Poj!cie stereotypu
!
cz!owiek dokonuje poznawczej strukturalizacji
przedmiotów i zjawisk "wiata (po to by móc orientowa# si$
w otoczeniu) - podstawow% form$ tej strukturalizacji
stanowi KATEGORYZACJA (redukcja informacji)
!
ludzie przejawiaj% sk!onno"# do przypisywania wspólnych
cech, przekona&, postaw osobom zaliczonym do okre"lonej
kategorii i przeceniania ró'nic mi$dzy ta kategori% a innymi
kategoriami
! !
poszczególne kategorie nie funkcjonuj% w izolacji, lecz w kiedy gotowo!" percepcyjna schematu jest bardzo du#a, proces
powi%zaniu ze sob%. Kategorie, !%cz%c si$ ze sob%, tworz%
przypisywania dalszych cech na podstawie jednej kategorii
schematy poznawcze.
dokonuje si$ w sposób automatyczny  podmiot nie zastanawia si$
nad trafno"ci% przypisywanych cech.
!
Schematy spe!niaj% t$ funkcj$, i' umo'liwiaj% ludziom okre"lenie
wspó!wyst$powania przedmiotów i zjawisk oraz przewidywanie na
!
tego rodzaju sytuacja wyst$puje w przypadku stereotypów
podstawie wyst$powania pewnych zjawisk pojawienie si$ innych.
spo!ecznych (gdy u jakiej" osoby zidentyfikowana zostanie pewna
cecha wskazuj%ca na jej przynale'no"# do okre"lonej kategorii
!
W przypadku za" spostrzegania osób schematy okre"laj%
spo!ecznej  rasy, grupy etnicznej, zawodowej, religijnej itp.,
wspó!wyst$powanie cech osobowych i pozwalaj%, opieraj%c si$ na
wówczas przypisywane s% jej dalsze cechy, które zgodnie ze
jednych cechach, wnioskowa# o innych cechach
schematem przys!uguj% tej kategorii)
STEREOTYP A INNE FORMY KATEGORYZACJI
!
wed!ug E. Hilgard (1967) i D. L. Hamilton (1981)  " stereotyp znamionuje mniejsza adekwatno!" w stosunku do
rzeczywisto!ci (cechy przypisywane okre"lonej kategorii osób s%
stereotyp spo!eczny  to schemat czy wzór cech
zazwyczaj zaostrzane i wyolbrzymiane, z czym wi%'e si$ znaczne
dotycz%cych okre"lonej grupy spo!ecznej
powi$kszanie ró'nic mi$dzy dan% kategori% a innymi kategoriami)
! " stereotypy maj$ charakter spo%eczny. S% one rozpowszechnione
pewne ogólne prawa, które rz%dz% kategoryzacj%, dotycz%
w jakiej" zbiorowo"ci i dotycz% innej zbiorowo"ci ludzkiej (uj$cie
tak'e stereotypów spo!ecznych (p!ynna granica mi$dzy
tradycyjnie socjologiczne  spo!eczne i ekonomiczne
formami kategoryzacji nie stanowi%cymi stereotypów, a
uwarunkowania, w odró'nieniu od podej"cia traktuj%cego
stereotyp jako w!a"ciwo"ci jednostki)
tymi, które je stanowi%).
STEREOTYP A INNE FORMY KATEGORYZACJI CECHY, KTÓRE RÓ"NI# STEREOTYPY MI$DZY SOB#
1. przedmiot stereotypów  zwykle grupy narodowe i rasowe,
regionalne, zawodowe itp. stereotyp mo'e si$ wi%za# równie' z
" stereotypy przedstawiaj$ sztywne i trwa%e schematy,
okre"lon% p!ci%, wiekiem, sposobem ubierania si$ itp.
