plik


125 Joanna WRZESICSKA WSPARCIE SPOAECZNE A ZDROWIE PRACOWNIKW Z PERSPEKTYWY DZIAAAC SAU{BY BEZPIECZECSTWA I HIGIENY PRACY W dziedzinach dotyczcych zapewnienia bezpiecznych i higienicznych wa- runkw pracy obserwuje si charakterystyczne przesunicie akcentw. Dawniej podstawowe problemy dotyczyBy zagro|eD wynikajcych z u|ytkowania maszyn i urzdzeD technicznych, prac szczeglnie niebezpiecznych czy te| szkodliwego wpBywu czynnikw biologicznych, chemicznych itp. Oczywi[cie, zagadnienia te w dalszym cigu s aktualne, jednak nale|y pamita, i| wraz z rozwojem techniki i technologii ograniczanie ryzyka zawodowego do poziomu akceptowalnego staBo si stosunkowo Batwe  to czynnik ludzki staje si coraz wa|niejszym i zarazem najtrudniejszym do opanowania.1 O podobnym  przesuniciu akcentw wspomina Maria Widerszal-Bazyl, piszc o aktualnych dziedzinach zainteresowaD psychologii pracy  ju| w mniejszym stopniu dotycz one psychologicznych zrdeB produktyw- no[ci, mechanizmw i rodzajw motywacji do pracy, zrdeB zadowolenia z pracy.2 Dzi[ gBwnym tematem rozwa|aD psychologii pracy s psychospoBeczne wyznacz- niki zdrowia pracownika. Tu pojawi si mo|e problem w rozumieniu pojcia: zdrowie. OdwoBujc si do mo|liwie szerokiego ujcia zdrowia, takiego, jakie re- prezentuje definicja Zwiatowej Organizacji Zdrowia (WHO),  zdrowie to fizyczny, psychiczny i spoBeczny dobrostan . U|ywa si tu terminu: dobrostan, zamiast pol- skiego: samopoczucie, podkre[lajc w ten sposb, |e o zdrowiu orzeka mo|e zarwno zewntrzny obserwator (kto[ obiektywny, np. lekarz), jak i sam podmiot (subiektywne odczucia, czyli samopoczucie). Dobrostan fizyczny to nie tylko niewystpowanie choroby, lecz tak|e stanw pokrewnych  niedostatek energii, spadek odporno[ci. Dobrostan ten, oceniany subiektywnie, wykazuje silne zwizki z samopoczuciem psychicznym. Ka|dy z nas prawdopodobnie zna poczucie lku lub niemocy, bdce wynikiem dolegliwo[ci fizycznych lub zwykBe, codzienne uczucie zBo[ci z powodu ograniczeD, jakie choro- ba niesie. Dobrostan fizyczny, oceniany obiektywnie jest domen medycyny  naj- bardziej klasyczne wskazniki tej dziedziny odnosz si gBwnie do funkcji sercowo- naczyniowej i koncentruj si na trzech wskaznikach: ci[nieniu skurczowym i roz- kurczowym krwi oraz rytmie serca (model Karaska).3 Dobrostan psychiczny z kolei jest pojciem wyjtkowo zBo|onym: wyodrbni w nim mo|na aspekty afektywne i poznawcze (a wic emocje i nastroje oraz ocen wBasnego |ycia jako caBo[ci oraz poszczeglnych jego elementw). A co mo|emy powiedzie na temat dobrostanu spoBecznego (bdcego elementem szeroko rozumianego zdrowia)? Dobrostan spoBeczny w du|ej mierze uzale|niony jest od rozwoju psycho-moralnego czBowie- ka. Przejawia si mo|e zadowalajc umiejtno[ci |ycia w rodzinie, spoBeczno- 1 J. WrzesiDski: Popularyzacja zagadnieD bhp w [rodowisku pracy  nowe wyzwania. W: WroDska, A. Zduniak (red.): Podmiotowo[ w edukacji ery globalnego spoBeczeDstwa informacyjnego. Warszawa  PoznaD 2004, s. 193 2 M. Widerszal-Bazyl: Stres w pracy a