ARCH. MED. S
D. KRYMINOL., 2011, LXI, 367-372 PRACE ORYGINALNE / ORIGINAL PAPERS
Iwona Ptaszyńska-Sarosiek, Anna Niemcunowicz-Janica, Marcin Filimoniuk,
Magdalena Okłota, Zofia Wardaszka, Michał Szeremeta, Adam Sackiewicz
Analiza zgonów noworodków w oparciu o protokoły sekcyjne
Zakładu Medycyny Sądowej w Białymstoku w latach 1955-2009
The analysis of neonatal deaths based on autopsy protocols of the Department
of Forensic Medicine in Bialystok in the years 1955-2009
Z Zakładu Medycyny Sądowej UM w Białymstoku
Kierownik: dr hab. med. A. Niemcunowicz-Janica
Celem pracy jest analiza przyczyn zgonów dzieci majority of these cases, the cause of death was
w okresie noworodkowym na podstawie protoko- suffocation, rarely mechanical trauma. The case of
łów sekcyjnych Zakładu Medycyny Sądowej w Bia- death of older newborns was broadly understood
Å‚ymstoku. W omawianym okresie przeprowadzono trauma.
w naszym zakładzie 17 838 sądowo-lekarskich sek-
cji zwłok, z czego 124 (0,695% wszystkich sekcji) Słowa kluczowe:
stanowiły sekcje zwłok dzieci spełniających kryte- zgon, noworodek
rium WHO dla noworodków  dzieci do ukończenia Key words:
28 dnia życia. Wykonano 108 sekcji zwłok nowo- death, newborn
rodków, w przypadku których istniało podejrzenie
przestępczego spowodowania ich śmierci w ciągu
WST
P
pierwszych kilkunastu godzin życia. W większości
tych przypadków przyczyną zgonu było uduszenie Nagły zgon dziecka w okresie noworodkowym,
gwałtowne, rzadziej uraz mechaniczny. Wyniki sek- podobnie jak każdego innego człowieka, może być
cji zwłok 16 starszych noworodków pokazały także, spowodowany zarówno czynnikami chorobowymi,
iż najczęściej ich zgony były wynikiem szeroko rozu- jak i urazowymi. W praktyce medyczno-sądowej na
mianego urazu. plan pierwszy wysuwajÄ… siÄ™ czynniki natury ura-
zowej, a ściślej rzecz ujmując związane z karygod-
The authors performed an analysis of the causes nym działaniem lub zaniechaniem osób trzecich.
of deaths of newborns with special emphasis placed Jeśli, zgodnie z treścią artykułu 149 Kodeksu Kar-
on cases when neonaticide was suspected. In the nego, sprawcą takiego działania lub zaniechania
discussed period, 17838 medico-legal autopsies jest matka i czynu dokonuje wobec swego nowo na-
were performed, 124 of them (0.695 per cent of all rodzonego dziecka w okresie porodu pod wpływem
postmortem examinations) involved children who jego przebiegu, przestępstwo takie jest nazywane
meet the WHO criteria for newborn  children under dzieciobójstwem. Medyczno-sądowe sekcje zwłok
28th day of life. The newborns were divided into noworodków są najczęściej wykonywane właśnie
two groups according to their exact age at the time przy podejrzeniu dokonania zbrodni tego rodzaju.
of death  newborns who died within a short time Zwykle przyjmuje się, że przedmiotem dzieciobój-
after birth and newborns who died after the perinatal stwa jest noworodek w ciÄ…gu pierwszych 24 godzin
period. Their sex, body length and body weight od momentu urodzenia [1].
were also taken into consideration. A total of 108 Ustawodawca przyjął, iż poród może wywołać
autopsies (87.1 per cent of all autopsied newborns) u kobiety rodzącej tak wielkie napięcie emocjonal-
involved cases of suspected criminal infanticide ne i związane z tym zaburzenia psychofizyczne, że
within the first score of hours postnatally. In the zmniejszajÄ… one wyraz
nie zdolność do rozpoznawa-
2011 © by Polskie Towarzystwo Medycyny SÄ…dowej i Kryminologii, ISSN 0324-8267
Iwona Ptaszyńska-Sarosiek, Anna Niemcunowicz-Janica, Marcin Filimoniuk, Magdalena Okłota,
368 Nr 4
Zofia Wardaszka, Michał Szeremeta, Adam Sackiewicz
nia znaczenia czynu. Dlatego dzieciobójstwo w pol- czasów obecnych i porównać z obecną sytuacją
skim prawie karnym jest tzw. przestępstwem (za- w Polsce i na świecie.
bójstwem) uprzywilejowanym [2, 3]. Za jego doko-
nanie obowiązuje niższa kara aniżeli za dokonanie
MATERIAA
I METODY
zwykłego zabójstwa [2, 3].
