Analiza funkcjonowania funduszy celowych i agencji rządowych w
kontekście pozyskiwania środków na realizację polityki regionalnej
Jerzy Miller
Kraków, maj 2001 r.
Spis treści
1. Wprowadzenie.........................................................................................................3
2. Stan aktualny funkcjonowania funduszy celowych i agencji rządowych...............4
2.1. Fundusze celowe...............................................................................................4
2.2. Agencje rządowe ..............................................................................................5
3. Analiza możliwości wykorzystania funduszy celowych i agencji rządowych do
realizacji zadań polityki regionalnej .......................................................................7
3.1. Fundusze celowe...............................................................................................7
3.1.1. Fundusz Ubezpieczeń Społecznych...........................................................7
3.1.2. Fundusz Pracy............................................................................................8
3.1.3. Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych...........................10
3.1.4. Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej..............................11
3.1.5. Fundusz Ochrony Gruntów Rolnych .......................................................12
3.1.6. Fundusz Gospodarki Zasobem Geodezyjnym i Kartograficznym...........12
3.1.7. Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych.................13
3.1.8. Państwowy Fundusz Kombatantów.........................................................13
3.1.9. Fundusz Promocji Twórczości.................................................................14
3.1.10. Fundusz Alimentacyjny ...........................................................................14
3.2. Agencje rządowe ............................................................................................15
3.2.1. Agencja Budowy i Eksploatacji Autostrad..............................................16
3.2.2. Agencja Mienia Wojskowego..................................................................17
3.2.3. Agencja Prywatyzacji ..............................................................................17
3.2.4. Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa...............................17
3.2.5. Agencja Rynku Rolnego..........................................................................18
3.2.6. Agencja Rezerw Artykułów Sanitarnych.................................................19
3.2.7. Agencja Rezerw Materiałowych..............................................................20
3.2.8. Agencja Techniki i Technologii...............................................................20
3.2.9. Agencja Własności Rolnej Skarbu Państwa ............................................20
3.2.10. Wojskowa Agencja Mieszkaniowa..........................................................20
4. Podsumowanie ......................................................................................................21
2
1. Wprowadzenie
Polityka regionalna, rozsądnie wprowadzana zarówno na szczeblu
wojewódzkim jak również na poziomie rządu, może stać się dla Polski kolejną
szansą na znaczące przyspieszenie tempa rozwoju gospodarczego i
podniesienie poziomu życia społeczeństwa, porównywalną z szansą jaką na
początku lat 90-tych otrzymał samorząd gminny. Konsekwentne stosowanie
zasady pomocniczości, rozumianej jako realizowanie zadań na najniższym
możliwym poziomie przy poszanowaniu zasady optymalizacji nakładów dla
uzyskaniu pożądanego rezultatu, doprowadzi do racjonalizacji decyzji
podmiotów publicznych oraz doboru priorytetów ich zadań publicznych na
miarę uwarunkowań regionalnych, których obserwacja z poziomu centrum jest
niemożliwa lub zbyt kosztowna.
Niestety, patrząc z perspektywy 10 lat na efekty reformy samorządowej,
trzeba powiedzieć, że tylko nieliczne gminy wykorzystały swą szansę, daną w
roku 1990. Tym ważniejsze zatem staje się tworzenie warunków
motywujących nowe podmioty samorządowe do rozwoju kraju poprzez
 odsłanianie niedostrzeżonych dotąd perspektyw rozwoju lokalnego. W
większości gmin nie przeprowadzono dogłębnej analizy możliwości rozwoju,
skupiając się na inwestycjach podnoszących standard życia, bardzo ważnych z
punktu widzenia oceny wybranych władz samorządowych przez miejscowy
elektorat, ale w bardzo wielu przypadkach nie tylko nie przyczyniających się
do zwiększenia liczby miejsc pracy i podniesienia atrakcyjności inwestycyjnej
danej gminy, ale nawet zwiększających wydatki bieżące  ponad stan , a tym
samym ograniczające możliwości finansowe na prowadzenie przyszłych
inwestycji. W zbyt wielu przypadkach samorząd zachował się jak nierozsądny
początkujący przedsiębiorca, który swe pierwsze zyski nie przeznacza na
rozwój firmy dla podniesienia swojej konkurencyjności na rynku, tylko
inwestuje w budowę swego domu aby podnieść standard mieszkaniowy swej
rodziny. O ile w sferze gospodarki na szczęście tego typu zachowania
odchodzą już do historii, o tyle w życiu publicznym ciągle występują zbyt
często.
Jest rzeczą bardzo ważną aby polityka regionalna premiowała dobrych
gospodarzy, a nie polityków myślących kategoriami najbliższej kampanii
wyborczej, aby od początku wdrażania w Polsce polityki regionalnej przyjąć
przejrzyste reguły przepływu środków publicznych, motywujące do rozwoju
przez inwestowanie w nie odkryte dotąd szanse rozwojowe regionu, a
równocześnie zniechęcające do prezentowania postawy roszczeniowej.
Kwestia z
ródeł finansowania oraz zasad ubiegania się o środki na realizację
polityki regionalnej, ich przyznawania, przepływu i rozliczania, są
kluczowymi problemami, w dużej mierze decydującymi o efektywności
polityki regionalnej. Nie da się realizować polityki regionalnej bez pieniędzy
ale równocześnie polityka regionalna nie może być pretekstem do
podnoszenia podatków aby pozyskać dodatkowe środki na dodatkowe zadania
 środków na politykę regionalną trzeba poszukiwać przez racjonalizację
dotychczasowych wydatków publicznych.
3
W Polsce od dawna toczy się dyskusja publiczna o konieczności co najmniej
ograniczenia liczby agencji rządowych realizujących zadania państwowe i
funduszy celowych, i przekazaniu środków publicznych, którymi zarządzają
do budżetu państwa i budżetów samorządowych. Wprawdzie nie zgadzam się
z, moim zdaniem bardzo emocjonalnym, podejściem rzeczników likwidacji
wszystkich funduszy celowych i agencji rządowych, i włączenia ich do
budżetu państwa, ale uważam za celowe przedyskutowanie możliwości
wykorzystania części zasobów agencji rządowych i funduszy celowych na
wdrażanie polityki regionalnej.
2. Stan aktualny funkcjonowania funduszy celowych i agencji
rządowych
2.1. Fundusze celowe
Zgodnie z ustawą o finansach publicznych, fundusz celowy jest funduszem
powołanym na mocy ustawy, którego przychody pochodzą z dochodów
publicznych, a wydatki przeznaczone są na realizację wyodrębnionych zadań.
Obecnie funkcjonuje 10 funduszy celowych:
- Fundusz Alimentacyjny,
- Fundusz Gospodarki Zasobem Geodezyjnym i Kartograficznym,
- Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych,
- Fundusz Ochrony Gruntów Rolnych,
- Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej,
- Fundusz Pracy,
- Fundusz Promocji Twórczości,
- Fundusz Ubezpieczeń Społecznych,
- Państwowy Fundusz Kombatantów,
- Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych.
Fundusze celowe ze względu na formę prawną można podzielić na:
- fundusze posiadające osobowość prawną:
- Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej,
- Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych,
- Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych;
- pozostałe fundusze, stanowiące wyodrębniony z budżetu rachunek
bankowy, którym dysponuje organ wskazany w ustawie powołującej
fundusz do życia.