zdrowie, czyli o prbach weryfikacji modelu Roberta Karaska oraz modelu wymagania  kontrola  wsparcie. CIOP, Warszawa 2003, s. 9 3 M. Widerszal-Bazyl, op. cit., s. 11 126 [ci lokalnej czy w [rodowisku pracy. Na dobrostan spoBeczny (social well-being) skBadaj si na pewno: rodzina; przyjazD; satysfakcjonujce |ycie towarzyskie; wsparcie spoBeczne.4 Musi by dobrostan spoBeczny warto[ci uznan, skoro czy- tamy o nim w projekcie rezolucji legislacyjnej Parlamentu Europejskiego dotycz- cego wniesienia poprawek w formie dziaBaD bezpo[rednich przez WCB (Wsplne Centrum Badawcze) w ramach sidmego programu ramowego Wsplnoty Euro- pejskiej w dziedzinie badaD, rozwoju technologicznego i demonstracji (2007- 2013).5 Czytamy w uzasadnieniu:  (& ) WCB powinno poBo|y szczeglny nacisk na obszary o znaczeniu kluczowym dla Unii, ktrymi s dobrobyt i dobrostan spo- Beczny w spoBeczeDstwie intensywnie wykorzystujcym wiedz, solidarno[, trwa- Bo[ i odpowiedzialne zarzdzanie zasobami, bezpieczeDstwo i wolno[ (& ) . Pra- gn zaznaczy, i| sformuBowanie: dobrostan spoBeczny zostaBo dodane w popraw- ce do projektu. Ewolucja psychologii pracy w kierunku  zdrowia jest faktem i nie sposb wy- mieni wszystkich mo|liwych przyczyn takiego stanu rzeczy. Bez wtpienia nale|y podkre[li tendencje oglnokulturowe, polegajce na bardzo silnym akcentowaniu warto[ci zdrowia, warto rwnie| wspomnie o powstaniu nowej specjalno[ci: psy- choneuroimmunologii. Dziedzina ta dostarcza fizjologicznych podstaw, uzasadnia- jcych sens doszukiwania si zale|no[ci przyczynowych midzy psychospoBeczn sfer pracy a zdrowiem fizycznym i psychicznym.6 Pod|ajc za wspomnian ju| M. Widerszal-Bazyl mo|emy stwierdzi, |e pojawiBa si nowa subdyscyplina: psy- chologia zdrowia w pracy.7 DziaBa ona na styku psychologii pracy i psychologii zdrowia, bliska jest jej tak|e psychologia r|nic indywidualnych oraz te dziaBy psy- chologii spoBecznej i klinicznej, ktre dostarczaj przesBanek teoretycznych do przeprowadzania interwencji, majcych na celu optymalizowanie warunkw pracy i ksztaBtowanie zachowaD pracownikw. Osobi[cie wierz, |e problematyka budo- wania i podtrzymania zdrowia w [rodowisku pracy to zagadnienie bliskie rwnie| socjologom, pedagogom spoBecznym, przedstawicielom nauk medycznych i biolo- gicznych, osobom nale|cym do bardzo bogatego, lecz stosunkowo wskiego nurtu zarzdzania kadrami (HRM) a tak|e specjalistom w zakresie zarzdzania bhp. We wspomnianej powy|ej nowej subdyscyplinie szczeglne miejsce zajmuje pojcie stresu. Stres& powiedziano i napisano ju| na ten temat tak wiele (mo|na pokusi si o stwierdzenie, i| teoria stresu zrobiBa du| karier) a jednak problem wydaje si wci| palcy, coraz bardziej aktualny i brzemienny w skutkach. Stres jako stan podwy|szonej aktywacji ustroju, rwnoznaczny jest ze wzmo|onym na- piciem emocjonalnym. WywoBany jest okre[lon interpretacj napBywajcych bodzcw, a wic aktywno[ci kory mzgowej, jego konsekwencje odczuwa jednak caBy organizm. Dzieje si tak ze wzgldu na istnienie sieci wzajemnych powizaD midzy