Higiena- nauka badająca wpływ czynników środowiska na zdrowie. W praktyce
dąży do usuwania z otoczenia czynników ujemnych, a wprowadzania dodatnich, w celu
ochrony zdrowia oraz zapewnienia jednostce i społeczeństwu najlepszych warunków
rozwoju psychicznego i fizycznego. Można wyróżnić kilka rodzajów higieny, najważniejsze
to: higiena żywienia i higiena osobista. Pozostałe, to higiena pracy, komunalna, społeczna,
szkolna itp.
Higiena osobista - obok higieny środowiskowej zajmującej się badaniem wpływu
środowiska na organizm ludzki i higieny psychicznej ustalającej najlepsze warunki i środki
do życia - jest jednym z kilku rodzajów higieny wpływających na zdrowie człowieka. Jest
oczywiste że takie czynniki jak pogoda czy zanieczyszczenie środowiska wywierają istotny
wpływ na nasze samopoczucie. To dlatego lepiej czujemy się w warunkach leśnych czy
wiejskich że powietrze jest tam czystsze a z autostrady nie dochodzi hałas powodujący ból
głowy. Warunki higieny środowiskowej i psychicznej mają bardzo duży wpływ na rozwój,
zdrowie i samopoczucie ludzi szczególnie widoczne w przypadku dzieci.
Zadaniem higieny osobistej jest utrzymywanie a nawet wzmacnianie zdrowia
człowieka poprzez nabywanie w okresie dzieciństwa określonych nawyków i umiejętności,
decydujących zarówno o zdrowiu jak i akceptacji przez otaczające nas środowisko. Ważne
jest właściwe podejście rodziców bo szkodliwym zjawiskiem jest nie tylko zaniedbywanie
dzieci ale też nadopiekuńczość rodziców. W jej wyniku może dojść do zniechęcenia dzieci
do dbania o higienę szczególnie gdy za bardzo naciska się na nie aby były spełnieniem
marzeń rodziców o ideale. Zjawiskiem absolutnie niedopuszczalnym jest typowe dla rodzin
patologicznych lekceważenie przez rodziców potrzeby dbałości o wygląd i czystość.
Dzieciom nie przekazuje się podstawowych informacji i umiejętności albo co gorsza wpaja
im się złe nawyki np. używanie dezodorantu zamiast mycia, kąpiel raz w tygodniu albo i
rzadziej, wkładanie brudnych, przepoconych ubrań...itp. Niewiele pomogą w takim
przypadku programy edukacyjne na temat higieny osobistej prowadzone w szkole.
Elementy higieny osobistej to m.in. mycie zębów, włosów, zmiana bielizny i ubrań;
wszystkie one mają znaczny wpływ na zdrowie człowieka. O zęby należy dbać całe życie.
Powinniśmy utrzymywać je w czystości, bez ubytków co oznacza też bez bólu. Stanowią
one nasz wizerunek a jego największym zagrożeniem jest próchnica polegająca na
uszkodzeniu szkliwa a często i środka zęba przez tworzące się nieustannie bakterie. Do
utrzymania higieny jamy niezbędna jest odpowiednia pasta, szczoteczka do zębów
wykonana ze sztucznego włosia o zaokrąglonych końcach, wymieniana co około 3
miesiące. Dzieci powinny posiadać szczoteczkę kolorową, ładną zachęcającą do zabawy
w mycie zębów; najlepszym przykładem są dla nich dbający o zęby rodzice dlatego ważne
jest aby także dorośli przywiązywali do tego właściwą wagę. Pozwoli to przekonać dzieci
do mycia zębów po każdym posiłku zwłaszcza po spożyciu słodyczy.
Ważnym elementem higieny osobistej jest dbałość o czystość skóry, paznokci i
włosów. Skóra jest powłoką ochronną pokrywającą nasze ciało, niezbędną abyśmy mogli
żyć. W jej pielęgnacji najważniejsza jest codzienna kąpiel do której powinniśmy
przyzwyczajać się od najmłodszych lat doprowadzając do stanu w którym udanie się na
nocny spoczynek bez kąpieli skutkowałoby bezsennością. Kąpiel powinna być nieodzowna
jak pożywienie czy powietrze co zapewni że unikniemy wielu chorób skóry. Stale
niszcząca się cera wymaga stałej pielęgnacji ( mycia, ścierania, kremowania, ochrony
przed chorobami takimi jak grzybice, paciorkowce, gronkowce, bakterie). W trakcie
przyzwyczajania dzieci do mycia musimy zapewnić im pachnące mydełko, płyn do kąpieli,
atrakcyjna czyli miękką i kolorową gąbkę, własny ręcznik i po kąpieli dezodorant -
szczególnie w okresie dojrzewania. Podczas mycia włosów należy zapewnić odpowiedni
komfort w postaci nie szczypiącego szamponu o ładnym zapachu. Wiele dzieci nie widząc
pewnych części swojego ciała np. pleców, szyi, dołów pachowych, narządów płciowych
uważa je za nieistniejące; należy dopilnować aby myły one całe ciało a nie - jak to bywa -
ręce, brzuch i nogi. Te uwagi odnoszą się także do dorosłych i są niezmiernie ważne dla
poprawienia samopoczucia i higieny każdego z nas. Zdrowa skóra radzi sobie świetnie z
wszelkimi zagrożeniami. W wyniku osłabienia organizmu czy długotrwałego stresu, może
zacząć boleć, piec i swędzieć. Mogą pojawić się grudki, krosty, przebarwienia...
