiągania tych celów.
W.Wójtowicz stwierdza, że prawo finansowe to zespół norm prawnych regulujących
funkcjonowanie finansów publicznych w danym państwie.
W. Majchrzycka  Guzowska mówi o prawie finansowym jako ogóle norm prawnych
regulujących działalność finansową. Opisuje także ona pojęcie polityki finansowej
(podobnie jak C. Kosikowski i E. Ruśkowski).
Polityka finansowa, jest świadomą działalnością ludzi i instytucji,
polegającą na ustalaniu i realizacji określonych celów za pomocą środków
finansowych
Aby polityka finansowa spełniała swe funkcje musi być prawidłowo realizowana.
Warunkami prawidłowej polityki finansowej są :
żð cele muszÄ… być możliwe do osiÄ…gniÄ™cia w danych warunkach miejsca i czasu,
a nie abstrakcyjne,
żð cele muszÄ… być wzajemnie niesprzeczne (jeden cel nie może wykluczać
innego),
14
A. Borodo, Finanse publiczne Rzeczypospolitej Polskiej. Zagadnienia prawne, Oficyna Wydawnicza Branta,
Bydgoszcz 2000,s. 22-23.
str. 9
żð Å›rodki realizacji muszÄ… być dostosowane do celów, zarówno pod wzglÄ™dem
merytorycznym jak i siły oddziaływania,
żð cele i Å›rodki muszÄ… być jasno okreÅ›lone i znane ich adresatom,
żð polityka finansowa musi respektować nieprzekraczalne granice minimalnej
stabilności i konsekwencji,
żð prawidÅ‚owa polityka finansowa wymaga kompetentnych kadr
i odpowiedniego wyposażenia technicznego15.
Normy prawa finansowego, aby mogły należycie spełniać swe zadania muszą mieć
charakter imperatywno-atrybutywny. Część norm ma jednocześnie charakter norm,
technicznych, ponieważ wyraża uprawnienia i obowiązki za pomocą parametrów,
wzorów, lub opisu. Normy prawa finansowego przeważnie mają trójczłonową budowę
(hipoteza, dyspozycja, sankcja). Norma prawa finansowego podobnie jak w innych
dziedzinach, obejmuje następujące części składowe :
żð powoÅ‚anie siÄ™ na stan faktyczny (hipotezÄ™) uzasadniajÄ…cÄ… dyspozycjÄ™ normy, na
którą składają się z kolei:
- przedmiot normy, którym jest określone zachowanie się stanowiące
uprawnienie jednego podmiotu a zobowiÄ…zanie drugiego; zobowiÄ…zanie to
może być dalej szczegółowo określone w normie co do czasu, miejsca,
sposobu itp. jego wykonania,
- podmiot normy (z jednej strony  czynny, uprawniony a drugiej strony
bierny, zobowiązany. Norma jest zawsze dwustronna, określa obowiązki
i odpowiadajÄ…ce im uprawnienia.
żð sankcjÄ™ normy.
Normy prawa finansowego wykazują jednak kilka specyficznych właściwości, przez co nie
zawsze pokrywajÄ… siÄ™ z wzorcem teoretycznym. Po pierwsze nie wszystkie stosunki
finansowe są regulowane przez prawo finansowe, ponieważ w części są normowane przez
przepisy innych działów prawa. Po drugie normy prawa finansowego nie zawsze mają własne
sankcje prawne, lecz odwołują się sankcji zaliczanych do innych działów prawa (karnych,
administracyjnych).
Wokół sankcji norm prawa finansowego wyłania się dwie grupy problemów. Jedna grupa
odnosi się do sankcji prawnych sensu stricte i dotyczy takich zagadnień jak :
żð katalogu sankcji,
żð sposobu ich oznaczania w przepisach prawnych,
żð okreÅ›lenie organów stosujÄ…ce sankcje,
żð procedura stosowania sankcji.
