11. Stereotypy i uprzedzenia, jak się tworzą i jak z nimi walczyć
1. Stereotypy: komponent poznawczy
Stereotyp (stereotype)  jest swoistym  chodzeniem na skróty przy
poznawaniu osób - nasz system poznawczy nie jest w stanie ogarnąć całej
rzeczywistości, wszystkich zawartych w niej informacji, systemów wiedzy, stąd
są one koniecznością
Stereotyp  generalizacja odnosząca się do grupy, w ramach której identyczne
cechy zostają przypisane wszystkim członkom grupy, bez względu na
rzeczywiste różnice
" podstawą stereotypu jest posiadanie wiedzy i posługiwanie się pewną
kategorią
" poprzez przypisanie danej osoby do określonej kategorii, możemy obdarzyć
ją cechami wchodzącymi w jej skład - kiedy spotykamy kogoś po raz
pierwszy zwykle staramy się go w jakiś sposób zaklasyfikować do jakiejś
kategorii
" kategoria dostarcza nam informacji o cechach. Zaliczając kogoś do
konkretnej kategorii   zdobywamy wiedzę o tym, czego możemy się
spodziewać po tej osobie, np. Amerykanie lubią się spoufalać, a Japończycy
są chłodni
" dzięki stereotypom oszczędzamy czas oraz wysiłek, niezbędny do poznania
" stereotypy przygotowują nas do określonego działania na podstawie
uproszczonych informacji
2. Uprzedzenia  komponent afektywny (emocjonalny)
Uprzedzenie (prejudice)  jest to coś, co wpływa na nasze poznanie, zanim
zetkniemy się z obiektem, którego dotyczy (osobą, ideą, przedmiotem)
wymagającym naszego ustosunkowania - podstawą uprzedzenia jest posiadanie
stosunku emocjonalnego przed zetknięciem się z obiektem uprzedzenia.
Uprzedzenie  (najczęściej) wroga bądz
negatywna postawa dotycząca
wyróżniającej się grupy ludzi oparta wyłącznie na ich przynależności do tej
grupy
Uprzedzenia mogą być pozytywne lub negatywne (mogą mieć różne
natężenie), ale w potocznym rozumieniu częściej mamy na myśli uprzedzenia
negatywne
" jeśli jesteśmy uprzedzeni negatywnie, dostrzegamy przede wszystkim to, co
owo uprzedzenie uzasadnia
y
ródła stereotypów i uprzedzeń:
1) Psychologiczne z
ródła stereotypów
" hipoteza kozła ofiarnego
o z
ródło frustracji jest niemożliwe do zaatakowania
o rodzą się negatywne emocje, rozładowywane przez atak na inne,
łatwiej dostępne obiekty
" konformizm
o skłonność członków grupy do podporządkowywania się normom
grupowym dotyczącym pożądanych postaw i zachowań
" teoria atrybucji
o uzasadnienie nierówności społecznych i praktyk dyskryminacyjnych
cechami osobowościowymi   Każdy dostaje w życiu to, na co
zasłużył
" czynniki stricte osobowościowe:
o teoria osobowości autorytarnej
wychowanie oparte na karze i bezwzględnym posłuszeństwie
wypieranie negatywnych impulsów i przemieszczanie ich na
grupy mniejszościowe
o teoria dogmatyzmu (umysłu zamkniętego)
skłonność do  czarno-białego postrzegania świata i zamykanie
się na nowe informacje
2) Podejście indywidualne
Stereotyp jako schemat poznawczy  reprezentacja określonych elementów
rzeczywistości
" budowa stereotypu
o cecha kategorialna  określa przynależność człowieka do danej
kategorii (grupy) społecznej, np. kolor skóry, narodowość
o inne cechy skojarzone z cechą kategorialną dotyczą cech wyglądu,
właściwości intelektualnych czy cech charakteru
" stereotyp działa na zasadzie samospełniającej się przepowiedni
" stereotyp a kategoryzacja społeczna
o kategoryzacja (my a oni) w znaczący sposób ułatwia ukształtowanie
się negatywnego stosunku  czy to w drodze bezpośrednich
kontaktów, czy też w procesie socjalizacji.
o stereotypy i uprzedzenia odnoszą się przede wszystkim do tych,
którzy są łatwo rozpoznawalni. Dzięki konkretnym cechom łatwo
jest stworzyć kategorię, która następnie przeradza się w stereotyp.
