MINISTERSTWO EDUKACJI
i NAUKI
Hanna Kanwal
Organizowanie systemu wsparcia społecznego
346[03].Z2.01
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2005
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
mgr Iwona Kłóska
mgr Aurelia Włoch
Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Katarzyna Maćkowska
Konsultacja:
dr Bożena Zając
Korekta:
mgr Joanna Iwanowska
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 346[03].Z2.01
Organizowanie systemu wsparcia społecznego zawartego w modułowym programie
nauczania dla zawodu opiekunka środowiskowa.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2005
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
SPIS TREŚCI
1. Wprowadzenie ............................................................................................................3
2. Wymagania wstępne...................................................................................................5
3. Cele kształcenia...........................................................................................................6
4. Materiał nauczania .....................................................................................................7
4.1. Rola i zadania systemów wsparcia ..........................................................................7
4.1.1. Materiał nauczania ...................................................................................7
4.1.2. Pytania sprawdzające ...............................................................................13
4.1.3. Ćwiczenia.................................................................................................15
4.1.4. Sprawdzian postępów...............................................................................15
4.2. Możliwości udzielania wsparcia osobie niepełnosprawnej
i jej rodzinie ..............................................................................................................16
4.2.1. Materiał nauczania ....................................................................................16
4.2.2. Pytania sprawdzające ................................................................................22
4.2.3. Ćwiczenia..................................................................................................23
4.2.4. Sprawdzian postępów ...............................................................................25
5. Sprawdzian osiągnięć .................................................................................................26
6. Literatura ....................................................................................................................30
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
1. WPROWADZENIE
Modułowy program nauczania dla zawodu opiekunka środowiskowa składa się z zestawu
modułów kształcenia w zawodzie i odpowiadających im jednostek modułowych. Dla każdej.
jednostki modułowej opracowany został pakiet edukacyjny. Pakiet edukacyjny zawiera
poradnik dla ucznia. Korzystając z poradnika dla ucznia ukształtujesz umiejętności, które
pomogą Ci zrealizować jednostkę modułową.
W poradniku dla ucznia zamieszczono następujące części:
- wymagania wstępne;
- cele kształcenia;
- materiał nauczania;
- sprawdzian osiągnięć;
- literatura.
Wymagania wstępne określają umiejętności, jakie powinieneś posiadać przed
rozpoczęciem pracy z poradnikiem. Zapoznaj się z wymaganiami i oceń, czy je spełniasz.
Dotyczą one umiejętności, które ukształtowałeś podczas dotychczasowej nauki. Spełnienie
wymagań wstępnych pozwoli Ci na skoncentrowanie się na kształtowaniu nowych
umiejętności przewidzianych w tej jednostce modułowej.
Cele kształcenia określają umiejętności, jakie powinieneś ukształtować w wyniku
procesu kształcenia w jednostce modułowej. Przed rozpoczęciem zajęć zapoznaj się z celami
kształcenia, aby dowiedzieć się, czego się nauczysz.
Materiał nauczania w jednostce modułowej podzielony jest na tematy. W każdym
temacie zamieszczono informacje, które są niezbędne dla osiągnięcia zaplanowanych
w jednostce modułowej celów: fakty, pojęcia, prawa, symbole, definicje, a także wskazówki
z jakich z
ródeł informacji możesz skorzystać, aby dowiedzieć się na dany temat więcej.
W materiale nauczania zamieszczono również:
- pytania sprawdzające, na które powinieneś odpowiedzieć przed przystąpieniem do
realizacji ćwiczeń, aby sprawdzić, czy jesteś przygotowany do ich wykonania;
- ćwiczenia, które zawierają polecenie, sposób wykonania oraz zalecane wyposażenie
stanowiska pracy. Wykonując poszczególne ćwiczenia ukształtujesz umiejętności
przewidziane w jednostce modułowej.
- sprawdzian postępów, który pozwoli Ci określić zakres poznanej wiedzy i stopień
ukształtowania umiejętności. Jeżeli twoje odpowiedzi będą pozytywne, będziesz mógł
przejść do następnego tematu, jeżeli nie to sprawdzian postępów pozwoli ci wskazać,
jakie wiadomości powinieneś powtórzyć lub jakie ćwiczenia wykonać ponownie dla
ukształtowania potrzebnych umiejętności.
Sprawdzian osiągnięć, który znajduje się na końcu jednostki modułowej umożliwi Ci
sprawdzenie, czy jesteś dobrze przygotowany do jej zaliczenia. Jest on przygotowany
w formie przykładowego testu, zawiera instrukcję dla ucznia oraz zestaw zadań testowych.
Wszystkie zadania zamieszczone w teście obejmują treści objęte programem nauczania oraz
sprawdzają, czy osiągnąłeś założone w jednostce modułowej cele.
Ostatnim elementem poradnika dla ucznia jest wykaz literatury, skorzystanie z której
umożliwi ci pogłębienie wiedzy z zakresu programu jednostki modułowej.
Jednostka modułowa: Organizowanie systemu wsparcia społecznego jest elementem
modułu Człowiek niepełnosprawny w rodzinie i w środowisku. Moduł ten składa się z 4
jednostek:
- organizowanie systemu wsparcia społecznego,
- wspomaganie rodziny niepełnosprawnego,
- aktywizowanie niepełnosprawnego w środowisku lokalnym,
- korzystanie z zasobów ludzkich i materialnych środowiska dla potrzeb podopiecznego.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
Jednostka modułowa Organizowanie systemu wsparcia społecznego zawiera podstawowe
informacje na temat systemów wsparcia społecznego oraz wsparcia udzielanego przez
opiekunkę środowiskową osobie niepełnosprawnej i pozwala na ukształtowanie umiejętności
niezbędnych do wykonywania zawodu opiekunki środowiskowej.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
2. WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
- określać potrzeby osoby niepełnosprawnej,
- diagnozować potrzeby i problemy,
- posługiwać się technikami interpersonalnymi,
- identyfikować sytuacje problemowe,
- identyfikować sytuacje trudne, wymagające wsparcia osób niepełnosprawnych,
- identyfikować strukturę pomocy społecznej,
- wskazywać zadania pomocy społecznej oraz świadczenia określone w ustawie o pomocy
społecznej,
- identyfikować zasady planowania i konstruowania planu rozwiązywania problemów,
- identyfikować cele i zasady polityki społecznej,
- określać zasady zdrowego trybu życia,
- wykorzystywać techniki twórczego myślenia,
- współpracować w zespole przyjmując różne role.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
3. CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
- określić psychologiczne aspekty udzielania wsparcia,
- określić podmioty wchodzące w skład systemów wsparcia społecznego,
- wyjaśnić znaczenie wsparcia dla wzmocnienia zdrowia i poprawy samopoczucia,
- określić sytuacje, w których wzrasta zapotrzebowanie na wsparcie,
- rozpoznać zapotrzebowanie na wsparcie u podopiecznego,
- określić zakres i rodzaj wsparcia w zależności od potrzeb osoby wspomaganej,
- wybrać formy pomocy stosownie do potrzeb podopiecznego i jego rodziny,
- zaplanować działania wspierające podopiecznego i jego rodzinę,
- pomóc podopiecznemu w korzystaniu z pomocy społecznej, rehabilitacji i opieki
zdrowotnej,
- ocenić skuteczność podjętych działań wspomagających,
- zainicjować nieprofesjonalne formy niesienia pomocy i wsparcia,
- pozyskać wolontariuszy do współpracy w opiece nad niepełnosprawnym,
- nawiązać współpracę z grupą wolontariuszy,
- nawiązać współpracę z zespołem specjalistów świadczących usługi na rzecz
podopiecznego.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
4. MATERIAA
NAUCZANIA
4.1. Rola i zadania systemów wsparcia
4.1.1. Materiał nauczania
Wsparcie społeczne jest bardzo istotną siłą środowiskową, pomagającą osobom
doznającym trudności skutecznie minimalizować, a nawet przezwyciężać skutki choroby,
niepełnosprawności. We współczesnym świecie bardzo wielu ludzi doświadcza problemów
życiowych, chorób, różnych sytuacji kryzysowych, towarzyszących chorobom defektów, strat
i zaburzeń. Niepełnosprawność może stanowić taką trudną sytuację, stresową, która narusza
najcenniejsze wartości człowieka, jak np. zdrowie czy rodzina. Osoby te doznają wielu
ograniczeń we własnym domu, a także mają często zawężone możliwości funkcjonowania
społecznego w innych kręgach środowiskowych. Stan ten zmusza do oczekiwania pomocy ze
strony innych osób, które mogą zmniejszać poczucie osamotnienia, bezradności, a nawet
bezsensu życia. Dla wielu ludzi jedyną formą pomocy jest zmniejszenie negatywnych
konsekwencji zdarzeń, których doznali.
Celem podejmowanych działań winno być ulepszenie funkcjonowania społecznego
osoby niepełnosprawnej przy udziale samego podopiecznego i jego rodziny. Cel ten jest
możliwy do osiągnięcia przy wsparciu psychicznym, społecznym. Ważne jest stworzenie
takich warunków, aby podopieczni nie byli sami, mieli poczucie przynależności, by mogli,
choć w ograniczonym stopniu (na miarę możliwości), uczestniczyć w życiu rodziny, grupy,
aby mieli okazję doświadczania tego, że są ważni, potrzebni, użyteczni, szanowani.