ukBadem nerwowym, hormonalnym i odporno[ciowym. W komrkach ukBa- du odporno[ciowego zlokalizowane zostaBy receptory dla okre[lonych hormonw i neurotransmiterw. Np. je[li chodzi o pacjentw z chorobami serca udowodniono, |e nawet umiarkowany stres mo|e powodowa niedotlenienie mi[nia sercowego, zakBcenie pracy serca oraz jego zmniejszon wydolno[. Wraz ze wzrostem 4 dostp: http://www.gp.viamedica.pl 5 dostp: http://www.europarl.europa.eu 6 dostp: http://www.psychoneuroimmunologia.htm 7 M. Widerszal-Bazyl, op. cit., s. 10 127 poziomu stresu ro[nie rwnie| poziom cholesterolu i ci[nienie krwi, co przyczynia si m.in. do rozwoju mia|d|ycy. Patologiczne reakcje zwizane ze stresem podno- sz ponadto poziom kortyzolu we krwi, zaburzaj metabolizm serotoniny i powodu- j wzrost aktywacji ukBadu sympatycznego.8  Stres zwizany z prac zawodow to obecnie drugi po blach plecw naj- wa|niejszy problem zdrowotny pracownikw w krajach Unii Europejskiej. Dotyka on blisko 1/3 ogBu zatrudnionych; jego koszty w skali regionu ocenia si na co najmniej 20 mld. Euro rocznie  dowiadujemy si od dyrektora Europejskiej Agen- cji BezpieczeDstwa i Zdrowia w pracy.9 Biorc pod uwag wcze[niejsze rozwa|a- nia mo|na stwierdzi, |e stres (zwBaszcza ten w pracy) wydaje si by jedn z dziedzin, ktra jest interesujca zarwno z teoretycznego jak i z empirycznego punktu widzenia. Stwierdzenie, |e praca jest jednym z mo|liwych zrdeB stresu mo|e wynika z faktu, i| odgrywa ona wielk role w |yciu dorosBego czBowieka. Ale czy tylko dlatego? W literaturze mo|na spotka r|ne klasyfikacje stresorw w pra- cy, m.in. dotycz one [rodowiska fizycznego, roli w organizacji, struktury organiza- cyjnej, stosunkw midzyludzkich, konfliktw typu  praca  rodzina itd. Warto wyr|ni (spo[rd istniejcych teorii) model stresu Roberta Karaska stwierdzajcy, i| interakcja wysokich wymagaD i niskiego zakresu kontroli jest szczeglnie nie- bezpieczna z punktu widzenia odczuwanego stresu.10 Przejdzmy jednak do problemu stawianego w temacie: wielu badaczy zajmuje si wizami spoBecznymi, systemem takich powizaD, krgiem osb, do ktrych ma si zaufanie, znaczcymi spoBecznymi kontaktami czy wreszcie  spoBecznym pod- trzymaniem (social support).11 Jest to taka sytuacja, w ktrej mimo wszystkich reprezentowanych odmienno[ci terminowych i znaczeniowych Bczy badaczy wybr tego samego obiektu poznania  midzyludzkich relacji. Midzy znaczcymi negatywnie, niepo|danymi zdarzeniami |yciowymi a pogorszeniem zdrowia psy- chicznego jednostki istnieje pozytywna korelacja.12 Wykazano, |e system podtrzy- mania spoBecznego, ktrym dysponuje jednostka, osBabia ten zwizek, buforuje wpByw zdarzeD |yciowych na stan psychiczny. Pojawienie si wic niepo|danych zdarzeD wwczas, kiedy jednostka dysponuje systemem spoBecznego wsparcia, wytwarza u niej mniej niekorzystnych napi, ni| wytwarza si ich wtedy, kiedy takiego zaplecza nie ma. W systemie spoBecznego oparcia wyr|ni mo|na dwa segmenty: - instytucje, ktre udzielaj ludziom pomocy medycznej, psychologicznej lub spoBecznej (Ko[ciB, medycyna, prawo, zabezpieczenia spoBeczne); - osoby z najbli|szego otoczenia jednostki (rodzina, dalsi krewni, ssiedzi, wspBpracownicy w [rodowisku pracy). Pojcie wsparcia spoBecznego pojawiBo si w badaniach psychologicznych w latach 70-tych XX wieku w wielu o[rodkach naukowych na caBym [wiecie (gBw- nie w USA, Kanadzie, Holandii i Anglii). Niektrzy autorzy opracowaD okre[laj je jako  termin-parasol ,13 ktry obejmuje wiele r|nych aspektw tego zjawiska, peB- 8 dostp: http://www.gp.viamedica.pl 9 dostp: http://www.pl.osha.europa.eu 10 dostp: http//www.bp.edu.pl 11 A. Titkow: Stres i |ycie spoBeczne. Polskie do[wiadczenia. Warszawa 1993, s. 158 12 Op. cit., s. 159 13 G. Kwa[niewska: Rola i znaczenie wsparcia spoBecznego.  Nasze Forum. Kwartalnik pedagogiczno  terapeutyczny 2001, 1 128 nic funkcj wyja[niajc w badaniach dotyczcych wpBywu stresowych do[wiad- czeD |yciowych czBowieka na jego zdrowie fizyczne i psychiczne. Wsparcie spo- Beczne mo|e mie r|ne formy: - wsparcie emocjonalne: okazywanie sympatii, |yczliwo[ci, zainteresowania; - wsparcie instrumentalne: udzielanie konkretnej pomocy (np. przy rozwi- zaniu problemu); - wsparcie informacyjne: dostarczanie informacji majcych istotne znaczenie dla radzenia sobie w danej sytuacji; - wsparcie oceniajce: wyra|enie opinii na temat danej osoby, jej zachowaD, wygldu, wypowiedzi. Spogldajc na definicje przedstawione przez Coobsa, Capplana, Kahna i Anto- nucciego, House a, Willsa nale|y podkre[li, |e w wymienionych definicjach jako najwa|niejszy aspekt/typ wsparcia uwa|a si wsparcie emocjonalne, okre[lane jako pomoc socjoemocjonalna, zachowania emocjonalnie podtrzymujce czy emo- cjonalna blisko[.14 Zwizki wsparcia spoBecznego ze zdrowiem pracownika mo- |emy postrzega na trzy sposoby, jako: 1) ZAPORA: zabezpiecza przed siB napierajc, stanowi przeszkod unie- mo|liwiajc przedostanie si czego[ lub kogo[, po prostu chroni. I w ta- kim rozumieniu zapor nie dopuszczajc do samego pojawienia si stre- sorw bd takie cechy otoczenia jak |yczliwo[ i przychylno[ otoczenia W rezultacie nie dochodzi do reakcji stresowej ze wszystkimi jej negatyw- nymi konsekwencjami zdrowotnymi. Jest maBo prawdopodobne, aby w harmonijnym [rodowisku pracy pracownik odczuwaB silny dyskomfort spowodowany poczuciem niesprawiedliwo[ci, wyobcowania czy syndro- mem nierwnych szans. 2) BUFOR: pojcie najcz[ciej rozumiane jako rodzaj  zderzaka , a wic  co[ (lub  kto[ ), co (kto) przyczynia si do zBagodzenia konfliktu. ZakBada- jc, |e [rodowisko pracy dostarcza silnych stresorw, wsparcie spoBeczne mo|e stanowi bufor  nie zlikwiduje ani napi, ani zrdeB ich powstawa- nia, ale chroni przed ich negatywnym wpBywem na zdrowie osBabiajc roz- miary reakcji stresowej. Szczera, kole|eDska rozmowa, czasami krtki dia- log midzy pracownikami, szybka wymiana zbie|nych pogldw (czsto podszyta dowcipem)  wszystkie te cechy wzajemnych interakcji maj wpByw na  wyhamowanie wzburzenia czy poczucia doznanej niesprawie- dliwo[ci. 3) MOC: rozumiana jako siBa psychiczna