Druga grupa problemów dotyczy wątpliwości czy reakcje ustawodawcy na niezgodne
z prawem zachowania niezgodne z bodz
cami finansowymi należą w ogóle do sankcji
prawnych, a jeśli nie, to czym są pod względem prawnym. Chodzi tu w szczególności o tzw.
sankcje ekonomiczne, które zrodziły się w nauce amerykańskiej. Poglądy te jako pierwszy
sformułował Paul Posner z Chicago. Głównym założeniem jego teorii jest twierdzenie, że
zachowaniom normowanym przez prawo, towarzyszÄ… wybory oparte na kryteriach
ekonomicznych. Dlatego prawo należy poddać analizie ekonomicznej. Ta zaś zakłada
istnienie społecznie niepożądanych konsekwencji czynu zabronionego. Sprawia to, że
potencjalny sprawca popełni czyn zabroniony, jeśli przewidywana przez niego sankcja,
15
C. Kosikowski, E. Ruśkowski (Red.), Finanse publiczne i prawo finansowe, op.cit.,s. 43-45.
str. 10
uwzględniająca prawdopodobieństwo jej zastosowania, będzie mniejsza niż spodziewane
korzyści. Podmiot zatem dokonuje wyboru zachowania, biorąc pod uwagę korzyści jakie
może osiągnąć w wyniku zachowania zgodnego z bodz
cem. Jeżeli zatem decyduje się na
rezygnację z tych korzyści to ponosi sankcję ekonomiczną, ponieważ traci to, co mógłby
osiągnąć zachowując się inaczej.
4. System finansowy
System finansowy  uporządkowany w sposób logiczny i celowy zespół
instytucji, organizacji i rozwiązań prawnofinansowych, regulujących
gospodarkÄ™ finansowÄ…
Wg K. Ostrowskiego system finansowy to całość urządzeń organizacyjnych, przy pomocy
których prowadzona jest działalność finansowa, związanych węzłem funkcjonalnej jedności
podmiotowej lub przedmiotowej. Pojęcie systemu zakłada istnienie wielości elementów,
związanych funkcjonalnie w całość16.
System finansowy
system finansów publicznych system finansów prywatnych
system finansowy państwa system finansowy samorządu terytorialnego
5. Funkcje finansów publicznych
Znaczenie finansów publicznych dla funkcjonowania każdego państwa, niezależnie od
stopnia jego rozwoju, jak i ustroju politycznego jest ogromne. Ze względu na istotną
pozycję finansów publicznych przypisywane są im różnorodne funkcje. Doktryna
rozróżnia cztery zasadnicze funkcje
żð fiskalna (Å‚Ä…czy siÄ™ z pobieraniem i gromadzeniem Å›rodków pieniężnych przez
państwo, na zadania publiczne jakie ma do zrealizowania państwo)
żð stymulacyjna (bodz
cowa)  oddziaływanie za pomocą bodz
ców prawno
finansowych na poszczególne podmioty, celem pobudzenia do określonego
działania lub powstrzymania od zachowań niepożądanych.
żð redystrybucyjna (rozdzielcza)  celowe, Å›wiadome wykorzystywanie instytucji
prawno-finansowych do wtórnego podziału tworzonego w państwie PKB
żð informacyjno-kontrolna- jest traktowana jako dodatkowa, uboczna. W ustroju
demokratycznym ma charakter nie tyle kontrolny, co informacyjno- ewidencyjny.
Polega na sygnalizowaniu pozytywnych lub negatywnych wyników procesów
gospodarczych.
16
K. Ostrowski, Prawo finansowe. Zarys ogólny, op.cit. s. 13.
str. 11
6. y
ródła prawa finansowego
y
ródła prawa finansowego można podzielić na :
żð z
ródła ustrojowe
żð z
ródła prawa materialnego
żð z
ródła prawa formalnego
Jest to podział teoretyczny, ponieważ większość przepisów ustawowych zawiera bowiem, na
równi przepisy materialne jak i proceduralne.
Duże znaczenie ma inny podział :
żð z
ródła prawa państwowego
żð z
ródła prawa lokalnego
Zgodnie z KonstytucjÄ… R.P,17 z
ródłami powszechnie obowiązującego prawa
w Rzeczypospolitej Polskiej sÄ…:
- Konstytucja
- ustawy
- ratyfikowane umowy międzynarodowe
- rozporzÄ…dzenia
y
ródłami powszechnie obowiązującego prawa w Rzeczypospolitej Polskiej są na obszarze
działania organów, które je ustanowiły, akty prawa miejscowego.18 Warunkiem wejścia
w życie ustaw, rozporządzeń oraz aktów prawa miejscowego jest ich ogłoszenie.19
Ratyfikowana umowa międzynarodowa, po jej ogłoszeniu w Dzienniku Urzędowym
Rzeczypospolitej Polskiej, stanowi cześć krajowego porządku prawnego i jest bezpośrednio
stosowana, chyba że jej stosowanie jest uzależnione od wydania ustawy.
Umowa międzynarodowa ratyfikowana za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie ma
pierwszeństwo przed ustawą, jeżeli ustawy tej nie da się pogodzić z umową.