Wsparcie społeczne określane jest jako szczególny sposób i rodzaj pomocy udzielanej
poszczególnym osobom i grupom, głównie w celu mobilizowania ich sił, potencjału,
zasobów, które zachowali, aby mogli sami radzić sobie ze swoimi problemami
(Z. Kawczyńska-Butrym).
W oparciu o powyższe stwierdzenie należy przyjąć, że wsparcie udzielane osobom
niepełnosprawnym oraz ich rodzinom polegać powinno na stosowaniu takich form pomocy,
które uwzględniają zachowanie sprawności, siły podopiecznego i spożytkowaniu tej wiedzy
do ukazania optymalnych możliwości samodzielnego i aktywnego życia.
Wspieranie to zbiór działań aktywnych, które:
a) wynikają z dobrej woli, z motywacji altruistycznej,
b) są warunkowane życzliwością, współczuciem i zrozumieniem potrzeb drugiego
człowieka,
c) mają zabarwienie emocjonalne, wiążą ludzi ze sobą emocjonalnie,
d) nie są konfliktowe,
e) w większej części są nastawione na wynik subiektywny, a nie efekt ekonomiczny.
Wsparcie społeczne, według H. Sęk, jest to rodzaj interakcji charakteryzujący się tym, że:
- jej celem jest przybliżanie jednego lub obu uczestników do rozwiązania problemu,
pokonania trudności, jak również podtrzymanie emocjonalne,
- w toku tej interakcji zachodzi wymiana emocji, informacji, dóbr materialnych,
- dla skuteczności tej wymiany społecznej istotna jest odpowiedniość między
oczekiwanym, a otrzymywanym wsparciem,
- wymiana w toku tej interakcji może być jednostronna lub wzajemna,
- interakcja i wymiana zostaje podjęta w sytuacji problemowej i trudnej.
Psychologiczne konsekwencje udziału w sytuacji pomocy są złożone, bowiem
uczestnictwo w niej dostarcza przeżyć zarówno pozytywnych, jak i negatywnych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
Wspomagany ma zmniejszone poczucie własnej wartości, musi się otworzyć, wejść w układ
zależności. Pomagający może odczuwać obawę, że nie podoła zobowiązaniom lub jego
działanie przyniesie negatywne skutki. Problemy kosztów społecznych dotyczą nie tylko
profesjonalistów udzielających wsparcia, ale także najbliższych członków rodziny
podopiecznego i stanowią one zagrożenie dla rozwoju relacji pomocowych. Udzielanie
wsparcia może wiązać się z następującymi niebezpieczeństwami:
- gdy wsparcie społeczne zastępuje człowiekowi inne sposoby rozwiązywania
problemów, a zwłaszcza, gdy występuje ono permanentnie może nastąpić utrata
zdolności jednostki do samodzielnego radzenia sobie i uzależnienie się od pomocy
innych osób;
- osoba korzystająca ze wsparcia z wielu z
ródeł może odczuwać te sytuacje negatywnie,
jako nadmierne sprawowanie kontroli społecznej i nadopiekuńczość.
Pomyślność przebiegu relacji według K. Otrębskiej  Popiołek zależy od przestrzegania
pewnych wzorców:
1. Wzorca własnej osoby
Zagrożenie obrazu samego siebie jest jednym z głównych czynników
powstrzymywania się od udzielania bądz
przyjmowania pomocy. Osoba korzystająca
z wsparcia często czuje się gorsza, nieporadna, zakłopotana. Sama prośba o wsparcie
wywołuje w niej poczucie narzucania się, obawę przed negatywną oceną, bądz
odmową.
Pomagający może obawiać się sprawienia zawodu osobie wspieranej, odpowiedzialności
za los podopiecznego. Jeżeli okoliczności zmuszą pomagającego do udzielania pomocy,
powstaje wówczas dyskomfort psychiczny powodujący niechęć, lęk, a nawet złość na tę
osobę. Koszty w postaci poświęcenia własnego czasu, zagrożenie zaniedbania własnych
spraw, zmęczenie, a także obawa przed niepowodzeniem może stanowić zbyt duże
obciążenie psychiczne, prowadzące do rezygnacji z działań.
2. Wzorca partnera interakcji
Niewłaściwa postawa osoby pomagającej wyrażająca się w okazywaniu poczucia
wyższości, nadmiernej krytyce, okazywaniu obojętności, znudzenia powodują, że
podopieczny odczuwa przykrość. Pomagający powinien wspierać intencjonalnie,
z własnej woli i nieegoistycznych pobudek. Osoba wspomagająca również doświadcza
zagrożenia wzorca partnera np. sytuacji niewdzięczności ze strony podopiecznego
przejawiającej się w obojętności, agresji czy tez poczuciu wykorzystywania.
3. Wzorca relacji między ludz
mi
Relacja pomocy jest asymetryczna, dlatego też często dochodzi u osób wspomaganych
do wyrzutów sumienia z powodu braku możliwości rewanżu. Sytuacja taka stanowi
obciążenie psychiczne osoby wspomaganej. Inny problem to żądanie rewanżu ze strony
pomagającego  mamy wówczas do czynienia z łamaniem niepisanej zasady swobodnego
rewanżu. Może dojść wówczas do konfliktu, a nawet zerwania relacji.
4. Wzorca realizacji zadań
Pomagający powinien trafnie identyfikować cel, do którego dąży podopieczny. Czasami
jest to utrudnione z powodu braku możliwości, czy też umiejętności podopiecznego. Istnieje
jeszcze ryzyko, że pomagający realizuje zadania w sposób nieakceptowany przez
podopiecznego. Dla osoby wspomaganej istotne są wyniki działań pomocowych, jeżeli ich
nie ma, mogą obwiniać pomagającego o zaniedbania. Te zaś mogą wynikać
z niesprzyjającego splotu okoliczności. Sytuacja taka jest powodem przykrości dla obu stron.
5. Wzorca obrazu świata
Osoby potrzebujące pomocy, a nie otrzymujące jej dość szybko lub nie mogące jej
otrzymać odbierają świat jako niesprawiedliwy. Osoby wspierające mają takie samo
poczucie, jeśli ich dobre uczynki stają się przyczyną komplikacji nie z ich złej woli.
Również otoczenie może reagować na udzielanie pomocy w sposób negatywny. Uznając
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
podopiecznego za nieudacznika, czy lenia krytycznie ocenia także osobę wspierającego,
która przyjmuje negatywne emocje nie zgadzając się z nimi.
Uczestnictwo w relacji pomagania wymaga umiejętnego przygotowania, znajomości
tego, czego ludzie oczekują od osób wspierających, a także świadomości ponoszonych
kosztów.
Systemy wsparcia społecznego
W sytuacji wspierania zawsze istnieje osoba lub grupa pomagająca i odbierająca
wsparcie. Relacje między stronami zachodzą w czterech podstawowych układach ludzkiego
życia:
1. człowiek  człowiek np. relacje rodzinne, rówieśnicze, sąsiedzkie, zawodowe, koleżeńskie
itp.,
2. człowiek  grupa np. rodzina własna, stowarzyszenie społeczne, środowisko sąsiedzkie,
sekty, ugrupowania wyznaniowe, grupy sportowe, kluby seniora itp.,
3. człowiek  instytucje np. pomocy i porady prawnej, medyczne, socjalne, edukacyjne,
samopomocowe itp.,
4. człowiek  szersze układy np. organizacje i stowarzyszenia regionalne, ogólnopolskie,
a nawet międzynarodowe.
Zdaniem S. Kawuli w tych obszarach egzystencji możliwe jest włączenie się jednostek
lub grup do tworzenia pedagogicznej spirali życzliwości, która prowadzi od potrzeb jednostki,
poprzez impulsy psychiczne i sprawcze podjęcia działań przez podopiecznego, aż do
samorozwoju człowieka wspieranego.
Pierwotne systemy wsparcia  działające dzięki więziom emocjonalnym i sąsiedzkim
Pierwszy krąg systemu wsparcia tworzony jest przez małżonków, bliską rodzinę,
najbliższych przyjaciół. Z tego kręgu człowiek otrzymuje największe wsparcie. Związki
między ludz
mi są tu wyjątkowo bliskie i trwałe i nie zależą od zmieniających się ról
społecznych i przeobrażeń w otoczeniu.
Drugi krąg tworzy dalsza rodzina i koledzy (z sąsiedztwa, pracy, szkoły). Tutaj także
wsparcie społeczne może być dość znaczne, chociaż nie będzie ono już tak niezawodne jak
w przypadku bliskiej rodziny. Osoby należące do tego kręgu mogą się częściej zmieniać.
Trzeci krąg tworzą sąsiedzi, znajomi z pracy, przypadkowi znajomi, dalecy krewni,
a także osoby z podobnymi problemami, będące uczestnikami sformalizowanych
stowarzyszeń osób lub rodzin osób chorych. Związki społeczne są tu stosunkowo słabe, ciągle
następuje tu rotacja osób, a więc wsparcie społeczne udzielane z tej strony jest najmniejsze.
Jednak w szczególnych sytuacjach może okazać się potrzebne.
Systemy te po dokładnym rozpoznaniu możliwości mogą być motywowane do
świadczenia wsparcia.
Wtórne systemy wsparcia  to inne grupy społeczne, osób, które podejmują realizacje
celów ukierunkowanych na wsparcie i pomoc wzajemną. Należą do nich: grupy
samopomocy, różne stowarzyszenia i fundacje, grupy wyznaniowe, charytatywne itp.