Dla higieny osobistej bardzo istotna jest dbałość o paznokcie, stopu, pięty i uszy.
Kwestią dużej wagi jest nauczenie kobiet właściwego zakładania i wymiany zużytych
podpasek podczas miesiączki. Podpaski powinny być chłonne, dobrze przylegać do ciała
a bielizna dopasowana.
Dbałość o wygląd, ubiór i obuwie powinna dać efekt w postaci czystego i
schludnego ubrania oraz zadbanego i wygodnego obuwia co pomoże zapobiegać
chorobom stóp takim jak np. grzybica. W codziennej trosce o utrzymanie na odpowiednim
poziomie naszej higieny osobistej, nie powinniśmy dać się zwieść reklamom telewizyjnym
propagującym środki dezynfekcyjne czyniące z każdego niemal miejsca teren bezpieczny
biologicznie, zapewniający o sterylnych i naukowych warunkach przetwarzania żywności i
zawierzyć swoje bezpieczeństwo zdrowotne środowisku wolnemu od drobnoustrojów.
Takie środowisko może stwarzać wrażenie bezpiecznego, dającego komfort
leniuchowania naszemu systemowi odpornościowemu. Nie powinno nas to zwalniać pod
żadnym pozorem z codziennej dbałości o higienę osobistą dlatego że jest ona bardzo
ważnym czynnikiem w utrzymaniu zdrowia każdego człowieka.
Higiena układu nerwowego ma na celu określenie warunków sprzyjających
sprawnemu funkcjonowaniu układu oraz ułatwiających mu pracę. Życie każdej jednostki
upływa w zespole określonych, względnie stałych warunków mieszkaniowych, rodzinnych,
środowiskowych, koleżeńskich. Całokształt tych warunków nazywamy stereotypem
zewnętrznym. Pod wpływem tych warunków, do których przywykliśmy, kształtuje się nasz
stereotyp dynamiczny, tzn. zorganizowany i zrównoważony układ procesów wewnętrznych
i skierowanych na zewnątrz stanowi on możliwie doskonałe przystosowanie do
środowiska, w którym różne czynności  nawet te bardzo złożone  wykonywane są
szybko, precyzyjnie i bez wysiłku  jakby automatycznie, nawykowo. Stałość warunków,
unormowany tryb życia, dają poczucie spokoju, bezpieczeństwa i pewności. Są to
podstawowe warunki higieny układu nerwowego. Wykształcenie się silnie utrwalonego
stereotypu dynamicznego utrudnia przystosowanie się do nowych sytuacji. Zbyt
gwałtowne zmiany, zwłaszcza u ludzi młodych, starych i słabszych nerwowo, mogą
doprowadzić do zaburzeń nerwowych. Nieprzydatność wyuczonych wcześniej
umiejętności w nowych warunkach, niemożność szybkiego tworzenia nowych
przystosowań, wywołuje objawy nerwicowe. Odbija się to na całokształcie funkcjonowania
różnych układów i całego organizmu; powstają wtedy schorzenia na tle nieprzystosowania:
nadciśnienie, zaburzenia funkcji serca, choroby wrzodowe przewodu pokarmowego i
nerwice.
Praca umysłowa, jak i fizyczna jest fizjologiczną konsekwencją budowy organizmu.
Warunkiem utrzymania jej wysokiej wydajności jest zachowanie właściwych proporcji
między wysiłkiem a odpoczynkiem. Psychicznym objawem zmęczenia układu nerwowego,
zwłaszcza mózgu, jest uczucie znużenia  niezdolności do dalszego wysiłku, któremu
towarzyszą takie objawy, jak: ból i zawroty głowy, przyspieszenie tętna, obniżenie
sprawności narządów zmysłów, zmniejszenie szybkości reakcji, ogólne osłabienie, spadek
wrażliwości skóry na ból.
Znużenie to objaw samoobrony organizmu przed nadwerężeniem tkanki nerwowej.
Przedłużające się stany znużenia prowadzą do przemęczenia  wyczerpania komórek
nerwowych, co wymaga nie tylko odpoczynku, ale najczęściej także leczenia.
Najlepszym odpoczynkiem dla całego organizmu, a zwłaszcza dla układu nerwowego jest
sen, (jest to okresowy stan fizjologiczny, występujący u organizmów stałocieplnych, który
stosuje sam organizm w celu zapewnienia sobie odpowiednich warunków do usunięcia
skutków zmęczenia  jest to więc mechanizm obronny, zabezpieczający układ nerwowy
przed skutkami nadmiernego i długotrwałego pobudzenia). Brak snu wywołuje dające się
stwierdzić zaburzenia w ośrodkowym układzie nerwowym i zachowaniu się.
Układ nerwowy utrzymuje stały kontakt ze środowiskiem wewnętrznym i
zewnętrznym, reagując przy tym na wszelkie zmiany pojawiające się w każdym z nich.