Ważniejszym podziałem wydaje się jednak inne rozróżnienie, na fundusze
realizujące zadania publiczne, których zakres realizacji jest względnie stabilny
(tzw. wydatki sztywne, których wysokość nie podlega bieżącym decyzjom
politycznym) i fundusze, których zadania powinny być dostosowywane do
możliwości budżetowych. Tylko taki podział jest istotny z punktu widzenia
dyskusji o możliwości rezygnacji z odrębności budżetowej funduszy
celowych.
Do pierwszej grupy zaliczam:
4
- Fundusz Ubezpieczeń Społecznych,
- Fundusz Alimentacyjny.
Pozostałe fundusze zaliczam do grupy drugiej, których zadania można
elastycznie dostosowywać do możliwości budżetowych.
Fundusze  sztywne po włączeniu ich do budżetu nadal będą wydawać tyle
samo środków publicznych, bo ich wydatki są względnie obiektywne i nawet
bardzo długa debata budżetowa w parlamencie nie wpłynie na liczbę
emerytów i liczbę uchylających się od obowiązków alimentacyjnych.
Wyjątkowo należy potraktować Fundusz Pracy, którego elastyczność jest
ograniczona do części świadczeń fakultatywnych (tzw. aktywne formy
obniżania poziomu bezrobocia).
Innym podziałem, podkreślającym niezależność funduszu od budżetu jest
podział na:
- korzystające z dotacji z budżetu państwa,
- utrzymujące się z dochodów własnych.
Fundusze których podstawowym z
ródłem dochodów jest dotacja z budżetu
państwa to:
- Fundusz Alimentacyjny,
- Państwowy Fundusz Kombatantów (niemal w 100%).
Natomiast poniższe fundusze celowe nie korzystają z dotacji z budżetu
państwa:
- Fundusz Ochrony Gruntów Rolnych,
- Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej,
- Fundusz Gospodarki Zasobem Geodezyjnym i Kartograficznym,
- Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych,
- Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych,
- Fundusz Promocji Twórczości.
Jeszcze inny podział, ważny z punktu widzenia możliwości finansowania
polityki regionalnej, to podział na:
- fundusze o zadaniach uwarunkowanych terytorialnie,
- fundusze o zadaniach realizowanych centralnie.
Fundusze, których zadania nie są jednorodne na terenie całego kraju to przede
wszystkim:
- Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej,
- Fundusz Ochrony Gruntów Rolnych,
- Fundusz Pracy.
Z drugiej strony:
- Fundusz Alimentacyjny,
- Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych,
- Fundusz Promocji Twórczości,
- Fundusz Ubezpieczeń Społecznych,
- Państwowy Fundusz Kombatantów,
realizują swoje zadania jednolicie na terenie całego kraju.
2.2. Agencje rządowe
Agencje rządowe, to jednostki organizacyjne, utworzone na podstawie ustaw,
posiadające osobowość prawną, realizujące określone zadania państwa lub
5
wykonujące prawa majątkowe Skarbu Państwa. Celem agencji nie jest
osiąganie zysku.
Aktualnie funkcjonuje 10 agencji rządowych:
- Agencja Budowy i Eksploatacji Autostrad,
- Agencja Mienia Wojskowego,
- Agencja Prywatyzacji,
- Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa,
- Agencja Rezerw Materiałowych,
- Agencja Rezerw Artykułów Sanitarnych,
- Agencja Rynku Rolnego,
- Agencja Techniki i Technologii,
- Agencja Własności Rolnej Skarbu Państwa,
- Wojskowa Agencja Mieszkaniowa.
Dla potrzeb tej analizy agencje należy podzielić na:
- agencje realizujące prawa majątkowe,
- agencje realizujące inne zadania.
Do pierwszych należą:
- Agencja Budowy i Eksploatacji Autostrad,
- Agencja Mienia Wojskowego,
- Agencja Prywatyzacji,
- Agencja Własności Rolnej Skarbu Państwa,
- Wojskowa Agencja Mieszkaniowa.
Inne zadania wypełniają:
- Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa,
- Agencja Rezerw Materiałowych,
- Agencja Rezerw Artykułów Sanitarnych,
- Agencja Rynku Rolnego,
- Agencja Techniki i Technologii.
Powyższy podział ma wpływ na kolejny  wg jednorodności ich zadań na
terenie całego kraju, na:
- agencje o zadaniach jednorodnych,
- agencje o zadaniach zróżnicowanych terytorialnie.
Agencje realizujące prawa majątkowe oczywiście należą do agencji o
zadaniach jednorodnych. Na terenie całego kraju reprezentują w sposób
jednolity Skarb Państwa. Do tej samej grupy należą agencje o zadaniach
specjalnych:
- Agencja Rezerw Materiałowych,
- Agencja Rezerw Artykułów Sanitarnych,
przechowujące zapasy strategiczne oraz Agencja Rynku Rolnego, której
zadaniem oprócz tworzenia żywnościowych zapasów strategicznych jest
interweniowanie na ogólnopolskim rynku artykułów rolnych.
Z kolei:
- Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa,
- Agencja Techniki i Technologii,
dostosowują swoje działanie do specyfiki lokalnej.
Biorąc pod uwagę niezależność agencji od budżetu państwa należy agencje
podzielić na:
- dotowane z budżetu,
- utrzymujące się z przychodów własnych.
6
Agencje, których dochody w większości pochodzą z budżetu to:
- Agencja Rynku Rolnego,
- Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa,
- Agencja Budowy i Eksploatacji Autostrad,
- Agencja Techniki i Technologii,
- Agencja Rezerw Materiałowych,
- Agencja Rezerw Artykułów Sanitarnych,
Agencje, które nie otrzymują dotacji z budżetu lub dotacja jest nieznaczącą
częścią ich przychodów to:
- Agencja Prywatyzacji,
- Agencja Mienia Wojskowego,
- Agencja Własności Rolnej Skarbu Państwa.
Dokładne dane o funduszach celowych i agencjach są zawarte w załącznikach
nr 2 i 4 do dokumentu pt.  Analiza celowości działania państwowych
funduszy celowych i agencji skierowanej przez Radę Ministrów do Sejmu
31. grudnia 1999 roku (druk sejmowy nr 1627).
3. Analiza możliwości wykorzystania funduszy celowych i
agencji rządowych do realizacji zadań polityki regionalnej
3.1. Fundusze celowe
3.1.1. Fundusz Ubezpieczeń Społecznych
Fundusz Ubezpieczeń Społecznych (FUS) realizuje zadania państwa przede
wszystkim wobec emerytów i rencistów. Oczywiście można sobie wyobrazić
likwidację FUS i włączenie jego przychodów do dochodów państwa, a
wydatków do wydatków budżetu państwa. Będzie to jednak zmiana pozorna,
nie mająca żadnego praktycznego wpływu na strukturę dochodów i wydatków
publicznych. Trudno bowiem wyobrazić sobie zmianę zasad kształtowania
praw emerytalnych i rentowych ze względu na potrzeby zwiększenia
wydatków na inne cele. Istotną cechą rozwiązań systemów emerytalnych jest
stabilność zasad kształtowania wysokości przyszłej emerytury w relacji do
wysokości zebranych składek. Gdyby przez likwidację FUS dopuszczono do
zaburzenia tej stabilności, podważono by zaufanie społeczeństwa do systemu
emerytalnego, co natychmiast wpłynie negatywnie na ściągalność składek i
ukrywanie rzeczywistej wysokości dochodów, podlegających
 oskładkowaniu .
Ponadto FUS w znikomym stopniu korzysta z dotacji z budżetu państwa.