Jeżeli wynika to z ratyfikowanej przez R.P. umowy konstytuującej organizację
międzynarodową, prawo przez nią stanowione jest stosowane bezpośrednio, mając
pierwszeństwo w przypadku kolizji z ustawami.
Organy samorzÄ…du terytorialnego oraz terenowe organy administracji rzÄ…dowej na podstawie i
w granicach upoważnień zawartych w ustawie, ustanawiają akty prawa miejscowego
obowiązujące na terenie działania tych organów. Zasady i tryb wydawania aktów prawa
miejscowego określają ustawy20. Ustawami o których mówi przytoczony art. 91 Konstytucji
R.P. sÄ… :
17
Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej z dnia 17 kwietnia 1997r. , ( Dz.U. Nr 78, poz. 483).
18
Art. 87 Konstytucji R.P.
19
Art. 88 Konstytucji R.P.
20
Art. 91 Konstytucji R.P.
str. 12
żð ustawa z dnia 8 marca 1990r. o samorzÄ…dzie gminnym (Dz.U. z 2001r., Nr 142
poz. 1591 z póz
Å„. zm.),
żð ustawa z dnia 5 czerwca 1998r o samorzÄ…dzie powiatowym ( Dz.U. z 2001r. Nr
142 poz. 1592),
żð ustawa z dnia 5 czerwca 1998r. o samorzÄ…dzie województwa (Dz.U. z 2001r. Nr
142 poz. 1590),
W Konstytucji R.P., finansów publicznych dotyczy rozdział X.
Całość zarządzania finansami publicznymi poddana jest systemowi konstytucyjnemu. Wynika
to z zasad wypracowanych i wywalczonych w XVIII wieku. , min. z zasady sformułowanej
w art. 14 Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela z 1798r.: 
Wszyscy obywatele mają prawo osobiście lub przez swoich przedstawicieli stwierdzać
konieczność danin publicznych, w wolny sposób je akceptować, śledzić ich
wykorzystanie oraz określać ich kwotę, podstawę, pobór i czas trwania
Wszystkie ustalenia prawa budżetowego opierają się na konstytucji. Podobnie w polskim
systemie prawnym, Konstytucja RP z 1997r. zakreśla główne zakresy funkcjonowania
systemu finansowego w naszym Kraju. Najważniejsze z pośród licznych artykułów
dotyczÄ…cych spraw finansowych sÄ… art. 84 i art. 217.
Art. 84 wprowadzający zasadę powszechności opodatkowania mówi   Wszyscy są
zobowiązani do ponoszenia ciężarów publicznych w tym podatków określonych w ustawie .
Art. 217 wprowadza zasadę ustawowej wyłączności stanowienia podatków mówi:
Nakładanie podatków, innych danin publicznych, określanie podmiotów, przedmiotów
opodatkowania, stawek podatkowych, a także zasad przyznawania ulg i umorzeń oraz
kategorie podmiotów zwolnionych następuje w drodze ustawy.
Rozdział X Konstytucji RP
Art. 216 Środki finansowe na cele publiczne są gromadzone i wydatkowane w sposób
określony w ustawie.
1. Nabywanie, zbywanie i obciążanie nieruchomości, udziałów lub akcji oraz emisja
papierów wartościowych przez Skarb Państwa, NBP lub inne państwowe osoby
prawne następuje na zasadach i w trybie określonym w ustawie.
2. Ustanowienie monopolu następuje w drodze ustawy.
3. Zaciąganie pożyczek oraz udzielanie gwarancji i poręczeń finansowanych przez
państwo następuje na zasadach i w trybie określonym, w ustawie.
4. Nie wolno zaciągać pożyczek lub udzielać gwarancji i poręczeń finansowych
w następstwie których państwowy dług publiczny przekroczy 3/5 wartości rocznego
PKB. Sposób obliczania PKB oraz państwowego długu publicznego określa ustawa.
str. 13
Art. 217
Nakładanie podatków, innych danin publicznych, określanie podmiotów, przedmiotów
opodatkowania, stawek podatkowych, a także zasad przyznawania ulg i umorzeń oraz
kategorie podmiotów zwolnionych następuje w drodze ustawy.
Art. 218
Organizację Skarbu Państwa oraz sposób zarządzania majątkiem SP określa ustawa.
Art. 219
1. Sejm uchwala budżet państwa na rok budżetowy w formie ustawy budżetowej.
2. Zasady i tryb opracowania projektu budżetu państwa, stopień jego szczegółowości
oraz wymagania, którym powinien odpowiadać projekt ustawy budżetowej, a także
zasady i tryb wykonywania ustawy budżetowej określa ustawa.