Cechy, pozwalające na szczególne wyróżnienie grupy osób pozwalają
ponadto na dość szybkie ukształtowanie się uprzedzenia.
" tendencja do dzielenia się na  MY i  ONI
o grupa własna  grupa, z którą jednostka się identyfikuje i czuje się jej
członkiem; stronniczość wobec grupy własnej  szczególnie
pozytywne odczucia i uprzywilejowane traktowanie ludzi z własnej
grupy, negatywne zaś odczucia i nieuczciwe traktowanie tych, których
należą go grupy obcej; faworyzowanie własnej grupy 
podwyższanie wartości grupy, do której się należy, lepsze traktowanie
członków własnej grupy
o grupa obca  grupa, z którą jednostka się nie identyfikuje;
jednorodność grupy obcej  spostrzeganie tych, którzy należą do
grupy obcej, jako bardziej do siebie podobnych niż jest to w
rzeczywistości; ujednolicanie się obrazu członków innych grup 
 oni są do siebie podobni, my jesteśmy zróżnicowani
o grupa minimalna  nie nieznacząca grupa utworzona na podstawie
trywialnych kryteriów, jednak owo minimalne członkowstwo
przejawia się w stronniczości wobec grupy własnej
o inny przebieg procesów myślowych
 my  wokół kategorii konkretnych osób (indywidualizowanie)
 oni  wokół kategorii cech ogólnych (zbiorowość)
" odporność na argumentację przeciwko stereotypom i uprzedzeniom 
występowanie błędu logicznego nie wpływa na nasze przekonania
" dwustopniowy model poznawczego przetwarzania stereotypów
o proces automatyczny  kiedy nie mamy kontroli nad procesem
przetwarzania informacji; stereotypy uruchamiane automatycznie;
o kontrolowane przetwarzanie  pojawia się przy udziale
świadomości - jeśli ludzie nie są głęboko uprzedzeni  mogą
kontrolować tego rodzaju procesy, tłumić bądz
pominąć stereotypy
" korelacja pozorna  tendencja do spostrzegania związków pomiędzy
zdarzeniami, które nie są powiązane
" krańcowy błąd atrybucji  skłonność do wyjaśniania zachowania własnej
grupy w kategoriach pozytywnych, zaś zachowań członków innych grup w
kategoriach negatywnych
3) Społeczno-kulturowe z
ródła stereotypów i uprzedzeń - doświadczenia
społeczne
" teoria realnego konfliktu - rywalizacja między grupami o pewne
ograniczone dobra (np. woda, terytorium); istnienie sprzeczności interesów 
odczuwanie zagrożenia  wrogość wobec grupy zagrażającej  tworzenie
stereotypów i uprzedzeń
" teoria tożsamości społecznej - dążność do zachowania pozytywnej
tożsamości społecznej (poczucia przynależności do określonej zbiorowości);
kiedy spada poczucie własnej wartości  ratujemy się obniżeniem wartości
innej osoby (bądz
grupy); niestety  kiedy zwiększa się poczucie własnej
wartości, nie stajemy się mniej uprzedzeni&
" teoria społecznego uczenia się (działania rodziców, rówieśników, środków
masowego przekazu). Uprzedzenia takie przejawiają się za pośrednictwem
charakterystycznych uogólnień:  nikt ich nie lubi,  wszyscy ich
podziwiają . Przykład może stanowić podział ról ze względu na płeć.
