mgr Dorota A
uczak
SP nr13
Gorzów Wlkp.
Problem dojrzałości szkolnej i równego startu szkolnego
Rozpoczęcie nauki w szkole jest przełomowym momentem w \
yciu dziecka. Przejście dziecka do
szkoły wią\
e siÄ™ ze zmianÄ… dotychczasowego trybu \
ycia. Stawiane sÄ… przed nim nowe wymagania i
obowiązki. Oczekuje się od niego panowania określonego zasobu wiedzy oraz umiejętności
podporządkowania się stałym i jednakowym dla wszystkich uczniów wymaganiom. Obowiązki dziecka
mo\
na podzielić na dwie zasadnicze grupy. Pierwsza z nich dotyczy nauki szkolnej, druga
przestrzegania określonej dyscypliny, umiejętności współ\
ycia z rówieśnikami i emocjonalnego
przystosowania siÄ™ do nowych sytuacji \
ycia szkolnego. Aby dziecko było w stanie sprostać tym
wymaganiom musi osiągnąć dojrzałość szkolną.
Rozwój dziecka jest zale\
ny od takich czynników jak zadatki wrodzone,
organiczne, własna aktywność dziecka, środowisko oraz wpływ wychowania i
nauczania.
Właściwe przygotowanie dziecka do szkoły rozumiane jest zarówno jako:
" wszechstronny rozwój osobowości, czyli rozwój umysłowy, emocjonalno-społeczny, estetyczny i
fizyczny,
" nastawienie do szkoły i kolegów,
" przybli\
enie dziecku niektórych sytuacji spotykanych w \
yciu szkolnym,
" kształtowanie umiejętności przydatnych w szkole oraz motywacji uczenia się.
Przygotowanie do szkoły polega na wytworzeniu zespołu umiejętności i przyzwyczajeń oraz tak\
e
cech charakteru, które będą przydatne w szkole. We wszechstronnym rozwoju dziecka uczestniczy
rodzina i przedszkole wspomagając się wzajemnie. Rozwój umysłowy i społeczny pobudzany jest
dzięki poszerzaniu doświadczenia \
yciowego dziecka przez uczestnictwo w \
yciu dorosłych. Dziecko
poznaje rzeczywistość, równocześnie kształtując swoją spostrzegawczość, wyobraz
niÄ™, mowÄ™ i
myślenie, przejmuje odpowiednie nastawienie emocjonalne. Dziecko gromadzi spostrze\
enia,
doznania, doświadczenia, które ułatwiają mu póz
niej naukÄ™ w szkole.
Ocena stopnia dojrzałości szkolnej jest oceną poziomu rozwoju dziecka w danym momencie z
punktu widzenia gotowości do rozpoczęcia nauki. Musimy sobie zdawać sprawę, \
e nie jest to tylko
samorzutny rozwój dziecka. Na dojrzałość szkolną składają się ró\
norakie doświadczenia w sferze
motorycznej, umysłowej, emocjonalnej i społecznej, kształtujące się na bazie praw fizjologicznych
rzÄ…dzÄ…cych rozwojem dziecka.i
Gotowość do nauki szkolnej jest efektem rozwoju, w którym wa\
nÄ… rolÄ™ odgrywajÄ… zabiegi
wychowawczo-dydaktyczne nauczycieli przedszkola i rodziców. Nie jest więc ona stanem, na który
wystarczy po prostu czekać, ale trzeba ją wykształcić poprzez stworzenie dziecku sprzyjających
warunków stymulujących jego rozwój. Warunki te tworzy dziecku przedszkole w ścisłej współpracy z
rodziną. Ocena stopnia dojrzałości szkolnej uzale\
niona jest od tego jak przebiegało dotychczasowe
\
ycie dziecka, od tego, czy uczęszczało ono, czy te\
nie do przedszkola, czy miało okazję
współdziałania z innymi dziećmi w najbli\
szym otoczeniu, czy jego potrzeby poznawcze i uczuciowe
były zaspokajane przez dorosłych, czy wymagania mu stawiane były dostosowane do jego
mo\
liwości.
1. Definicja dojrzałości szkolnej
Termin  dojrzałość szkolna czy te\
coraz częściej u\
ywany  gotowość szkolna jest niesłychanie
popularny. Najczęściej pojęcie to określa osiągnięcie przez dziecko takiego poziomu umysłowego,
emocjonalnego, społecznego i fizycznego, który pozwoli małemu uczniowi podołać wymaganiom
stawianym przez szkołę, umo\
liwi prawidłowe funkcjonowanie w sytuacjach szkolnych.