3. W wyjątkowych przypadkach dochody i wydatki państwa w okresie krótszym niż rok
może określać ustawa o prowizorium budżetowym. Przepisy dotyczące projektu
ustawy budżetowej stosuje się odpowiednio do projektu ustawy o prowizorium
budżetowym.
4. Jeżeli ustawa budżetowa albo ustawa o prowizorium budżetowym nie weszły w życie
w dniu rozpoczęcia roku budżetowego Rada Ministrów prowadzi gospodarkę
finansową na podstawie przedłożonego projektu ustawy.
Art. 220
1. Zwiększenie wydatków lub ograniczenie dochodów planowanych przez RM nie może
powodować ustanowienia prze Sejm większego deficytu budżetowego niż
przewidziany w projekcie ustawy.
2. Ustawa budżetowa nie może przewidywać pokrywania deficytu budżetowego przez
zaciąganie zobowiązania w centralnym banku państwa.
Art. 221
Inicjatywa ustawodawcza w zakresie ustawy budżetowej, ustawy o prowizorium
budżetowym, zmiany ustawy budżetowej, ustawy o zaciąganiu długu publicznego oraz
ustawy o udzielaniu gwarancji finansowych przez państwo przysługuje wyłącznie RM.
Art. 222
RM przedkłada Sejmowi najpóz
niej na 3 miesiące przed rozpoczęciem roku budżetowego
projekt ustawy budżetowej na rok następny. W wyjątkowych przypadkach możliwe jest
póz
niejsze przedłożenie projektu.
Art. 223
Senat może uchwalić poprawki do ustawy budżetowej w ciągu 20 dni od dnia przekazania
jej Senatowi.
str. 14
Art. 224
1. Prezydent podpisuje w ciągu 7 dni ustawę budżetową albo ustawę o prowizorium
budżetowym przedstawioną przez Marszałka Sejmu.
2. W przypadku zwrócenia się Prezydenta do TK w sprawie zgodności z Konstytucją
ustawy budżetowej albo prowizorium budżetowym przed jej podpisaniem TK orzeka
w tej sprawie nie póz
niej niż w ciągu 2 miesięcy od dnia złożenia wniosku
w Trybunale.
Art. 225
Jeżeli w ciągu 4 miesięcy od dnia przedłożenia Sejmowi projektu ustawy budżetowej nie
zostanie ona przedstawiona Prezydentowi do podpisu, Prezydent może w ciągu 14 dni
zarządzić skrócenie kadencji Sejmu.
Art. 226
1. RM w ciągu 5 miesięcy od zakończenia roku budżetowego przedkłada Sejmowi
sprawozdanie z wykonania ustawy budżetowej wraz z informacją o stanie zadłużenia
państwa.
2. Sejm rozpatruje przedłożone sprawozdanie i po zapoznaniu się z opinią NIK w ciągu
90 dni od dnia przedłożenia Sejmowi sprawozdania uchwałę o udzieleniu lub odmowie
udzielenia RM absolutorium.
7. Charakter stosunków prawnofinansowych
Stosunki te charakteryzujÄ… siÄ™ :
żð majÄ…tkowym charakterem uprawnieÅ„ i obowiÄ…zków,
żð nierównorzednoÅ›ciÄ… podmiotów stosunku,
żð nierównorzednoÅ›ciÄ… interesów tych podmiotów.
Przedmiotem stosunków prawno-finansowych są uprawnienia i obowiązki prawnofinansowe.
W stosunku takim zawsze mamy do czynienia z zachowaniem organu finansowego(podmiotu
uprawnionego) oraz zachowaniem podmiotu zobowiązanego. Konkretyzacja uprawnień i
obowiązków polega na ustaleniu istnienia lub nieistnienia oraz na określeniu wysokości
zobowiÄ…zania finansowego. W tym celu konieczna jest konkretyzacja podmiotowa -
stwierdzenie istnienia obowiÄ…zku prawno finansowego po stronie imiennie wskazanego
podmiotu. Określenie wysokości zobowiązania tego podmiotu jest już sprawą odpowiedniej
techniki wymiarowej.21
9. Åšrodki publiczne
Ustawa o finansach publicznych podaje definicję środków publicznych22. Zakres ten nie
uległ w nowej ustawie zmianie, według jej postanowień są to:
21
A. M.Guzowska-Guzowska, op.cit. s. 21-22.
22
Art. 5 ustawy o finansach publicznych.