lub fizyczna, jako energia, zdolno[ oddziaBywania i wywierania wpBywu zarwno na innych, jak i na samego siebie. Z obserwacji [rodowiska pracy wynika, |e istniej silne, bezpo[red- nie powizania midzy wsparciem spoBecznym a samopoczuciem pracow- nika. CzBowiek otoczony przychylno[ci, odczuwajcy wsparcie ze strony innych osb ma poczucie wikszej pewno[ci siebie i wiary w siebie  ma poczucie siBy. Tak rozumiana  moc pozytywnie wpBywa na sposoby radze- nia sobie w sytuacjach trudnych, jest tak|e doskonaBym i sprawdzonym sposobem na podwy|szenie (czsto zani|onej) samooceny.15 14 G. Kwa[niewska, op. cit. 15 opracowanie wBasne na podstawie: D. Koradecka (red.): Nauka o pracy  bezpieczeDstwo, higiena, ergonomia. Tom 5: Czynniki psychologiczne i spoBeczne, CIOP  Warszawa 129 Czym jest zatem wsparcie spoBeczne? Wsparciem spoBecznym mo|e by ka|de dziaBanie osoby, ktrej celem jest poprawienie tzw. dobrostanu osoby je otrzymujcej. DziaBania te najcz[ciej maj na celu zrozumienie drugiej osoby, okazanie jej troski, pocieszenie lub okazanie akceptacji. Dziki tym dziaBaniom osoby prze|ywajce kryzys mog uwolni si od wBasnych negatywnych emocji, wyrazi swoje obawy lub smutek, natomiast osoby prze|ywajce sukcesy mog podzieli si swoim szcz[ciem z innymi. Istotna rol wsparcia spoBecznego jest stwarzanie poczucia przynale|no[ci, opieki i podwy|szenia samooceny. Warto przez chwil zatrzyma si przy temacie osb udzielajcych wsparcia  najcz[ciej s to czBonkowie rodziny, przyjaciele, znajomi, wspBpracownicy. Wg H. Dreher a bezinteresowna pomoc innym, obcym osobom jest najwa|niejszym czynnikiem usprawniajcym ukBad immunologiczny.16 Filozofia Matki Teresy z Kalkuty jest tu godna przypomnienia. Jaka wic jest, lub mo|e by, rola sBu|b bhp, rola specjalistw, inspektorw czy mened|erw w ksztaBtowaniu przyjaznej atmosfery pracy? Zdarza si nierzad- ko, i| wsparcie od przeBo|onego lub wspBpracownika jest du|o wa|niejsze ni| wsparcie od bliskich. Dlatego te| wa|ne jest, czy mened|er zarzdzajcy zespo- Bem bdz specjalista bhp zarzdzajcy bezpieczeDstwem pracy, potrafi odczyta potrzeb wsparcia u danego pracownika, a tak|e u swojego zespoBu jako caBo[ci. Taka potrzeba wsparcia mo|e pojawi si u pracownikw w wyniku presji czasu, nadmiernego stresu, konfliktw a tak|e w sytuacjach adaptacyjnych, gdy nowo zatrudniony pracownik nie wie dokBadnie co ma robi, jakie s jego zadanie, komu podlega itp. Sytuacje wymagajce wsparcia zdarzaj si ka|dego dnia  w wik- szo[ci tych sytuacji niebagateln rol mo|e odegra specjalista bhp. Mened|er dbajcy o kultur bezpieczeDstwa pracy  mo|e zarzdza wsparciem, ksztaBtujc poprzez to wiele innych czynnikw spoBecznych, ktre maj ogromny wpByw na efektywno[ caBego zespoBu .17 Mo|e m.in. wpBywa na klimat organizacyjny, sprawno[ przebiegu procesw komunikacyjnych, relacje w zespole. ZmiaBo wic mo|emy okre[li mened|era bhp wspBtwrc kultury organizacji. Nale|y jednak pamita, |e tylko nieustanne podnoszenie wiedzy, twrcze podej[cie do rozwi- zywania konfliktw oraz zwykBa, codzienna