Podobny stosunek do zbrodni dzieciobójstwa wy- Analizie poddano protokoły badania pośmiert-
rażali starożytni Grecy i Rzymianie. Dopuszczali oni nego ze wszystkich sekcji zwłok, jakie odbyły się
zabicie nowo narodzonego dziecka w przypadku, w Zakładzie Medycyny Sądowej w Białymstoku w la-
gdy było ono chore lub jego wyżywienie miałoby tach 1955-2009. Wyodrębniono przypadki, w któ-
stanowić problem [3]. Wraz z nastaniem chrześci- rych denatami okazały się noworodki, czyli dzieci
jaństwa stosunek do matek-dzieciobójczyń stawał do ukończenia 28 dnia życia. Nie uwzględniono
się coraz bardziej surowy. Ponieważ zabicie nowo badań płodów ludzkich. Podzielono zmarłych ze
narodzonego dziecka pozbawiało go chrztu (a tym względu na płeć, długość i masę ciała oraz wiek.
samym możliwości zbawienia), sprawczynię takiego Następnie wyodrębniono z całej grupy, biorąc jako
czynu należało surowo karać. Okresowo w historii kryterium wiek, noworodki zmarłe w ciągu pier-
nowożytnej Europy zwiększała się ilość dziecio- wszych kilku dni od porodu (czyli noworodki w okre-
bójstw  wówczas też odpowiednio zaostrzeniu ule- sie okołoporodowym) oraz noworodki starsze. Wresz-
gały kary. Matka  dzieciobójczyni była wówczas cie osobno rozpatrzono obie grupy wiekowe pod
traktowana znacznie surowiej niż zwykła zabój- kątem przyczyny zgonu. Brano ponadto pod uwagę
czyni. Karę śmierci poprzedzano torturami, a spo- w przypadkach podejrzenia dzieciobójstwa miejsce
sób zadania śmierci miał być hańbiący dla kobiety ujawnienia zwłok oraz sezonowość dokonywanych
i jej rodziny. Dopiero na początku XIX wieku Klein- badań pośmiertnych.
schrod stwierdził, iż zachodzi istotna różnica mię-
dzy zabójstwem dziecka dokonywanym przez mat-
WYNIKI
kę w chwili porodu a zabójstwem w póz
niejszym
okresie i wynikająca stąd różnica związana jest z od- Od początków działalności usługowej Zakładu
powiedzialnością położnicy za swoje czyny [4]. Jed- Medycyny Sądowej w Białymstoku na potrzeby wy-
nocześnie kodeksy karne niektórych państw (np. miaru sprawiedliwości (to jest od roku 1955) do
cesarza austriackiego Józefa II z 1787 roku) stop- końca roku 2009 wykonano łącznie 17 838 sądo-
niowo zaczęły znosić karę śmierci za dokonanie wo-lekarskich sekcji zwłok, z czego w 124 przy-
zbrodni dzieciobójstwa. Na ziemiach polskich po- padkach denatami okazały się noworodki (0,695%
jęcie dzieciobójstwa jako przestępstwa uprzywile- wszystkich sekcji). W 1 przypadku dokonano jedy-
jowanego pojawiło się w 1903 roku, ale dotyczyło nie oględzin zewnętrznych zwłok noworodka. W 12
tylko kobiet niezamężnych. Dopiero w 1932 roku przypadkach obducent miał do czynienia ze zwło-
zostało rozszerzone na każdą kobietę zabijającą kami objętymi zaawansowanymi procesami gnil-
swoje dziecko w okresie porodu i pod jego wpły- nymi, zniszczonymi lub z licznymi ubytkami tkanek,
wem [4]. Taki stosunek do dzieciobójstwa nie co utrudniało lub uniemożliwiało dokładną diagno-
zmienił się w polskim prawie karnym do dziś. stykę.