Vivan i Brown dzielą wyjaśnienia dotyczące powstawania uprzedzeń na:
" sięgające do prawidłowości, o których mówi psychologia jednostki
(właściwości osobowości, pojawianie się agresji, w odpowiedzi na
niemożność osiągnięcia tego, co pożądane tzw. koncepcja frustracji-agresji)
" odwołujące się do stosunków międzygrupowych (porównanie standardu
własnego życia z inną grupą, różniącą się pod wzgl. narodowościowym,
wyznaniowym, rasowym etc.)
" przynależność do grupy (uprzedzenie jako jeden z aspektów takiej
przynależności).
Konsekwencje uprzedzeń:
" uprzedzenia mają wpływ nie tylko na osoby, które je tworzą, ale także na ich
adresatów (obiekt uprzedzeń). Jest to szczególnie widoczne w odniesieniu do
samooceny obiektu uprzedzenia  ludzie ci mają zwykle zaniżoną samoocenę
" uprzedzenia nie dotyczą zazwyczaj jednej osoby, lecz grupy osób. Może to
być mała grupa (kilka osób), ale i naród, określona płeć czy grupa etniczna.
3. Dyskryminacja: komponent behawioralny
Dyskryminacja (discrimination) - konsekwencja wyłącznie negatywnych
uprzedzeń, które stanowią kryterium dla dyskryminowania
Dyskryminacja  nieuzasadnione, negatywne lub krzywdzące działanie
skierowane przeciwko członkom danej grupy, wyłącznie dlatego, że do niej
należą
" dyskryminacja to wpływ uprzedzenia na nasze działanie względem obiektu
uprzedzenia, którym może być wyłącznie jednostka lub grupa ludzi. Nie
możemy dyskryminować idei, poglądu etc.
" dyskryminacja może mieć różny zakres i natężenie - od oferowania
gorszego miejsca pracy, niższej płacy za wykonanie takich samych zadań, po
wyodrębnianie miejsc, do których dyskryminowane jednostki nie mają prawa
wstępu i agresję werbalną i fizyczną włącznie
" szczególnie niebezpieczne są konflikty oparte na uprzedzeniach etnicznych i
religijnych, one bowiem często stanowią zarzewie dyskryminacji pomiędzy
przedstawicielami różnych ras lub między wyznawcami różniących się
religii.
4. Modele zmiany stereotypów i uprzedzeń, czyli co się dzieje jeśli
dostarczamy dowodów, że stereotypy są nieprawdziwe ?
Hipoteza ignorancji - ludzie posługują się stereotypami, ponieważ nie wiedzą
jacy są członkowie innych grup. Założenie, że edukacja i kontakt mogą
zmienić stosunki międzygrupowe, zwiększyć spostrzegane podobieństwo (Inni
to także MY ), obniżyć lęk, zwiększyć spostrzeganą różnorodność
1) model buchalteryjny  informacja niezgodna ze stereotypem prowadzi
do przekształcania tego stereotypu
2) model przekształceniowy  informacja niezgodna ze stereotypem
prowadzi do radykalnej zmiany tego stereotypu
3) model wykształcenia stereotypu niższego rzędu  informacja niezgodna
ze stereotypem prowadzi do stworzenia stereotypu niższego rzędu,w celu
przyswojenia tej informacji bez konieczności zmieniania początkowego
stereotypu
5. Hipoteza kontaktu
Hipoteza kontaktu międzygrupowego  zakładała, że zetknięcie się
przedstawicieli różnych grup poprawia ich wzajemne relacje
Ograniczenia:
" brak uogólnienia pozytywnych postaw ( specyficzna zmiana
postaw bez  uogólnionej zmiany postaw wobec grupy obcej )
" kontakt może nasilać wzajemne uprzedzenia i stereotypy
Warunki, jakie powinien spełnić kontakt:
" interakcja oparta na współpracy dla osiągnięcia wspólnego celu (wzajemna
zależność i wspólny cel)
" równy status uczestników interakcji
" kontakt zindywidualizowany , nieformalny, oparty na przyjacielskich
stosunkach
" oficjalne poparcie dla kontaktu  społeczne normy równości