Istotnym jest posiadanie wiedzy dotyczącej charakteru tych grup wsparcia oraz rozpoznanie
możliwości świadczenia pomocy konkretnemu podopiecznemu.
Innym rodzajem grup, które mogą być włączone do wspierania podopiecznego są grupy,
które mają inne niż opiekuńcze cele główne np. edukacyjne, ale mogą także uczestniczyć
w ulepszaniu funkcjonowania podopiecznego z ograniczoną sprawnością.
Szczególnym rodzajem grupy wsparcia jest grupa samopomocy, gdyż tworzą ją osoby
przeżywające podobny rodzaj cierpienia, mające zbliżone doświadczenia. Grupy
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
samopomocy bardzo trudno jest zdefiniować. Do najbardziej charakterystycznych cech tych
grup zaliczyć można:
1) sposób powstawania:
- spontaniczność,
2) sytuacja osób stanowiących grupę:
- podobne doświadczenia,
- poczucie beznadziejności własnej sytuacji,
- poczucie zależności,
- poczucie izolacji, odrzucenia, stygmatyzacji;
3) cele członków grupy:
- wzajemna pomoc i wsparcie,
- przekazywanie informacji i doświadczeń,
- poprawa własnej kondycji psychicznej i relacji społecznych,
- wywieranie nacisku na decydentów w sprawach związanych z rozwiązywaniem
problemów grupy,
- znajdowanie lokalnych z
ródeł pomocy,
- tworzenie pozytywnego obrazu grupy w celu zmiany stereotypów,
- wywieranie nacisku na podnoszenie jakości opieki profesjonalnej,
- pogłębianie wiedzy o chorobie, wynikających z niej dysfunkcji i ograniczeń,
umiejętności samoopieki i zapobieganiu jej nawrotom i skutkom.
Grupy samopomocy mogą stanowić uzupełnienie profesjonalnej pomocy na rzecz osób
niepełnosprawnych. Pomoc grupy jest wysoce efektywna i obniża koszty opieki zdrowotnej,
a zarazem zwiększa udział społeczności lokalnej w rozwiązywaniu jej problemów.
W opiece nad niepełnosprawnymi poważną rolę odgrywają ochotnicy  wolontariusze.
Podejmują oni z różnych pobudek działania nakierowane na wspieranie, bezpośrednią pomoc,
wykonywanie konkretnych czynności lub tylko  bycia z kimś , kto znalazł się w trudnej
sytuacji. Dość często trudną sytuacją lub przyczyną wielu problemów, w których rozwiązanie
włączają się ochotnicy jest choroba, niepełnosprawność, przeżywany kryzys emocjonalny.
Cechy działalności ochotniczej, wolontariackiej:
- uczestnictwo jest dobrowolne, wolontariat wynika z dobrej woli, wyboru,
- wolontariusze mają bardzo silną motywację działania i przejawiają duże osobiste
zaangażowanie w to co robią,
- działanie przynosi im satysfakcję, często stanowi ich sposób na życie.
Wolontariusze w wielu wypadkach muszą być przygotowani do konkretnych świadczeń
i czasami niezbędne jest uczestnictwo w kursach i warsztatach praktycznych
przygotowujących do określonych form pomocy, kiedy indziej przygotowanie jest wynikiem
szczególnych zainteresowań zawodowych, pozazawodowych lub osobistych doświadczeń.
Daje to podstawy do wysokiego poziomu, fachowości i profesjonalizmu świadczeń.
Wsparcie społeczne świadczone podopiecznemu przez jego pierwotną grupę odgrywa
znaczącą rolę w utrzymaniu zdrowia, a nawet w zapobieganiu zaburzeniom psychicznym.
Zapewnienie możliwości zaspokojenia potrzeb w środowisku domowym sprzyja poprawie
samopoczucia podopiecznego. Świadomość, że jest się w swoim domu, wśród bliskich,
życzliwych osób, w otoczeniu własnych zwierząt, ulubionych przedmiotów powoduje, że
człowiek czuje się u siebie, a więc bezpiecznie. Prawidłowa pielęgnacja, ciepło, empatia ze
strony osób i grup wspierających przyczynić się może do przyspieszenia procesu naturalnej
regeneracji sił, a także zmniejszenia fizycznych i psychicznych następstw choroby. Tworzenie
wokół osoby chorej, niepełnosprawnej kręgu osób zapewniających utrzymanie kontaktów
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
społecznych sprzyja zaakceptowaniu swego stanu, pomaga wytworzyć pozytywny stosunek
do siebie i innych.
Przy organizowaniu wsparcia społecznego osobie niepełnosprawnej należy mieć na
uwadze jej potrzeby, problemy, doświadczenia, warunki w jakich funkcjonuje, a także jej
cechy osobowości, potencjał biopsychiczny, wreszcie stopień rozwoju choroby i ograniczenia
sprawności.
Rodzaje wsparcia
W zależności od rodzaju udzielanego wsparcia, dzielimy je na:
- wsparcie informacyjne,
- wsparcie emocjonalne,
- wsparcie materialne (rzeczowe i finansowe),
- wsparcie przez świadczenie usług,
- wsparcie w rozwoju.
Wsparcie informacyjne  polega na dostarczeniu człowiekowi z ograniczoną sprawnością
lub jego rodzinie informacji:
- o fakcie zaistnienia niepełnej sprawności,
- o możliwościach jej ograniczenia, kompensowania i sposobach leczenia oraz rehabilitacji,
- o możliwościach dalszego życia z tym problemem,
- o przyszłych uprawnieniach,
- o instytucjach, w których może uzyskać różne formy pomocy dotyczącej problemów
osoby niepełnosprawnej i jej rodziny,
- o ludziach (grupach samopomocy), którzy mieli i mają podobne problemy i z którymi
można nawiązać kontakty w celu wzajemnych świadczeń.
Wsparcie emocjonalne jest bardzo ważne dla osoby niepełnosprawnej i jego rodziny.
Utracie sprawności lub urodzeniu niepełnosprawnego lub upośledzonego dziecka mogą
towarzyszyć silne przeżycia emocjonalne, załamanie, rozpacz. Zarówno osoby
niepełnosprawne, jak i członkowie ich rodzin przeżywają kryzys psychiczny i nie są w stanie
sami sobie poradzić, wymagają działania podtrzymującego, wysłuchania, życzliwego
zrozumienia. Sam fakt towarzyszenia, bycia razem, gotowości do pomocy jest wspieraniem
emocjonalnym w trudach życia.
Wsparcie materialne  oparte jest na tradycyjnych formach udzielanej pomocy,
dostarczeniu środków materialnych: finansowych, różnego rodzaju rzeczy (odzież, opał,
sprzęt itp.) ułatwiających codzienną aktywność osoby z ograniczoną sprawnością.
Wsparcie przez świadczenie usług  dla osób niepełnosprawnych dużego znaczenia
nabiera pomoc w wykonywaniu pewnych czynności codziennego życia lub tych, które
wymagają znacznego wysiłku i sprawności. Dotyczy to prac domowych (większe porządki,
mycie okien, palenie w piecach), czynności wykonywanych poza domem np. załatwianie
spraw w urzędzie, na poczcie, pomoc w wychodzeniu na spacer, do kina, kościoła itp.. Taka
pomoc w formie usług umożliwia osobom niepełnosprawnym w miarę normalne
funkcjonowanie, zwiększa ich poczucie bezpieczeństwa i ogranicza zagrożenia codziennego
życia.
Wsparcie w rozwoju  wiele wyżej podanych rodzajów wsparcia stanowić już może
istotną pomoc w rozwoju. Pozwala bowiem przezwyciężyć brak wiedzy, kryzys psychiczny,
trudności materialne i bezradność w wielu dziedzinach związanych z funkcjonowaniem
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
człowieka. Można też mówić o wspieraniu bezpośrednim ukierunkowanym na rozwój osoby
niepełnosprawnej np. o wyrównywaniu szans związanych z nauką. Może to być pomoc
kolegów, nauczycieli dzieciom pobierającym indywidualną naukę w warunkach domowych.
Może to być także wsparcie służące wyrównywaniu szans w zakresie wypoczynku,
aktywności ruchowej itp.
Bardzo ważnym elementem wsparcia jest wspieranie rozwoju społecznego,
odpowiedzialności za innych i pomocy na rzecz innych. Ważną rolę w tym zakresie spełnia
uczestnictwo w grupach samopomocy. Z początku osoba korzysta ze wsparcia osób, które
tworzą grupę, a następnie z biorcy może stać się dawcą wsparcia i świadczyć je na rzecz
innych, słabszych fizycznie i psychicznie.
Pierwszym warunkiem w procesie prawidłowego wspierania innej osoby jest przyjęcie
postawy bezwarunkowej akceptacji odbiorcy wsparcia, ale warunkowej akceptacji jej
zachowania. Aby tak postępować niezbędna jest przedtem wiedza o danej osobie, stąd też
ważne są umiejętności stosowania technik rozpoznawania potrzeb drugiego człowieka.
