Wykład 6 Stereotypy i uprzedzenia
Stereotyp = schemat reprezentujący grupę osób wyodrębnionych z uwagi na jakąś łatwo
zauważalną cechę określającą ich społeczną tożsamość (rasa, płeć, narodowość, religia,
pochodzenie społeczne, zawód). Schemat ten jest zwykle:
" nadmiernie uproszczony (zwykle jednorodny afektywnie)
" nadogólny (wszyscy członkowie grupy  są tacy sami)
" niepodatny na zmiany w wyniku otrzymywania nowych informacji
" społecznie podzielany (element kultury jakiejś społeczności)
Uprzedzenie = negatywny (rzadziej - pozytywny) stosunek (ocena/emocja) do członków
jakiejś grupy utrzymywany z tego powodu, że są członkami tej grupy.
Najczęstsze postaci uprzedzeń:
" etnocentryzm - odrzucanie osób należących do grup kulturowo i/lub rasowo
odmiennych, a akceptowanie osób kulturowo podobnych
" rasizm (w tym antysemityzm)
" nacjonalizm / szowinizm
" seksizm (męski szowinizm)
Dyskryminacja = negatywne, często wrogie lub niesprawiedliwe zachowanie wobec osób
stanowiących obiekt uprzedzenia, zwykle członków grupy obcej  na podstawie samej
przynależności do grupy, a nie indywidualnych własności danego człowieka
Interpersonalne konsekwencje stereotypów
Jak oceniasz przełożonego
na skali ocen szkolnych od 2 do 5?
5
4,5
Kobietę
3,9
4 3,8
Mężczy znę
3,76
3,75
3,5
3
2,5
2
M ężczyz
ni Kobiety
Kogo wolisz mieć za bezpośredniego przełożonego  kobietę czy mężczyznę?
70
60
Kobietę
50
M ężczyznę
40
30
20
10
0
M ężczyz
ni Kobiety
Intrapersonalne konsekwencje stereotypów
" Zagrożenie stereotypem (C. Steele)
" Świadomość członków stereotypizowanej grupy że są obiektem stereotypów obniża
poziom ich funkcjonowania w dziedzinie istotnej z uwagi na stereotyp
" W efekcie członkowie grup stereotypizowanych wypadają poniżej swoich możliwości
Wyniki w trudnym teście zdolności werbalnych (inteligencji) jako funkcja
zaktywizowania rasy (Steele)
9
8
Czarni
7
Biali
6
5
4
3
2
1
0
TAK NIE
Stereotypy płci
Kobiety są: Mężczyz
ni są:
(wspólnotowość) (sprawczość)
Miłe Sprawni
Wrażliwe Zaradni
Uległe Energiczni
Uczuciowe Ambitni
Opiekuńcze Dominujący
Oddane Zarozumiali
Te różnice w treści stereotypu płci stwierdzono w ponad 30 krajach
" Brazylia
" Francja
" Japonia
" Polska
" USA
" Zambia
" Zjednoczone Emiraty Arabskie
Normatywne konsekwencje stereotypu płci są jednak silniejsze dla kobiecości niż
męskości
" Nakaz wspólnotowości dla kobiet jest silniejszy od nakazu sprawczości dla
mężczyzn, ponieważ
1. Mężczyz
ni mają zwykle wyższy status i więcej władzy  ich nakazy częściej są
wykonywane, a ich zachowanie jest słabiej ograniczane normami.
2. Stereotypowe nakazy dla grup podrzędnych stają się silniejsze, kiedy od zachowania
tych grup zależy realizacja ważnych celów grup nadrzędnych.
3. Nakaz uległości dla kobiet jest przeciwwagą dla zmian na rynku pracy i konserwuje
przewagę mężczyzn.
Przejawy i konsekwencje asymetrii nakazów:
" Mężczyz
ni są równie przekonujący, gdy mówią asertywnie, jak i z wahaniem; kobiety
są bardziej przekonujące, gdy mówią z wahaniem
" Mężczyz
ni są równie lubiani gdy zgadzają się, jak i nie zgadzają z rozmówcą; kobiety
są bardziej lubiane, gdy zgadzają się.
