Autor: Charles H. Tardy
Tytuł oryginału: Social Support Measurement.





Badania Wsparcia Społecznego


Oczywistą cechą gatunku ludzkiego jest chęć przynależności. Fakt ten potwierdzają: kościoły, kółka brydżowe, kluby sportowe i tysiące innych formalnych i nieformalnych grup i związków. Dopiero ostatnio zwrócono uwagę na pozytywne fizyczne i psychiczne efekty takich związków (Cassel, 1976; Heller, 1979; Kaplan, Cassel i Gore, 1977). Jenak obecnie ilość badań w obszarze wsparcia społecznego wzrasta w zdumiewającym tempie. Prócz zwykłego już nawału książek i publikacji, w roku ubiegłym ukazały się specjalistyczne prace (Brownell i Shumaker, 1984; Shumaker i Brownell, 1985) i wiele książek (Cohem i Syme, 1985; Lin, Dean i Ensel, 1985; Hobfol, 1985; Sarason i Sarason, 1985) poświęconych temu tematowi.

Z obfitości ostatnio publikowanych badań można wywnioskować, że nie istnieją bariery ograniczające rozwój studiów nad wsparciem społecznym. Niestety, brak zgody w koncepcjach i pomiarach, przeszkadza w tworzeniu przekonywujących uogólnień w zakresie rozwoju i funkcjonowania wsparcia społecznego (Sandler i Barrera, 1984; Thotis, 1982). Levy (1983) stwierdził na podstawie literatury dotyczącej niepokoju psychicznego i wsparcia społecznego: „Z większości ankiet wsparcia społecznego wynikają dane w oparciu o pomiary robione ad hoc, można podważyć ich wiarygodność i ciężko uznać ich ważność. ” (str. 16). Wilcox (1981) opisał ten problem mniej dyplomatycznie: „Pojęcie wsparcia społecznego zostało opracowane w jakiś chaotyczny sposób” (str. 98). Prócz kilku ścisłych opracowań dotyczących wsparcia społecznego, większość nie próbuje opierać się na już stworzonych metodologiach. Autorzy wolą raczej rozpoczynać swe badania od podstaw, co jest kosztowne i nieefektywne. Pomimo dyskusji w szerokim gronie (Bruhn i Philips, 1984; Depner i Wethington, 1984; Reis, 1984; Singer i Lord, 1984) istnieje jedynie niewielki obszar porozumienia, który pozwalałby na szerokie stosowanie tych samych metod. Jedynie w kilku opracowaniach spotykane są identyczne procedury.

Ten artykuł stara się rozwiązać te problemy zapewniając przegląd aktualnie dostępnych badań wsparcia społecznego. Rozpatrzenie badań poprzedza opis zagadnień związanych z pojęciem wsparcia społecznego. Czytelnicy są poinformowani o metodologicznych opcjach dostępnych badaczom zainteresowanych pomiarami wsparcia społecznego.



Zagadnienia pojęciowe


Różne definicje wsparcia społecznego egzystujące w literaturze są objawami dużej ilości interpretacji i znaczenia wsparcia społecznego. Niestety, w wyniku nieporozumień i niewłaściwych uogólnień, różnice te często ulegają zatarciu. Ostatni przegląd badań hipotez buforowych (buffering hypotesis) (Cohen i Willis, 1985) w sposób oczywisty ukazuje konieczność rozróżnienia wielu metod badawczych. Takie rozwiązanie problemu nie skłania jednak do przyjęcia jednej definicji, a raczej do rozpoznawania i rozpatrywania zagadnień związanych z definicjami koncepcyjnymi i operacyjnymi. Poniżej opisanych jest pięć zagadnień, które zarówno mają ułatwić badaczom podjęcie decyzji, jak i uporządkować różnice między odmiennymi podejściami spotykanymi u różnych autorów (por. Cobb i Jones, 1984; Rook, 1984).



Wstaw rys.1


1.Kierunki. Wyróżniamy dwa kierunki wsparcia społecznego: dawane i otrzymywane. Różnice między tymi dwoma kierunkami są jasne i zasadnicze. Mimo, iż przytłaczająca większość badaczy skupia się na wsparciu otrzymywanym, to jednak kilku autorów zauważa wartość wsparcia dawanego (Cohen i Sokolovsky, 1979; Fisher, 1982; McFarlane, Neale, Norman, Roy i Streiner, 1981; Miller i Ingham, 1976; Tolsdorf, 1976). Przeprowadzający badanie muszą zdecydować, czy zajmują się jednym z rodzajów wsparcia, czy też obydwoma.

2.Dyspozycja. Niektóre studia badają dostępność wsparcia (np. Barrera, 1891; Sarason, Levine, Basham i Sarason, 1983). Podczas gdy inni badają dysponowanie nim (enactment) (np. Barrera, Sandler, Ramsey, 1981; Burke, 1978; Carveth i Gottlieb, 1979; Dunkel – Schetter, 1984; Shumaker i Brownell, 1984). Dostępnością wsparcia społecznego określamy ilość i jakość wsparcia, do którego ludzie mają dostęp. Rzeczywiste korzystanie z tych zasobów wsparcia określamy mianem dysponowania. Eckenrode (1983) opisuje te dwa rodzaje jako wsparcie potencjalne i uaktywnione.