Jeżeli nastąpi jakakolwiek różnica, tj. zachwianie równowagi pomiędzy tymi środowiskami,
może to wywołać stres, a także chorobę. Stresem nazywamy procesy, jakie pojawiają się
w organizmie ludzkim podczas nowej, nie poznanej wcześniej sytuacji. Stres trwający
przez krótki okres może mobilizować do działania, ale długotrwały prowadzi nawet do
choroby. Na stres wpływają trudności, z jakimi borykamy się podczas codziennych zajęć,
są to: kłopoty w pracy, konflikty rodzinne, trudności finansowe, ciężka i intensywna praca.
Najczęściej pojawiającymi się objawami nasilającego się stresu są: bóle głowy, znużenie,
rozdrażnienie, utrata apetytu, przyśpieszone tempo, przemęczenie, bezsenność,
wybuchowość, pesymizm. Kiedy stres trwa dosyć długo obniża się umysłowa i fizyczna
sprawność organizmu, pojawiają się nerwice, a także nieprawidłowości w pracy układów
krwionośnego i pokarmowego.
Nerwica jest chorobą, która często występuje w wieku szkolnym już od XX wieku.
Objawami jej są: jąkanie, obgryzanie paznokci, tiki, ssanie palca. Przykładem nerwicy
występującej bardzo często wśród dzieci i młodzieży może być nerwica lękowa. Pojawia
się ona zarówno u tych, którzy miewają lęki na samą myśl o pójściu do szkoły, jak i u tych,
którzy mają zbyt duże ambicje. Takie dzieci miewają bóle brzucha, głowy, nie potrafią się
skoncentrować i są nadpobudliwe.
Nerwice są chorobami uleczalnymi, ale ważna jest oczywiście profilaktyka. Aby
zapobiec skutkom stresu lub zmniejszyć już istniejące, należy zadbać o prowadzony przez
nas tryb życia. Powinniśmy odpowiednio uregulować czas pracy i nauki, a także
wyeliminować niekorzystnie wpływające na nasz organizm czynników (hałas, nadmierny
pośpiech, nieprzyjemna atmosfera w miejscu pracy, konflikty społeczne, poczucie
odtrącenia i mniejszej wartości). Stworzenie takich właśnie warunków, jak również
zadbanie o aktywny wypoczynek oraz zabawę, na pewno będzie odtrącało stres.
Aby zapewnić dopływ tlenu do komórek mózgu należy często przerywać
intensywną pracę, wykorzystując ten czas na zajęcia fizyczne. Pamiętać należy także o
odpoczynku biernym, który można przeznaczyć np. na krótką trzydziestominutową
drzemkę lub całkowicie się wyciszyć. Psychiczny relaks powinniśmy sobie dostarczyć
nawet wtedy, gdy nie pozwalają nam na to nagromadzone obowiązkami dni. Rytm dobowy
snu oraz czuwania również muszą być zachowane, ponieważ w innym przypadku będą
działać na naszą psychikę niekorzystnie.
Wszelkie doznania psychiczne i wyczerpująca nasz umysł praca wpływają
wyczerpująco na korę mózgową. Powodują wtedy osłabianie lub zahamowanie odruchów
warunkowych, odbierania wrażeń psychicznych. Sen potrzebny jest komórkom mózgowym
do odzyskania witalności i odrodzenia się, by sprostać nowym czynnościom na następny
dzień. Oprócz tego sen wpływa na odnawianie komórek budujących wszystkie narządy w
naszym ciele. Na dobę powinniśmy spać, co najmniej siedem, osiem godzin. Taka liczba
zaspokaja pożądany wypoczynek dla układu nerwowego centralnego. Pamiętać należy
również o tym, że na prawidłowy stan psychiczny ma wpływ przestrzeganie podstawowych
czynności należących do higieny osobistej, a w tym pielęgnacja ciała oraz schludny,
czysty ubiór.
Na nasz układ nerwowy bardzo niekorzystnie wpływają wszelkie używki, tj.
nikotyna, alkohol, środki odurzające. Mogą one doprowadzić do uzależnienia, co często
związane jest z negatywnymi skutkami, które również wpływają na inne układy. Przy tak
ogromnych możliwościach współczesnej wiedzy człowiek powinien stwarzać sobie
najlepsze warunki dla zachowania zdrowia. Zależy ono od rozmaitych czynników, ale
prawdą jest fakt, że jest dla nas najważniejsze.
Układ krążenia to zamknięty układ naczyń, w których przepompowywana jest krew
dzięki ciężkiej pracy centralnie położonego serca.
Wyróżnia się dwa krwioobiegi. Jeden to obieg płucny, tzw. obieg mały. Zaopatruje
on krew w niezbędny tlen. Drugim jest obieg duży, obwodowy. Jego zadaniem jest
rozprowadzenie utlenionej już krwi do wszystkich komórek i tkanek organizmu. Objętość
krwi, jaka przepływa podczas tych obiegów jest różna, ponieważ zmienia się ona pod
wpływem naczyniowego oporu oraz zmian ciśnienia w tętnicach. Układ krążenia
nazywamy jest często układem transportowym, dlatego, że to właśnie krew poprzez
naczynia krwionośne dostarcza potrzebne do życia składniki po całym ustroju. Funkcją
transportową krwi jest również to, że oczyszcza ona powstałe zbędne produkty
pochodzące z przemiany materii, aby je potem dostarczyć do narządów, które zajmują się
wydalaniem substancji z organizmu. Dla tkanek przynoszony jest tlen oraz substancje
treściwe. Układ krążenia pełni też funkcję regulacyjną. Polega ona na dostarczeniu
wszystkim tkankom hormonów oraz witamin, które regulują procesy na terenie żywego
organizmu. Serce to rytmicznie i ciężko pracujący jamisty mięsień. Jego głównym
zadaniem jest przetransportowanie krwi z naczyń żylnych do tętniczych oraz utrzymywanie
odpowiedniego ciśnienia w tętnicach. Dzięki temu jest zapewniony stabilny tętnicowy i
żylny przepływ krwi, jak również transport przez rozbudowaną sieć włosowatych naczyń
krwionośnych. Ciężka praca, jaką wykonuje serce, wymaga dostarczenia temu organowi
dużej objętości tlenu. Warunek ten mogą spełnić naczynia wieńcowe, do których należą
żyły i tętnice, i dzięki którym serce jest prawidłowo ukrwione. Waga serca wynosi jedynie
1\200 całej wagi ciała, ale aż 1\10 całkowitej krwi tętniczej jest kierowana do tego mięśnia
właśnie dzięki tętnicom wieńcowym. Podstawa funkcjonowania serca to jego automatyzm.