co wynika:
" z przyswojenia ich we wczesnym dzieci&stwie
2. znak  najcz$"ciej stereotypy spo!eczne zawieraj% cechy
" ze spo!ecznej podpory (inni ludzie posiadaj% te same stereotypy), negatywne i pozytywne
" wp!ywu presji spo!ecznej wywieranej na jednostk$ w celu
zachowania w!asnych stereotypów, uczu# skojarzonych z 3. si%a stereotypu  stopie& pewno"ci, z jakim utrzymywany jest
okre"lony stereotyp jako ca!o"# lub te' z jakim przypisywane s%
okre"lon% kategori% osób
poszczególne cechy, które wchodz% w jego sk!ad (rdze&
stereotypu)
CECHY, KTÓRE RÓ"NI# STEREOTYPY MI$DZY SOB#
5. z%o#ono!"  liczba cech przypisywanych okre"lonej kategorii osób
!
funkcja poznawcza  "wiat jest zbyt z!o'ony by poznawa# go w
ca!o"ci, poznajemy niektóre cechy, a reszt$ uzupe!niamy
stereotypami, ekonomia poznawcza. Tworzenie stereotypów
6. stopie& powszechno!ci
s!u'y!o niejednokrotnie wyja"nianiu pewnych zjawisk
niezrozumia!ych dla ludzi (stereotyp czarownicy)
7. stopie& trwa%o!ci
!
funkcja przystosowawcza  szybka orientacja w "wiecie, we
8. stopie& racjonalno!ci (stereotypy s% schematami kategoryzacji
w!a"ciwo"ciach przedmiotów i ich warto"ciach (nie zawsze
nieadekwatnymi do rzeczywisto"ci, nieracjonalnymi i tym ró'ni%
adekwatna) co u!atwia wybór okre"lonych zachowa&, stosowanie
si$ od poprawnej, adekwatnej kategoryzacji)  np. znaczny stopie&
stereotypów (zachowa& zgodnych z nimi!) umo'liwia jednostce
racjonalno"ci stereotypu wysokiego Szweda, 'ywego
uzyskanie aprobaty spo!ecznej (lub nara'a na dezaprobat$)
temperamentu W!ocha  stereotypy zawieraj% pewne j%dro prawdy
(znaczne podobie&stwa stereotypów).
!
funkcja umocnienia i obrony warto!ci  uznawanych przez
okre"lon% spo!eczno"#, ma to miejsce szczególnie wówczas, gdy
!
'róde% stereotypów mo'na szuka# w pewnych
wyst$puje rywalizacja czy walka mi$dzy grupami  okre"lona grupa
prawid!owo"ciach procesów poznawczych (kategoryzacja,
tworzy wtedy negatywny stereotyp innej grupy (ma to zabezpiecza#
iluzoryczna korelacja, nieprawid!owa generalizacja, przekaz
przed przyjmowaniem warto"ci obcych grup) lub pozytywny stereotyp
grupy w!asnej (autostereotyp)
kulturowy) oraz w mechanizmach motywacyjnych jednostek
!
funkcja racjonalizacji wrogo!ci i agresji  negatywny stereotyp i grup spo!ecznych.
atakowanej grupy
!
Ludzie !atwiej spostrzegaj% i zapami$tuj% cechy wyró'niaj%ce,
ekstremalne, przejawiaj%c ponadto tendencj$ do przeceniania
!
Ludzie przejawiaj% sk!onno"# do przeceniania wyst$powania cech
cz$sto"ci wyst$powania tego rodzaju cech.
wyró'niaj%cych w ma!ych grupach osób  wyja"nia to powstawanie
przesadnych, wyostrzonych charakterystyk osób nale'%cych do
grup mniejszo"ciowych  STEREOTYPÓW.
!
Je'eli cechy wyró'niaj%ce b$d% wyst$powa# razem, to ludzie
przejawia# b$d% tendencj$ do przeceniania ich wspó!wyst$powania
(ILUZORYCZNA KORELACJA). Prawid!owo"# ta mo'e
!
Cechy negatywne, jako nietypowe dla ludzi, cz(!ciej s$
dotyczy# zwi%zku mi$dzy przynale'no"ci% do grupy
spostrzegane jako wyró#niaj$ce oraz ich cz(sto!" wyst(powania
mniejszo"ciowej (rzadko wyst$puj%ca kategoria osób) a
jest przeceniana, co szczególnie dotyczy grup mniejszo!ciowych
posiadaniem cech wyró'niaj%cych.