3.Opis/Ocena. Ocenianie i opis określają dwa różniące się pojęcia wsparcia społecznego. Ocenianie jest określane przez satysfakcję ludzi wynikającą ze wsparcia (np. Cauce, Felner, Primavera, 1982), a inne badania podejmują jedynie próbę opisu wsparcia społecznego (np. Barrrera i inni , 1981; Hammer, 1981). Pojęcia opisu i oceny wsparcia społecznego korespondują z podanymi przez Cohena i Willisa (1985) różnicami między badaniami funkcjonalnymi i strukturalnymi.

4.Zawartość. W różnych sytuacjach zawartość wsparcia jest bardzo różna. Pożyczenie komuś pieniędzy pociąga za sobą inne zobowiązania i następstwa, niż poklepanie kogoś po plecach mimo, iż obydwie te czynności mogą mieć charakter wspierający. Prawdopodobnie najbardziej użyteczny opis rodzajów zawartości wsparcia można znaleźć u House’a (1981), który rozróżnia cztery jej typy: emocjonalne, przedmiotowe, informacyjne, doradcze i doceniające. Wsparcie emocjonalne obejmuje następujące rodzaje oddziaływania: troska, zaufanie, miłość i współczucie. Zachowania takie, jak pożyczenie komuś pieniędzy, poświęcenie czasu i zdolności, są przykładami wsparcia przedmiotowego. Wsparcie doradcze to porady, a doceniające odzwierciedla ocenę, np.: „Dobra robota!”. Mimo, iż system ten zawiera w sobie większość typów wsparcia, to można go uznać za niewystarczający. Wielu autorów (np. Fiore, Becker, Copper, 1983; Cohen i McKay, 1984; Gottlieb, 1978; Walker, MacBride i Vachon, 1977) proponują inne rozróżnienia. Zawartość wsparcia społecznego może być badana oddzielnie, bądź też w powiązaniu z innymi rodzajami wsparcia.

5. Sieć. Czwarte zagadnienie jest określone poprzez społeczny wymiar wsparcia. Termin „sieć” został wybrany, ponieważ termin „źródło” mimo, iż bardziej powszechny, zawiera w sobie specyficzny kierunek wsparcia. Kategorie opisane w rys. 1 obrazują jedynie prawdopodobnych członków sieci. Niektóre badania biorą pod uwagę istnienie sieci. Kilku autorów uznaje nawet sąsiedztwo i inne cechy środowiskowe jako źródła wsparcia społecznego (np. Lin, Dean i Ensel, 1981).

Mimo, iż nie wyczerpujące, pięć owych zagadnień zawiera podstawowe elementy wsparcia społecznego. Wszystkie badania biorą pod uwagę kierunek, dyspozycję, opis/ocenę, zawartość i sieć wsparcia społecznego.Co więcej, zagadnienia te są współzależne. Definicje operacyjne biorą pod uwagę je wszystkie. Na przykład , instrument, który skupia się na ocenie wsparcia ze strony rodziny, zawiera również implikacje wynikające z kierunku, dyspozycji i zawartości wsparcia. Autorzy jednak zbyt często napotykają problemy z uzyskaniem informacji. Zagadnienia te winny być dokładnie sprecyzowane w celu jasnego zdefiniowania pojęć. Odpowiedni wybór między alternatywnymi metodami badań determinuje określenie pojęć zawartych w powyższych zagadnieniach.



Narzędzia pomiarowe


Autor przeprowadził systematyczne poszukiwania badań zawierających pomiary wsparcia społecznego. Zostały podjęte komputerowe poszukiwania „Abstraktów psychologicznych” i \"Abstraktów socjologicznych”. Większość cytatów zaczerpnięto jednak z publikacji i artykułów w prasie specjalistycznej. Zlokalizowano ponad 100 istotnych badań. W opublikowanych badaniach użyto dosłownie dziesiątek różnych metod pomiarowych. Do wyboru instrumentów pomiarowych, które badamy w tym rozdziale, użyto trzech kryteriów. Wybraliśmy te narzędzia, które nadają się do badania pewnych aspektów wsparcia społecznego, z pominięciem tych, które nie nadają się do opisu aspektów wymienionych powyżej. Zdecydowano się na wybór narzędzi nadających się do badania wspierającego efektu powiązań społecznych, pominięto zaś te, które odnoszą się do takich aspektów, jak społeczne uczestnictwo, integracja i inne rodzaje kontaktów. Wybrano narzędzia wiarygodne i istotne, pomijając te, które nie były w stanie dostarczyć odpowiednich danych.

Te kryteria zapobiegły użyciu ad hoc metod korzystających z takich danych , jak np. stosunek do służby wojskowej, i pomiarów połączonych , które dotyczą satysfakcji z pracy, uczestnictwa w ruchach religijnych itp. (np. House, 1981). Mimo, iż są one pozornie niezbędne i przydatne do niektórych zastosowań, użycie ich niesie za sobą wiele problemów. Pomiary uzyskane przy pomocy tych narzędzi zawierają nie tylko dane dotyczące wsparcia społecznego. Te odmienne czynniki mogą zakamuflować, bądź rozmyć związki między wsparciem, a innymi czynnikami, co może prowadzić do odrzucenia prawdziwych hipotez ( Gore, 1981; Reis, 1984). Z drugiej strony, instrumenty te mogą obrazować efekty nie wynikające ze wsparcia społecznego i w rezultacie prowadzić do akceptacji hipotez błędnych. Jak widać, brak precyzyjnych praktyk pomiarowych może zahamować rozwój teorii związanych ze wsparciem i przeszkodzić w zastosowaniu tych badań przez psychologów oraz osoby zajmujące się zdrowiem społecznym. Zadaniem tego artykułu jest zachęcenie do tworzenia i używania precyzyjnych, wiarygodnych i wartościowych pomiarów wsparcia społecznego.