Zanotowano 108 przypadków (87,1%), w któ-
rych wiek denata, a także ujawnione okoliczności
CEL PRACY
zgonu budziły podejrzenie dokonania dzieciobój-
Celem pracy jest przedstawienie problemu na- stwa. Pozostałych 16 zgonów dotyczyło noworod-
głych zgonów noworodków, które budziły podejrze- ków starszych.
nie ich spowodowania poprzez działanie osób Najwięcej sekcji zwłok przeprowadzono w la-
trzecich. Szczególną uwagę poświęcono przypad- tach 1966-1976  35 (28,23% wszystkich sekcji
kom, w których zachodziło podejrzenie dzieciobój- noworodków). Z kolei najwięcej sekcji odbyło się
stwa. W ten sposób chciano scharakteryzować w roku 1957 i roku 1966  po 6. W latach 1963,
problem zgonów gwałtownych noworodków na Pod- 1964, 1986, 1999 i 2005 nie przeprowadzono
lasiu od chwili powstania naszego Zakładu do żadnej sekcji tego rodzaju.
2011 © by Polskie Towarzystwo Medycyny SÄ…dowej i Kryminologii, ISSN 0324-8267
ANALIZA ZGONÓW NOWORODKÓW W OPARCIU O PROTOKOA
Y SEKCYJNE
Nr 4 369
ZAKA
ADU MEDYCYNY S
DOWEJ W BIAA
YMSTOKU W LATACH 1955-2009
35 Tabela I. Przyczyny zgonów noworodków starszych
30
(n=16).
25
Table I. The causes of deaths of older newborns
20
(n=16).
15
10
Okoliczności (przyczyna) zgonu Liczba
5
Circumstances (cause) of death zgonów
0
1955-1965 1966-1976 1977-1987 1988-1998 1999-2009
Number
of deaths
Choroba Zapalenie płuc 3
Ryc. 1. Ilość dokonanych sekcji zwłok
Disease Pneumonia
noworodków w kolejnych przedziałach
Nieżyt żołądkowo-jelitowy 1
czasowych (n=124).
Gastroenteritis
Fig. 1. The number of autopsied newborns
Zabójstwo / Utonięcie 2
performed in consecutive time intervals
Nieszczęśliwy wypadek Drowning
(n=124).
Homicide / Accident
Zatrucie formalinÄ… 1
Formalin poisoning
Uduszenie przez zatkanie 2
W badanej grupie zaobserwowano 70 zgonów
otworów oddechowych
noworodków płci męskiej oraz 54 zgony wśród płci
Suffocation by closure
żeńskiej. 92 przypadki stanowiły noworodki o prze-
of respiratory openings
ciętnej masie (2500 g-4500 g), 2 przypadki o ma-
Uraz głowy 3
sie powyżej 4500 g, 30 przypadków o masie poni-
Head injury
żej 2500 g (w tym 3 o masie poniżej 1500 g). 63
Pozostawienie bez opieki Oziębienie 1
noworodki wykazywały przeciętną długość ciała (48-
Failure to assist Hypothermia
52 cm), 24 mniejszÄ… od 48 cm, zaÅ› 37 przekracza-
Niedożywienie 1
Å‚o 52 cm.
Malnutrition
Nieustalone Zwłoki rozkawałkowane 1
1. Zgony noworodków starszych
Undetermined Dismembered bodies
Zgony 16 starszych noworodków były najczę-
Zaawansowanie gnicie 1
ściej wynikiem szeroko rozumianego urazu zewnętrz-
Advanced putrefaction
nego spowodowanego zabójstwem lub nieszczęśli-
wym wypadkiem  w 8 przypadkach, w 4 przy-
padkach chorobą, następnie pozostawieniem bez
opieki  2 przypadki. W 2 przypadkach nie udało Zwłoki odnajdywano w różnych miejscach. Naj-
się, ze względu na zaawansowane gnicie lub rozka- częściej był to zbiornik wodny lub jego najbliższe
wałkowanie zwłok, ustalić jednoznacznie przyczyny okolice.