Podział składki na cztery składniki:
- emerytalną,
- rentową,
- chorobową,
- wypadkową,
7
pozwala dość precyzyjnie przewidywać przyszłe wydatki FUS, i tak
kształtować wysokość składek, aby FUS nie korzystał z dotacji z budżetu
państwa.
Oczywiście pozostaje kwestia kompensowania z budżetu ubytku składki
emerytalnej w związku z wprowadzoną reformą emerytalną, ale jest to proces
przejściowy o tendencji wygasającej.
Równie trudno wyobrazić sobie wykorzystanie FUS do wdrażania polityki
regionalnej. Ma on zdecydowanie charakter centralny.
Warto natomiast zastanowić się nad całkowitą lub częściową prywatyzacją
Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (ZUS), organu zarządzającego FUS. Duża
część zadań ZUS nie ma charakteru zadań administracji publicznej, a bardziej
przypomina swą specyfiką usługi finansowe, które można powierzyć firmom
zewnętrznym, wyspecjalizowanym w tego typu czynnościach.
Reasumując, rekomenduję pozostawienie FUS nadal jako fundusz celowy o
charakterze centralnym.
3.1.2. Fundusz Pracy
Inna sytuacja występuje w przypadku Funduszu Pracy (FP). Aktualnie
wysokość składek na rzecz FP jest bardzo słabo skorelowana z liczbą
bezrobotnych. Składkę FP można raczej potraktować jako dodatkowy podatek
od wynagrodzeń, płacony przez pracodawcę.
Z punktu widzenia uproszczenia i większej przejrzystości w gospodarowaniu
finansami publicznymi, należy rozważyć możliwość likwidacji FP poprzez
włączenie jego przychodów do dochodów budżetu państwa. Obecnie, w
okresach niższego poziomu bezrobocia, gdy wydatki FP maleją ze względu na
niższą liczbę uprawnionych do zasiłków i niższe potrzeby finansowania
aktywnych form zmniejszania bezrobocia, rosną dochody FP, ze względu na
rosnący fundusz płac w wyniku wzrostu liczby miejsc pracy i, z reguły, wzrost
poziomu średniej płacy. Odwrotnie  przy rosnącej liczbie bezrobotnych, a co
za tym idzie również rosnących wydatkach FP jego dochody maleją.
Oczywiście można na tę zależność wpływać przez zmianę wysokości składki
na rzecz FP, w zależności od prognozowanego poziomu bezrobocia. Jednak
takie działanie jest nieracjonalne ponieważ pogłębia trudności na rynku pracy
w okresach dekoniunktury. Przewidywania wzrostu liczby bezrobotnych
powinny skłonić polityków do podniesienia wysokości składek FP, aby
dostosować prognozę dochodów do malejącego funduszu płac, będącego
podstawą, od której naliczone są wpłaty na rzecz FP oraz do przewidywanego
wzrostu niezbędnych wydatków. Z drugiej strony, wzrost wysokości składek
podnosi koszty pracy czyli pośrednio przyczynia się do pogłębienia trudności
na rynku pracy.
Dlatego likwidacja FP wydaje się w pełni racjonalna. Po włączeniu FP do
budżetu państwa rząd, a następnie parlament, kształtując budżet na kolejny rok
powinien prognozując wzrost poziomu bezrobocia zaplanować wyższe
wydatki na rzecz bezrobotnych i na aktywne formy zmniejszania bezrobocia,
8
ale nie poprzez wzrost podatków (składek) podnoszących koszt pracy, tylko
poprzez ograniczenie innych wydatków budżetowych.
Trudniejszą sprawą jest ustalenie możliwości decentralizacji FP. Niewątpliwie
problemy bezrobocia mają charakter silnie związany z regionalną polityką
gospodarczą. Przemawia to za przekazaniem odpowiedzialności za obsługę
bezrobotnych, a zatem również za FP, wojewódzkim władzom
samorządowym. Problemem jednak jest to, że wydatki FP rosną wraz ze
wzrostem poziomu bezrobocia w danym regionie. Przychody FP odwrotnie,
wraz ze wzrostem poziomu bezrobocia zazwyczaj maleje liczba pracujących
(wyjątkiem są zjawiska o podłożu demograficznym  wzrost liczby
wchodzących na rynek pracy, w stosunku do liczby opuszczających rynek
pracy, nabywających prawa emerytalne) oraz wysokość średniej płacy (ze
względu na zwiększoną podaż chętnych do podjęcia pracy w stosunku do
popytu zgłaszanego przez pracodawców). Dlatego ryzykowne jest
przeniesienie wydatków FP do budżetów regionalnych.
Z drugiej strony samorząd ma bardzo duży wpływ na warunki rozwoju
gospodarczego i warto wprowadzić takie zasady finansowania wydatków
związanych z problemem bezrobocia aby wzmocnić motywację samorządów
do dbania o rozwój gospodarczy.
Coraz odważniej mówi się o konieczności regionalnego zróżnicowania
minimalnej płacy w zależności od sytuacji na lokalnym rynku pracy. Powinno
to pozytywnie wpłynąć na tworzenie nowych miejsc pracy w regionach
szczególnie wysokiego bezrobocia.
Moim zdaniem organem właściwym do ustalania poziomu płacy minimalnej
powinien być samorząd województwa. Nadanie samorządom kompetencji w
tym zakresie byłoby potwierdzeniem ich roli w dostosowywaniu ogólnych
rozwiązań prawnych do specyfiki warunków regionalnych. Jednak
konsekwencją takiego rozszerzenia kompetencji samorządu województwa
powinno być również przeniesienie na samorząd województwa obecnych
obowiązków FP. W ten sposób samorząd województwa byłby motywowany
do rozważnego kształtowania warunków prowadzenia działalności
gospodarczej. W przypadku nie uwzględnianiu potrzeb rynku pracy, w tym
ustalaniu zbyt wysokiego poziomu płacy minimalnej, sam by ponosił
konsekwencje w postaci zwiększonych wydatków ze swego budżetu na rzecz
bezrobotnych. Oczywiście samorząd województwa powinien uzyskać
uprawnienia również do ustalania wysokości zasiłku dla bezrobotnego i
długości okresu, w którym bezrobotny ma prawo do zasiłku, w ramach
przedziałów ustalonych ustawowo. Takie uprawnienie nadane samorządom
ułatwi znalezienie właściwej relacji między wysokością zasiłku a średnią
płacą oferowaną na lokalnym rynku pracy, czyli zachowa zasadę utrzymania
pomocy socjalnej, a tak należy traktować zasiłek dla bezrobotnego, na
dostatecznie niskim poziomie, aby nie ograniczała motywacji bezrobotnego do
aktywnego poszukiwania nowego miejsca pracy.
Otwarty pozostaje problem pomocy państwa dla samorządów, które nie ze
swej winy mają wysoki poziom bezrobocia. Moim zdaniem pomoc trzeba
podzielić na dwie części:
- pomoc na wypłatę zasiłków dla bezrobotnych,
- pomoc na realizację aktywnych form obniżania poziomu bezrobocia.
9
Pierwsza część pomocy powinna być zobiektywizowana, przez przyjęcie
algorytmu uwzględniającego następujące czynniki:
- poziom bezrobocia,
- wartość wydatków z budżetu samorządu na aktywne formy obniżania
poziomu bezrobocia, w przeliczeniu na bezrobotnego,
- poziom minimalnej płacy w porównaniu do innych regionów o podobnym
poziomie bezrobocia,
- wysokość zasiłku i długość okresu uprawniającego bezrobotnego do
pobierania zasiłku, w porównaniu do innych regionów o podobnym
poziomie bezrobocia,
- wartość wydatków w budżetach samorządów, przeznaczanych na zasiłki
dla bezrobotnych, w przeliczeniu na bezrobotnego.