akceptacja ludzi i ich problemw  mo- g wpByn na skuteczno[ dziaBania specjalisty bhp. Jednak aby mie bliski kon- takt z czBowiekiem w [rodowisku pracy potrzebne s podstawowe umiejtno[ci psychologiczne i pedagogiczne: empatia, aktywne sBuchanie, umiejtno[ zada- wania wBa[ciwych pytaD oraz prowadzenia rozmowy, sztuka Bagodzenia sporw itp. Profesjonalnie przygotowany i wci| rozwijajcy si mened|er/specjalista bhp, w nagrod za wBo|ony w prac z ludzmi trud liczy mo|e na ich szacunek i zaufanie. Te z kolei cechy s niezbdne do budowania dobrego zespoBu, rozumiejcego konieczno[ wprowadzania zmian, zasadno[ procedur i nieuchronno[ ograni- czeD wystpujcych w procesach pracy. Podsumowujc  przed specjalist bhp stoj nowe zadania  nie s one zwi- zane z ograniczeniem zagro|eD takich jak pyBy czy szkodliwe substancje, ponie- wa| liczba osb pracujcych w takim nara|eniu zmniejszyBa si radykalnie. Nowe zadania dotycz psychospoBecznych aspektw pracy, a przede wszystkim metod radzenia sobie z konsekwencjami takich zjawisk jak mobbing, ageizm, wypalenie 16 dostp: http://www.psychoneuroimmunologia.htm 17 dostp: http://www.manager.money.pl 130 zawodowe czy nadmierny stres. Tu powstaje pytanie: czy w procesie ksztaBcenia sBu|b bhp ksztaBtujemy tak|e osobowo[ przyszBego specjalisty bhp w duchu wspBcze[nie rozumianej kultury bezpieczeDstwa, ktrej podstaw jest wysoka warto[ przypisywana zdrowiu i |yciu? KsztaBtowanie takiej kultury wymaga kre- owania po|danych postaw w przedsibiorstwie, dotyczy wszystkich pracownikw i ich osobistego zaanga|owania, wiadomo jednak, ze najwa|niejszy jest dobry przy- kBad  idcy z gry . Wsparcie spoBeczne to termin stosunkowo mBody (lata 70-te XX wieku), ostatnio zyskujcy na znaczeniu. DziaBania wspierajce najcz[ciej maj na celu zrozumienie drugiej osoby, okazanie jej troski oraz akceptacji, dziki cze- mu osoby prze|ywajce kryzys mog uwolni si od wBasnych negatywnych emo- cji. Dlatego tak wa|ne jest czy mened|er zarzdzajcy zespoBem bdz specjalista zarzdzajcy bezpieczeDstwem pracy, potrafi odczyta potrzeb wsparcia u swo- ich pracownikw. Pracownik sBu|by bhp posiadajcy, oprcz wiedzy fachowej, kompetencje w zakresie motywowania pracownikw do zachowaD bezpiecznych, potraficy promowa bezpieczeDstwo w pracy jako wspln ide wszystkich za- trudnionych, umiejcy diagnozowa przyczyny pojawiajcych si w zespole pro- blemw oraz znajcy zasady efektywnej i skutecznej komunikacji, bdcej kluczem do udzielenia wsparcia  ma szans sta si rzeczywi[cie specjalist w zakresie szeroko rozumianego bezpieczeDstwa i zdrowia w pracy.

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Ankieta dotycząca wsparcia społeczneg
zzz zrobione ROLA WSPARCIA SPOŁECZNEGO
Badania Wsparcia Spolecznego
2006 04 O profilaktyce zdrowia pracowników
instrukcja kontrolowania zdrowia pracownikow
Organizowanie systemu wsparcia społecznego
względu na stan zdrowia pracownik nie
W 7 Wsparcie społeczne
Profilaktyka, ochrona zdrowia pracownika
polityka społeczna 2 wrzesień 2011

więcej podobnych podstron