zgonu. Na podstawie okoliczności śmierci i wyników au-
topsji ustalono, iż 92 noworodki były ofiarami kary-
2. Zgony noworodków, w przypadku których godnego działania lub zaniechania osób trzecich,
podejrzewano dokonanie zbrodni w tym 36 pozostawiono bez opieki (u 4 stwierdzo-
dzieciobójstwa (zgony noworodków no skrajne oziębienie, u pozostałych wygłodzenie 
w okresie okołoporodowym) przy stwierdzeniu nieobecności cech urazu me-
Zwłoki tych noworodków ujawniano najczęściej chanicznego, uduszenia gwałtownego i choroby),
w miesiącach wiosennych (marzec-maj)  46 przy- 4 noworodki zmarły w wyniku urazu porodowego,
padków. Stąd też największa ilość sądowo-lekar- 2  z przyczyn chorobowych (w 1 przypadku za-
skich sekcji zwłok z podejrzeniem dzieciobójstwa obserwowano wadę wrodzoną w postaci wargi
została przeprowadzona łącznie w tym okresie roku. zajęczej i rozszczepu podniebienia), zaś w 10
Najmniej sekcji tego rodzaju przeprowadzono w okre- przypadkach nie udało się jednoznacznie określić
sie jesiennym (wrzesień-listopad)  tylko 14. przyczyny zgonu.
2011 © by Polskie Towarzystwo Medycyny SÄ…dowej i Kryminologii, ISSN 0324-8267
Iwona Ptaszyńska-Sarosiek, Anna Niemcunowicz-Janica, Marcin Filimoniuk, Magdalena Okłota,
370 Nr 4
Zofia Wardaszka, Michał Szeremeta, Adam Sackiewicz
Tabela III. Przyczyny zgonów noworodków 
50
domniemanych ofiar dzieciobójstwa
40
(n=108).
30
Table III. The causes of deaths of newborns 
20
probable victims of neonaticide
10
(n=108).
0
miesiÄ…ce III-V VI-VIII IX-XI XII-II
Przyczyna śmierci Liczba
Cause of death zgonów
Number
Ryc. 2. Ilość dokonanych sekcji zwłok noworodków
of deaths
 domniemanych ofiar dzieciobójstwa 
Podejrzenie dzieciobójstwa czynnego 56
w poszczególnych porach roku (n=108).
Suspicion of active neonaticide
Fig. 2. The number of autopsied newborns 
Podejrzenie dzieciobójstwa biernego 36
probable victims of neonaticide  in
Suspicion of passive neonaticide
particular seasons of the year (n=108).
Choroba 2
Disease
Uraz porodowy 4
Tabela II. Okoliczności ujawnienia zwłok
Childbirth trauma
noworodków  domniemanych ofiar
Nieustalona 10
dzieciobójstwa (n=108.)
Undetermined
Table II. The circumstances of revealing bodies
of newborns  probable victims
of neonaticide (n=108).
Najczęstszą przyczyną śmierci noworodków
Miejsce / okoliczności ujawnienia zwłok Liczba
w przypadkach, w których podejrzewano dokonanie
Place / circumstances of revealing bodies przypadków
Number czynnej formy dzieciobójstwa, było uduszenie gwał-
of cases
towne  39 przypadków, które najczęściej przybie-
rało formę zatkania otworów oddechowych, a potem
Dół kloaczny / szambo/ sedes 15
Cesspit / septic tank / toilet
kolejno uraz mechaniczny, utonięcie, kombinacja
urazu mechanicznego i uduszenia gwałtownego.