Ogólnie chodzi o to, by pomoc z budżetu państwa była kierowana do
samorządu, który mimo tworzenia warunków motywujących bezrobotnych do
poszukiwania pracy, a pracodawców do tworzenia nowych miejsc pracy, nie
może z własnych dochodów podołać obowiązkom wypłaty zasiłków dla
bezrobotnych.
Druga część powinna być kierowana przede wszystkim do podmiotów
gospodarczych, w ramach pomocy publicznej dla przedsiębiorcy, pod
warunkiem utworzenia określonej liczby nowych miejsc pracy, na czas nie
krótszy niż określona liczba miesięcy. Oczywiście niedotrzymanie warunków
pomocy musi się wiązać z bezwzględnym obowiązkiem zwrotu środków
pomocowych. Przyznawanie pomocy w drodze konkursu ofert zapewni, że
środki publiczne powinny trafiać do przedsiębiorców najbardziej efektywnych
z punktu widzenia zwiększania liczby miejsc pracy.
Obie formy pomocy, mogą być kierowane tylko do tych regionów, w których
sytuacja na rynku pracy jest na tyle trudna, że przekracza możliwości
rozwiązania problemów przez samorząd. W żadnym przypadku nie może mieć
charakteru powszechnego partycypowania państwa w wydatkach samorządu.
Reasumując, proponuję likwidację FP i przeniesienie jego zadań do
kompetencji samorządu województwa, a dochody i wydatki do budżetu
województwa.
3.1.3. Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych
Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych (FGŚP) ma charakter
funduszu gwarancji wzajemnych, tworzonego obligatoryjnie przez
pracodawców na wypadek:
- przejściowych trudności w realizowaniu swych obowiązków płacowych
wynikających z umów o pracę,
- upadłości, bez możliwości wypłaty wynagrodzeń dla swych pracowników.
Przyznanie środków z zasobów FGŚP jest poprzedzone jedynie kontrolą
zgodności wniosku z wymogami formalnymi. Działalność funduszu ma
charakter typowej usługi komercyjnej, w żadnym przypadku nie uzależnionej
od decyzji natury politycznej, zarówno na szczeblu centralnym jak i
samorządowym. Przekazanie w 1999 roku kompetencji w tym zakresie
samorządom wojewódzkim należy uznać za błąd wynikający z niezrozumienia
roli FGŚP.
10
Reasumując, FGŚP należy zlikwidować, regulując ustawowo przejęcie jego
zadań przez komercyjny system usług ubezpieczeniowych.
3.1.4. Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej
Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (FOŚiGW) funkcjonuje
na wszystkich szczeblach władzy publicznej  centralnym jako Narodowy
FOŚiGW, i odpowiednio: wojewódzkim  Wojewódzki FOŚiGW,
powiatowym  Powiatowy FOŚiGW, gminnym  Gminny FOŚiGW.
Moim zdaniem najlepszym rozwiązaniem byłaby likwidacja wszystkich
FOŚiGW. Nie polemizuję z poglądem, że należy utrzymać opłaty za:
- korzystanie z zasobów naturalnych,
- zanieczyszczanie środowiska.
Opłaty te podnosząc koszty produkcji lub/i eksploatacji motywują do
stosowania technologii, które ograniczają zużycie nieodnawialnych zasobów
naturalnych oraz zmniejszają emisję substancji zagrażających środowisku,
czym przyczyniają się do ograniczenia wydatków na utrzymanie środowiska
naturalnego. Uważam natomiast za wielce dyskusyjne utrzymanie zasady
przekazywania całości opłat na cele związane z poprawą stanu środowiska.
Przez analogię można by wprowadzić zasadę, że całość podatku akcyzowego
od napojów alkoholowych jest przekazywana na programy antyalkoholowe, a
podatku akcyzowego od paliw silnikowych, na wydatki drogowe.
Dlatego uważam za celowe zlikwidowanie FOŚiGW i włączenie dochodów z
opłat do budżetów: państwa i samorządowych. Zdaję sobie sprawę z
niepopularności mojego postulatu, zwłaszcza w sytuacji gdy zobowiązania
Polski w związku z wejściem do Unii Europejskiej przekraczają możliwości
finansowe FOŚiGW. Tym niemniej łatwo wskazać inne potrzeby zwiększenia
wydatków publicznych, mające nie mniejszy wpływ na rozwój naszego kraju i
miejsce Polski w Europie, np. wydatki związane z szeroko rozumianą oświatą,
które mają prawo walczyć z wydatkami proekologicznymi o pierwszeństwo w
dostępie do środków publicznych.
Osobnym problemem jest zmiana aktualnych zasad podziału przychodów
FOŚiGW pomiędzy różne poziomy władzy publicznej. Zasoby naturalne są
zgodnie z polskim prawem zasobem Skarbu Państwa. Dlatego wydaje się
celowe aby wszelkie przychody z tytułu opłat za wykorzystanie zasobów
naturalnych były dochodem budżetu państwa. Inaczej przedstawia się kwestia
zanieczyszczenia środowiska. Zanieczyszczenie powietrza, gruntu i wody,
emisja hałasu z natury mają związek z terytorium, na którym występują, ale
mają też różną zdolność do rozprzestrzeniania się. O ile zanieczyszczenie
gruntu z reguły ma wpływ na stan środowiska jedynie w miejscu jego
wystąpienia, to zanieczyszczenie wody płynącej wpływa na stan środowiska
wzdłuż cieku wodnego, a zanieczyszczenie powietrza może mieć wpływ na
stan środowiska na terenach nawet bardzo odległych w stosunku do z
ródła
zanieczyszczenia. Dlatego opłaty za zanieczyszczenie środowiska powinny
być dochodem samorządu, który odczuwa skutki wpływu na środowisko
naturalne. Np. opłaty z tytułu wycięcia drzew i zanieczyszczenia gruntu
powinny być dochodem gmin, a opłaty z tytułu zanieczyszczenia powietrza,
dochodem województw. Samorząd podejmując decyzję o wykorzystaniu
dochodów z opłat ekologicznych na cele nie związane z ekologią, świadomie
11
dokonuje wyboru, że lepiej zgodzić się z większą uciążliwością
zanieczyszczonego środowiska niż ograniczyć inne niezbędne wydatki.
Moim zdaniem warto również rozważyć możliwość przekazania samorządom
prawa do ustalania wysokości opłat, będących ich dochodem, w ramach
przedziałów ustalonych mocą ustawy. Samorząd kształtując wysokość opłat
mógłby dostosować ich dolegliwość do swojej polityki proekologicznej ale
musiałby też brać pod uwagę negatywny wpływ wysokich opłat na lokalny
rynek pracy. W ten sposób samorządy z rozwiniętymi usługami turystycznymi
i uzdrowiskowymi mogłyby uzyskać dodatkowe możliwości ekonomicznego
oddziaływania na podmioty gospodarcze do skłonienia ich do zmiany
technologii produkcji, zmiany profilu produkcji na mniej uciążliwą, a w
skrajnych przypadkach do przeniesienia swej działalności na teren innych
samorządów. Z kolei samorządy borykające się z problemem wysokiego
bezrobocia mogłyby obniżając opłaty skłaniać podmioty gospodarcze, których
nie stać na dostosowanie się do wysokich wymagań ochrony środowiska do
rozwijania swej działalności na ich terenie.