Niezbędne jest rzetelne rozpoznanie (diagnoza) osoby, którą mamy wspierać. Szczególnie
przydatna jest wiedza dotycząca np. potrzeb człowieka, znajomości problemów społecznych,
sytuacji kryzysowych. Rozpoznanie sytuacji i warunków, w jakich żyje osoba, jej
doświadczeń, możliwości i ograniczeń winno prowadzić w kierunku zidentyfikowania
problemów w społecznym funkcjonowaniu podopiecznego. Silne cechy osobowości, siły,
potencjał biopsychiczny uzupełnia podstawowe warunki do przejścia w kierunku działań
wspierających podopiecznego na drodze do samodzielności.
Dokładne rozpoznanie zapotrzebowania na wsparcie podopiecznego możliwe jest dzięki
umiejętnościom interpersonalnym osoby przeprowadzającej diagnozę. Do nawiązania
i podtrzymania kontaktu z drugą osobą najskuteczniejszą jest technika rozmowy, w której
z punktu widzenia udzielania wsparcia ważne są:
- nastawienie na słuchanie, ale i na mówienie,
- otwartość w przyjmowaniu punktów widzenia podopiecznego, ale i ujawnienie własnych
myli,
- czytelność wyrażania myśli,
- adekwatność zachowań werbalnych i niewerbalnych,
- umiejętność negocjacji i mediacji,
- sprawność korzystania z własnych doświadczeń,
- umiejętność organizowania działań swoich i innych ludzi.
(Umiejętnościom interpersonalnym oraz technikom rozpoznawania potrzeb poświęcone
były wcześniejsze jednostki modułowe.)
Wspomaganie udzielane drugiemu człowiekowi powinno być skuteczne w taki sposób,
aby przyczyniło się do usunięcia problemu, w sprawie którego człowiek oczekiwał naszej
pomocy. Ponadto wsparcie to powinno uruchomić w podopiecznym tendencje do radzenia
sobie w podobnej sytuacji.
Pomoc i wsparcie skuteczne, to takie, które kieruje się zasadą:  pomagam tobie tak, abyś
umiał sobie sam poradzić (A. Brzezińska).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
4.1.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie są główne cele społecznego wsparcia osoby doświadczającej trudności?
2. W jaki sposób definiuje się pojęcie wsparcia społecznego?
3. Jakie mogą być psychologiczne konsekwencje udziału w sytuacji pomocy?
4. Z jakimi niebezpieczeństwami może wiązać się udzielanie wsparcia?
5. Od czego zależy pomyślność przebiegu relacji w sytuacji udzielania wsparcia?
6. W jakich relacjach (układach życia społecznego) możliwe jest udzielanie wsparcia?
7. Jakie elementy zalicza się do pierwotnych systemów wsparcia?
8. Jakie elementy zalicza się do wtórnych systemów wsparcia?
9. Czym charakteryzuje się grupa samopomocy?
10. Jaki może być udział wolontariuszy w systemie wsparcia społecznego?
11. Jakiego rodzaju wsparcia można udzielić osobie znajdującej się w sytuacji trudnej?
12. Na czym polega rozpoznawanie zapotrzebowania na wsparcie u podopiecznego?
13. Jakiego rodzaju umiejętności sprzyjają skutecznemu rozpoznawaniu zapotrzebowania na
wsparcie u podopiecznego?
Jeżeli potrafisz odpowiedzieć na powyższe pytania możesz przystąpić do wykonania
ćwiczeń. Jeżeli któreś pytanie sprawia ci trudność, zapoznaj się raz jeszcze z odpowiednią
partią materiału nauczania.
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Określ sytuacje wymagające wsparcia społecznego.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) obejrzeć przygotowane przez nauczyciela i rozłożone na stole zdjęcia.
2) zastanowić się, które ze zdjęć najlepiej odpowiada na pytanie  Jakie sytuacje rodzą
zapotrzebowanie na wsparcie społeczne?
3) wybrać jedno  najlepiej pasujące do pytania zdjęcie.
4) przygotować argumentację uzasadniającą dokonany wybór.
5) uzasadnić swój wybór na forum klasy.
6) odpowiedzieć na pytania kolegów/koleżanek oraz nauczyciela ukierunkowując
odpowiedzi na:
- rozumienie pojęcia  wsparcie ,
- rodzaje udzielanego wsparcia,
- dostrzegane systemy wsparcia,
- zachowanie osoby/osób udzielających wsparcia oraz osoby wspieranej.
7) wziąć udział w podsumowaniu ćwiczenia, spróbuj ocenić własne możliwości (jako
opiekunki środowiskowej) w zakresie udzielania wsparcia podopiecznemu.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- zestaw zdjęć czarno-białych przygotowanych przez nauczyciela, przedstawiających
osoby w różnym wieku, w różnych sytuacjach społecznych np. staruszki siedzące na
ławce w parku, rodzina przy stole, dziecko niepełnosprawne podczas indywidualnych
lekcji, osoba na wózku inwalidzkim itp.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
Ćwiczenie 2
Rozpoznaj zapotrzebowanie na wsparcie i określ jego zakres oraz rodzaj w rodzinie
ukazanej na filmie.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) wysłuchać pogadanki nauczyciela ukierunkowanej na identyfikowanie problemu
występującego w rodzinie bohatera filmu np.  Żurek ,
2) z uwagą obejrzeć film,
3) przypomnieć sobie wiadomości dotyczące sposobu rozpoznawania problemów i nazwać
problem występujący w filmie,
4) zwrócić uwagę na rodzaj sytuacji trudnej, w której znalazła się rodzina,
5) zastanowić się, co jest przyczyną kryzysu w rodzinie,
6) przypomnieć sobie wiadomości dotyczące wsparcia i określić, które z nich powinny być
zastosowane w tej sytuacji i w jakim zakresie,
7) przypomnieć sobie, jaką rolę odgrywają różne rodzaje systemów wsparcia,
8) odpowiedzieć na pytanie, które z nich powinny być zaangażowane w udzielanie wsparcia,
9) wziąć udział w dyskusji dotyczącej skuteczności przeprowadzanych działań
wspomagających rodzinę ukazaną na filmie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 film fabularny np.  Żurek ,
 telewizor,
 odtwarzacz video.
Ćwiczenie 3
Wykaż znaczenie wsparcia dla człowieka.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zastanowić się nad znaczeniem wsparcia człowieka dla jego zdrowia fizycznego
i psychicznego i funkcjonowania społecznego. Swoje przemyślenia zapisz na kartce,
2) dobrać partnerów do pracy w 5-6 osobowej grupie,
3) zaprezentować w grupie swoje przemyślenia,
4) wziąć udział w dyskusji w grupie,
5) wnioski z dyskusji grupowej przedstawić w formie graficznej (mapa myśli),
6) zaprezentować efekty pracy grupy na forum klasy,
7) wziąć udział w dyskusji podsumowującej wykonane ćwiczenie.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 kartki,
 duże arkusze papieru,
 mazaki,
 tablica flip  chart.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
4.1.4 Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) określić psychologiczne aspekty udzielania wsparcia?
2) określić podmioty wchodzące w skład systemów wsparcia
społecznego?
3) wyjaśnić znaczenie wsparcia dla wzmocnienia zdrowia
i poprawy samopoczucia?
4) określić sytuacje, w których wzrasta zapotrzebowanie na
wsparcie?
5) rozpoznać zapotrzebowanie na wsparcie u podopiecznego?
6) określić zakres i rodzaj wsparcia w zależności od potrzeb
osoby wspomaganej?
Jeżeli zaznaczyłeś  tak to znaczy, że osiągnąłeś zaplanowane cele i możesz przejść do
następnej części. Jeżeli w którymś przypadku odpowiedziałeś  nie wróć do odpowiedniej
partii materiału nauczania lub wykonaj jeszcze raz odpowiednie ćwiczenie.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
4.2. Możliwości udzielania wsparcia osobie niepełnosprawnej i jej
rodzinie
4.2.1. Materiał nauczania
Znajomość z
ródeł wsparcia, a zwłaszcza znajomość infrastruktury pomocy społecznej
i ułatwianie korzystania z niej podopiecznym jest jednym z ważnych zadań opiekunki
środowiskowej.
Pomoc społeczna wspiera osoby i rodziny w wysiłkach zmierzających do zaspokojenia
niezbędnych potrzeb i umożliwia im życie w warunkach odpowiadających godności
człowieka. W celu zapewnienia prawidłowego funkcjonowania systemu świadczeń socjalnych
ustawodawca obliguje administrację rządową i samorządową do zorganizowania systemu
pomocy społecznej. Organy administracji rządowej i samorządowej mogą zlecać realizację
zadań z zakresu pomocy społecznej zarówno organizacjom pozarządowym jak i kościelnym,
osobom prawnym oraz innym jednostkom organizacyjnym, które realizują zadania z tego
zakresu.
Zarówno w gminie, jak i powiecie oprócz ośrodków pomocy społecznej oraz
powiatowego centrum pomocy rodzinie mogą funkcjonować:
- lokalne oraz ponadgminne domy pomocy społecznej,
- lokalne lub ponadgminne ośrodki wsparcia,
które stanowią istotny czynnik w realizacji zadań gminy jak i powiatu w zakresie pomocy
społecznej. Do jednostek tych trafiają beneficjenci wymagający pomocy dziennej lub
całodobowej.
Domy pomocy społecznej przyjmują przede wszystkim osoby starsze, przewlekle
somatycznie lub psychicznie chore, dzieci lub osoby dorosłe niepełnosprawne intelektualnie
oraz osoby niepełnosprawne fizycznie.