(wyró'niaj%cych).
!
Inny jest stopie& znajomo"ci grupy w!asnej i obcej  co wp!ywa na
ocen$ ekstremalno"ci cech ka'dej z tych grup. Lepsze znajomo"#
!
Poza tym u podstaw stereotypu mo'e niekiedy le'y nieprawid!owa
grupy w!asnej powoduje, 'e cechy ekstremalne s% w "wiadomo"ci
generalizacja  mo'e si$ zdarzy#, 'e jednostka prawid!owo
jej cz!onków równowa'one przez pozosta!e cechy, st%d powstaje
obraz bardziej pozytywny i stonowany.
spostrzega!a pewn% liczb$ osób nale'%cych do okre"lonej
spo!eczno"ci (Czechów, Niemców, aktorów itp.), lecz cechy tych
!
Mniejsza znajomo!" grupy obcej prowadzi do dominowania w
osób zgeneralizowa!a na ca!% t$ spo!eczno"# czy kategori$.
!wiadomo!ci spostrzegaj$cych cech ekstremalnych, na które
ludzie s% bardziej uwra'liwieni.
!
Mamy tu do czynienia z powstawaniem stereotypu na podstawie
niepe!nych czy fragmentarycznych informacji uzyskanych w
!
Stereotyp mo'e mie# swe (ród!o w pewnych deformacjach
spostrzegania cech i zwi%zków mi$dzy nimi. sposób bezpo"redni.
!
! Ukszta!towany w okre"lonej spo!eczno"ci stereotyp jest zwykle
Stereotypy cz#"ciej tworzy si# raczej, opieraj$c si# na
przekazywany z pokolenia na pokolenie  przekaz kulturowy
fragmentarycznych informacjach uzyskanych w sposób po"redni,
(przekazywany dzieciom przez doros!ych wraz z j$zykiem!).
poprzez pras#, radio, telewizj# czy ustne podania.
!
Poza mechanizmami poznawczymi stereotypy maj% swe )ród%o w
!
Tego rodzaju informacje s% zazwyczaj nie tylko fragmentaryczne, lecz
czynnikach emocjonalno - motywacyjnych, jak frustracje grupy
równie' zdeformowane, co wyra(nie wida#, gdy wyst$puj% w postaci
w!asnej, konflikty mi$dzy t% grup% a innymi grupami, d%'enie grup do
plotek, anegdot b$d) dowcipów.
obrony i umocnienia w!asnych warto"ci.
Czynniki, mechanizmy, które powoduj$ trwa%o!" stereotypów:
!
raz ukszta!towany stereotyp przejawia tendencj$ do samoutrwalania si$ 
wynika to z faktu, 'e stereotyp wp!ywa na selektywno"# spostrzegania,
! zapami$tywania, tendencyjno"# w interpretacji zjawisk oraz odpowiednio
wiele stereotypów jednostka przyjmuje w gotowej formie od innych ludzi
modyfikuje zachowania podmiotu
(przekaz bezpo"redni lub przez TV, radio, pras$, ksi%'ki)  ze wzgl$du na ilo"#
informacji jednostka nie ma mo'liwo"ci weryfikacji ich prawdziwo"ci
!
cz$sto stereotypy dotycz$ odleg%ych terytorialnie spo%eczno!ci (brak
!
stereotyp wp!ywa na selektywno"# spostrzegania, obni'aj%c próg percepcyjny
bezpo"redniego kontaktu)  utrudnia to weryfikacj$
w przypadku spostrzegania pewnych zachowa& i cech osób  zgodnych ze
! stereotypem  oraz podwy'szaj%c próg percepcyjny w przypadku spostrzegania
znaczn% cz$"# stereotypów cz%owiek przyjmuje w dzieci&stwie, gdy jest
zachowa& i cech niezgodnych z danym stereotypem ( dostrzegam to, co
jeszcze ma%o krytyczny, kiedy jego funkcje poznawcze nie s% dostatecznie
spodziewam si# dostrzec i ujmuj# to w sposób, na jaki si# poprzednio
rozwini$te  !atwo przyjmuje wszelkie informacje
nastawi!em )
!