Pomiary podkreślające sieć wsparcia społecznego


W badaniach sieci wsparcia istnieją dwa podejścia : jedne określają sieć, podczas gdy pozostałe skupiają się na badaniu pojedynczych elementów sieci. Poniżej omówione są pomiary obejmujące oba te problemy. Badania skupiające się na poszczególnych członkach sieci wsparcia społecznego korzystają z metod pomiarowych stosowanych również do analizy sieci jako całości . Wielu autorów dowodzi, że raczej należy badać całą sieć , a nie jej pojedynczy segment zapewniający wsparcie (Hammer, 1981; Hirsch, 1981; Wellman, 1981). Obrońcy tej teorii twierdzą, że analiza sieci społecznej umożliwia badania w szerszym ujęciu międzyosobowym zawierającym wsparcie, co pozwala uniknąć pozytywnego odchylenia, które może wystąpić przy badaniach wyłącznie kontaktów wspierających. Pojęcie analizy sieci wsparcia społecznego przekracza jadnak zakres tego tekstu. Przegląd Mitchella i Tricketta (1980) zawiera opis pojęć oraz definicji operacyjnych powiązanych z tym podejściem do badań wsparcia. Jeden rozdział napisany przez Monge’a zawiera omówienie metod badania sieci.

Badania wsparcia społecznego w Arizonie. Manuel Barrera (1980, 1981) donosi o rozwoju narzędzia służącego do badań sieci wsparcia, jak również wielu innych aspektów wsparcia społecznego. Ankieter najpierw pytał o nazwiska, bądź inicjały osób, które zapewniają wsparcie, np. „Do kogo poszedłbyś, gdybyś znalazł się w sytuacji, w której potrzebowałbyś rady ? ” (1981, str. 91). Odpowiedź na to pytanie wskazuje na wsparcie społeczne dostępne dla badanego. Po każdym z sześciu takich pytań następowały trzy dodatkowe: (a) Czy osoba ta udzieliła ci wsparcia w ostatnim miesiącu ?, (b) Czy potrzebowałeś więcej wsparcia ? ,(c) Czy otrzymałeś wsparcie jakiego potrzebowałeś ?. Odpowiedź na pierwsze pytanie opisuje fakt udzielenia wsparcia, a pozostałe oceniają te wparcie. Autor zawarł pytanie o konflikty lub nieprzyjemne interakcje i serię pytań wymagających opisu osób zawartych w odpowiedziach na poprzednie pytanie. Na podstawie tych danych autor przedstawia obliczenia: (a) rozmiar całej sieci, (b) rozmiar sieci, w której występują konflikty, (c) rozmiar sieci bez konfliktów, (d) zadowolenie z otrzymanego wsparcia i (e) potrzebę wsparcia.

Współczynnik korelacji, dla danych otrzymanych od 45 uczniów college’u w przypadku badania rozmiaru całej sieci metodą powtórnego testu (test-retest) w przeciągu 2 i więcej dni, wynosił 0,88. W powtórnym teście powtórzyło się 70% osób poprzednio wymienionych przez ankietowanych. Współczynnik korelacji badań rozmiaru sieci zawierającej konflikty okazał się mniejszy, bo wynosił 0,54, ale ciągle był statystycznie istotny. Wiarygodność badań rozmiarów sieci nie została zbadana. Współczynniki alfa dla zadowolenia i potrzeby wsparcia były małe. Wynosiły kolejno 0,33 i 0,52. Współczynniki korelacji powtórnego testu wynosiły 0,61 i 0,80. Analizy te dowodzą, że wyniki pomiarów potrzeby i zadowolenia zmieniają się nieco, w zależności od zawartości wsparcia, lecz pozostają relatywnie stabilne w czasie na poziomie globalnym. W wynikach badań, przeprowadzonych na ciężarnych dziewczętach, dotyczących rozmiaru sieci z konfliktami, potrzeby i zadowolenia zauważono korelację z pomiarami niedopasowania – depresji i niepokoju, a wyniki badań sieci bez konfliktów, potrzeby i zadowolenia zauważono znaczącą korelację z pomiarami negatywnych doświadczeń. W innych badaniach z udziałem uczniów college’u (Sandler i Barrera, 1984) tylko zadowolenie ze wsparcia i rozmiar sieci zawierającej konflikty okazały się skorelowane z trzema typami psychologicznego niedopasowania. W ostatnich badaniach (Strube, Berry, Goza, Fennimore, 1985) wprowadzono w tym narzędziu różne skale odzwierciedlające liczne różnice demograficzne (płeć i wiek) oraz psychologiczne (osobowość typu A i B).

Zaletą tego narzędzia jest możliwość pomiaru wielu aspektów wsparcia społecznego. Oprócz parametrów opisanych powyżej użytkownik, na podstawie otrzymanych danych, ma możliwość pomiaru zawartości oraz źródeł wsparcia. Prawie wszystkie aspekty wsparcia społecznego opisane w rys.1 mogą być mierzone za pomocą tego narzędzia. Pytania o negatywne interakcje mogą okazać się przydatne dla niektórych badaczy (Sandler i Barrera, 1984).