Ośrodkami wsparcia są natomiast:
- środowiskowe domy samopomocy,
- dzienne domy pomocy,
- domy dla matek z małoletnimi dziećmi i kobiet w ciąży,
- schroniska (noclegownie) i domy dla bezdomnych,
- kluby samopomocy,
- ośrodki opiekuńcze,
- mieszkania chronione.
Gmina powinna organizować i świadczyć usługi opiekuńcze dla osób, które z powodu
wieku, choroby lub innych przyczyn wymagają pomocy drugiej osoby, a pomocy takiej są
pozbawione. Usługi opiekuńcze obejmują:
- pomoc w zaspokajaniu codziennych potrzeb życiowych,
- opiekę higieniczną,
- zaleconą przez lekarza pielęgnację,
- zapewnienie kontaktów z otoczeniem.
Oprócz usług opiekuńczych mogą być świadczone specjalistyczne usługi opiekuńcze,
czyli usługi dostosowane do szczególnych potrzeb wynikających z rodzaju schorzenia lub
niepełnosprawności, świadczone przez osoby ze specjalistycznym przygotowaniem
zawodowym. Zarówno usługi opiekuńcze, jak i specjalistyczne usługi opiekuńcze mogą być
świadczone w miejscu zamieszkania osoby ich wymagającej, a także w ośrodkach wsparcia.
Jedną z form usług opiekuńczych i bytowych świadczonych całodobowo przez osoby
w ich miejscu zamieszkania dla nie mniej niż trzech i nie więcej niż ośmiu osób
wymagających z powodu wieku wsparcia w tej formie, jest rodzinny dom pomocy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
Inną formą pomocy dla osób, które ze względu na swoją trudną sytuację życiową, wiek,
niepełnosprawność lub chorobę potrzebują wsparcia w codziennym życiu, ale nie wymagają
całodobowej opieki, jest pobyt w mieszkaniu chronionym. Mieszkania takie mogą być
prowadzone przez każdą jednostkę organizacyjną pomocy społecznej. Mieszkanie chronione
jest formą pomocy przygotowującą osoby tam przebywające pod opieką specjalistów do
prowadzenia samodzielnego życia lub zastępującą pobyt w całodobowej placówce. Zapewnia
ono warunki samodzielnego funkcjonowania w środowisku w integracji ze społecznością
lokalną.
Do zadań własnych gminy o charakterze obowiązkowym należą także usługi typu
udzielenie schronienia, zapewnienie posiłku, niezbędnego ubrania osobom potrzebującym
oraz praca socjalna. Praca socjalna świadczona jest na rzecz poprawy funkcjonowania osób
i rodzin w ich środowisku społecznym bez względu na dochód. Praca socjalna prowadzona
jest:
- z osobami i rodzinami w celu rozwinięcia lub wzmocnienia ich aktywności
i samodzielności życiowej,
- ze społecznością lokalną w celu zapewnienia współpracy i koordynacji działań instytucji
i organizacji istotnych dla zaspokojenia potrzeb członków tej społeczności.
W odniesieniu do osób i rodzin dotkniętych przemocą, stosowane są działania mające na
celu zapobieganie występowaniu lub pogłębianiu tej dysfunkcji. Zespół takich działań nosi
nazwę interwencji kryzysowej. W jej ramach udziela się w szczególności:
- poradnictwa specjalistycznego,
- schronienia.
Poradnictwo specjalistyczne, w szczególności prawne, psychologiczne i rodzinne
świadczone jest osobom i rodzinom mającym trudności lub wykazującym potrzebę wsparcia
w rozwiązywaniu swoich problemów życiowych, bez względu na dochód.
Poradnictwo prawne realizowane jest przez udzielanie informacji o obowiązujących
przepisach prawa rodzinnego i opiekuńczego, zabezpieczenia społecznego, ochrony praw
lokatorów.
Poradnictwo psychologiczne realizowane jest przez procesy diagnozowania, profilaktyki
i terapii.
Poradnictwo rodzinne obejmuje szeroko rozumiane problemy funkcjonowania rodziny,
w tym problemy wychowawcze w rodzinach naturalnych i zastępczych oraz problemy opieki
nad osobą niepełnosprawną, a także terapię rodzinną.
Osoby i rodziny znajdujące się w trudnych sytuacjach życiowych dysponujące dochodem
mieszczącym się w granicach określonych ustawą o pomocy społecznej mogą ubiegać się
między innymi o pomoc pieniężną w formie:
- zasiłku stałego,
- zasiłku okresowego,
- zasiłku celowego i specjalnego zasiłku celowego,
- zasiłku i pożyczki na ekonomiczne usamodzielnienie, lub pomoc rzeczową, w tym na
ekonomiczne usamodzielnienie.
Pomoc społeczna jest instytucją polityki społecznej państwa. Polityka społeczna powinna
gwarantować klientom pomocy społecznej zaspokojenie nie tylko potrzeb niższego rzędu, ale
także potrzeb wyższego rzędu. Od początku ukształtowania się polityki społecznej jako nauki
i praktyki ścierają się na jej gruncie dwie doktryny:
- liberalna,
- socjalna,
a między nimi występuje szereg pośrednich orientacji.
Między polityką socjalną, która jest szczegółową dyscypliną polityki społecznej,
a pomocą społeczną i pracą socjalną nie ma jasnych relacji. Model hierarchiczny zakłada, że
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
polityka pomocy społecznej jest jednym z elementów polityki socjalnej i musi się liczyć
z pozostałymi jej składnikami (polityką edukacyjną, ochrony zdrowia itd.) Polityka socjalna
wyraz
nie dominuje nad pomocą społeczną, która jest jej instrumentem, narzędziem, strukturą
organizacyjną. Polityka społeczna spełnia funkcję konceptualną, a pomoc społeczna 
wykonawczą. Trwa jednak spór, czy pomoc społeczna jest pochodną polityki społecznej, czy
przede wszystkim finansów.
Możliwości udzielania wsparcia osobom niepełnosprawnym i ich rodzinom zależą nie
tylko od sytuacji w jakiej się znajdują te osoby, realizowanej przez państwo polityki
społecznej oraz sieci instytucji pomocy społecznej, ale przede wszystkim od umiejętności
udzielania wsparcia przez pomagającego.
Według C. De Robertis osoba udzielająca wsparcia może w swojej pracy stosować różne
rodzaje działań bezpośrednich i pośrednich.
Działania bezpośrednie  to takie, które odnoszą się do podopiecznego i wymagają jego
obecności. Podopieczny pozostaje w bezpośredniej relacji i współuczestniczy w działaniu na
równi z osobą pomagającą. Relacja te wywiera wpływ na obie strony uczestniczące w relacji.
1) wyjaśnianie  wspieranie  relacja ta wymaga od organizatora pomocy spożytkowania
swoich umiejętności tak, aby umożliwić podopiecznemu przeanalizowanie różnych
aspektów jego sytuacji (wyjaśnianie), przywrócić lub wzmocnić jego zaufanie i szacunek
do siebie samego (wspieranie), oraz lepiej zrozumieć własne funkcjonowanie w relacji
z innymi (znajomość siebie). W trakcie tych działań kontakt z podopiecznym jest
środkiem wydobywania nieujawnionych jeszcze możliwości podopiecznego.
- wyjaśnianie  celem tego działania jest zrozumienie natury problemu, sytuacji
podopiecznego, jego oczekiwań oraz skutków emocjonalnych i społecznych
problemu, jaki napotyka podopieczny. Wyjaśnianie polega na nakłonieniu
podopiecznego do mówienia o swoim położeniu i problemach. Opiekunka
środowiskowa ma wówczas szansę wyjaśnienia możliwości udzielenia wsparcia
ze swojej strony oraz możliwości zorganizowania pomocy ze strony innych
systemów. Wyjaśnianie zakłada prowadzenie działań, którym służą uważne
słuchanie, obserwacja oraz umiejętne zadawanie pytań.
- wspieranie - celem tego działania jest wzmocnienie podopiecznego, zmniejszenie
jego cierpienia oraz wyzwolenie w podopiecznym sił mobilizujących go do zmiany
sytuacji. Uznanie dla wysiłków podopiecznego, czy też pochwała jego pozytywnych
zachowań np. zdrowotnych, pozwala ujrzeć siebie w lepszym świetle i stwarza mu
nadzieje na wyjście z trudnej sytuacji. Uogólnienie problemu może uwolnić
podopiecznego od poczucia winy i pozwala odczuć, że nie jest sam ze swoimi
trudnościami. Podopiecznego, który ma kłopoty np. z uregulowaniem poziomu
cukru w okresach infekcji, mogą uspokoić informacje, że inni mają takie same
problemy w podobnej sytuacji i że jest to stan przejściowy. Umieszczenie problemu
osobistego w kontekście społecznym uwalnia podopiecznego od obaw, że tylko on
jest winny i pozwala mu zobiektywizować sytuację, dotyczy to na przykład ukazanie
osobie niepełnosprawnej, która nie może znalez
ć zatrudnienia i z tego powodu
obniżeniu uległa jej samoocena, jej problemu na tle ogólnej sytuacji bezrobocia osób
niepełnosprawnych w tym rejonie. Działania wspierające pozwalają niekiedy na
skierowanie gniewu odczuwanego przez podopiecznego na siebie samego w stronę
przyczyn zewnętrznych. Tym samym stymulujemy jego zdolności do dynamicznej
reakcji. Wspieranie podopiecznego winno zawsze służyć przywróceniu zaufania do
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
siebie samego, pozytywnego widzenia siebie i dodania mu nadziei. Należy pamiętać,
że działania uspokajające należy prowadzić w przypadku, gdy niepokój
podopiecznego nie ma rzeczywistych i obiektywnych podstaw. W przeciwnym
przypadku działanie takie może spowodować zaburzenie w relacjach
interpersonalnych uczestników procesu wspierania.