Zbiornik wodny lub jego okolice 20
Aquatic reservoir or nearest areas
Pogrzebane na cmentarzu / trumna 17 DYSKUSJA
Buried in cemetery / coffin
Powyższe wyniki pokazują, że ilość sądowo-le-
Dom 1
Home
karskich sekcji zwłok noworodków w naszym Zakła-
dzie w kolejnych latach systematycznie siÄ™ zmniej-
Ekshumacja 1
Exhumation
szała. Nie upoważnia to jednak do wysuwania zbyt
daleko idącego wniosku, że tym samym problem
Śmietnik / wysypisko śmieci 19
Garbage dump śmierci gwałtownej noworodków (w tym dziecio-
bójstw) z biegiem lat stawał się na Podlasiu coraz
Siano / stodoła 6
Hay/Stable mniej widoczny. Należy pamiętać, że część tego
typu przypadków nie została i być może nigdy nie
Las / pole / ogródki działkowe 12
Forest / field / allotment zostanie wykryta. Jednakże w niemal wszystkich
przypadkach, kiedy biegły na podstawie wyników
Inne (np. tory kolejowe, walizka, pociąg, konfesjonał, 12
worek foliowy, szpital) sekcji zwłok wysuwał podejrzenie zabójstwa no-
Others (e.g. railway tracks, suitcase, train, confessional,
worodka, okazywało się, że organa ścigania i wy-
foil bag, hospital)
miaru sprawiedliwości w toku przeprowadzanych
Nieznane 5
czynności wyjaśniających dochodziły do identy-
Unknown
cznych wniosków. Wyniki nasze nie stoją również
2011 © by Polskie Towarzystwo Medycyny SÄ…dowej i Kryminologii, ISSN 0324-8267
ANALIZA ZGONÓW NOWORODKÓW W OPARCIU O PROTOKOA
Y SEKCYJNE
Nr 4 371
ZAKA
ADU MEDYCYNY S
DOWEJ W BIAA
YMSTOKU W LATACH 1955-2009
Tabela IV. Przyczyny zgonu w przypadkach związane z trudną sytuacją społeczną matki.
podejrzenia dzieciobójstwa czynnego Wynikają też ze schorzeń matki natury psychicznej.
(n=56). Według niektórych autorów w ostatnich latach
Table IV. The causes of death in cases of kary za zabicie noworodka, zgodnie z powszechnÄ…
suspected active neonaticide społeczną tendencją kategorycznie potępiającą tego
(n=56). typu czyn, są raczej zawyżane niż zaniżane. Rozpa-
trywanie problemu zabicia noworodka jest bardzo
Formy dzieciobójstwa czynnego Liczba często kwalifikowane przez sądy jako zabicie czło-
Forms of active neonaticide przypadków
wieka, czyli czyn z artykułu 148 k.k., za co grożą
Number
dużo wyższe kary. Wyjaśnia to być może częściowo
of cases
tendencję spadkową, jaką od 1990 roku można za-
Uduszenie gwałtowne Zatkanie otworów 28
obserwować w policyjnych statystykach, nawet po-
Suffocation oddechowych
mimo zdelegalizowania aborcji z przyczyn społe-
Closure of respiratory openings
cznych. Na początku lat 90. ubiegłego wieku stwier-
Zatkanie dróg oddechowych 3
dzano rocznie około 50 przestępstw dzieciobójstwa.
Airways closure
W 2005 roku było ich 12  najmniej od 15 lat. Au-
Zadławienie 2
torom jednak wydaje się, że prawdziwa ilość dzie-
Choking
ciobójstw jest w rzeczywistości większa i część przy-
Zadzierzgnięcie 6
padków nigdy nie ujrzy światła dziennego.
Strangulation
W tym miejscu należy wspomnieć o zjawisku
Uraz mechaniczny Obrażenia 6
porzucania noworodków  wskaz
nik porzuceń, od-
Mechanical trauma czaszkowo-mózgowe
wrotnie niż dzieciobójstw, wzrósł z 20 w 1990 roku
Head injury
do 70  15 lat póz
niej. Z uwagi jednak na to, że po-
Rany kłute klatki piersiowej / 2
rzucenie noworodka często jest formą dzieciobój-
brzucha
stwa biernego, nie należy dzieciobójstw (czynnych)
Stab wounds of thorax/abdomen
i porzuceń rozdzielać. Sumując dane ze statystyk
Uraz mechaniczny + uduszenie gwałtowne 2
odnośnie dzieciobójstw i porzuceń, można dojść do
Trauma + suffocation
wniosku, że według tego punktu widzenia liczba
Oparzenie 1
dzieciobójstw ogółem utrzymuje się na stałym po-
Burn
ziomie.