E.Gruszczyk - Kolczyńska podjęła prace nad opracowaniem problemu  dojrzałości uczenia się
matematyki na sposób szkolny. Wa\
ne jest aby dzieci były odporne emocjonalnie i potrafiły zdobyć
się na wysiłek intelektualny w sytuacjach trudnych i pełnych napięć.  Dobre przygotowanie dziecka do
szkoły zapewnia, \
e dziecko dysponuje pewnym zapasem wiadomości i umiejętności, i będzie mogło
sprostać wymaganiom w klasie pierwszej. ii Jako wskaz
niki  dojrzałości do uczenia się matematyki na
sposób szkolny podaje :
"  umiejętność poprawnego liczenia oraz dodawania i odejmowania w zakresie 10 na konkretach,
" zdolność do rozumowania operacyjnego,
" zdolność do posługiwania się reprezentacjami obrazowymi i pojęciowymi,
" odporność emocjonalną i prawidłowy poziom koordynacji funkcji percepcyjno-motorycznych. iii
3. Kryteria dojrzałości szkolnej.
Kryteria dojrzałości szkolnej określają wymagania dotyczące przygotowania
do podjęcia nauki, oraz przeciętne mo\
liwości rozwojowe przyszłych uczniów.
Najczęściej wymieniane kryteria to:
- zasób umysłowy (wiedza o świecie, zasób słownika biernego i czynnego),
- pamięć i uczenie się ( zapamiętywanie słów, symboli, elementów graficznych),
- poziom myślenia (ujmowanie związków przyczynowo-skutkowych
przedstawionych na obrazkach, wykonywanie prostych działań arytmetycznych, słowne wyra\
anie
swoich myśli),
- rozumienie symboli graficznych oraz analiza i synteza wzrokowo-słuchowa
(odwzorowywanie układu elementów graficznych, analiza słów),
- koncentracja uwagi i wytrwałość w doprowadzaniu podjętych zadań do końca,
- koordynacja wzrokowo-ruchowa, szczególnie w wykonywaniu czynności
manualnych (rysowanie, wycinanie, ubieranie siÄ™ ...),
- współpraca z innymi w zajęciach wykonywanych zbiorowo (wspólna zabawa
konstrukcyjna, rozumienie sytuacji społecznych),
- podporządkowanie się poleceniom i obowiązkowość.
Wśród wymienionych wskaz
ników elementy wyznaczające dojrzałość umysłową dziecka oraz jego
dojrzałość społeczno-emocjonalną. Tych ostatnich nie sposób pominąć, bowiem dla dobrego
funkcjonowania dziecka w środowisku szkolnym nie wystarczy sama dojrzałość umysłowa. Codzienne
sytuacje w \
yciu rodzinnym i przedszkolnym stanowiÄ… z
ródło kształtowania postaw społecznych. O
społecznej dojrzałości dziecka świadczy między innymi stopień jego samodzielności i zaradności,
zdolność nawiązywania kontaktów z rówieśnikami, umiejętność porozumiewania się z dorosłymi.
Dziecko chętnie podejmuje zlecone przez dorosłych zadania, słucha poleceń i dostosowuje się do
nich.
Kontakty społeczne są istotnym czynnikiem rozwoju mowy. Mowa dziecka sześcioletniego jest na
tyle rozwinięta, \
e potrafi ono wypowiadać się pełnymi zdaniami, wyra\
ajÄ…c nie tylko to co widzi, ale
formułując sądy dotyczące prostych związków przyczynowych.
Od dziecka, które przekracza próg szkoły wymaga się rozumienia symboli graficznych,
umiejętności koncentracji uwagi, właściwej koordynacji wzrokowo-ruchowej itp. Mo\
na więc przyjąć,
\
e gotowość obejmuje wszystkie sfery funkcjonowania dziecka: percepcyjno- poznawczą,
emocjonalno-motywacyjną oraz werbalno- manualną. Dziecko dojrzałe do szkoły potrafi ju\

wyodrębnić szczegóły z całości oraz scalić wyodrębnione elementy. Zdolność do analizy i syntezy
słuchowo-wzrokowej jest bardzo wa\
na przy nauce czytania i pisania.
Wa\
nym elementem jest rozwój sprawności ruchowych. Przy ocenie dojrzałości szkolnej musimy
pamiętać, \
e dziecko słabsze fizycznie, bardzo drobne, często chorujące mo\
e mieć trudności ze
znoszeniem długiego siedzenia w ławce, hałasu, który panuje w szkole. Z ogólną sprawnością
ruchowÄ… wiÄ…\
e się sprawność manualna, bardzo wa\
na dla opanowania nauki pisania. Dzieci
sprawne ruchowo są bardziej popularne wśród rówieśników, są częściej zapraszane do udziału w
grach i uprawiania sportów zespołowych. Sukcesy w zabawach ruchowych sprzyjają rozwojowi ich
poczucia własnej wartości.
Zapał dziecka do działania jest równie\
typowym objawem dojrzałości szkolnej. Pozwala mu
podjąć ró\
norakie obowiÄ…zki jakie niesie za sobÄ… \
ycie szkolne, przystosować się do nowych
warunków, sprostać wymaganiom szkoły.
Rozwój dziecka uwarunkowany jest przez cztery grupy czynników, które oddziałują na dziecko i są
ze sobÄ… wzajemnie powiÄ…zane :
1 . Wyposa\
enie biologiczne, z którym dziecko przychodzi na świat - geny dziedziczone od rodziców i
wrodzone cechy indywidualne, na podło\
u których formować się będą funkcje psychiczne i fizyczne.