" Mężczyz
ni nie są karani za wspólnotowość (jako niemęscy), kobiety bywają karane za
sprawczość jako nie-kobiece i pozbawione wrażliwości społecznej niezbędnej w
niektórych rodzajach zajęć
Oceny kompetencji, funkcjonowania społecznego i decyzje o przyjęciu kandydatów w
zależności od ich płci i prezentacji
Kandydaci wspólnotowi
Kandydaci sprawczy
4,5
4,5
4
4
3,5
3,5
3
3
2,5
2,5
2
2
Komp. Społ. Przyjąć
Komp. Społ. Przyjąć
Geneza stereotypów i uprzedzeń
" y
ródło 1: Dziedziczenie społeczne i konformizm (przez jednostki)
" Uprzedzenia i stereotypy są przejmowane od innych jako wiedza o świecie, a wiara w
nie jest przejawem konformizmu wobec norm społecznych.
" Uczenie się stereotypów to uczenie się kultury.
" Nabywanie ról płciowych: role męskie i kobiece w czytankach szkolnych
" Twarzyzm (face-ism)
Archer (1983) analizował 1750 zdjęć z magazynów ilustrowanych i stwierdził, że:
75% zdjęć mężczyzn koncentruje się na twarzy
poniżej 50% zdjęć kobiet koncentruje się na twarzy
to samo dla 920 portretów wykonanych w przeciągu sześciu wieków
Schwarz i Kurz (1989) stwierdzili, że wyeksponowanie twarzy powoduje
spostrzeganie osoby ze zdjęcia jako bardziej inteligentnej i ambitnej
" Podtrzymywanie stereotypów ról płciowych w reklamie
Rola języka w rozpowszechnianiu i utrzymywaniu stereotypów:
" Dwa znaczenia przymiotników oznaczających cechy ludzkie (Peabody, 1967):
" - deskryptywne (opisowe)
" - ewaluatywne (wartościujące)
" Te same treści deskryptywne (opisowe, obiektywne) można wyrażać za pomocą
określeń zarówno pozytywnych, jak i negatywnych:
" MY ONI
" patrioci nacjonaliści
" ideowi fanatycy
" oszczędni skąpi
Rola języka w rozpowszechnianiu i utrzymywaniu stereotypów:
Stereotypy kształtują słownik języka (w tym sensie są  wyssane z mlekiem matki )
" Stereotypy kształtują słownik języka (w tym sensie są  wyssane z mlekiem matki )
" stereotypy narodowości
" ocyganić = naciągnąć oszwabić = oszukać
" Kochajmy się jak bracia, liczmy się jak Żydzi
" hiszpańska choroba francuska choroba polska choroba
" stereotypy płci
" postąpić po męsku babskie gadanie
" męskie formy rodzajowe występują w znaczeniu ogólnym (człowiek)
Model kategorii lingwistycznych (Linguistic Category Model) Semin, Fiedler, 1988
" Konkretność vs abstrakcyjność określeń
Międzygrupowa asymetria językowa (Maass, Arcuri, 1996, 1999)
" Negatywne informacje o członkach grupy własnej są kodowane konkretnie, jako opis
zachowania  on krzyczał, uderzył, popchnął trudno uogólnić
" Negatywne informacje o członkach grupy obcej są kodowane abstrakcyjnie, jako
ogólna cecha - on był hałaśliwy, agresywny łatwo uogólnić
" Przeciwnie jest z informacją pozytywną (abstrakcyjnie dla grupy własnej, konkretnie
dla grupy obcej)
y
ródło 2. Rzeczywisty konflikt interesów
" Uprzedzenia powstają wtedy, kiedy różne grupy społeczne współzawodniczą o trudno
dostępne czy skąpe dobra i stają się wrogami.
" Pozwala to przewidywać, że uprzedzenia narastają wraz ze wzrostem konfliktu z czym
zgodne są np. następujące fakty:
" Najwyższy poziom uprzedzeń rasowych w USA wykazują Biali z najniższych klas
społecznych;
" Hovland i Sears (1949) stwierdzili silną negatywną korelację między cenami bawełny
a liczbą linczów w kilkunastu południowych stanach USA (dla okresu 49 lat) wynosiła
ona -0,72 lub -0,63 ( w zależności od wskaz
nika ekonomicznego).
Konflikt interesów w języku
" Stwierdzenia etnocentryczne versus tolerancyjne
" liczba argumentów etnocentrycznych w dyskursie publicznym rośnie wraz ze
wzrostem bezrobocia w danym kraju (Billig, 1985)
Teoria ta nie wyjaśnia uprzedzeń w stosunku do grup, z którymi się nie rywalizuje, czy nawet
nie ma żadnego kontaktu, a więc które są irracjonalne z punktu widzenia konfliktu interesów.
y
ródło 3. Przeniesienie agresji
" Uprzedzenia powstają wtedy, kiedy ludzie przenoszą na grupy mniejszościowe agresję
wywołaną frustracją, której obiekt nie może być zaatakowany (za silny, abstrakcyjny,
nieznany).