str. 15
Åšrodkami publicznymi sÄ…:
1) dochody publiczne;
2) środki pochodzące z budżetu Unii Europejskiej;
3) środki pochodzące ze z
ródeł zagranicznych, niepodlegające zwrotowi, inne niż
wymienione w pkt 2;
4) przychody budżetu państwa i budżetów jednostek samorządu terytorialnego oraz
innych jednostek sektora finansów publicznych pochodzące:
a) ze sprzedaży papierów wartościowych oraz z innych operacji finansowych,
b) z prywatyzacji majątku Skarbu Państwa oraz majątku jednostek samorządu
terytorialnego,
c) ze spłat pożyczek udzielonych ze środków publicznych,
d) z otrzymanych pożyczek i kredytów;
5) przychody jednostek sektora finansów publicznych pochodzące z prowadzonej przez
nie działalności oraz pochodzące z innych z
ródeł.
2. Dochodami publicznymi sÄ…23:
1) daniny publiczne, do których zalicza się: podatki,
a. podatek od towarów i usług  ustawa z dnia 11 marca 2004r., o podatku od
towarów i usług, Dz.U, nr 54, poz. 535 z póz
n,zm,
b. podatek akcyzowy  ustawa z dnia 6 grudnia 2008r. o podatku akcyzowym,
Dz.U. z 2009r., nr 3, poz. 11,
c. podatek dochodowy od osób fizycznych, - ustawa z dnia 26 lipca o proof, j.t. z
2000r., Nr 14, poz. 176 z póz
n.zm,
d. zryczałtowany podatek dochodowy od osób fizycznych - ustawa z dnia 20
listopada 1998r, o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych
przychodów osiąganych przez osoby fizyczne, Dz.U., Nr. 144, poz. 930 z
póz
n.zm.,
e. podatek od czynności cywilnoprawnych  ustawa z dnia 9 września 2000r. o
podatku od ccp, Dz.U. Nr 86, poz. 959 z póz
n, zm,
f. podatek dochodowy od osób prawnych  ustawa z dnia 15 lutego 1992r. o
pdoop, j.t. Dz.U. z 2000, nr 54, poz. 654 z póz
n, zm,
g. podatek od spadków i darowizn  ustawa z dnia 28 lipca 1983r.,, Dz.U z
2004r. nr 142, poz. 1514 z póz
n,zm.,
h. podatek rolny  ustawa z dnia 15 listopada 1984r. o podatku rolnym, j.t. z
1993r. Nr 94, poz. 431 z poz
n, zm,.
i. Podatek leśny  ustawa z dnia 30 paz
dziernika 2002r., o podatku leśnym,
Dz,U. nr 200, poz. 1682
j. Podatek od nieruchomości, podatek od środków transportowych  ustawa z
dnia 12 stycznia 1991r., o podatkach i opłatach lokalnych , j.t. Dz.U. z 2002r.,
Nr 9., poz. 84,
k. Podatek od gier  ustawa z dnia 29 lipca 1992r, o grach losowych, zakładach
wzajemnych i grach na automatach j.t. Dz.U. z 2004r., nr 4, poz. 27,
23
Art. 5 ust 2 ustawy o finansach publicznych.
str. 16
l. Podatek tonażowy  ustawa z dnia 24 sierpnia 2006r. o podatku tonażowym,
Dz.U z 2006r, Nr 183, poz. 1353).