- rozumienie siebie  to forma wspierania, która ma pomóc podopiecznemu
w dostrzeżeniu i zrozumieniu swojego funkcjonowania w relacji z innymi, by zdał
sobie sprawę z tego jakie wrażenia i uczucia budzą jego zachowania. Pierwszy
poziom działań polegający na rozumieniu przeszłości, z
ródeł i rozwoju swojej
osobowości jest przedmiotem pomocy psychoterapeutycznej. Drugi poziom działań
wspierających w zakresie rozumienia siebie polega na pomocy podopiecznemu
w rozumieniu reakcji innych na jego zachowanie i postawy. Działanie to zmierza do
wykorzystania sytuacji doświadczanej  tu i teraz i odwołuje się do empatii
i identyfikowania się z ludz
mi.
2) informowanie  edukacja
- informowanie  to działanie, które ma wyposażyć podopiecznego w wiadomości
niezbędne do podjęcia odpowiedniego wyboru, by mógł dochodzić swoich praw ze
znajomością rzeczy. Opiekunka środowiskowa może dostarczać podopiecznemu
informacji zgodnie z jego życzeniem, typem problemów, które napotyka i które
usiłuje rozwiązać. Powinna znać kompetencje wielu instytucji społecznych
działających na terenie danego rejonu, a także możliwości ich pozyskania dla
potrzeb podopiecznego.
- dostarczanie pomocy materialnej  to działanie, którego celem jest stworzenie
podopiecznemu możliwości doraz
nego naprawienia trudnej sytuacji materialnej
bądz
skorzystania z usług zgodnie z ustawą o pomocy społecznej. Pomoc materialna
stawia opiekunkę środowiskowa w roli rzecznika interesów swego podopiecznego.
- działania wychowawcze. Opieka sprawowana nad osobami chorymi,
niepełnosprawnymi może posiadać walory wychowawcze, jeżeli kieruje się
podstawowymi normami wychowania i wywołuje u podopiecznych korzystne
zmiany, a zmiany te są zgodne z celami wychowawczymi i służą rozwojowi
osobowości. Opiekun jako wychowawca musi postrzegać i świadomie sprawować
opiekę w aspektach wychowawczych. Możliwe jest to gdy:
- ma świadomość podstawowych wartości wychowania i możliwości ich
realizowania w działaniu  człowiek wartość najwyższa;
- umie przekształcać sytuacje opiekuńcze w opiekuńczo-wychowawcze.
Dostrzega możliwości wzmocnienia działań opiekuńczych aspektami
wychowawczymi na przykład wskazywaniem prawidłowego wzoru zachowań
zdrowotnych, budowaniem postaw opiekuńczych członków rodziny
w stosunku do osoby niepełnosprawnej. Stosuje metody wychowania: wpływu
osobistego (poprzez sugestię, perswazję, przykład osobisty), wpływu
sytuacyjnego (nagradzanie, karanie, przydzielanie ról i funkcji);
- charakteryzuje go pozytywna postawa wychowawcza i stwarza dodatnią
atmosferę wychowawczą (życzliwość, pozytywny stosunek do pracy,
akceptacja dla wartości społecznych, kulturowych podopiecznych
i dezaprobata wobec ich naruszania).
Wszystko to oznacza, że opiekun traktuje tu podopiecznego jako wychowanka
i występuje w dwóch rolach  opiekuna i wychowawcy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
3) perswazja  wpływanie. W pracy z człowiekiem różne formy oddziaływania używane są
w sposób zamierzony, w celu wywierania wpływu na podopiecznego, by nakłonić go do
zmodyfikowania swojej sytuacji. Wśród tego typu działań rozróżniamy: poradę,
konfrontację, perswazję.
- porada. Udzielanie porady, o którą prosi podopieczny może wiązać się z pewnymi
dylematami: w sytuacji, gdy podopieczny postrzega opiekunkę jako osobę
znaczącą, ma problem czy iść za jej radą mimo, że się z nią nie zgadza, czy
postąpić zgodnie ze swoją decyzją, narażając się tym samym na konflikt z osobą,
od której jest uzależniony. Poczucie winy podopiecznego może być mniejsze, gdy
opiekunka jasno oświadczy, że jej zdanie niekoniecznie może być słuszne, i że jej
rada nie zobowiązuje podopiecznego do ścisłego jej przestrzegania. Jasne
przedstawienie sprawy może prowadzić do wzmocnienia samodzielności
podopiecznego.
- konfrontacja  działanie to zmierza do ukazania podopiecznemu następstw jego
czynów, uprzedzenia, jakie konsekwencje mogą pociągać za sobą jego różne
zachowania. Konfrontacja z przyszłymi konsekwencjami czynów lub decyzji
okazuje się pożyteczna w przypadku rodzin, które żyją jedynie dniem
codziennym, nie wybiegają w przyszłość, bądz
są niezdolne do zaplanowania
najbliższej przyszłości. Skłonienie do myślenia o przyszłości może okazać się
cennym środkiem wychowawczym.
- perswazja  polega na nakłonieniu podopiecznego do przyjęcia propozycji
przedstawionej przez osobę pomagającą. W tym celu opiekunka musi
wykorzystać swoją siłę przekonywania, odwołać się do logicznego myślenia,
przedłożyć argumenty sprzyjające propozycjom, zważyć wszystkie racje
przemawiające za i przeciw możliwym rozwiązaniom. Siła perswazji opiekunki
wzmacniana jest poważaniem, jakim darzy ją podopieczny. Im opiekunka ma
lepszą opinię jako profesjonalista i człowiek, tym łatwiej podopieczny da się
przekonać.
4) nadzorowanie  wpływanie za pomocą autorytetu. Działania przy użyciu autorytetu to:
kontynuowanie pracy, narzucanie wymogów i ograniczeń, nadzorowanie. y
ródłem
autorytetu są przepisy prawa, instytucje społeczne, w tym instytucje pomocy społecznej.
- kontynuacja pracy  polega na utrzymywaniu kontaktu z podopiecznymi,
z którymi nie prowadzi się już regularnej pracy, ale ich niestabilna sytuacja
stwarza obawy o pojawienie się okresowych trudności, czy wręcz kryzysu. Ten
rodzaj działania prowadzi najczęściej pracownik socjalny.
- narzucanie wymagań i ograniczeń. Jedną z form, jaką przybiera wpływanie przy
posłużeniu się autorytetem jest przyjmowanie na siebie roli rodzicielskiej. Relacja
z podopiecznym zostaje zbudowana wówczas na wzór rodziny i relacji rodzic 
dziecko. Opiekunka w czasie takich działań podobnie jak rodzic ma wymagania
w stosunku do podopiecznych oraz narzuca im pewne ograniczenia. Należą do
nich np. poszanowanie zobowiązań, umów, wysiłku włożonego w pielęgnację
chorego.
- nadzór  działania, które mają na celu normalizację życia podopiecznego, to
znaczy doprowadzenie do tego, aby podopieczny respektował normy społeczne
np. nie kradł, nie pił, nie uprawiał nierządu. W trakcie tych działań dochodzi do
wczesnego wykrywania wielu problemów społecznych oraz trudności jakie
napotykają jednostki i grupy. Nadzór sprawowany przez opiekunkę może polegać
na sprawdzaniu, czy podopieczny nie wrócił do starych, szkodliwych dla niego
i jego rodziny zachowań np. do palenia papierosów, picia alkoholu, zarzucenia
diety.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
5) rozszerzanie kontaktów  tworzenie nowych możliwości. Do tej kategorii zaliczamy
działania zmierzające do poszerzenia kontaktów z podopiecznymi, dostępu do nowych
wzbogacających doświadczeń. W tych działaniach opiekunka, wykorzystując znane
sposoby oddziaływania, stymuluje i motywuje podopiecznego do poznania nowych
form życia społecznego.
- rozszerzanie kontaktów  to ułatwianie podopiecznemu nawiązania kontaktów
z innymi, uzyskiwania wiadomości w zależności od jego potrzeb i umiejętności.
Relacja podopiecznego z opiekunką środowiskową jest już pierwszym krokiem
w tym zakresie i może posłużyć jako punkt wyjścia do innych kontaktów.
Właśnie w ramach kontaktów z ludz
mi o podobnych problemach, może tworzyć
się porozumienie i powstawać więzi emocjonalne. Nawiązana relacja miedzy
opiekunką a podopiecznym służyć może ułatwianiu kontaktów z infrastrukturą
socjalną, instytucjami i innymi grupami funkcjonującymi w środowisku.