Reasumując, należy zlikwidować wszystkie FOŚiGW, przenosząc ich
przychody i wydatki odpowiednio do budżetu państwa i budżetów
samorządów.
3.1.5. Fundusz Ochrony Gruntów Rolnych
Fundusz Ochrony Gruntów Rolnych (FOGR) powstaje z opłat za wyłączenie
gruntów rolnych z produkcji rolniczej. Składa się z funduszu centralnego i
funduszy terenowych, których dysponentem jest samorząd województwa.
Zadania funduszu, czyli głównie rekultywację, ochronę i poprawę jakości
gruntów rolnych, wykonują organy powiatowe. Ta skomplikowana struktura
zarządzania środkami FOGR nie ma żadnego uzasadnienia merytorycznego.
Moim zdaniem FOGR powinien zostać zlikwidowany. Opłata za
wykorzystanie gruntów rolnych na cele nie związane z produkcją rolniczą ma
charakter opłaty karnej, której celem było zniechęcenie inwestorów do
zajmowania terenów rolnych. W praktyce w większości środki FOGR nie były
przeznaczane na poprawę jakości gruntów rolnych tylko na budowę dróg
rolniczych. Obecnie, po zmianie sytuacji na rynku gruntów rolnych i
odłogowaniu znacznych powierzchni tych gruntów, opłata karna straciła swój
sens. Ewentualnie można ją utrzymać tylko przy wyłączeniu z produkcji
rolniczej najlepszych gleb. W tym przypadku opłaty powinny stanowić
dochody budżetu gminnego ponieważ problem ochrony gruntów rolnych ma
charakter lokalny  w miejsce utraconych bardzo dobrych gruntów rolnych
należy rekultywować inne, dostępne grunty.
3.1.6. Fundusz Gospodarki Zasobem Geodezyjnym i Kartograficznym
12
Fundusz Gospodarki Zasobem Geodezyjnym i Kartograficznym (FGZGiK)
składa się z funduszu centralnego, wojewódzkich i powiatowych. Jego
dochodami są przede wszystkim opłaty z tytułu korzystania z państwowego
zasobu geodezyjnego, a wydatki są związane z aktualizacją zasobu.
Mimo, że państwowy zasób geodezyjny jest jednym z najważniejszych
rejestrów państwowych, dzięki któremu można, w skojarzeniu z księgami
wieczystymi, prowadzić obrót nieruchomościami wydaje się, że najlepszym
rozwiązaniem jest powierzenie jego prowadzenia podmiotom komercyjnym,
pod nadzorem urzędu Głównego Geodety Kraju. Prowadzenie zasobu
geodezyjnego jest zadaniem wykonywanym zgodnie z ustalonymi, ścisłymi
regułami sztuki inżynierskiej.
Utrzymanie zasobu geodezyjnego powinno być finansowane jedynie z opłat za
korzystanie z zasobu geodezyjnego i dlatego wysokość opłat powinna zostać
ustalona tak, aby odpowiadały rzeczywistym kosztom prowadzenia zasobu.
Reasumując, opowiadam się za likwidacją FGZGiK.
3.1.7. Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych
Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych (PFRON)
uzyskuje dochody z karnych wpłat pracodawców, którzy zatrudniają mniejszy
odsetek osób niepełnosprawnych niż określa to ustawa. Niestety, od początku
swego istnienia PFRON nie wypracował efektywnych metod ustalania i
egzekucji należnych składek.
PFRON jest kolejnym dodatkowym podatkiem, nałożonym na pracodawcę,
tym razem płaconym od funduszu wynagrodzeń. Wprawdzie wprowadzenie
składek na PFRON miało motywować pracodawców do zatrudniania osób
niepełnosprawnych, których wydajność pracy w wielu przypadkach nie
dorównuje wydajności innych pracowników, ale w naszych realiach,
wyjątkowo licznej grupy osób legitymujących się orzeczeniami lekarskimi o
niepełnosprawności mimo pełnej zdolności do pracy, rosnącej zwłaszcza w
okresach wzrostu liczby zwolnień grupowych i ogólnego pogorszenia się
sytuacji na rynku pracy, efekt ten nie mógł zostać osiągnięty. Powstanie
PFRON raczej motywowało do zachowań patologicznych  uzyskiwania
fałszywych orzeczeń o utracie zdolności do pracy.
Dlatego opowiadam się za likwidacją PFRON. Jego zadania powinien przejąć:
- budżet państwa, w części odpowiedzialnej za dofinansowanie
wynagrodzeń i składek na ubezpieczenia społeczne osób
niepełnosprawnych, ale tylko w stopniu wysokim,
- budżet gminy, w części związanej z pomocą społeczną dla osób
niepełnosprawnych,
- Kasy Chorych, w części związanej ze świadczeniami służby zdrowia na
rzecz niepełnosprawnych.
3.1.8. Państwowy Fundusz Kombatantów
13
Państwowy Fundusz Kombatantów (PFK) jest w pełni utrzymywany z dotacji
z budżetu państwa. Dlatego, jako twór zupełnie sztuczny powinien zostać
zlikwidowany. Pomoc dla kombatantów powinna być świadczona przez
gminy.
3.1.9. Fundusz Promocji Twórczości
Fundusz Promocji Twórczości (FPT) uzyskuje dochody od producentów i
wydawców dzieł artystów, w stosunku do których wygasła ochrona autorskich
praw majątkowych. Mimo bardzo niskiej skuteczności ustalania i
egzekwowania należnych wpłat moim zdaniem nie należy zmieniać zasad
funkcjonowania FPT.
Fundusz finansuje zadania, kierując się przy ich doborze wartością artystyczną
prac lub pozycją artystyczną twórcy. Dlatego nie dostrzegam możliwości
związania funkcjonowania FPT z polityką regionalną.
3.1.10. Fundusz Alimentacyjny
Fundusz Alimentacyjny (FA) jest specyficznym funduszem gwarancyjnym ze
strony Skarbu Państwa dla osób, które uzyskały mocą orzeczeń sądowych
prawo do alimentów, ale nie otrzymują zasądzonych alimentów od osób
zobowiązanych do alimentacji. FA w takich wypadkach wypłaca należne
alimenty z dotacji budżetowej, równocześnie wszczynając egzekucję
należności od osób zobowiązanych do alimentacji. Niestety skuteczność
egzekucji jest bardzo niska, w granicach 20%. Podstawowymi przyczynami
tak mizernej skuteczności egzekucji jest:
- wysoki poziom bezrobocia wśród osób zobowiązanych do alimentacji,
- ukrywanie przez te osoby z
ródeł i wysokości dochodów przez
podejmowanie pracy w szarej strefie,
- ukrywanie miejsca zamieszkania przez częste zmiany adresu
zameldowania.
Nadzieją na poprawę wyników egzekucji była zmiana przepisów dotyczących
ubezpieczenia społecznego. Od 1. stycznia 1999 roku pracodawca w
deklaracji miesięcznej podaje dane o indywidualnych dochodach wszystkich
swoich pracowników. Dane te są wprowadzane do ogólnopolskiego systemu
komputerowego, co powinno ułatwić szybkie ustalenie dochodów osób
uchylających się od obowiązków alimentacyjnych. Niestety, kłopoty ZUS z
uruchomieniem systemu komputerowego obsługującego FUS, nie pozwalają
skorzystać z informacji zawartych w deklaracjach emerytalnych dla potrzeb
właściwego administrowania FA.