2) składki,
składki na ubezpieczenie społeczne  ustawa z dnia 13 paz
dziernika 1998r, o
systemie ubezpieczeń społecznych, j.t. Dz.U. z 2007r.,nr 11, poz. 74 i ustawa z
dnia 20 grudnia 1990r. o ubezpieczeniu społecznym rolników, j.t. Dz.U. z 1998r.,
Nr 7, poz. 25 z póz
n, zm.,
3) opłaty:
I. związane z czynnościami urzędowymi organów państwowych (opłaty
administracyjne i sÄ…dowe), -
·ð np. opÅ‚ata skarbowa  ustawa z dnia 16 listopada 2006r. o opÅ‚acie skarbowej,
Dz.U, nr 225, poz. 1635,
·ð opÅ‚ata za wydanie dokumentu paszportowego na podstawie ustawy z dnia 13
lipca 2006r, o dokumentach paszportowych, Dz.U nr 143, poz. 1027,
·ð opÅ‚ata za akredytacjÄ™ i autoryzacjÄ™ wyrobów - ustawa z dnia 30 sierpnia 2002r.,
o systemie oceny zgodności , j.t., Dz.U. z 2004r., Nr 204, poz. 2087,
·ð opÅ‚ata za czynnoÅ›ci organów administracji miar - ustawa z dnia 11 maja 2001r.,
Prawo o miarach, j.t. Dz.U. z 2004r., Nr 243, poz. 2441 z póz
n. zm,
·ð opÅ‚aty sÄ…dowe pobierane na podstawie KPK, KPC oraz KPA, KPWW, KKS,
Kodeksu morskiego
·ð opÅ‚aty za czynnoÅ›ci egzekucyjne i opÅ‚aty za zabezpieczenie należnoÅ›ci na
podstawie KPC i ustawy z dnia 17 czerwca 1996r., o postępowaniu
egzekucyjnym w administracji , j.t. Dz.U. z 2005r., Nr 229, poz. 1954 z póz
n,
zm,
II. opłaty za usługi świadczone przez JSFP, w tym za usługi związane z kulturą,
oświatą, ochroną zdrowia i za usługi gospodarcze,
III. opłaty związane z uzyskaniem prawa, w tym opłaty reglamentacyjne i
rejestracyjne, opłaty wynikające z prawa własności przemysłowej, opłaty za
przekształcenie użytkowania wieczystego w prawo własności, opłaty z tytułu
wyłączenia gruntów rolnych i leśnych na cele nierolnicze i nieleśne
·ð opÅ‚ata miejscowa i opÅ‚ata targowa (ustawa z dnia 12 stycznia 1991r. o podatkach
i opłatach lokalnych , j.t. Dz.U. z 2006r. Nr 121, poz. 844,
·ð opÅ‚ata od osób wchodzÄ…cych do oÅ›rodków gry na podstawie ustawy z dnia 29
lipca 1999r. o grach i zakładach wzajemnych, j.t. Dz.U. z 2004r. Nr 4, poz. 27 z
póz
n.zm,
·ð opÅ‚ata prolongacyjna - ustawa z dnia 29 sierpnia 1997r. OP, j.t. Dz.U. z 2005, nr
8, poz. 60 z póz
n. zm,
·ð opÅ‚aty stosowane w obrocie towarami i usÅ‚ugami z zagranicÄ…  ustawa z 10 maja
2006r. o administrowaniu obrotem usługowym z zagranicą , Dz.U. nr 79, poz.
546 oraz ustawa z dnia 16 kwietnia 2004r., o administrowaniu obrotem
towarowym z zagranicą, Dz.U. 97, poz. 963 z póz
n zm oraz ustawa z dnia 29
listopada 2000r., o obrocie z zagranicą towarami, technologiami i usługami o
str. 17
·ð opÅ‚aty zwiÄ…zane z reglamentacjÄ… dziaÅ‚alnoÅ›ci gospodarczej  ustawa z dnia 2
lipca 2004r., o swobodzie działalności gospodarczej , Dz.U. nr 173, poz. 577, z
póz
n. zm.,
·ð opÅ‚ata za korzystanie z zezwolenia na sprzedaż napojów alkoholowych, ustawa z
dnia 26 paz
dziernika 1998r.o wychowaniu w trzez
wości i przeciwdziałaniu
alkoholizmowi, Dz.U. z 2000r. nr 147., poz., 1231 z póz
n, zm.
IV. opłaty za prawo korzystania z dóbr natury objętych w interesie publicznym
szczególną ochroną, w tym opłaty związane z ochroną środowiska i przyrody, opłaty
związane z gospodarką odpadami i gospodarką wodną, opłaty eksploatacyjne.
·ð opÅ‚ata eksploatacyjna - ustawa z dnia 4 lutego 1994r. Prawo geologiczne i
górnicze, j.t. Dz.U. z 2005r. Nr 228, poz. 1947 z póz
n. zm,
·ð Na podstawie ustawy z 27 kwietnia 2001r, Prawo ochrony Å›rodowiska, j.t. Dz.U.
z 2006r., Nr 129, poz. 902,
·ð ustawy z dnia 3 lutego 1995r., o ochronie gruntów rolnych i leÅ›nych, j.t. Dz.U. z
2004r., Nr 121, poz. 1266 z póz
n. zm,
·ð ustawy z dnia 27 kwietnia 2001r., o odpadach , Dz.U. Nr 62, poz. 628 z
póz
n.zm, ustawy z dnia 13 września 1996r., o utrzymaniu czystości i porządku
w gminach, j.t. Dz.U. z 2005r. Nr 236, poz, 2008 z póz
n.zm,
·ð ustawy z dnia 18 lipca 2001r, prawo wodne, j.t. Dz.U. z 2005r. Nr 239, poz.