Obserwowane wsparcie społeczne od rodziny i przyjaciół. Procidano i Heller (1983) informują o serii szacunkowych badań dotyczących obserwowanego wsparcia społecznego od rodziny (PSS-Fa) i od przyjaciół (PSS-Fr). Dwa pomiary wykonano za pomocą ankiety zawierającej 20 pytań, na które należało odpowiadać: „tak”, „nie” lub „nie wiem”. Niektóre pytania zostały tak przeredagowane, aby można ich było użyć w obu testach, np. „Przyjaciele dają mi moralne wsparcie, którego potrzebuję” (str. 20) i „Rodzina daje mi moralne wsparcie, którego potrzebuję” (str.21). Dwadzieścia pytań dla przyjaciół dało współczynnik alfa równy 0,88 a dla rodzin 0,90. Analiza współczynników obu tych narzędzi zakończyła się przyjęciem jednego wspólnego współczynnika ukazującego wewnętrzną zgodność pytań. Przedtest (pretest) wskazał na wysoką miarodajność

(r = 0,83) testu-retestu. W seriach badań oba testy (przyjaciół i rodziny) wykazały korelację z pomiarami patologii i biedy. W badaniach konwersacyjnego zachowania uczniowie, którzy w teście (PSS-Fe) mieli najwyższe wyniki, mówili więcej i byli spokojniejsi od tych, którzy w teście otrzymali noty niższe. Osoby, które otrzymywały niewiele wsparcia od rodziny okazywały więcej zahamowań w rozmowach z rodzeństwem z wyższym (PSS-Fa). W badaniach tych zaobserwowano również korelację między negatywnymi stanami emocjonalnymi, a (PSS-Fr), ale brak takiej korelacji w przypadku (PSS-Fa). Dane uzyskane w pomiarach wsparcia społecznego nie okazały się skorelowane z pozytywnymi stanami emocjonalnymi. To odkrycie ukazuje potencjalnie znaczący problem: na wyniki ankiety mógł mieć wpływ nastrój osoby podczas jej wypełniania. Ta możliwość musi być brana pod uwagę przez wszystkich badaczy posługujących się ankietami. Mimo to obserwacje dokonane przez Procidano i Hellera są znaczące i prowadzą do konkluzji, że za pomocą tych ankiet można przewidzieć zachowania powiązane ze wsparciem społecznym.

Test ten zawiera punkty odnoszące się do zapewniania i otrzymywania wsparcia społecznego. Niektóre punkty wiążą się również z dostępnością i dyspozycją. Narzędzie to służy do ogólnych pomiarów wsparcia , które nie odzwierciedlają różnic rozmiarów kierunku, dyspozycji i zawartości. Jako, że ilość punktów dotyczących otrzymywania wsparcia jest przytłaczająco większa od ilości punktów dotyczących jego zapewnienia, narzędzie to powinno być interpretowane przede wszystkim jako służące do mierzenia wsparcia otrzymywanego. Ponadto większość punktów związana jest ze wsparciem emocjonalnym, więc te narzędzie powinno służyć przede wszystkim do pomiarów tego rodzaju wsparcia. Pomimo iż brak precyzji zmniejsza użyteczność tego narzędzia, to jednak wyniki prac Procidano i Hellera usprawiedliwiają uwagę mu poświęconą.

Badania powiązane. Do pomiaru sieci wsparcia społecznego stosowano również wiele innych narzędzi. Claude Fischer wraz ze współpracownikami (Jones i Fischer, 1978; Philips i Fischer 1981) rozwinęli pomiary indywidualnej wymiany i sieci wsparcia, które użyto w „Przeglądzie społeczności Północnej Kalifornii” (NCSS) (Fischer, 19982).W przeglądzie znalazło się 10 pytań, w których należało wymienić nazwiska osób zapewniających wsparcie. 8 pytań dotyczyło trzej rodzajów wsparcia : doradzania, koleżeństwa i pomocy praktycznej, które wiążą się ze wsparciem emocjonalnym, przedmiotowym i doceniającym. Niestety autor nie przedstawia współczynników wiarygodności dla tych badań. Niektóre z pytań odnosiły się do dostępności, a niektóre do dysponowania wsparciem.

W odróżnieniu od badań Fischera zawierających jedynie opis wsparcia, „Kwestionariusz powiązań społecznych” (SRQ) McFarlane’a zawierał również jego ocenę. Do każdego z sześciu pytań autor dodał dodatkowe, określające rzeczywistą przydatność otrzymanego wsparcia. W innych pytaniach badany miał za zadanie określić potencjalne wsparcie, którego mógłby udzielić wypisanym osobom. Dowodem na niedoskonałość tego narzędzia były jednak zakończone porażką poszukiwania (McFarlane, Norman i Steiner, 1983) głównych bądź pobocznych oddziaływań na chorobę (Cohen i Willis, 1985). Podobne procedury rozwijane były przez Hirscha (1979), a później używane w wielu badaniach (Kazak i Willcox, 1984; Potasznik i Nelson, 1984). Na opisie sieci bazował również „Kwestionariusz wsparcia społecznego” (SSQ) stworzony przez Norbecka. Dodatkowe pytania w nim zamieszczone zawierały pary odpowiadające za trzy typy wsparcia : oddziaływanie, afirmację i rodzaje pomocy. Pomiary „Zasobów wsparcia społecznego” (SSR) Vauxa wskazują do dziesięciu nazwisk osób zapewniających 5 rodzajów pomocy : emocjonalne, socjalizujące, pomoc praktyczną, pomoc finansową i doradczą. Następnych 6 pytań określało naturę kontaktów z wymienionymi osobami. Vaux i Harrison (1985) zauważyli, że dane otrzymane w tych badaniach są skorelowane z innymi pomiarami wsparcia społecznego. Jest to dość znaczące mimo iż istnieje niewiele dowodów potwierdzających to zdanie.