- otwarcie się i ujawnianie możliwości. Środowiskiem społecznym podopiecznego
jest miejsce, w którym się znalazł dzięki utrzymywaniu stałych i codziennych
kontaktów. W wyniku jego udziału w życiu społecznym zna on więc pewne
osoby, grupy, instytucje itp. Niepełnosprawność mogła doprowadzić do
zawężenia, bądz
zerwania tych kontaktów z powodów leżących zarówno po
stronie podopiecznego jak i innych osób. Najistotniejszym zadaniem opiekunki
jest zachęcanie podopiecznego do otwarcia się na siebie samego, jak i na
otoczenie. Następnym krokiem może być czynny udział w odnawianiu zerwanych
więzi podopiecznego ze środowiskiem.
- spożytkowanie struktur otoczenia oraz uczestnictwo w nim. Duże znaczenie
w pracy z osobą niepełnosprawną ma organizacja czasu wolnego. Istniejące
w środowisku społecznym instytucje, nie zawsze są przygotowane do korzystania
z nich przez osoby mające trudności np. w poruszaniu się. Zadaniem opiekunki
środowiskowej może być poszukiwanie takich instytucji, które ze względu na
stopień sprawności podopiecznego oraz jego zainteresowania są dla niego
dostępne. Uczestnicząc w różnych formach zajęć podopieczny może zaspokoić
potrzebę szacunku i uznania, akceptacji, a także samorealizacji.
6) Strukturyzacja relacji pracy z podopiecznym
- strukturyzacja w czasie,
- spożytkowanie przestrzeni,
- skoncentrowanie na celach
Działania te obejmują organizację pracy osoby pomagającej. Zasady organizacji
pracy przedstawione zostały w jednej z wcześniejszych jednostek modułowych.
Działania pośrednie  to takie działania, które opiekunka wykonuje bez bezpośredniego
kontaktu z podopiecznym. Dotyczą one organizacji pracy, zaplanowania działań, które
następnie zaproponuje podopiecznemu oraz takich, które podejmowane są z myślą
o podopiecznym, ale nie zakładają jego aktywnego i bezpośredniego udziału. Przykładem
takich działań mogą być:
- współpraca z rodziną,
- współpraca ze specjalistami.
Rodzaj udzielanego wsparcia (emocjonalnego, informacyjnego, materialnego itd.), a także
jego forma zależy od indywidualnej sytuacji każdego podopiecznego. Wsparcie uzyskiwane
z różnych systemów, czy to pierwotnych, czy też wtórnych może mieć formę:
- pomocy finansowej np. w postaci pożyczki, zasiłku, dofinansowania obiadów w szkole,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
- pomocy w usługach np. w porządkach, naprawach, bezpłatnego dowozu do lekarza,
kościoła itp.,
- pomocy w naturze np. w formie produktów rolnych, obiadu,
- pomocy w organizacji wypoczynku np. zapewnienie wyjazdu na turnus rehabilitacyjny,
kolonie, czy też wspólny wyjazd z rodziną w okresie ich urlopu,
- pomocy w podtrzymywaniu kontaktów społecznych np. poprzez odwiedziny, rozmowę,
wspólny spacer, udział w obchodach świąt,
- pomocy w rozwoju np. poprzez dostarczanie wiedzy o pielęgnowaniu zdrowia, udział w
spotkaniach modlitewnych, udział w dyskusjach itp.,
- inne, niezbędne w konkretnym przypadku rodzaje pomocy.
4.2.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie ośrodki wsparcia występują na szczeblu lokalnym i ponadgminnym?
2. Jakie usługi opiekuńcze powinna organizować i świadczyć gmina dla osób, które
z powodu wieku, choroby lub innych przyczyn wymagają pomocy drugiej osoby,
a pomocy takiej są pozbawione?
3. Co to jest interwencja kryzysowa?
4. W jakiej formie może być udzielana pomoc pieniężna osobom i rodzinom znajdującym
się w trudnych sytuacjach życiowych dysponującym dochodem mieszczącym się
w granicach określonych ustawą o pomocy społecznej?
5. Od czego zależy możliwość udzielania wsparcia osobom niepełnosprawnym i ich
rodzinom?
6. Jakie działania wspierające można zaliczyć do działań bezpośrednich?
7. Na czym polega wyjaśnianie?
8. Na czym polega informowanie i działania edukacyjne?
9. Na czym polega wpływanie na podopiecznego?
10. Na czym polega nadzorowanie podopiecznego i w jakich sytuacjach powinno być
wykorzystywane?
11. Na czym polega rozszerzanie kontaktów i tworzenie nowych możliwości?
12. Jakie działania wspierające można zaliczyć do działań pośrednich?
13. Jakie formy wsparcia podopiecznego mogą być wykorzystywane w pracy opiekunki
środowiskowej?
Jeżeli potrafisz odpowiedzieć na powyższe pytania możesz przystąpić do wykonania
ćwiczeń. Jeżeli któreś pytanie sprawia Ci trudność, zapoznaj się raz jeszcze z odpowiednią
partią materiału nauczania.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Zapoznaj się z zasadami funkcjonowania instytucji i organizacji realizujących zadania
z zakresu pomocy społecznej i określ rodzaje wsparcia oraz formy pomocy świadczone
niepełnosprawnym i ich rodzinom.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) przygotować się do wykonania zadania, sporządzając plan poznania wskazanej przez
nauczyciela lub wybranej przez siebie instytucji,
2) wziąć udział w wycieczkach tematycznych do różnego typu instytucji pomocy społecznej
oraz organizacji społecznych, realizujących zadania z zakresu pomocy społecznej,
3) uzyskać informacje o:
- celach i zadaniach realizowanych przez poznawaną instytucję lub organizację,
- świadczeniach/usługach realizowanych przez daną placówkę,
- metodach oraz formach pomocy stosowanych w danej placówce w pracy
z podopiecznym i/lub jego rodziną,
- warunkach i trybie przyjęcia lub uzyskania świadczeń oferowanych przez placówkę,
- specjalistach zatrudnionych w danej placówce,
4) sporządzić sprawozdanie z pobytu w placówce,
5) wziąć udział w zajęciach podsumowujących ćwiczenie, mających na celu uporządkowanie
zebranych informacji, które posłużą do wykonania następnego ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy
- lista instytucji i organizacji pomocy społecznej działających w danej miejscowości/
regionie.
Ćwiczenie 2
Przygotuj informator o instytucjach i organizacjach świadczących pomoc społeczną
działających w Twojej miejscowości/ regionie.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) dobrać partnerów do pracy w 4-5 osobowej grupie,
2) wykorzystać wiadomości oraz materiały uzyskane w wyniku realizacji ćwiczenia 1.
3) wziąć udział w pracy zespołu zadaniowego  uporządkować zebrany materiał według
następującego schematu:
- nazwa, adres i telefony instytucji,
- adresaci, do których kierowana jest oferta danej instytucji,
- zakres jej działalności,
- rodzaje udzielanego wsparcia i formy pomocy,
- warunki i tryb przyjęcia lub uzyskania świadczeń,
4) przygotować w grupie redakcyjnie tekst informatora,
5) opracować szatę graficzną informatora,
6) wydrukować przygotowany przez grupę tekst informatora,
7) zaprezentować wyniki pracy grupy na forum klasy,
8) wziąć udział w podsumowaniu ćwiczenia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
Wyposażenie stanowiska pracy
 materiały uzyskane w wyniku realizacji ćwiczenia 1,
 ulotki,
 foldery,
 papier,
 komputer,
 drukarka.
Ćwiczenie 3
Zaplanuj działania wspierające podopiecznego i jego rodzinę w niżej opisanej sytuacji.
Opis sytuacji
Rodzina Państwa X mieszka w dużym mieście, w którym działa dobrze zorganizowana sieć
placówek pomocy społecznej, służby zdrowia, działają także liczne organizacje pozarządowe.
W mieście znajduje się szkoła kształcąca opiekunki środowiskowe i Wyższa Szkoła
Pedagogiczna. Państwo X borykają się z wieloma problemami związanymi
z niepełnosprawnością ich córki. Córka jest po porażeniu mózgowym, intelektualnie sprawna
lecz wymagająca systematycznej, intensywnej rehabilitacji. Dziewczynka ma 10 lat i tęskni
do kontaktów rówieśniczych. Ma indywidualne nauczanie. Rzadko wychodzi z domu, rodzina
mieszka na I piętrze w budynku bez windy. Rodzice nie mają samochodu, by zawieść córkę
do lekarza, na imprezy do szkoły, czy też dla relaksu poza miasto. Matka by opiekować się
dzieckiem zwolniła się z pracy i dwa razy dziennie, zgodnie z zaleceniami lekarza, wykonuje
wraz z córką intensywne ćwiczenia, które wymagają od niej wiele samozaparcia, ale też siły
fizycznej. Ostatnio Pani X. przeżywa kryzys psychiczny, boi się, że nie da sobie rady, że
sytuacja zaczyna ją przerastać, bowiem doszły jeszcze problemy finansowe. Pan X pracuje,
stara się zarobić na utrzymanie rodziny, ale jego pracodawca nie wypłaca regularnie
wynagrodzenia. Rodzina ma zaległości w co miesięcznych opłatach.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) dokładnie zapoznać się z opisem sytuacji,
2) przypomnieć sobie wiadomości o potrzebach osób niepełnosprawnych oraz sytuacjach
trudnych, w których mogą się oni oraz ich rodziny znajdować,
3) określić, z jaką sytuacją problemową masz do czynienia w opisanej sytuacji,
4) przypomnieć sobie wiadomości uzyskane podczas wizyt w poszczególnych instytucjach
i organizacjach pomocy społecznej, a także wiadomości z innych z
ródeł o możliwościach
udzielania wsparcia osobom w sytuacji podobnej do opisanej i zastanów się, które z nich
mogłyby w tej sytuacji udzielić rodzinie Państwa X wsparcia i jakiego rodzaju,
5) zastanowić się, czy w opisanej sytuacji można byłoby zastosować inne nieprofesjonalne
formy niesienia pomocy,
6) wykorzystać wiadomości dotyczące planowania działań, określić te, które należałoby
podjąć dla udzielenia pomocy rodzinie Państwa X i opracować propozycje działań
bezpośrednich i pośrednich,
7) zaprezentować efekty swojej pracy.