Oznacza to, że sam narząd nie reguluje wykonywanych przez siebie funkcji, które
odpowiadałyby na zapotrzebowania organizmu.
Bardziej dokładne mechanizmy, jakie regulują czynności pełnione przez serca są to
mechanizmy poza sercowe, dzięki którym praca serca może ulec niemałemu
przyśpieszeniu. Przykładem może być, np. praca fizyczna, gdy organizm domaga się
większego niż zazwyczaj wysiłku. Po tym czasie czynność serca się zwalnia i następuje
powrót do normalnego funkcjonowania. Aby krew mogła swobodnie krążyć pomiędzy
sercem a naczyniami, musi panować odpowiednie ciśnienie, które wytwarza się w ciągu
pracy nasze serce. To ciśnienie zawsze zmuszone do pokonywania oporu stawianemu
przez naczynia, który jest przeciwstawny do ruchu. Jak wysokie będzie aortowe ciśnienie
krwi zależy to od dwóch podstawowych czynników, a są nimi: intensywność funkcji serca
oraz wielkość sumy wszystkich oporów stawianych przez naczynia. Do prawidłowej pracy
serca dochodzi również właściwy stan naczyń prowadzących krew zarówno po względem
szerokości światła ich przewodów, jak i grubości ściany naczynia na danym odcinku. Jest
to warunek sprawnego funkcjonowania układu krążenia.
Jest wiele chorób dotyczących tegoż układu. Najbardziej powszechne to
nadciśnienie tętnicze, choroba wieńcowa, dychawica sercowa, czyli niewydolność
krążenia, zawał serca oraz wstrząs i zapaść, spowodowane niewydolnością krążenia
pochodzenia obwodowego. Do najbardziej rozpowszechnionych chorób układu krążenia
należą:
- nadciśnienie tętnicze
- niewydolność krążenia (dychawica sercowa)
- niewydolność krążenia pochodzenia obwodowego (wstrząs lub zapaść)
- choroba wieńcowa
- zawał serca
Nadciśnieniem nazywamy stan, kiedy płynąca z serca krew posiada ciśnienie
wyższe niż140/90 mmHg. Pod względem klinicznym wyróżniamy dwa rodzaje
nadciśnienia tętniczego, pierwotne oraz wtórne. Przyczyną nadciśnienia pierwotnego jest
szybki wzrost ciśnienia bez jakiejkolwiek jasnej przyczyny. Może to być spowodowane np.
przez genetyczne czynniki dziedziczone z pokolenia na pokolenie, zaburzenia nerwicowe
lub ciągłe napięcia psychiczne, a także zaburzenia snu i czuwania. Przyczyną
nadciśnienia wtórnego dodatkowo do objawów pierwotnych odczuwane są bóle oraz
zawroty głowy, zaburzenia pamięci i koncentracji, szumienie w uszach. Czasami przy
obniżanym i niekontrolowanym ciśnieniu może dojść do ostrych skutków niedomagania
serca, które pojawiają się w postaci porażeń, niedowładów, obrzęku płuc. Główną
przyczyną nadciśnienia tętniczego jest tętnicowa miażdżyca. Przy leczeniu nadciśnienia
potrzebna jest ścisłe współdziałanie z lekarzem prowadzącym. Każdy, kto choruje na tę
przypadłość, powinien regularnie mierzyć ciśnienie i regularnie zażywać przepisane przez
leczącego leki. Nie można również rezygnować z aktywnego wypoczynku i częstej
aktywności fizycznej. Aby zapobiec i z powodzeniem leczyć wysokie ciśnienie wymagana
jest również zmiana w dotychczasowym żywieniu się. Nowa dieta polecana jest przede
wszystkim otyłym osobom. Dla nadciśnieniowców najlepsze są duża ilość warzyw,
ziemniaków, orzechów, ryb, suszonych owoców, ryżu. Powinno się ograniczyć do
minimum spożycie soli. Jej nadmierne ilości zostają wchłonięte do krwi, tam wiąże się z
wodą, co zwiększa ciśnienie tętnicze.