zwi%zane ze stereotypem nastawienie na spostrzeganie pewnych cech i
!
stereotyp powoduje równie' %atwiejsze zapami(tywanie informacji z
podwy'szenie na nie wra'liwo"ci (obni'enie progu percepcyjnego) powoduj%, 'e
nim zgodnych (kelnerka  bibliotekarka)
minimalne potwierdzenie pewnej cz$"ci stereotypu jest traktowane przez jego
podmiot jako potwierdzenie prawdziwo"ci ca!ego stereotypu, zespo!u stanowi%cych
go cech. W konsekwencji podmiot znacznie !atwiej i cz#"ciej dochodzi do
!
ze stereotypem wi%'% si$ okre"lone zachowania  negatywny stereotyp
potwierdzenia stereotypu ni% do podwa%enia go
jakiej" grupy  unikanie kontaktów (sprzyja to utrzymywaniu si$
stereotypu, utrudnia weryfikacj$), dzia!anie zgodnie ze stereotypem
!
szczególna !atwo"# potwierdzania stereotypu wyst$puje w przypadku spostrzegania
mo'e prowadzi# do potwierdzenia si$ stereotypu na zasadzie
bod(ców z!o'onych i wieloznacznych  z takimi mamy zazwyczaj do czynienia,
samospe!niaj%cego si$ proroctwa
gdy chodzi o spostrzeganie ludzkich zachowa& czy wytworów
!
gdy sam przedmiot si( zmienia
!
na stereotypach bazuje równie' naznaczanie spo%eczne (labeling),
które dzia!a podobnie jak samospe!niaj%ce si$ z!e proroctwo.
!
efekt zbladni(cia - os!abienie stereotypów (grupy ulegaj%
Naznaczanie powoduje nie tylko okre"lone zachowania i oczekiwania
zmianom)
otoczenia wobec osoby naznaczonej, lecz mo'e tak'e spowodowa#, 'e
ona sama ulegnie sugestii spo!ecznej, przyjmie narzucony jej status czy
rol$
!
lepsze poznanie grupy obcej (wi$cej szczegó!ów)
!
Niektórzy sprowadzaj$ uprzedzenie do zespo%u stereotypów (J. H. Harvey i W.
Smith 1977).
!
Istnieje bliski zwi$zek mi(dzy stereotypami a uprzedzeniami
(cz$sto s% omawiane !%cznie)
!
Stereotypy mog% by# negatywne, pozytywne i ambiwalentne. Czy uprzedzenia
mog% by# równie' pozytywne?  zgodnie z etymologi% s!owa  tak. W j(zyku
polskim s%owo  uprzedzenie dotyczy tylko negatywnego stosunku wobec
!
Stereotyp wi%'e si$ bardziej z systemem poznawczym  kategoryzacj%,
czego! lub kogo!!
nazywaniem, w uprzedzeniach akcentuje si$ odpowiednie emocje i
wskazuje na wi$ksz% ich z!o'ono"#  zalicza si$ je do postaw!
!
Uprzedzenie mo'na okre"li# jako postaw$ negatywn%, nie opart% w pe!ni na
prawdziwych informacjach, siln%, sztywn% i odporn% na zmian$ (M%drzycki)
!
Uprzedzenie: wroga b%d( negatywna postawa dotycz%ca wyró'niaj%cej si$ grupy
ludzi, oparta wy!%cznie na ich przynale'no"ci do tej grupy (Aronson 1997)
!
Stereotyp  jest generalizacj% tego, co dotyczy grupy ludzi, gdzie identyczna
charakterystyka jest przypisana zasadniczo wszystkim jej cz!onkom, niezale'nie od
rzeczywistych ró'nic mi$dzy nimi (stereotypizowanie jest cz#sto wy!$cznie
sposobem na uproszczenie naszego spojrzenia na "wiat, niekoniecznie
emocjonalne i nie musi prowadzi& do zamierzonych aktów obra%ania) (Aronson
1997)