" Scapegoating  poszukiwanie kozła ofiarnego
" Szczególnie podatne na ten mechanizm są osoby autorytarne
Poszukiwanie kozła ofiarnego Miller, Bugelski (1948)
" Obóz letni dla studentów
" Frustracja (zamiast spędzić wolny wieczór w kinie, musieli rozwiązywać testy
psychologiczne!!)
" nasilenie poziomu uprzedzeń w stosunku do Japończyków i Meksykanów.
y
ródło 4. Kategoryzacje społeczne
" Stereotypy i idące za nimi uprzedzenia są ubocznym skutkiem skądinąd normalnego
funkcjonowania ludzkiego umysłu  podziału innych osób na kategorie, dzięki czemu:
" nie trzeba każdej osoby  uczyć się od nowa i oddzielnie
" można wykorzystać zgromadzoną już wiedzę o rodzajach ludzi
" można wyjść  poza dostarczone informacje (wnioskować o brakujących danych,
przewidywać, planować)
" można automatycznie przetwarzać informacje o innym człowieku oszczędzając czas i
zasoby umysłowe ( automatyczny pilot - stereotyp jako narzędzie umysłowe)
Efekty kategoryzacji
" łatwość podziału MY-ONI: minimalne sytuacje grupowe (my wolimy Klee, oni
Kandinskego)
" faworyzacja grupy własnej / deprecjacja grupy obcej (pozytywna tożsamość społeczna
ą
podbudowanie samooceny)
przypisywanie cech i intencji
atrybucja obronna
rozstrzyganie wieloznaczności (np. ocena odpowiedzialności i winy)
" ONI jednorodni - MY zróżnicowani
Teoria akcentuacji (Henri Tajfel)
" Jeśli kategoria jest skorelowana z cechą ciągłą;
" np. obiekty krótkie są białe, obiektu długie są czarne
biali są uważani za pracowitych, czarni z leniwych
wówczas przynależność do kategorii koloru wspomaga różnicowanie obiektów pod
względem ocenianej cechy ciągłej
" Nałożenie się kategoryzacji obiektów (ich przynależności do różnych jakościowo
kategorii) na ich zmienność pod względem jakiejś cechy ciągłej prowadzi do:
" wzrostu spostrzeganych różnic międzykategorialnych (obiekty z różnych
kategorii stają się bardziej odmienne)
" spadku spostrzeganych różnic wewnątrzkategorialnych (obiekty z tej samej
kategorii stają się  takie same )
Efekt jednorodności grupy obcej (Henri Tajfel)
" ONI są wszyscy tacy sami, MY jesteśmy różnorodni
" Mechanizm:
" 1. Informacja o członkach grupy własnej jest kodowana jako informacja o
jednostkach;
" 2. Informacja o członkach grupy obcej jest kodowana jako informacja o grupie
Odsetek poprawnych rozpoznań klientów białych i czarnych
70
60
biali klienci
50
czarni klienci
40
30
20
10
0
biali sprzedaw cy czarni sprzedaw cy
Rola wyglądu w procesach kategoryzacji
20
19
18
17
16
podejrzany - Biały
15
podejrzany - Czarny
14
13
12
Biali Czarni
ława przysięgłych
Stereotypizacja oparta na rysach twarzy (Blair i in., 2004)
" Nie tylko kolor skóry odgrywa rolę w ocenianiu innych, lecz także rysy twarzy
charakterystyczne dla przedstawicieli konkretnej rasy
" Niezależnie od koloru skóry ludzie ze stereotypowymi Afroamerykańskimi rysami
twarzy otrzymują dłuższe wyroki w sprawach karnych
" Dla osoby Czarnej posiadanie bardziej charakterystycznych Afroamerykańskich rysów
twarzy zwiększa prawdopodobieństwo kary śmierci (lecz tylko wtedy, gdy ofiara jest
Biała)
" Na Florydzie sędziowie zapytani w sondażu chwalili się własnym i swoich kolegów
brakiem przesądów, lecz ich wyroki zależały od rysów twarzy (nie koloru skóry)
oskarżonego  w przeciwieństwie do dyskryminacji opartej na kategoryzacji pod
względem koloru skóry, tego efektu nie potrafili kontrolować.
" Związki mieszane - (skala ciągła  mniej lub bardziej charakterystyczne cechy
Afroamerykańskie)
W lutym 1999 roku, około północy, czterech ubranych po cywilnemu policjantów w
poszukiwaniu sprawcy gwałtu przetrząsało domy w dzielnicy Bronx w Nowym Jorku.