Innymi badaniami skupiającymi się na pomocy od poszczególnych segmentów sieci są : „Indeks powiązań rodzinnych” (FRI) Moos’a i „Indeks powiązań w miejscu pracy” (WRI) (Holahan i Moos, 1983,1985). FRI odzwierciedlał jakość powiązań rodzinnych w trzech aspektach : spójność, wyrazistość i konfliktowość. Pomiary WRI służyły badaniom jakości w miejscu pracy w trzech aspektach: spójność badawcza, wsparcie współpracowników i zaangażowanie w pracy. Metody pomiarów FRI i WRI pochodzą z ogólnych badań środowiskowych w rodzinie i miejscu pracy mimo iż zarówno FRI jak i WRI charakteryzują się wysoką wiarygodnością, obydwa te pomiary łączą w sobie aspekty wsparcia, takie jak : intymność, szczerość i zaangażowanie we wsparcie. Wiele ogólnych badań (Holahan i Moos, 1985) jak i szczegółowych (Kobasa i Puccetti, 1983) dowiodło istnienia buforowego efektu wsparcia społecznego na chorobę. Mimo iż testy te charakteryzują się wielopłaszczyznowością, myślę że dane uzyskane na ich podstawie mogą być jedynie warunkowo przypisane wsparciu społecznemu.

Wnioski. Z wyjątkiem pomiarów charakteryzujących siec wsparcia, narzędzia te maja ze sobą wiele wspólnego. Każdy z nich powstał w celu uzyskania miarodajnych pomiarów sieci wsparcia. Każdy z nich jest na tyle elastyczny, by wskazać cechy charakterystyczne sieci. Żaden z nich nie jest na tyle ścisły, by służyć do oceny aspektów szacujących wsparcie społeczne. Podstawowym kryterium ich wyboru były zawarte w ankietach pytania dotyczące zawartości wsparcia. Oczywiście testy te różnią się w szczegółach. Tylko dwa z nich zawierają wielokrotne pytania dotyczące poszczególnych typów wsparcia, ale np. SSR Vauxa zawiera dokładny opis wszystkich jego typów. Inne traktują wsparcie bardziej ogólnie, nie wyróżniając poszczególnych rodzajów . Pytanie użyte przez McFarlane’a mają na celu „omówienie ” tematu i mogą wskazać osoby nie zapewniające wsparcia. Pozostałe cechy tych testów są podobne. Naukowcy powinni wybrać najodpowiedniejsze, w zależności od aspektów wsparcia społecznego, które chcą badać.



Pomiary podkreślające rodzaj wsparcia



Szacunkowe badania wsparcia międzyosobowego (ISEL).ISEL jest jednym z niewielu testów skupiających się na różnych rodzajach wsparcia społecznego. Wersja dla uczniów college’u (Cohen i Hoberman, 19883) zawiera 48 pytań, a wersja ogólna (Cohen, Mermelstein, Kamarck i Hoberman, 1985) zawiera ich jedynie 40. Badanie zawiera deklaracje równo podzielone między cztery rodzaje wsparcia : faktyczne, przynależne, oceniające i wynikające z poczucia własnej wartości. Na pytania badany udziela odpowiedzi: „raczej tak” lub „raczej nie”. Na podstawie siedmiu badań na uczniach i czterech dokonanych na ogólnej populacji Cohen (1985) dowiódł wiarygodności i wartości tego testu.

W badaniach korzystających z testu ISEL przeprowadzonych na uczniach zaobserwowano współczynnik alfa od 0,77 do 0,86. Współczynnik podskal wahał się w granicach od 0,60 do 0,92. Wyniki otrzymane w trakcie badań na ogólnej populacji były nieco wyższe. Po czterech tygodniach przerwy między powtórnymi testami korelacja dla uczniów była wyraźna i silna. 0,87 dla całości i od 0,71 do 0,87 dla podskal. Przy testach na populacji ogólnej z użyciem co najmniej dwudniowej przerwy uzyskano współczynnik korelacji równy 0,87 dla całości i od 0,67 do 0,84 dla czterech podskal. Podobne wyniki uzyskano po przerwie sześciotygodniowej : 0,70 dla całości, od 0,63 do 0,67 dla podskal. Kolejne dane, przy użyciu ponad 6-cio miesięcznej przerwy również zostały zbadane. Cztery podskale były jedynie średnio skorelowane. W ciągu dziewięciu badań korelacje między parami podskali wahały się od 0,19 do 0,81, a większość współczynników przyjmowała wartości od 0,30 do 0,50. Dostępne wyniki pomiarów dowodzą wysokiej wewnętrznej spójności i stabilności danych ISEL w czasie.

W wielu badaniach skale ISEL okazały się skorelowane z psychologiczną i fizyczną symptomatologią. Całość skorelowana była wyraźnie (r = 0,46) z „Badaniami społecznych zachowań wspierających” wykonanych przez Barrera’e (ISSB) podczas badań na uczniach. W jednym badaniu mieszanym (Cohen i Hoberman, 1983) i jednym przewidującym (prospective) (Cohen, McGouran, Fooskas i Rose, 1984) zaobserwowano, że ISEL odzwierciedla działanie stresu na niepokój psychiczny. Badania Cohena i Hobermana (1983) dowiodły również o zasługach poszczególnych skal w odzwierciedlaniu stresujących doświadczeń życiowych na symptomatologię fizyczną i psychiczną. Inne dowody ważności podskal uzyskano w badaniach, w których zaobserwowano powiązania między wsparciem społecznym, a rzucaniem palenia, które powiązane były z oceniającym aspektem wsparcia (Cohen i inni, 1985). Wnioski wynikające z tych badań wskazują na wysoką wartość testu ISEL.