Innym dość groz
nym schorzeniem jest niewydolność układu krążenia. Wywołane
jest ono przez różnicę pomiędzy objętością tlenu potrzebną sercu a ilością, jaka zostanie
jemu dostarczona. Różne sytuacje, które powodują zwiększenie pracy mięśnia sercowego,
będą też zwiększały tlenowe zapotrzebowanie. Mogą wtedy wystąpić utrudnienia w
pobraniu i dostarczeniu tego pierwiastka do głównego narządu i właśnie taką przypadłość
nazywamy sercową niewydolnością krążenia. Dychawica sercowa to szczególny rodzaj
schorzenia, w którym niespodziewanie pojawia się przekrwienie płuca, co wywołuje
raptowne duszności. Choroba ta może wystąpić napadowo, np. po znacznym wysiłku
fizycznym albo przy przewlekłej niewydolności krążenia. Atak duszności trwa około kilku
minut a nawet godzin. Ból przy tym jest ugniatający albo ściskający. Promieniuje on często
do lewej części ciała, do barku i ramienia. Dodatkowo towarzyszy temu ogólny niepokój
oraz wrażenie kołatania serca i braku tchu. Dla przyspieszenia poprawy podczas napadu
bólu osoby z taką dolegliwością powinny zachować spokój zarówno wewnętrzny, jak i
fizyczny. Jest to podstawowy warunek polepszenia samopoczucia. Leczenie tej choroby
polega na przyjmowaniu środków nasercowych oraz dostarczaniu tlenu. Nie każdy atak
bólu w okolicy serca lub mostka musi być utożsamiany z zawałem. Wszystkie silne i
powtarzające się bóle w okolicy mięśnia sercowego są jednak sygnałem dość groz
nym i
niebezpiecznym. Niewydolność krążenia może też być pochodzenia poza sercowego, czyli
obwodowego. Zakłócenie krążenia krwi w tym przypadku wywołane jest przez
zmniejszenie specyficznego stanu napięcia w naczyniach krwionośnych. Pozwala ono na
przejście krwi przez całą sieć tych naczyń. Takie napięcie powoduje znaczne spowolnienie
szybkości, z jaką płynie krew, a czasem w niektórych częściach ciała i jej zatrzymanie.
Oznaką ostrego stanu obwodowej niewydolności krążenia jest czasem wstrząs albo
zapaść. Chory wymaga wtedy niezwłocznej pomocy lekarskiej oraz leczenia środkami,
które pobudzą szybko oddychanie, a także krążenie, np. kofeina, czy koramina.
Inna niebezpieczną chorobą jest choroba wieńcowa. Jej początek jest różny.
Choroba ta może pojawić się nagle i niespodziewanie, co gorsza nawet u osób zdrowych.
Bardzo często to dolegliwości skłaniają jednak do złożenia wizyty u lekarza. Objawami
choroby wieńcowej są napady bólów za mostkiem albo około sercowych. Są one objawem
nierówności pomiędzy pracą mięśnia sercowego a ukrwieniem tego narządu. Główna
przyczyną są tutaj zmiany miażdżycowe w tętnicach. W ścianach naczyń krwionośnych
powoli osadzają się twardniejące złogi. Tętnice dzięki temu zawężają swoje światło, stają
się mniej elastyczne i utrudniony jest w ten sposób do serca dopływ krwi. Choroba
wieńcowa przejawia się czasami jako dusznica bolesna albo zawał serca. Atak bólu
występuje nie rzadko po wysiłku fizycznym lub po zdenerwowaniu się. Dodatkowymi
objawami są zaburzenia w układzie pokarmowym oraz uczucie lęku i strachu. Podczas
napadu występuje u chorego bladość skóry, a jego ciało zalewa zimny pot. Stopień
niedokrwienia serca wskazuje na to jak będą nasilone i ciężkie objawy. Są one silniejsze
proporcjonalnie do ilości niezbędnej doprowadzanej do mięśnia sercowego krwi. Im jest
ona mniejsza, tym i objawy będą silniejsze. Badanie EKG wskazuje ocenę tych zmian.
Jeżeli dojdzie do ataku dusznicy bolesnej należy wtedy podać silne środki (nitrogliceryna),
które rozszerzą wieńcowe naczynia. Zapobieganie tym chorobom polega na unormowaniu
warunków życia oraz pracy. Zawał serca może wystąpić jako końcowe stadium przy
występującej w krążeniu niewydolności. Przyczyną zawału jest zupełne zamknięcie światła
w naczyniu krwionośnym w sercu. Następstwem tego jest całkowity brak dopływu krwi i
przerwanie w dostarczaniu tlenu do serca. Powstaje wtedy w tkance martwica. Rozmiar
zawału serca jest związany z wymiarem światła naczynia oraz lokalizacji, gdzie doszło do
przerwania krążenia tętnicowego krwi. Nagły zgon następuje wtedy, gdy miejsce martwicy
jest rozległe. Jeśli obszar ten nie jest duży, występują wtedy charakterystyczne objawy:
silny ból w okolicy mostka, który trwa przez godziny, a czasem nawet do dwóch dni,
promieniujący w stronę szyi ból, stany lękowe, szybkie tętno, blada, zlana zimnym potem
twarz. Chory jest w stanie wstrząsu, ten z kolei może być bezpośrednią przyczyną
zagrożenia życia. Kiedy zawały się powtarzają , może to doprowadzić do powstania
tętniaka poza zawałowego serca. Jeśli chory przeżyje wstrząs, wtedy niedokrwiony człon
mięśnia sercowego będzie obumierał i nastąpi proces rozpadu. Następnie ulegnie on
stopniowemu wsysaniu i zbliznowaceniu. Proces ten potrwa 3 - 6 tygodni, chory w tym,
czasie wymagać będzie spokoju oraz gruntownego leczenia. Po ostrym zawale rokowania
są zawsze ostrożne, bo aż do miesiąca po ataku istnieje niebezpieczeństwo powikłań, np.
zatory tworzące się w płucnym krążeniu lub w krążeniu dużym, pęknięcie serca, migotanie
komór, zatrzymanie pracy serca, nieodwracalny wstrząs i obrzęk płuc. Zawały najczęściej
dotykają mężczyzn, co stanowi około 80%. Zdarzają się one w spoczynku. W ciągu doby
zawały zdarzają się w godzinach porannych.