Zobaczyli Amadou Diallo, 22-letniego emigranta z zachodniej Afryki, stojącego w drzwiach
swojego mieszkania. Według policjantów Diallo przypominał poszukiwanego. Kiedy
rozkazali mu, aby się nie ruszał, Diallo sięgnął do kieszeni spodni. Przekonani, że sięga po
broń, policjanci oddali 41 strzałów, z których 19 trafiło i zabiło Amadou Diallo. Diallo, jak
się okazało, był nieuzbrojony.
 Dylemat policjanta Correll, Park, Judd, Wittenbrink, 2002
" Gra komputerowa: strzelać do uzbrojonych, nie strzelać do nieuzbrojonych
" Decyzja  strzelać szybsza, gdy uzbrojona osoba była Afroamerykaninem, niż gdy
była Biała (więcej błędów polegających na strzeleniu do nieuzbrojonego
Afroamerykanina)
" Decyzja  nie strzelać szybsza, gdy nieuzbrojona osoba była Biała niż gdy była
Afroamerykaninem
Dlaczego tak się dzieje?
" Przetrwanie grupy  warunkiem przetrwania jednostki
" Silna identyfikacja z grupą (może mieć podstawy ewolucyjne)
" Grupa własna odróżniana jest na podstawie koloru skóry i włosów, rysów twarzy i
innych cech fizycznych (Van Den Berghe, 1981)
Jak mózg reaguje na  innych ? (Wheeler, Fiske, 2005)
" Gdy oglądamy obce osoby innej rasy, dochodzi do natychmiastowej aktywacji ciała
migdałowatego (reakcja na niebezpieczeństwo)
" Osoby z uszkodzeniami ciała migdałowatego niezwykle pozytywnie (jako godnych
zaufania) oceniają nieznanych ludzi na podstawie ich twarzy
" Ta zależność dotyczy przedstawicieli wszystkich ras (fMRI)
" Jednak reakcja ta zależy od aktualnego CELU
" Gdy CELEM jest kategoryzacja (wiek lub płeć) ą
aktywacja ciała migdałowatego w
reakcji na twarze przedstawicieli innej rasy
" Gdy CELEM jest zadanie percepcyjne (śledzenie kropki) ą
brak aktywacji ciała
migdałowatego
Infrahumanizacja grupy obcej
" W stosunku do członków grupy obcej słabsza jest empatia i skłonność do pomagania
im w potrzebie
" W stosunku do członków grupy obcej słabiej obowiązują normy moralne
" Członkom grupy obcej słabiej przypisujemy emocje wyższe, specyficznie ludzkie
(duma, wstyd), choć nie dotyczy to emocji podstawowych,  zwierzęcych , jak gniew
czy zadowolenie (J-P Leyens)
Zmodyfikowany paradygmat grupy minimalnej (Kofta)
Uczestnik otrzymywał arkusze z reprodukcjami dzieł malarskich. Informowano go, że są to
obrazy autorstwa dwóch twórców, a jego zadanie polega na wyborze przy każdej z czterech
par tego obrazu, który bardziej mu się podoba.
Tworzenie grup minimalnych ( zwolenników Knutha i  zwolenników Kalarusa )  podział
na grupę własną i grupę obcą.
Przypisywanie zdolności do przeżywania 28 różnych emocji członkom każdej z grup.
Wśród nich połowę stanowiły emocje pierwotne (pozytywne, np. zadowolenie, radość;
negatywne, np. strach, gniew ) połowę zaś  emocje wtórne, swoiste dla człowieka
(pozytywne, np. miłość, współczucie; negatywne, np. melancholia, poczucie winy)
Przypisywanie emocji pierwotnych i wtórnych członkom grupy własnej i obcej w
warunkach grup minimalnych (Kofta)
4,1
3,9
3,7
3,5
3,3
3,1
2,9
2,7
emocje
pierwotne
emocje
2,5
wtorne
MY ONI
Dlaczego stereotypy tak trudno zmienić?
1. Ponieważ stereotypy pełnią wiele istotnych funkcji
" Są poręcznym narzędziem poznawczym
" Które umożliwia społeczne kumulowanie wiedzy
" I wykorzystywanie wiedzy innych
" Pozwalają chronić dobre mniemanie o sobie
" oraz utrzymywać spójność grupową
" A także usprawiedliwiają istniejący porządek społeczny
2. Ponieważ zmiana stereotypów wymaga informacji trudnej do uzyskania:
" Pozytywnej informacji o członkach grupy obcej
" Ale typowy członek grupy obcej jest negatywny
" A kiedy jest pozytywny spostrzegamy go jako osobę nietypową, co prowadzi albo do
jego re-kategoryzacji albo subtypizacji
" Co skutkuje brakiem zmiany ogólnego stereotypu
ilosc emocji
3. Ponieważ sprzyjają temu liczne procesy związane z funkcjonowaniem struktur
poznawczych:
" Asymilacja nadchodzących danych do schematów
" Selektywność
" Systematyczne błędy pamięci (np. wkroczenia schematu do danych)
" Samospełniające się proroctwa
4. Ponieważ nie zdajemy sobie sprawy z ich działania
Czy możemy ufać autodeklaracjom? Normy społeczne zakazują ekspresji stereotypów.