Utonięcie 5
Na podstawie przypadków, w których po skon-
Drowning
frontowaniu wyników przeprowadzonych badań po-
Uduszenie + utonięcie 1
śmiertnych noworodków z danymi ze śledztwa
Suffocation + drowning
potwierdzono fakt dokonania zbrodni dzieciobój-
stwa, autorzy stwierdzili, iż częstszą formą dzie-
ciobójstwa w naszym materiale było dzieciobójstwo
w sprzeczności ze statystykami dotyczącymi za- czynne, podobnie jak w badaniach innych ośrod-
bójstw noworodków w XX-wiecznej Polsce. Przy- ków w Polsce [5]. Najczęstszą formą dzieciobój-
kładowo w 1924 roku policja wykryła aż 1117 stwa czynnego było uduszenie gwałtowne, co rów-
przypadków podejrzenia spowodowania śmierci nież koreluje z wynikami innych badań oraz danymi
noworodków. Spowodowane to było nie tylko trud- z literatury [1, 5]. Wydaje się więc, że uduszenie
nościami socjalnymi, ale też kryzysem gospodar- noworodka jest dla położnicy najłatwiejszym i naj-
czym, niskim poziomem oświaty czy brakiem uświa- wygodniejszym sposobem na uśmiercenie swego
domienia seksualnego. Po zakończeniu II wojny nowo narodzonego dziecka.
światowej liczba dzieciobójstw systematycznie Zgony noworodków starszych były najczęściej spo-
malała i na spadek tej liczby wyraz
nie wpłynął wodowane przestępczym działaniem osób trzecich,
przede wszystkim wzrost poziomu życia i postępu- inaczej aniżeli w materiałach poprzedników [5].
jąca liberalizacja obyczajów. Mimo to w czasach W naszym materiale nie stwierdzono nietypo-
współczesnych w dalszym ciągu dzieciobójstwa są wych, bardzo rzadko występujących przypadków
2011 © by Polskie Towarzystwo Medycyny SÄ…dowej i Kryminologii, ISSN 0324-8267
Iwona Ptaszyńska-Sarosiek, Anna Niemcunowicz-Janica, Marcin Filimoniuk, Magdalena Okłota,
372 Nr 4
Zofia Wardaszka, Michał Szeremeta, Adam Sackiewicz
śmierci noworodków, np. zakopanie żywcem czy Najczęstszą formą pozbawienia życia nowo-
zamrożenie [6, 7]. rodka w przypadkach z wysuniętym podejrzeniem
dzieciobójstwa czynnego było uduszenie gwałto-
wne, zazwyczaj poprzez zatkanie otworów odde-
WNIOSKI
chowych.
Ilość przeprowadzanych sądowo-lekarskich sekcji Zgony noworodków starszych miały najczęściej
zwłok noworodków maleje. charakter gwałtowny.
W przypadkach podejrzenia dzieciobójstwa czę-
stszą formą pozbawienia życia noworodka było dzie-
ciobójstwo czynne.
wska A.: Zgony dzieci w wieku noworodkowym ze
PIÅšMIENNICTWO
szczególnym uwzględnieniem dzieciobójstwa w ma-
1. DiMaio V. J., DiMaio D.: Medycyna sądowa. teriałach Zakładu Medycyny Sądowej w Bydgoszczy
Urban & Partner. Wrocław 2003: 311-313. w latach 1992-2006. Arch. Med. Sąd. Kryminol.
2. Jakliński A., Kobiela J. S. i inni: Medycyna 2008, 58, 4.
sądowa  podręcznik dla studentów medycyny. 6. Yamauchi M., Usami S., Kieda R., Echizen N.,
PZWL. Warszawa 1979: 186-203. Yoschioka N.: Medico-legal studies on infanticide:
3. Winniczuk L.: Ludzie, zwyczaje, obyczaje statistics and case of repeated neonaticide, For Sci
starożytnej Grecji i Rzymu. PWN, Warszawa 1983. Int, 2000, 113: 205-208.
4. Marzec-Holka K.: Dzieciobójstwo. Przestęp- 7. Tabata N., Morita M., Azumi J.: A frozen
stwo uprzywilejowane czy zbrodnia. Bydgoszcz 2004. infant: froth in the air passage after thawing, For
5. Bloch-Bogusławska E., Wolska E., Parado- Sci Int, 2000, 108: 67-74.
Adres do korespondencji:
Zakład Medycyny Sądowej UM w Białymstoku
ul. Kilińskiego 1
15-089 Białystok
2011 © by Polskie Towarzystwo Medycyny SÄ…dowej i Kryminologii, ISSN 0324-8267