2 . Własna aktywność dziecka jest uwarunkowana przez czynniki biologiczne. Jest to przede
wszystkim prawidłowa budowa i sprawne działanie ró\
nych układów i narządów składających się na
organizm dziecka. Na szczególną uwagę zasługuje budowa i funkcjonowanie centralnego układu
nerwowego oraz stan fizyczny dziecka.
Własna aktywność ka\
dego dziecka jest uzale\
niona od mo\
liwości , jakie stwarza otoczenie. Płeć
dziecka ukierunkowuje w znacznej mierze jego aktywność. Dziewczynki chcąc upodobnić się do matki
lub babci, najchętniej bawią się w ubieranie, karmienie, pranie, gotowanie, w sklep. Z tego względu
wcześniej osiągają samodzielność w zakresie samoobsługi i ró\
nych czynności dnia codziennego.
WykazujÄ… te\
większą sprawność w zakresie drobnych ruchów manipulacyjnych. Chłopcy zaś chętniej
ni\
dziewczynki podejmują zabawy ruchowe. W efekcie ró\
norodnych ćwiczeń wykazują większą
tÄ™\
yznÄ™ fizycznÄ…, wy\
szą sprawność w zakresie ruchów du\
ych oraz zdolność do wzmo\
onego
wysiłku.
3 . Środowisko - rozumiane jako cały świat otaczający dziecko. Najbli\
sze otoczenie to rodzina.
Rozwój dziecka zale\
y od sytuacji w jego rodzinie. Du\
e znaczenie dla rozwoju majÄ… warunki
materialne i mieszkaniowe, struktura rodziny, liczba dzieci w rodzinie, poziom umysłowy i kulturalny
rodziców, ich właściwości psychiczne i postawy wobec dziecka oraz zale\
ny od nich system
wychowawczy i ogólna atmosfera panująca w rodzinie. Im lepsze są warunki materialne i
mieszkaniowe rodziny, tym większa jest szansa na pełne zaspokojenie ró\
norodnych potrzeb dziecka
(w zakresie wy\
ywienia, ubrania, zabawek i rozrywek). Przy złych warunkach mieszkaniowych , czy
te\
w rodzinie, w której panuje napięta atmosfera, w której brak więzi uczuciowej i zainteresowania
dzieckiem, w rodzinie rozbitej warunki rozwoju sÄ… znacznie gorsze.
4 . Wychowanie i nauczanie - od momentu narodzin dziecko podlega tym procesom, uczy siÄ™
otaczającego świata przy pomocy dorosłych. To oni podsuwają mu wzory postępowania polegające
na słownych instrukcjach zawierających nakazy i zakazy, na stosowaniu pochwał, nagród oraz nagan.
Oddziałując pozytywnie na dziecko starają się ukształtować jego pewne cechy i umiejętności.
Wychowanie i nauczanie instytucjonalne jest procesem zaplanowanym zgodnie ze znajomością
praw rozwoju i zgodnie z wymaganiami współczesnego świata. Działalność pedagogiczna w
przedszkolu łączy pełnienie zadań wychowania i nauczania, umacnia w środowisku dziecka działanie
czynników sprzyjających jego rozwojowi i eliminuje czynniki szkodliwe.
Rozwój ka\
dego dziecka przebiega w ró\
nym tempie. Niektóre ju\
w wieku sześciu lat osiągają
dojrzałość do podjęcia nauki pod względem fizycznym, intelektualnym i społecznym. Inne choć starsze
sÄ… jeszcze na ni\
szym poziomie.
Du\
ą rolę w rozwoju sfer osobowości odgrywa rozszerzenie środowiska wychowawczego dzieci o
zamierzone i planowe oddziaływanie przedszkola, które wykorzystując w swej pracy dydaktyczno -
wychowawczej ró\
norodne formy, metody i środki, wzbogaca wiedzę i doświadczenia wychowanków.
Poziom dojrzałości szkolnej w du\
ym stopniu decyduje o powodzeniu dzieci w szkole.
Przygotowanie dziecka do roli ucznia odbywa się nie tylko w roku poprzedzającym pójście do szkoły,
ale i w latach poprzednich, kiedy niezale\
nie od tego, czy uczęszcza ono do przedszkola, czy
przebywa w domu pod opieką dorosłych, osiąga kolejne etapy rozwoju. Mo\
liwości dziecka
przekraczającego szkolny próg są du\
e. Nale\
y jednak pamiętać, \
e w momencie startu szkolnego
nie zawsze są równe. Aby ułatwić dziecku start w nowy etap, którym przez wiele lat będzie
systematyczna nauka, rodzice i nauczyciele przedszkola powinni doło\
yć wszelkich starań aby w pełni
przygotować dziecko do podjęcia nauki wykorzystując przy tym jego aktywność własną i zdolności.
© Dorota A
uczak
i 1
Sawa B.: Je\
eli dziecko z
le czyta i pisze, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1987, s. 22
ii 2
Gruszczyk - Kolczyńska E., Zielińska E.: Dziecięca matematyka, WSiP, Warszawa 1997
iii 3
Ko\
niewska E.: Diagnoza dojrzałości szkolnej. Problemy Poradnictwa Psychologiczno-Pedagogicznego, 1996 nr2
(5)