Mimo negatywnej oceny ZUS jako dysponenta FA, wydaje się że likwidacja
FA i włączenie go do budżetu państwa nie wpłynie na poprawę jego
funkcjonowania w zakresie egzekucji należnych wpłat ze strony osób
zobowiązanych do alimentacji. Konsekwencją likwidacji FA byłoby
przekazanie zadań w zakresie egzekucji zaległych alimentów do urzędów
skarbowych, co dodatkowo obciążyłoby i tak przeciążone służby egzekucyjne
14
aparatu skarbowego. Należy ponadto zauważyć, że również w aktualnym
stanie prawnym, na wniosek ZUS, służby skarbowe mają obowiązek podjąć
czynności egzekucyjne, ale dopiero po wyczerpaniu możliwości
egzekucyjnych ZUS.
Natomiast zupełnie nie wyobrażam sobie przejęcia przez budżet obsługi
uprawnionych do alimentacji. Budowa stosownego aparatu wykonawczego, w
sytuacji gdy funkcjonuje wyspecjalizowana jednostka do obsługi płatności na
rzecz ludności, jaką jest ZUS, jest krokiem zupełnie nieracjonalnym.
Oczywiście można zlecić wykonywanie tych zadań komercyjnemu sektorowi
bankowemu, ale moim zdaniem powinno to być połączone z wprowadzeniem
identycznego rozwiązania w zakresie obsługi emerytów i rencistów, czyli
ograniczenia roli ZUS do czynności administracyjnych, związanych z
wydawaniem decyzji o nadaniu uprawnień do świadczeń społecznych (patrz
rozdział 3.1.1.).
Nie widzę żadnego związku FA z polityką regionalną. Nie wyobrażam sobie
aby gwarancje państwa wykonania wyroków sądowych przyznających
alimenty, były zróżnicowane regionalnie.
Równie nieracjonalne wydają się próby decentralizacji FA poprzez
przekazania jego zadań samorządom powiatowym. Nie dostrzegam żadnych
korzyści takiej modyfikacji natomiast wyraz
nie rysują się skutki negatywne:
- konieczność budowy w miejsce jednego, kilkuset systemów
komputerowych do obsługi alimentowanych oraz egzekucji zaległych
wpłat od alimentujących,
- skomplikowanie prowadzenia egzekucji należnych wpłat od
alimentujących, których miejsce zamieszkania nie musi się pokrywać z
miejscem zamieszkania alimentowanego (w znaczeniu zamieszkania na
obszarze tego samego powiatu) oraz częstej zmiany miejsca zamieszkania
(zameldowania) ze strony osób uchylających się od obowiązku
alimentacyjnego, co doprowadzi do dalszego obniżenia skuteczności
egzekucji, a co za tym idzie do konieczności zwiększenia dotacji z
budżetu.
Reasumując, uważam że do czasu reformy ZUS, polegającej na powierzeniu
czynności płatnika świadczeń społecznych systemowi bankowemu, nie należy
zmieniać charakteru FA, co nie oznacza, że nie należy poprawić skuteczności
egzekucji zaległości wpłat ze strony osób uchylających się od obowiązku
alimentacyjnego. Natomiast docelowo, wraz z reformą FUS (ZUS) należy
czynności płatnika powierzyć systemowi bankowemu, pozostawiając w ZUS
obowiązki egzekucyjne.
3.2. Agencje rządowe
Agencje rządowe wypełniają zadania państwa, związane z koniecznością
prowadzenia działalności gospodarczej, jednak bez osiągania zysku. Jestem
zdecydowanym przeciwnikiem likwidacji agencji rządowych, wręcz
przeciwnie postulowałbym przegląd jednostek budżetowych pod kątem
15
przekształcenia niektórych w agencje. Agencje działają w warunkach
gospodarki rynkowej, natomiast jednostki budżetowe przez swoje
uprzywilejowanie wobec podmiotów gospodarczych często zakłócają warunki
konkurencji. Oczywiście nie oznacza to, że wszystkie obecnie funkcjonujące
agencje uznaję za niezbędne do prawidłowego funkcjonowania państwa.
Koronnym argumentem zwolenników likwidacji agencji rządowych jest chęć
lepszej kontroli dochodów i wydatków finansów publicznych, pozostających w
rękach agencji. Jest to jednak typowy błąd leczenia choroby lekarstwem, które
ma bardzo silne negatywne działanie uboczne.
Teoretycznie kontrola przychodów i wydatków agencji rządowych powinna
być równie skuteczna jak w sferze budżetowej. Nic nie stoi na przeszkodzie
aby ewentualnie poszerzyć wpływ parlamentu na plany finansowe agencji.
Natomiast likwidacja agencji rządowych doprowadzi do zmniejszenia
efektywności realizacji zadań publicznych co postaram się wykazać poniżej.
Zadania o charakterze działalności gospodarczej mogą wprawdzie być
realizowane przez zakłady budżetowe i gospodarstwa budżetowe ale jestem
zdecydowanym przeciwnikiem przekształcania agencji w tego typu instytucje
budżetowe.
3.2.1. Agencja Budowy i Eksploatacji Autostrad
Agencja Budowy i Eksploatacji Autostrad (ABiEA) realizuje proces budowy
autostrad, począwszy od założeń programowych, a na zawarciu kontraktu z
koncesjonariuszem budującym, a następnie eksploatującym autostradę,
kończąc. Wydaje się, że zadania ABiEA są bardzo różnorodne i
niejednorodne, zadania gospodarcze które powinny być domeną agencji
przeplatają się z zadaniami charakterystycznymi dla jednostek administracji
publicznej. Do pierwszych zaliczam np. nabywanie nieruchomości, do drugich
np. prace scaleniowe gruntów rolnych. Wydaje się, że twórcy ustawy
powołującej do życia ABiEA chcieli skupić w jednej instytucji wszystkie
kompetencje, niezbędne do szybkiego rozpoczęcia budowy płatnych autostrad.
Moim zdaniem po 6 latach działalności ABiEA warto ponownie
przeanalizować podział kompetencji pomiędzy agencję i administrację
współpracującą przy realizacji jej zadań. Natomiast projekt likwidacji ABiEA
uważam za nietrafny. Agencja przecież prowadzi działalność gospodarczą,
jaką jest budowa i eksploatacja autostrad, poszukując partnerów, którzy w
ramach partnerstwa prywatno-publicznego angażują swoje środki, uzyskując w
zamian okresowe prawo do pobierania opłat za użytkowanie wybudowanej i
eksploatowanej przez nich autostrady. Zastąpienie ABiEA Generalną Dyrekcją
Dróg Publicznych uważam za pomysł chybiony ponieważ GDDP nie posiada
osobowości prawnej co dodatkowo utrudni negocjacje z koncesjonariuszami
autostrad.
Ze względu na ogólnokrajowe, a nawet międzynarodowe (europejskie
korytarze transportowe) znaczenie autostrad uważam, że ich budowa nie
powinna być podporządkowana priorytetom regionalnym, a to oznacza że
środki ABiEA nie powinny być angażowane do realizacji polityki regionalnej.
16
3.2.2. Agencja Mienia Wojskowego
Agencja Mienia Wojskowego (AMW) przejmuje od sił zbrojnych mienie
Skarbu Państwa, trwale lub okresowo zbędne dla realizacji zadań obronnych.