Test ISEL stanowi ważne źródło danych określających dostępność różnych rodzajów wsparcia. Oprócz posiadania wyraźnych własności psychometrycznych, narzędzie to nadaje się zarówno do badań na uczniach, jak i na populacji ogólnej. Test jednak nie zapewnia informacji dotyczących sieci wsparcia. Źródła wsparcia pozostają niesprecyzowane.

Wiele innych opublikowanych pomiarów zapewnia wyodrębnienie różnych rodzajów wsparcia społecznego (Norbeck, Lindsey i Carrieri, 1981; Norbeck i Tilden, 1983; Schaefer, Coyne i Lazarus, 1981). Jednak korzystanie z testów w nich zastosowanych do badania różnych typów wsparcia nie budzi zaufania (Cohen i Willis, 1985). Ponadto niektóre pomiary zostały opisane w innych częściach tego rozdziału np. SSNI Fischera (1982) zapewniający rozróżnienie różnych rodzajów wsparcia.



Badania podkreślające opis / ocenę wsparcia



Większość badań opisanych w innych częściach tego rozdziału wyraźnie rozróżnia opis i ocenę. Wiele narzędzi opisanych w części dotyczącej badań sieci wsparcia zapewnia zarówno opis dostarczycieli wsparcia, jak i ocenę tegoż. Pomiary opisane w tej części kładą znacznie większy nacisk na te dwa aspekty od opisanych w innych częściach.

Kwestionariusz wsparcia społecznego (SSQ). Sarason i inni (1983) donosi o serii badań, które opisywały i oceniały dostępność wsparcia za pomocą ankiet. Badany wskazuje dostarczycieli wsparcia w każdym z dwudziestu siedmiu przypadków, np. „Kto cię na pewno wysłucha, kiedy tego potrzebujesz ?” i określa wartość tego wsparcia za pomocą 6-cio punktowej skali: od „bardzo niezadowalające” do „bardzo zadowalające”. Autorzy wyliczają dostępność wsparcia dzieląc liczbę ludzi dostarczających wsparcie przez liczbę pytań (SSQN), a zadowolenie z otrzymanego wsparcia, dzieląc zsumowany wynik przez liczbę pytań (SSQS). Współczynnik korelacji pomiarów opisu wsparcia w teście-reteście o przerwie 4-ro tygodniowej na próbie 107-miu uczniów college’u wyniósł 0,9. Pomiary oceny wsparcia okazały się mniej stabilne. Współczynnik korelacji wyniósł 0,83. Z innego badania na uczniach wynikła znacząca korelacja ujemna. Trzecie badanie przeprowadzone również na uczniach college’u dowiodło istnienia dodatniego związku między dostępnością wsparcia, a : obecnością pozytywnych doświadczeń życiowych, zaobserwowanymi efektami tych doświadczeń, obszarem , w którym te doświadczenia były oczekiwane i rozmiarem poczucia wpływu na pojawianie się ich, przejawianym przez badanych. Pomiary zadowolenia ze wsparcia okazały się ujemnie powiązane z ilością negatywnych doświadczeń i kontrolowaniem ich. Dodatkowe badanie eksperymentalne dowiodło, że osoby mające mniej niż średnią ilość dostarczycieli wsparcia, mają mniejszą kontrolę nad sytuacjami stresującymi i mniej je rozumieją.

Niedawne badanie przeprowadzone przez Sarasona, Sarasona , Hackera i Bashama (1985) przyniosło dodatkowe dowody świadczące o wartości tego kwestionariusza. Badani, którzy uzyskali najwyższe i najniższe wyniki SSQN, zostali przebadani we wcześniej opracowanych i losowych interakcjach w parach. Oceniono ich na podstawie ankiet, sprawozdań partnerów i oceny przeprowadzającego badanie. Badani posiadający wysokie wsparcie społeczne byli bardziej obyci społecznie, niż ci z niższym wsparciem. Ponadto, ci z wysokim SSQN lepiej się spisali w zadaniu polegającym na dokończeniu opowieści. Porównywalne rezultaty uzyskano po połączeniu badanych w grupy o podobnym wyniku w teście zadowolenia. Wszystkie te dowody donoszą o wartości tych pomiarów wsparcia społecznego.

Prócz dwóch procedur opisanych powyżej, służących do wyliczania wyników, istnieją też alternatywne sposoby. Sarason (1983) wyliczył również wiele parametrów dotyczących sieci wsparcia, jak na przykład: ilość osób w rodzinie dostarczających wsparcia. Jednak dane te okazały się w dużym stopniu nieskorelowane ze wskaźnikiem SSQN, co świadczy o ich małej wartości. Tym niemniej dane zgromadzone za pomocą SSQ są istotne dla wielokrotnie powtarzanych procedur. Również badania skupiające się na sieci wsparcia mogą korzystać z tego narzędzia.