Możliwości do przeciwdziałania chorobom w układzie krążenia są duże, ale
najważniejsze jest, aby jak najszybciej wykryć wszystkie niepokojące stany chorobowe.
Powinien być również skuteczna opieka nad chorymi, aby nie dopuścić do przewlekłych
oraz ostrych niewydolności w krążeniu. Mała część zawałów, bo tylko 10%, przebiega bez
żadnych oznak. Profilaktycznie nie powinno się palić papierosów, unikać stresów,
systematycznie mierzyć ciśnienie tętnicze, a wolny czas powinien być przeznaczony na
aktywność ruchową. Osoby szczególnie narażone na choroby układu krążenia muszą
właściwie się odżywiać i dbać o higienę tego układu. Na takie schorzenia cierpi znaczna
liczba Polaków, bo aż co dziesiąty z nich i co siódma Polka są dotknięci chorobą ze strony
tego układu. Choroby te są też główną przyczyną ogromnej ilości zgonów. Mówiąc
najkrócej  jesteśmy w światowej czołówce.
Oddychanie jest jednym z najważniejszych przejawów życia. Aby było sprawne, w
złożonych organizmach wykształcił się wielonarządowy system dostawy tlenu i odbioru
dwutlenku węgla. Ten system to układ oddechowy. Składa się on z dróg oddechowych
górnych (jamy nosowej i gardła) oraz dolnych (krtani, tchawicy, dwóch dużych oskrzeli
oraz wewnątrzpłucnego drzewa oskrzelowego). Bardzo ważnym czynnikiem
zapewniającym prawidłowe działanie układu oddechowego jest jego higiena. Wdychane
powietrze może być zanieczyszczone cząstkami pyłu, kurzu, sadzy, gazami i
mikroorganizmami. Pył, kurz i inne zawiesiny drobnocząsteczkowe powodują drażnienie
nabłonka dróg oddechowych, a niekiedy reakcje uczuleniowe. Mogą być one przyczyną
schorzeń zwanych pylicami lub rozedmy płuc. Niebezpieczne są przede wszystkim
gazowo-pyłowe zanieczyszczenia komunikacyjne i przemysłowe. Znaczną ich część
wychwytuje nabłonek migawkowy. Przy zbyt dużym zapyleniu powietrza część
zanieczyszczeń przedostaje się do pęcherzyków płucnych, zmniejszając powierzchnię
wymiany gazowej i uszkadzając je oraz powodując nieodwracalne zmiany np. zwłóknienie
płuc.
Szczególnie niebezpieczny jest dym papierosowy, który zawiera ok. 200 substancji
szkodliwych dla zdrowia. Substancje smolne osadzają się na nabłonku, zlepiając jego
migawki. W konsekwencji powietrze dostające się do płuc nie jest właściwie oczyszczone.
W pomieszczeniach zanieczyszczonych dymem papierosowym nie powinni przebywać
cierpiący na rozedmę płuc, zapalenie oskrzeli, zapalenie płuc, zapalenie opłucnej, choroby
układu krążenia, nieżyt błony śluzowej nosa, przeziębienia i uczulenia. Badania dwóch
kalifornijskich uczonych wykazują, że bierni palacze mają upośledzoną funkcję układu
oddechowego w podobnym stopniu, jak osoby wypalające do 10 papierosów. Dzięki
zaprzestaniu temu nałogowi można poprawić kondycję fizyczną, zapomnieć, co to kaszel
poranny, a także zmniejszyć podatność na infekcje. Nikotyna powoduje uzależnienie
psychiczne i fizyczne, w takim stopniu, że dla niektórych palaczy rzucenie nałogu staje się
niemożliwe.
Kolejnym czynnikiem silnie oddziałującym na choroby układu oddechowego jest
niska temperatura, która ochładza i wysusza drogi oddechowe, czyniąc je podatnymi na
infekcje wirusowe, bakteryjne oraz grzybicze. Współdziałającym czynnikiem jest
przegrzewanie i przeziębianie organizmu spowodowane niewłaściwym ubiorem. Sprzyja to
rozwojowi mikroorganizmów wywołujących katar, nieżyt nosa, grypę, anginę oraz
zapalenie oskrzeli i płuc. Znajdujące się w powietrzu bakterie (prątki gruz
licy) mogą być
powodem zarażenia się groz
ną chorobą  gruz
licą. Silny kaszel i duża gorączka są
symptomami tej choroby. Człowiek zakaża się najczęściej drogą kropelkową, rzadziej
pyłową, jeszcze rzadziej drogą pokarmową (mleko od chorych krów) i przez skórę.