AMW wykonuje prawo własności wobec tego mienia. Oczywiście można
zaproponować aby to zadanie, przynajmniej w odniesieniu do mienia
nieruchomego, było wykonywane w normalnym trybie, czyli podlegało decyzji
starosty, poprzedzonej opinią wojewody. Moim zdaniem nie jest to jednak
zasadne przynajmniej z dwóch powodów. Po pierwsze mienie wojskowe
zazwyczaj jest objęte klauzulą tajności i dostęp do niego urzędników, którzy w
urzędach powiatowych zajmują się postępowaniem administracyjnym
poprzedzającym zbycie innych składników mienia Skarbu Państwa nie jest
możliwy. Po drugie o zbędności mienia decydują dowódcy sił zbrojnych, w
porozumieniu z Ministrem Obrony Narodowej. AMW wypracowała sobie już
odpowiednie procedury wyszukiwania mienia zbędnego. Przeniesienie zadań
AMW na administrację samorządową ograniczy jej rolę do biernego
oczekiwania na inicjatywę wojska.
Ponadto pozostaje kwestia sprzedaży mienia ruchomego. Są to zazwyczaj
elementy uzbrojenia lub inne składniki mienia, typowego dla sił zbrojnych, ale
rzadko występującego w życiu cywilnym. Sprzedaż tego mienia często
wymaga nabycia wiedzy specjalistycznej. Nie uważam aby było zasadnym
przekazywanie tej wiedzy urzędnikom urzędów powiatowych.
Zadania AMW nie są zróżnicowane regionalnie. Nie dostrzegam związków
AMW z realizacją polityki regionalnej.
3.2.3. Agencja Prywatyzacji
Zadaniem Agencji Prywatyzacji (AP) jest prywatyzacja przedsiębiorstw
państwowych i spółek Skarbu Państwa, powstałych w wyniku komercjalizacji
przedsiębiorstw państwowych. Wydaje się, że stan zaawansowania
przekształceń własnościowych w gospodarce pozwala postawić tezę o
możliwości likwidacji AP, bez szkody dla przebiegu dalszej prywatyzacji.
Organami upoważnionymi do prowadzenia prywatyzacji są: wojewodowie,
dla małych i średnich przedsiębiorstw państwowych, oraz Minister Skarbu
Państwa dla pozostałych przedsiębiorstw państwowych. Nic nie stoi na
przeszkodzie aby przedsiębiorstwa, które miały być prywatyzowane przez AP
zostały, w zależności od stopnia skomplikowania procesu prywatyzacji,
przekazane do prywatyzacji przez wojewodów lub MSP, których lista zadań
prywatyzacyjnych co roku się kurczy.
Oczywiście zadania AP nie mają związku z polityką regionalną.
3.2.4. Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa
Zadaniem Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa (ARiMR) jest
realizowanie polityki państwa wobec osób fizycznych, podmiotów
gospodarczych i samorządów w zakresie modernizacji rolnictwa i rozwoju
17
terenów wiejskich. Zadania ARiMR to przede wszystkim wsparcie z budżetu
państwa modernizacji produkcji rolnej i rozwój infrastruktury wiejskiej, czyli
typowych zagadnień objętych polityką regionalną. Do wyjątków należą
zadania o charakterze ogólnokrajowym, związane np. z postępem
genetycznym. Agencja nie prowadzi własnej działalności gospodarczej, czyli
nie spełnia podstawowego warunku uzasadniającego potrzebę powołania
agencji rządowej.
Dlatego wydaje się, że należy zaproponować likwidację ARiMR, połączoną z
przekazaniem jej zadań centralnych np. instytutom badawczym zajmującym
się daną problematyką, oraz ujęciem zadań lokalnych w polityce regionalnej
państwa, adresowanej do środowisk wiejskich i samorządów wiejskich.
Rozwiązaniem mniej radykalnym jest pozostawienie ARiMR, ale pełne
podporządkowanie jej zadań polityce regionalnej państwa.
Niestety w 2000 roku powierzono ARiMR kolejne zadanie - pełnienie roli
agencji płatniczej dla obsługi przepływu środków pomocowych funduszu
pomocowego SAPARD oraz w konsekwencji powołano 16 oddziałów
regionalnych. Obie decyzję uważam za błędne. Agencje płatnicze powinny
funkcjonować w urzędach wojewódzkich aby nie rozbudowywać
niepotrzebnie administracji rządowej.
Reasumując uważam za wskazane likwidację ARiMR i zaangażowanie
środków, którymi dotychczas dysponuje, do realizacji polityki regionalnej
państwa adresowanej do terenów i środowisk wiejskich.
3.2.5. Agencja Rynku Rolnego
Podstawowym zadaniem Agencji Rynku Rolnego (ARR) jest stabilizowanie
cen produktów rolnych. Ponadto ARR gospodaruje rezerwami państwa
produktów rolnych i żywnościowych.
Oba zadania mają charakter działalności gospodarczej. Gospodarowanie
rezerwami państwa, ze względu na swe strategiczne znaczenie, nie tylko
wojskowe ale również, a może przede wszystkim gospodarcze, jest objęte
tajemnicą państwową. Dlatego trudno sobie wyobrazić powierzenie realizacji
tego zadania państwa podmiotom komercyjnym. Oczywiście nie wyklucza to
zlecenia podmiotom komercyjnym niektórych czynności technicznych, np.
skup, magazynowanie, transport, sprzedaż na rynku wewnętrznym i
zagranicznym nadwyżek lub towarów, których okres przydatności do spożycia
kończy się, w celu ograniczenia kosztów ARR. Tym niemniej zarządzanie
rezerwami państwa musi pozostać zadaniem ARR. Zadanie to wymaga
dotowania z budżetu państwa ponieważ terminy zakupu i sprzedaży rezerw nie
mogą być podporządkowane zmianom cen na rynku towarów rolnych i
żywnościowych, tylko wymogom bezpieczeństwa państwa.
Zarządzanie rezerwami ma oczywiście charakter zadania centralnego i nie
może mieć wpływu na politykę regionalną.
Inaczej należy ocenić drugie zadanie ARR  stabilizowanie cen produktów
rolnych. Przede wszystkim, ta działalność po zasileniu kapitałowym w
pierwszym okresie rozpoczynania działalności, nie powinna wymagać w
18
dłuższym okresie rozrachunkowym dotowania z budżetu lub może ograniczyć
swe koszty dla budżetu do bardzo niewielkiej dotacji. W innym przypadku
wypaczyłoby to cel ARR. W miejsce  stabilizacji cen należałoby zapisać
 utrzymywanie cen na poziomie wyższym niż rynkowe . Niestety praktyka
działania ARR sugeruje, że mamy do czynienia z takim wypaczeniem zadań
Agencji. Nie jest to jednak wina rozwiązania ustawowego, tylko błąd
polityków, którzy dla swych krótkowzrocznych celów politycznych przyznają
w kolejnych latach budżetowych wysoką dotację na realizację tej części zadań
ARR.
Stabilizacja cen produktów rolnych moim zdaniem powinna być powiązana z
polityką regionalną. Jej znaczenie jest różne w zależności np. od stopnia
specjalizacji gospodarstw rolnych, rozwinięcia związków producentów
towarów nieprzetworzonych z przedsiębiorstwami przetwórstwa spożywczego,
którzy ze względu na swój większy potencjał kapitałowy mogą pełnić rolę
amortyzatora gwałtownych zmian podaży i popytu produktów rolnych, czy
znaczenia produkcji rolniczej dla gospodarki regionu.