8) wziąć udział w podsumowaniu ćwiczenia i dyskusji na temat propozycji wypracowanych
przez ciebie i twoich kolegów/koleżanki.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
Wyposażenie stanowiska pracy
 informatory,
 ustawa o pomocy społecznej,
 duże arkusze papieru,
 mazaki,
 tablica flip  chart.
4.2.4 Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) wybrać formy pomocy stosownie do potrzeb
podopiecznego i jego rodziny?
2) zaplanować działania wspierające podopiecznego i jego rodzinę?
3) pomóc podopiecznemu w korzystaniu z pomocy
społecznej, rehabilitacji i opieki zdrowotnej?
4) ocenić skuteczność podjętych działań wspomagających?
5) zainicjować nieprofesjonalne formy niesienia pomocy
i wsparcia?
6) pozyskać wolontariuszy do współpracy w opiece nad
niepełnosprawnym?
7) nawiązać współpracę z grupą wolontariuszy?
8) nawiązać współpracę z zespołem specjalistów
świadczących usługi na rzecz podopiecznego?
Jeżeli zaznaczyłeś  tak to znaczy, że osiągnąłeś zaplanowane cele i zakończyłeś
kształcenie w jednostce modułowej Organizowanie sytemu wsparcia społecznego. Możesz
teraz przystąpić do sprawdzianu osiągnięć. Jeżeli w którymś przypadku odpowiedziałeś  nie
wróć do odpowiedniej partii materiału nauczania lub wykonaj jeszcze raz odpowiednie
ćwiczenie.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
5. SPRAWDZIAN OSI
GNI
Ć
Sprawdzian I
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Udzielaj odpowiedzi wyłącznie na załączonej karcie odpowiedzi.
5. Wybraną przez siebie prawidłową odpowiedz
otocz kółkiem.
6. Jeżeli się pomylisz, skreśl krzyżykiem błędną zakreśloną kółkiem odpowiedz
, a następnie
otocz kółkiem odpowiedz
prawidłową.
7. Na wykonanie sprawdzianu osiągnięć masz 35 minut.
8. Jeżeli masz pytania i wątpliwości podnieś rękę i zadaj pytanie nauczycielowi.
9. Pamiętaj, że twoja praca musi być samodzielna.
10. Przed oddaniem karty odpowiedzi sprawdz
poprawność wybranych odpowiedzi.
11. Sprawdz
ponownie, czy twoja karta odpowiedzi jest prawidłowo podpisana.
12. Powodzenia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
Zestaw zadań testowych
1. Załatwianie spraw podopiecznego w urzędzie to rodzaj wsparcia:
a) emocjonalnego,
b) materialnego,
c) przez świadczenie usług,
d) w rozwoju.
2. Najbliżsi przyjaciele stanowić mogą:
a) pierwotny system wsparcia,
b) wtórny system wsparcia,
c) grupę samopomocy,
d) grupę wolontariuszy.
3. Podopieczna ma pretensje do wszystkich, że nie otrzymuje pomocy na czas, że wszyscy ją
lekceważą, nie dostrzegają jej potrzeb, czuje się opuszczona i nic nieznacząca dla innych.
Postawa tej podopiecznej wynikać może z zaburzonego wzorca:
a) partnera interakcji,
b) realizacji zadań,
c) relacji między ludz
mi,
d) obrazu świata.
4. Podopieczna czuje się zagubiona, nie wie kto mógłby jej pomóc gdy urodzi dziecko
z zespołem Downa. Pierwszy raz usłyszała to określenie w szpitalu. Ma wiele
wątpliwości, jak powinna opiekować się dzieckiem. W jej przypadku najtrafniejszy rodzaj
wsparcia to wsparcie:
a) informacyjne,
b) materialne,
c) duchowe,
d) dowartościowujące.
5. Formą usług opiekuńczych i bytowych świadczonych całodobowo w jej miejscu
zamieszkania dla nie mniej niż 3 osób i nie więcej niż 8 osób wymagających z powodu
wieku wsparcia jest:
a) dom pomocy społecznej,
b) mieszkanie chronione,
c) rodzinny dom pomocy,
d) dzienny dom pomocy.
6. Pani X cierpi na zaburzenia psychiczne, stan jej zdrowia nie wymaga jednak
hospitalizacji, wobec tego została wypisana ze szpitala do domu. Jest osobą mieszkającą.
samotnie Pani X. potrafi wykonywać wszystkie czynności domowe, ale często nie gotuje
obiadów, zapomina zjeść, czasem zażyć zalecone lekarstwa. Ponadto przebywanie
w pustym domu z
le wpływa na jej samopoczucie. Najodpowiedniejszą formą pomocy
w tym przypadku byłoby:
a) uczestnictwo w środowiskowym domu samopomocy,
b) pobyt w domu pomocy społecznej,
c) zorganizowanie usług opiekuńczych,
d) pobyt w rodzinnym domu pomocy.
7. Nakłonienie podopiecznego do przyjęcia propozycji przedstawionej przez osobę
pomagającą to:
a) konfrontacja,
b) perswazja,
c) porada,
d) nadzorowanie.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
8. Stosując metodę wpływu osobistego, opiekunka może zmieniać zachowanie
podopiecznego poprzez:
a) sugestię,
b) nagradzanie,
c) przydzielanie ról,
d) przydzielanie funkcji.
9. Pomoc pieniężna z pomocy społecznej to:
a) zasiłek stały, celowy, okresowy,
b) zasiłek stały, celowy, opiekuńczy,
c) zasiłek stały, opiekuńczy, okresowy,
d) zasiłek opiekuńczy, okresowy, celowy.
10. Państwo Z. mają problemy wychowawcze z niepełnosprawnym synem, który jest
w okresie dojrzewania. Jego zachowanie jest przyczyną konfliktów między rodzicami
i pozostałymi dziećmi. Najodpowiedniejsza forma poradnictwa w tej sytuacji to
poradnictwo:
a) prawne,
b) psychologiczne,
c) rodzinne,
d) zawodowe.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
KARTA ODPOWIEDZI
Imię i nazwisko ..................................................................................................
Organizowanie systemu wsparcia społecznego
Zakreśl poprawną odpowiedz

Nr zadania Odpowiedz
Punkty
1 a b c d
2 a b c d
3 a b c d
4 a b c d
5 a b c d
6 a b c d
7 a b c d
8 a b c d
9 a b c d
10 a b c d
Razem
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
6. LITERATURA
1. Badura-Madej W.: Wybrane zagadnienia interwencji kryzysowej, BPS, Interart,
Warszawa 1996
2. Brzezińska A.: Wspomaganie rozwoju, w:  Młodzież  Kultura  Wieś nr 18/1992
3. Czekaj K., Gorlach K., Leśniak M.: Labirynty współczesnego społeczeństwa, Interart,
Warszawa 1996
4. Frieske K., Poławski P.: Opieka i kontrola, BPS, Interart, Warszawa 1996
5. Grochmal  Bach B., Knobloch-Gala A. (red.): Kryzysy rozwojowe wieku dziecięco-
młodzieżowego a możliwości społecznego wsparcia, Oficyna Wydawnicza  Impuls ,
Kraków 2005
6. Kawczyńska-Butrym Z.: Niepełnosprawność  specyfika pomocy społecznej, BPS
Interart, Warszawa 1996
7. Kawczyńska-Butrym Z.: Problemy opieki nad człowiekiem starszym  obszary pomocy i
wsparcia. Praca socjalna, Wyd. Śląsk, Katowice 1999
8. Kawula S.: Spirala życzliwości: od wsparcia do samodzielności, w: Auxilium Sociale.
Wsparcie społeczne nr 1/97
9. Kazimierczak T., A
uczyński M.: Wprowadzenie do pomocy społecznej, BPS, Warszawa
1996
10. Kotlańska-Michalska A:. Diagnozowanie i projektowanie w pracy socjalnej, UAM,
Poznań 1999
11. Kowalik S.: Psychospołeczne podstawy rehabilitacji osób niepełnosprawnych, Wyd.
Śląsk, Katowice 1999
12. Krzyszkowski J.: Między państwem opiekuńczym a opiekuńczym społeczeństwem, Wyd.
UA
, A
ódz
2005
13. Otrębska-Popiołek K.: Człowiek w sytuacji pomocy. Psychologiczna problematyka
przyjmowania i udzielania pomocy, Uniwersytet Śląski, Katowice 1991
14. de Robertis C.: Metodyka działania w pracy socjalnej, Interart, Warszawa 1996
15. Sęk H.: Podstawowe rodzaje pomocy psychologicznej, w: Społeczna psychologia
kliniczna, PWN, Warszawa 1993
16. Witkowski T.: Rozumieć problemy osób niepełnosprawnych, Warszawa 1993
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30