Leczenie jest przewlekłe i długotrwałe, farmakologiczne i spoczynkowo-klimatyczno-
dietetyczne. Koniecznym uzupełnieniem jest leczenie objawowe, miejscowe i chirurgiczne.
Obecnie choroba ta, choć uleczalna, ponownie stała się niebezpieczna, zwłaszcza w
społeczeństwach o dużym rozprzestrzenieniu AIDS.
Bardzo niebezpieczny jest również czad (CO), który łączy się z hemoglobiną w
sposób trwały, wówczas krwinki tracą zdolność przenoszenia tlenu. Stopień zatrucia
czadem zależy od jego stężenia w powietrzu i czasu przebywania w nim człowieka. Jeśli
przez płuca przepłynie 1 l, człowiek traci przytomność. Przy większych stężeniach (pow.
0,32 %) pierwszy objawami zatrucia jest silny ból głowy i wymioty. Mniejsze stężenia
powodują przy względnie krótkim wdychaniu jedynie słaby ból głowy i zapadanie w
śpiączkę, jednak i te stężenia powodują po dłuższym kontakcie zgon.
Bez wątpienia narażenia środowiskowe również mają duży wpływ na rozwój
przewlekłych chorób układu oddechowego. Stały zawodowy kontakt z pyłami minerałów
może być przyczyną powstawania pylic, których rozwój może doprowadzić chorego do
stanu ciężkiego inwalidztwa oddechowego. Wiadomo też, że smog, czyli nagromadzenie
w atmosferze drażniących drogi oddechowe gazów, zwłaszcza tlenków azotu i dwutlenku
siarki, powoduje gwałtowne nasilenie objawów u osób z przewlekłymi chorobami dróg
oddechowych.
Ważnym elementem higieny dróg oddechowych jest indywidualna ochrona układu
oddechowego. Ze względu na ochronę układu oddechowego czynnikiem stwarzającym
zagrożenie są tzw. aerozole biologiczne (bioaerozole). Aerozole biologiczne są układami,
w których fazą rozproszoną są mikroorganizmy w postaci kropelek lub cząstek stałych.
Wielkość cząsteczek aerozolu biologicznego kształtuje się różnie dla poszczególnych
elementów, tworzących fazę rozproszoną wirusów, bakterii, glonów, zarodników grzybów,
mchów i porostów, pyłków kwiatów oraz nasion i owoców. W środowisku pracy aerozole
biologiczne rzadko występują w postaci czystego materiału biologicznego. Najczęściej
mikroorganizmy osadzają się na kropelkach substancji organicznych lub ziarnach
substancji nieorganicznych, występujących w powietrzu. Dobór środków ochrony
indywidualnej układu oddechowego do zagrożeń, występujących w postaci aerozoli
biologicznych, zależy od rodzaju aerozolu, stężenia fazy rozproszonej i jej składu,
wielkości cząstek, stopnia szkodliwości, a także warunków mikroklimatycznych środowiska
pracy, np. wilgotności powietrza. Dobór środków ochrony zależy również od pewności lub
prawdopodobieństwa występowania w bioaerozolu materiału biologicznego,
zakwalifikowanego do jednej z 4 grup ryzyka. Najpowszechniej (np. wśród pracowników
ochrony zdrowia) stosowane są półmaski filtrujące. W celu doboru klasy ochronnej
półmasek, stosowanych do ochrony przed bioaerozolem, wprowadzono klasyfikację, której
podstawą są ocena skuteczności materiału filtracyjnego i szczelność. Maski o małej
skuteczności mogą być stosowane do prac pielęgnacyjnych w służbie zdrowia oraz
typowych w oczyszczalniach ścieków i rolnictwie. Maski o średniej skuteczności mogą być
stosowane w służbie zdrowia, np. przy obsłudze nebulizatorów, a maski o dużej
skuteczności  w chirurgii laserowej. Maski powinny być odpowiednio oznakowane,
zależnie od ich stopnia skuteczności i mieć deklarację zgodności z wymaganiami.
Znakowanie powinno zawierać nazwę, znak fabryczny, logo, numery  identyfikacyjny i
normy lub dokumentu odniesienia. Sprzęt filtrujący można stosować jedynie wtedy, gdy
nie występuje niedobór tlenu w powietrzu.
Rolą układu oddechowego jest zapewnienie prawidłowej wymiany gazowej. Higiena
układu oddechowego polega na takim postępowaniu, aby zapewnić tę wymianę. Z jednej
strony musimy dostarczyć odpowiednią ilość powietrza o określonej zawartości tlenu, a z
drugiej konieczne jest unikanie sytuacji, gdy wymiana gazowa jest niemożliwa. Można do
nich zaliczyć przebywanie w zadymionych, niewietrzonych pomieszczeniach, czy
nieleczone infekcje dróg oddechowych. Ograniczeniem możliwości zakażenia się
chorobami układu oddechowego jest właściwa higiena osobista, ograniczenie kontaktów z
chorymi, unikanie dużych skupisk ludzkich, unikanie przebywania w zapylonym
środowisku, zakrywanie nosa i ust przy kichaniu, częste wietrzenie pomieszczeń,
uprawianie sportów, sprawność fizyczna, odpowiednia dieta, unikanie palenia, również
biernego palenia. Niestety, choroby układu oddechowego są niekiedy bardzo groz
ne i
często prowadzą do śmierci człowieka. Dlatego należy unikać jakiegokolwiek kontaktu z
nikotyną i alergenami, które są przyczynami chorób, a w razie z jakichkolwiek podejrzeń
zachorowań należy zgłosić się do specjalisty i przeprowadzić odpowiednie badania.