2019 z póz
n, zm,
·ð opÅ‚ata produktowa  ustawa z dnia 11 maja 2001r. o obowiÄ…zkach
przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o
opłacie produktowej i opłacie depozytowej, Dz.U. nr 63, poz., 639,
·ð opÅ‚aty za zajÄ™cie pasa drogowego  ustawa 27 paz
dziernika 1994r., o
autostradach płatnych oraz Krajowym Funduszu Drogowym, Dz.U z 2004r., Nr
256, poz. 2571 z póz
n.zm.
oraz inne świadczenia pieniężne, których obowiązek ponoszenia na rzecz państwa,
jednostek samorzÄ…du terytorialnego, funduszy celowych oraz innych jednostek
sektora finansów publicznych wynika z odrębnych ustaw niż ustawa budżetowa,
zwanych dalej  odrębnymi ustawami ;
2) inne dochody należne, na podstawie odrębnych ustaw, budżetowi państwa, jednostkom
samorządu terytorialnego oraz innym jednostkom sektora finansów publicznych;
3) wpływy ze sprzedaży wyrobów i usług świadczonych przez jednostki sektora
finansów publicznych;
4) dochody z mienia jednostek sektora finansów publicznych, do których zalicza się w
szczególności:
a) wpływy z umów najmu, dzierżawy i innych umów o podobnym charakterze,
b) odsetki od środków na rachunkach bankowych,
str. 18
c) odsetki od udzielonych pożyczek i od posiadanych papierów wartościowych,
d) dywidendy z tytułu posiadanych praw majątkowych;
5) spadki, zapisy i darowizny w postaci pieniężnej na rzecz jednostek sektora finansów
publicznych;
6) odszkodowania należne jednostkom sektora finansów publicznych;
7) kwoty uzyskane przez jednostki sektora finansów publicznych z tytułu udzielonych
poręczeń i gwarancji;
8) dochody ze sprzedaży majątku, rzeczy i praw, niestanowiące przychodów w rozu-
mieniu ust. 1 pkt 4 lit. a i b;
9) inne dochody należne jednostkom sektora finansów publicznych określone w
odrębnych przepisach lub umowach międzynarodowych (np. kary, grzywny, wpływy
z tytułu zobowiązań przeterminowanych, rozliczenia z lat ubiegłych, zwrot kosztów
postępowania administracyjnego.
Zmianie uległ jedynie ust. 2 art. 5  wykaz środków pochodzących z budżetu Unii
Europejskiej.
Wcześniej ustawa zaliczała tu:
1) środki przeznaczone na realizację programów przedakcesyjnych;
2) środki pochodzące z funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności;
3) środki Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnych  Sekcja Gwarancji ;
4) inne środki.
W nowej ustawie ust. 2 otrzymał brzmienie:
Do środków określonych w ust. 1 pkt 2 zalicza się:
1. środki pochodzące z Funduszy Strukturalnych, Funduszu Spójności i Europejskiego
Funduszu Rybackiego
2. niepodlegające zwrotowi środki z pomocy udzielanej przez państwa EFTA
(Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu)
a. Norweskiego Mechanizmu Finansowego 2009-2014
b. Mechanizmu Finansowego EOG 2009-2014
c. Szwajcarsko-Polskiego Programu Współpracy
3.Środki przeznaczone na realizację programów przedakcesyjnych oraz Programu Środki
Przejściowych
4.Åšrodki na realizacjÄ™ WPR
a. Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej - Sekcja Gwarancji
b. Europejskiego Funduszu Rolniczego Gwarancji
c. Europejskiego Funduszu Rozwoju Obszarów Wiejskich
Zob. też ustawa z dnia 6 grudnia 2006r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju,
Dz.U. z 2006r., Nr 227, poz. 1658 z póz
n. zm., reguluje przede wszystkim wsparcie
z EFRR  RozporzÄ…dzenie Rady (WE) nr 1083/2006 z dnia 11 lipca 2006r. .,
ustanawiające przepisy ogólne dotyczące EFRR, EFS oraz FS i uchylającego
rozporzÄ…dzenie WE nr 1260/1999 w sprawie funduszy strukturalnych , Dz.U WE L
161 z 26.06.1999r. , nie obejmuje swym zakresem przedmiotowym Europejskiego
Funduszu Rolnego na rzecz Wspierania Obszarów Wiejskich oraz Europejskiego
Funduszu Rybackiego, tu występują odrębne regulacje:
str. 19
Ustawa z dnia 30 lipca 2003r., o uruchamianiu środków pochodzących z sekcji
Gwarancji Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej , Dz.U. nr 166,
poz. 1611,
Ustawa z dnia 22 września 2006r., o uruchamianiu środków pochodzących z budżetu
przeznaczonych na finansowanie WPR, Dz.U. Nr 187, poz. 1381, (Europejski
Fundusz Rolniczy Wspierania Obszarów Wiejskich ).