Przed użyciem tego testu należy dokładnie zapoznać się z zawartością pytań. Sullivan i Reardon (1985) wybrali ze wszystkich pytań 16 najbardziej odpowiednich dla ludzi chorych na raka. Ta modyfikacja nie obniża wiarygodności tego testu, jeśli chodzi o badanie związków między wsparciem społecznym, a sposobami radzenia sobie z przeciwnościami. Większość pytań SSQ wiąże się ze wsparciem emocjonalnym, np. „Kto cię akceptuje całkowicie, razem z twoimi wadami i zaletami ?”. W mniejszości są pytania dotyczące innych rodzajów wsparcia.

Postrzeganie wsparcia społecznego (SSP). To drugi ważny sposób pomiaru tego aspektu wsparcia społecznego, który został rozwinięty przez Vauxa (Vaux i Harrison, 1985; Vaux , Phillips, Holly, Thompson, Williams i Stewart, 1985) w oparciu o koncepcję wsparcia społecznego podanej przez Cobba (1976). Narzędzie to służy do pomiaru subiektywnej oceny wsparcia. Dokładniej mówiąc skupia się na uczuciach, miłości, szacunku i przynależności, które wynikają ze społecznych interakcji. Test zawiera 23 pytania, na które badany odpowiada w czteropunktowej skali zgody-niezgody. 8 pytań odnosi się do rodziny, 7 do przyjaciół i 8 do „innych”. W seriach badań, w których posłużono się 5-cioma próbami studentów i 5-cioma próbami społeczności aproksymowany wskaźnik alfa wyniósł średnio 0,80, 0,84, 0,90 odpowiednio dla rodzin, przyjaciół i ogólnie. Podskale dla rodziny i przyjaciół były skorelowane przy r = 0,51. Wszystkie trzy były średnio skorelowane r = od 0,30 do 0,40 z pomiarami zadowolenia w sieci wsparcia otrzymanych w teście SS:R. Podobnie powiązane były z wynikami testów PSS-Fr i PSS-Fa Prociano i Hellera. Zauważono niewielką, lecz znaczącą korelację między pomiarami dostępności wsparcia w sieci, a pomiarami dostępności wsparcia opartymi na zachowaniu się oraz pomiarami depresyjnych stanów emocjonalnych. Podsumowując, dane te silnie wspierają zdanie o wiarygodności testu SSP.

Poprawiony test Kaplana. (RKS). Interesującą metodę oceny wsparcia społecznego zastosował Turner (1981). Skonstruowane przez Kaplana (1977), narzędzie to zawierało serię portretów, które opisywały ludzi różniących się otrzymywanym wsparciem. Badani porównywali się do osób opisanych w portretach, np.:

Debbie – Ludzie są oddani Debbie i ją kochają, słuchają jej i troszczą się o nią

Leslie – Ludzie zazwyczaj interesują się Leslie, mogą być dla niej sympatyczni, lecz nie zawsze jej słuchają, lub wspierają ją.

Robin – Ludzie nie są oddani Robin, nie wspierają jej, ani z nią nie sympatyzują. Nie troszczą się o nią, ani jej nie wspierają (Turner, 1981, str. 359).

Następnie badani zostali poproszeni o wybranie jednego z poniższych: (a) Jestem jak Debbie, (b) Jestem trochę jak Debbie i trochę jak Leslie, (c) Jestem jak Leslie , (d) Jestem trochę jak Leslie i trochę jak Robin, (e) Jestem jak Robin.

Turner (1981) przeprowadził badania mierzące wsparcie społeczne używając dziewięciu takich portretów. Współczynnik alfa , w badaniach przeprowadzonych na próbach pochodzących z populacji: normalnych i nieprzystosowanych rodziców, chorych umysłowo i niedosłyszących dorosłych, wyniósł od 0,79 do 0,83. W analizie współczynnikowej, z trzema różnymi zestawami zmiennych, zbadano wszystkie zagadnienia wsparcia społecznego i co chyba jest najważniejsze pomiary wsparcia związane były z pomiarami dobrego samopoczucia psychicznego. Turner (1983) uznał, że poprawiony test Kaplana jest najlepszym narzędziem służącym do przewidywania problemów rodzicielskich i niepokojów psychicznych, w badaniach nad „świeżo upieczonymi matkami” i rodzicami tracącymi słuch. Turner i Noch (1983) zaobserwowali, że związek między wsparciem społecznym, a cierpieniami zależy od klasy i typu doświadczeń poporodowych.

Test ten nie rozróżnia źródeł wsparcia społecznego. Używanie portretów ma sens w badaniach, w których nie ma znaczenia sieć dostarczycieli wsparcia. Późniejsza wersja tego narzędzia zawiera podskale dotyczące trzech rodzajów wsparcia. Vaux (1984) w swym badaniu wyznaczył współczynniki alfa dla trzech podskali: sieć – 0,66, miłość – 0,58, szacunek – 0,51. Z powyższego wynika, ze pomiary Turnera nie są niestety przydatne do badania poszczególnych rodzajów wsparcia społecznego. Mimo to, portrety mogą być skonstruowane tak, by przedstawiać różne rodzaje wsparcia. Wiarygodność i istotność danych wynikających z badań Turnera wskazuje na potencjał ukryty w tej metodzie. Muszę jednak przedstawić ocenę przeciwstawną. Cohen i Willis (1985) sugerują, że brak wiarygodności wynika z tego, że badania Turnera (1981) nie brały pod uwagę hipotez buforowych. Autorzy ci twierdzą, ze test Kaplana jedynie ogólnie określa obycie społeczne i kilka związanych z tym cech osobowości.