Przestrzeganie zasad higieny żywienia i żywności jest podstawowym warunkiem
sprawnego funkcjonowania całego ustroju i zachowania zdrowia. Higiena żywienia określa
warunki niezbędne do realizacji prawidłowego żywienia osób pojedynczych, rodzin i grup
żywionych zbiorowo. W jej zakres wchodzą między innymi takie zagadnienia, jak
prawidłowy dobór produktów zaspakajających zapotrzebowanie osób żywionych, właściwy
stan higieny produktów pokarmowych i ich prawidłowe rozłożenie na posiłki, higieniczne
warunki przyrządzania, podawania i spożywania posiłków. Skutki nieprawidłowego
żywienia mogą powodować niedostateczny rozwój organizmu, powstawanie wielu
zaburzeń i chorób, np. próchnicy zębów, krzywicy, anemii, gnilca (szkorbutu), wrzodów
żołądka i dwunastnicy, otyłości. Nieodpowiednie odżywianie obniża wydajność pracy i
zmniejsza odporność organizmu na choroby zakaz
ne. Czynnikami zwiększającymi ryzyko
występowania zmian w układzie pokarmowym są alkohol, nikotyna i inne używki. Alkohol
hamuje działanie enzymów trawiennych, doprowadza do zaburzeń w wydalaniu żółci oraz
uszkadza przede wszystkim żołądek i wątrobę.
Ważnym problemem sanitarnym i medycznym są pasożyty przewodu
pokarmowego, np. tasiemczyce i inne robaczyce. Ich głównym z
ródłem powstawania są
skażenie wody i żywności, czego dobitnym przekładem są nasilające się w ostatnim
czasie salmonellozy. Zatrucia pokarmowe są ostrymi, krótkotrwałymi nieżytami żołądkowo-
jelitowymi, występującymi nagle i w krótkim czasie po spożyciu pokarmów. Zatrucia te
mogą być spowodowane przez drobnoustroje i ich jady (np. jad kiełbasiany), przez
spożycie trujących grzybów, trujących części roślin (np. wilcza jagoda). Zatrucia
pokarmowe są związane z błędami w postępowaniu z żywnością, a więc wynikają z braku
przestrzegania podstawowych zasad higieny żywności, np. ubój chorych zwierząt,
nieprzestrzeganie okresów karencji dla owoców i jarzyn w przypadku stosowania
chemicznych środków ochrony roślin itp. Woda i z
le przygotowane pokarmy mogą być
zakażone wieloma bakteriami, wywołującymi ciężkie schorzenia. Należą do nich bakterie
duru, czerwonki, cholery. Wirusy stanowią problem epidemiologiczny w przypadku
wirusowego zapalenia wątroby  typowej choroby  brudnych rąk . Infekcje oraz ostre lub
przewlekłe zatrucia pokarmowe, podobnie jak inne schorzenia wnikające z braku
przestrzegania higieny żywienia i żywności, mogą powodować zmiany w budowie
poszczególnych części układu pokarmowego lub w innych częściach ciała (zmiany
organiczne) lub zaburzenia w ich funkcjonowaniu (zmiany czynnościowe).
Produkty powstałe ze składników nie rafinowanych (np. brązowy ryż) dostarczają
dużo cennych substratów, jak błonnik, który mimo tego, że nie posiada wartości
odżywczych i energetycznych, spełnia zasadniczą rolę w pracy jelit. Należy regularnie jeść
surowe warzywa, szczególnie te zielone i żółte, jak również dużo owoców. Powinno się
ograniczać białe pieczywo i łuskane produkty zbożowe, które posiadają małą ilość
składników odżywczych. Również należy omijać pokarmy z dużą zawartością tłuszczów,
cukru i soli. Picie alkoholu w większych ilościach wpływa bardzo niekorzystnie na układ
pokarmowy. Prowadzić to może do uszkodzenia wątroby, gdzie pojawią się stany zapalne
i marskość, które doprowadzić mogą do powstania nowotworów.
Dolegliwości w układzie pokarmowym występują bardzo często. Spowodowane są
one głównie niestrawnością, która wynika z przejedzenia, czy nietolerancji składników
zawartych w pokarmach. Zazwyczaj nie są one groz
ne. Niestety pojawić się także mogą
bardziej poważne schorzenia dotyczące układu pokarmowego, które wymagają
specjalistycznego leczenia. Do takich chorób zalicza się miedzy innymi: zespół drażliwego
jelita, wrzody dwunastnicy, wrzody żołądka, kamica żółciowa, ostre wirusowe zapalenie
wątroby, marskość wątroby, przewlekłe zapalenie trzustki, choroba refluksowa, nowotwory
żołądka, jelita grubego i wiele i inne. Specjaliści zajmujący się patologią układu
pokarmowego to gatroenterolodzy, potocznie zwani gastrologami, a dziedzina obejmująca
te czynności zwana jest gastrologią. Powszechne choroby dotyczące tegoż układu
powinien wyleczyć lekarz pierwszego kontaktu, który posiada specjalizację lekarza
rodzinnego.