Art. 9 ustawy o zasadach prowadzenia polityki rozwoju wyróżniamy Strategie:
Krajową sektorowe wojewódzkie rozwoju lokalnego (powiatów, gmin)
W celu realizacji strategii ustanawia siÄ™ Programy Operacyjne (art. 15 )
Krajowe i regionalne dla strategii krajowej, sektorowych i ponadregionalnych
Regionalne dla województw (RPO  16 RPO w Polsce)
Åšrodki publiczne przeznacza siÄ™ na24:
1) wydatki publiczne;
2) rozchody publiczne, w tym na rozchody budżetu państwa i budżetów jednostek
samorzÄ…du terytorialnego.
2. Rozchodami publicznymi sÄ…25:
1) spłaty otrzymanych pożyczek i kredytów;
2) wykup papierów wartościowych;
3) udzielone pożyczki;
4) płatności wynikające z odrębnych ustaw, których z
ródłem finansowania są przy-
chody z prywatyzacji majątku Skarbu Państwa oraz majątku jednostek samorządu
terytorialnego;
5) pożyczki udzielone na finansowanie przejściowe zadań realizowanych z udziałem
środków pochodzących z budżetu Unii Europejskiej, zwane dalej  prefinanso-
waniem ;
6) inne operacje finansowe związane z zarządzaniem długiem publicznym i płynnością.
24
Art. 6 ust 1 ustawy o finansach publicznych.
25
Art. 6 ust 2 ustawy o finansach publicznych.
str. 20
Dodatnia różnica między dochodami publicznymi a wydatkami publicznymi, ustalona dla
okresu rozliczeniowego, stanowi nadwyżkę sektora finansów publicznych, zaś ujemna
różnica jest deficytem sektora finansów publicznych.
Dochody publiczne i wydatki publiczne oraz nadwyżkę lub deficyt sektora finansów
publicznych ustala się po wyeliminowaniu przepływów finansowych pomiędzy
jednostkami tego sektora26.
10. Klasyfikacja dochodów publicznych
Szczególne znaczenie ma pojecie dochodów publicznych. Wprowadzony w ustawie podział
środków publicznych na dochody i przychody publiczne, a także ich wewnętrzna klasyfikacja
odbiega od wypracowanego i przyjętego w doktrynie określenia. Różnorodność dochodów
publicznych spowodowała, że teoretyczna klasyfikacja jest dość mocno rozbudowana
i uwzględnia szereg kryteriów.
1. Podstawowym wyróżnieniem jest podział ze względu na podmioty od których pobierane są
dochody publiczne. SÄ… to :
qð osoby fizyczne
qð osoby prawne i jednostki organizacyjne nie posiadajÄ…ce osobowoÅ›ci prawnej.
2. Ze względu na rodzaj budżetu, do którego są odprowadzane, dochody publiczne dzielimy
na :
qð dochody budżetu paÅ„stwa
qð dochody budżetów samorzÄ…dowych
3. Ze względu na funkcje dochody publiczne są :
qð zasadnicze
qð uboczne
4. Ze względu na kryterium ostatecznego pobrania dochody publiczne są :
qð zwrotne
qð bezzwrotne
5. Ze względu na kryterium odpłatności pobrania dochody publiczne mogą być :
qð odpÅ‚atne
qð nieodpÅ‚atne
6. Ze względu na możliwość egzekwowania dochodów dochody publiczne mogą być :
qð przymusowe
qð dobrowolne
7. Ze względu na to czy przepisy prawne nakazują czy też dopuszczają możliwość
pobierania dochodów mogą one być :
qð obligatoryjne
qð fakultatywne
8. Ze względu na okoliczność ich pobierania :
26
Art. 7 ustawy o finansach publicznych.
str. 21
qð zwyczajne
qð nadzwyczajne
9. Ze względu na częstotliwość ich pobierania :
qð pobierane w sposób ciÄ…gÅ‚y
qð pobierane sporadycznie
10. Ze względu na kierunek dochodu
qð wÅ‚asne
qð zasilajÄ…ce
11. Ze względu na to z jakiego budżetu pochodzą
qð pochodzÄ…ce z kraju
qð pochodzÄ…ce z zagranicy
str. 22