Badania podkreślające dyspozycję wsparcia



Pomiary opisane w innych częściach tego rozdziału określają dysponowanie lub dostępność wsparcia społecznego, a czasami obie te cechy. Nie skupiają się jednak przede wszystkim na nich. Poniżej opisane jest jedno narzędzie skupiające się na dysponowaniu wsparciem. Za wyjątkiem SSQN żaden z testów nie skupia się na jego istotności.

Badanie społecznych zachowań wspierających (ISSB). Manuel Barrera skupia się na korzystaniu z zachowań zapewniających wsparcie (1981; Barrera i inni, 1981). Badany stwierdza o częstości pojawiania się takich sytuacji jak: podwiezienie do lekarza, czy pożyczenie 25-ciu dolarów. Ankieta zawiera 40 sytuacji opisujących dysponowanie różnymi typami wsparcia. Test nie wymaga żadnych informacji o sieci wsparcia.

Jako, że występuje tu jedna zmienna, test ten wykazuje się dużą wewnętrzną spójnością, co ukazuje współczynnik alfa wynoszący 0,93 dla uczniów college’u i 0,82 dla ciężarnych dziewcząt. Cohen i Hoberman (1983) w badaniach na próbie uczniów uzyskali współczynnik alfa równy 0,92. Przy badaniu metodą test-retest o przerwie ponad dwóch dni uzyskano współczynnik korelacji równy 0,88 (Barrera, 1981). Pomiary za pomocą ISSB były skorelowane z pomiarami negatywnych doświadczeń w dwóch badaniach (Barrera, 1981), ale nie w trzecim (Barrera, 1984). Stokes i Wilson (1984) donoszą, że za pomocą ISSB można badać cechy sieci wsparcia jedynie wśród mężczyzn, a nie kobiet.

Dwukrotnie przeprowadzono analizę współczynnikową badań ISSB. Obie analizy przyniosły podobne, lecz nie identyczne wyniki (Barera i Ainlay, 1983; Stokes i Wilson, 1984). W badaniach Stokesa i Wilsona, na temat wsparcia emocjonalnego, faktycznego, informacji poznawczych i rozmiaru bezpośrednich porad, otrzymano kolejno 0,85, 0,71, 0,83, 0,77 dla współczynników alfa. Ponadto pomiar skonstruowany do badań wsparcia emocjonalnego wyraźnie rozróżnia mężczyzn i kobiety zapewniając próbne dowody wiarygodności badania rodzajów wsparcia na podstawie ISSB. Inne badanie współczynnikowe nie stwierdziło wiarygodności w tych czterech aspektach.

Głównym zastosowaniem tego narzędzia jest opis dysponowania wspomagającymi zachowaniami. Jest to osiągnięte przez sprawdzenie, czy zachowanie takie miało miejsce w ciągu ostatniego miesiąca. Metoda ta skupia się na wydarzeniach niedawnych, zmniejszając przy tym znaczenie wcześniejszych. Dla szczególnych zastosowań można zmienić to ograniczenie czasowe.

Test ISSB nie wyróżnia źródeł wsparcia społecznego, ale zestaw pytań może być tak zmieniony, by temu problemowi zaradzić. Barrera, wykonując testy z zestawem pytań skupiających się na wsparciu otrzymywanych od rodziny, zauważył skorelowanie swych wyników z rodzinnym badaniem środowiskowym Moose’a (Barrera i inni, 1981). Co więcej, zestaw pytań może być tak skonstruowany, by posłużyć do pomiarów drugiego kierunku wsparcia, czyli jego dostarczania. Oczywiście po tych zmianach nie możemy stwierdzić jaką wartość przyjmą współczynniki wiarygodności. Niemniej jednak zmienianie tego narzędzia jest na pewno bardziej efektywne od stwarzania nowego.

Cohen i Willis (1985) utrzymują, że w ISSB można zaobserwować jednocześnie dostępność jak i potrzebę wsparcia społecznego, przez co jest on niewłaściwy do badań wpływu stresu na wsparcie społeczne. Ten problem dotyczy wszystkich metod pomiaru dysponowania wsparciem i jest ograniczony do badań uwzględniających stres. Te krytyki powodują zmniejszenie obszaru zastosowań ISSB, ale nie uszczuplają jego psychometrycznego oddźwięku.



Badania podkreślające kierunek



W literaturze często można spotkać się ze stwierdzeniem, że jedynie wsparcie otrzymywane jest ważne. Właściwie żaden z pomiarów nie skupia się na badaniu jego zapewniania. W „Teście powiązań społecznych” (SRS) McFarlane’a i innych (1981) zawarto punkt wskazujący na to, czy badany udzielił wsparcia. Badania Procidano i Hellera (1983) zawierają kilka pytań dotyczących wsparcia dostarczanego, wśród wielu dotyczących otrzymywanego. Możliwe, że ostatnie zainteresowanie badaczy (Shumaker i Bownell, 1984) zapewnianiem i wzajemnością wsparcia, doprowadzi do wytworzenia metod, które położą większy nacisk na ten aspekt wsparcia społecznego.



Wnioski



W ostatnich pięciu latach dokonano znaczących postępów w dziedzinie badań wsparcia społecznego. Badacze nie muszą korzystać z testów tworzonych ad hoc. W rzeczywistości ci naukowcy do wielu zastosowań nie muszą wymyślać narzędzi, gdyż takie już istnieją. Wszystkie ich wady i zalety są opisane (Tardy, 1985). Niewątpliwie powstaną nowe metody pomiarów, a te istniejące będą poprawiane. Świadomość ich ograniczeń i możliwości powinna wzmóc efektywność i racjonalny postęp w badaniach wsparcia społecznego.