To prowadzi do społecznie akceptowanych odpowiedzi i zaniżania współczesnego poziomu
uprzedzeń. Skąd to wiemy?
" Podobny (niski) poziom deklarowanego rasizmu, stereotypowych przekonań, itp.
" Różnice są widoczne, gdy stosujemy subtelne miary - badani nie są w stanie
kontrolować własnych reakcji lub nawet nie zdają sobie sprawy z pomiaru.
Tradycyjny versus nowoczesny rasizm
Nieinwazyjny pomiar stereotypów Badania europejskie (Wigboldus i in.)
" Technologia Wirtualnej Rzeczywistości
" Środowisko stworzone przy pomocy komputera
" Wszystkie aspekty takiego środowiska podlegają kontroli:
 Pochodzenie etniczne avatarów
" A
atwy pomiar dystansu fizycznego
" Uczestnicy: 48 studentów Radboud University w Nijmegen
" Procedura: Zadaniem uczestników było przeczytanie rzeczownika (na piersi) i numeru
(z tyłu)
Dystans: największy wobec awatarów o twarzach marokańskich (większy niż w przypadku
awatarów o twarzach holenderskich i afrykańskich)
Czy to znaczy, że nasz świadomy wybór bycia osobą tolerancyjną nie wpływa na
zachowanie?
" NIE:
nasze świadome postawy mają wpływ na nasze przemyślane zachowanie
" ALE: nasze utajone postawy mają wpływ na nasze spontaniczne zachowanie (np. gdy
reakcja ma być błyskawiczna)
Jak kontrolować stereotypy i uprzedzenia?
" 1. Hipoteza kontaktu
" Bezpośredni kontakt redukuje uprzedzenia gdy:
" polega na współpracy i współzależności, a nie rywalizacji (np. klasa układanka)
" kontaktują się osoby o równym statusie
" kontakt jest głęboki i często powtarzany
" kontakty są wspierane instytucjonalnie (prawo)
Hipoteza Rozszerzonego Kontaktu
Współczesne wyniki badań wskazują, że sama wiedza o tym, że przedstawiciele własnej
grupy nawiązali bliskie kontakty z przedstawicielami grupy obcej może prowadzić do
obniżenia poziomu uprzedzeń.
" 2. Rekategoryzacja
" Stereotypizowane osoby zostają odmiennie skategoryzowane w taki sposób, że
widziane są przez pryzmat kategorii nie związanej z uprzedzeniami (to lekarz, a nie
kobieta)
" Albo w taki sposób, że zaliczone zostają do wspólnego MY z osobą spostrzegającą i
zostają członkami grupy własnej (ci Żydzi są podobnie jak ja kibicami)
" 3. Samokontrola umysłowa
" Człowiek może kontrolować treść swoich sądów (i jakość przeżyć) aby uniknąć
wpływu stereotypów i uprzedzeń.
" Ale często pojawia się efekt sprężyny  jeżeli nawet człowiekowi uda się na początku
uniknąć poddania się stereotypom, to póz
niej, gdy przestaje się kontrolować wpływ
stereotypów ujawnia się ze wzmożoną siłą
Efekt sprężyny (Macrae, Bodenhausen, Milne, Jetten, 1994
" Dzień z życia skina
" Lecz: bądz
niestereotypowy!
" Laboratorium: jak daleko usiądziesz od osoby, której rzeczy (charakterystyczna
kurtka) wiszą na krześle?
" Niestereotypowi ą
dalej!
Paradoksalne efekty samokontroli (Daniel Wegner)
" Samokontrola umysłowa wymaga dwojakiego rodzaju procesów:
" Sprawdzanie treści myśli z uwagi na niechciane treści (co wymaga zaktywizywania
powiązanych z nimi stereotypów)  ten proces jest w dużym stopniu automatyczny
" Zastępowanie niechcianych myśli myślani o innej (niestereotypowej) treści  ten
proces jest w dużym stopniu kontrolowany i podatny na interferencję