Drugim kierunkiem zmian powinno być ograniczanie własnej działalności
ARR przede wszystkim do wypracowywania strategii interwencji na rynku
towarów rolnych i szukanie partnerów komercyjnych, którzy jako
podwykonawcy, mogliby na zlecenie ARR wykonywać czynności techniczne
w jeszcze większym zakresie niż w części zadań związanych z tworzeniem
rezerw strategicznych. Oczywiście należy zachować zasady ostrożnościowe
przepływu informacji o planowanych interwencjach, które uniemożliwią
partnerom grę spekulacyjną na rynku rolnym.
Reasumując, uważam że ARR powinna pozostać agencją rządową. Ze względu
na wpływ ARR na ograniczenie ryzyka produkcji rolnej należy wykorzystać ją
w kształtowaniu polityki regionalnej, w części odpowiedzialnej za rozwój
działalności rolniczej i przetwórstwo rolno-spożywcze.
3.2.6. Agencja Rezerw Artykułów Sanitarnych
Agencja Rezerw Artykułów Sanitarnych (ARAS) gospodaruje rezerwami
państwa leków i materiałów medycznych.
Gospodarowanie rezerwami państwa, podobnie jak w przypadku ARR, jest
objęte tajemnicą państwową. Dlatego nie można powierzyć realizacji tego
zadania państwa podmiotom komercyjnym. Oczywiście, tak samo jak w
przypadku ARR, należy poszukiwać możliwości ograniczenia kosztów ARAS
przez zlecenie podmiotom komercyjnym niektórych czynności technicznych,
np. skup, magazynowanie, transport, sprzedaż leków i materiałów, których
okres przydatności do użycia kończy się.
Zadanie ARAS wymaga dotowania z budżetu państwa, ale agencja powinna
być motywowana do ograniczania wysokość dotacji.
Zarządzanie rezerwami ma oczywiście charakter zadania centralnego i nie
może mieć wpływu na politykę regionalną.
19
3.2.7. Agencja Rezerw Materiałowych
Agencja Rezerw Materiałowych (ARM) gospodaruje rezerwami państwa
surowców, paliw i materiałów, ważnych dla zaopatrzenia rynku wewnętrznego
w sytuacjach kryzysowych.
Wszystkie uwagi dotyczące ARAS, zawarte w poprzednim rozdziale, dotyczą
również ARM
3.2.8. Agencja Techniki i Technologii
Zadaniem Agencji Techniki i Technologii (ATiT) jest przede wszystkim
upowszechnianie i wdrażanie wyników prac naukowych placówek naukowych
w przedsiębiorstwach. Ma wypełniać lukę jaka ciągle występuje pomiędzy
twórcą i przedsiębiorcą. Dominującym z
ródłem finansowania ATiT jest
dotacja z budżetu państwa.
ATiT prowadzi typową działalność gospodarczą, którą zajmuje się również
wiele innych podmiotów, o charakterze komercyjnym. Dlatego wydaje się, że
lepszym rozwiązaniem byłoby zlikwidowanie ATiT i przeznaczenie środków
przeznaczonych na jej zadania na dotacje, rozdzielane w drodze konkursu w
formie grantów pomiędzy te firmy komercyjne, które przedstawią najbardziej
interesujące oferty z punktu widzenia efektów wdrożenia polskich prac
naukowych do praktyki gospodarczej.
3.2.9. Agencja Własności Rolnej Skarbu Państwa
Zadaniem Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa (AWRSP) jest
gospodarowanie nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa, przede
wszystkim majątkiem pozostałym po likwidacji państwowych gospodarstw
rolnych. Zadania AWRSP miały stopniowo wygasać, w miarę sprzedaży
nieruchomości SP. Doświadczenia blisko 10 lat funkcjonowania AWRSP
wskazują jednak, że okres jej istnienia będzie znacznie dłuższy niż pierwotnie
planowano.
AWRSP powinna pozostać wyspecjalizowanym organem Skarbu Państwa do
czasu gdy jej zadania, ze względu na zmniejszenie liczby nieruchomości
rolnych, nie zostaną zredukowane do zakresu pozwalającego przekazać te
zadania starostom, którzy są organami reprezentującymi Skarb Państwa w
przypadku większości nieruchomości.
Zadania AWRSP nie mają charakteru zadań związanych z polityką regionalną.
3.2.10. Wojskowa Agencja Mieszkaniowa
Zadaniem Wojskowej Agencji Mieszkaniowej (WAM) jest gospodarowanie
zasobem mieszkaniowym, wykorzystywanym na zakwaterowanie żołnierzy
20
zawodowych i ich rodzin. Jest to typowe działanie gospodarcze
administratora, który w imieniu właściciela zarządza jego mieniem,
poszerzone jednak o prawo do zbycia tego mienia i inwestowania w inne
mienie jeżeli skutkiem takiego działania będzie lepsze zaspokojenie potrzeb
mieszkaniowych żołnierzy zawodowych.
Uważam, że warto rozważyć możliwość zlecenia zadań WAM podmiotom
gospodarczym. Przypuszczam, że konkurencja panująca na rynku usług
świadczonych przez WAM obniży koszty pozyskania i utrzymania zasobu
mieszkaniowego.
Zadania WAM nie mają żadnego związku z polityką regionalną i dlatego nie
dostrzegam możliwości wykorzystania środków, których jest dysponentem do
finansowania zadań polityki regionalnej.
4. Podsumowanie
Przegląd funduszy celowych i agencji rządowych pod kątem możliwości
wykorzystania środków, którymi dysponują do prowadzenie polityki
regionalnej prowadzą do wniosku, że przede wszystkim należy rozważyć
celowość dalszego funkcjonowania następujących funduszy celowych:
- Funduszu Pracy,
- Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych,
- Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej,
- Funduszu Ochrony Gruntów Rolnych,
- Funduszu Gospodarki Zasobem Geodezyjnym i Kartograficznym,
- Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych,
- Państwowego Funduszu Kombatantów
i agencji rządowych:
- Agencji Prywatyzacji,
- Agencji Techniki i Technologii,
- Wojskowej Agencji Mieszkaniowej.
Likwidacja powyżej wymienionych funduszy i agencji pozwoli ograniczyć
wysokość wydatków publicznych. Tak wygospodarowane oszczędności,
można przeznaczyć na wydatki związane z polityką regionalną.
Drugim postulowanym kierunkiem jest podporządkowanie wydatków
agencji rządowych:
- Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa,
- Agencji Rynku Rolnego
priorytetom wyznaczonym w procesie uzgadniania polityki interregionalnej
między stroną rządową i samorządami województw oraz polityk
intraregionalnych, między samorządem województwa i samorządami
lokalnymi, powiatowymi i gminnymi.
Wreszcie, wydaje się za celowe pozostawienie bez zmian zasad
funkcjonowania poniższych funduszy celowych:
- Funduszu Ubezpieczeń Społecznych,
- Funduszu Promocji Twórczości,
21
- Funduszu Alimentacyjnego
i agencji rządowych:
- Agencji Budowy i Eksploatacji Autostrad,
- Agencji Mienia Wojskowego,
- Agencji Rezerw Artykułów Sanitarnych,
- Agencji Rezerw Materiałowych,
- Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa,
których zadania nie mają związku z zadaniami polityki regionalnej.
Załącznik:
Analiza celowości działania państwowych funduszy celowych oraz agencji 
druk sejmowy nr 1627
22