Alergie, choroby autoimmunologiczne i Ogień Yin
Bob Flawes, Dipl. Ac. & C.H., FNAAOM
Wstęp
Przyglądając się różnicowaniu wzorców chorobowych alergii i chorób autoimmunologicznych, które są
opisane we współczesnych chińskich tekstach medycznych, widzimy, że pod każdą z kategorii chorób
widnieje cała lista wzorców. Następnie, pod każdym wzorcem zapisane są: uogólniona lista objawów, obraz
języka i tętna oraz zasady leczenia danego wzorca. Na zakończenie opisany jest sposób leczenia według
wcześniej podanych zasad TMCh. Może się więc wydawać, że praca lekarza polega na tym, aby rozpoznać
u pacjenta pojedynczy objaw lub objawy wymienione w podręczniku i zalecić leczenie zasugerowane w
opisie pod wymienionymi objawami.
Problem, który pojawia się w tak dokładnie sprecyzowanej metodologii leczenia polega na tym, że pacjenci
cierpiÄ…cy na alergie lub choroby autoimmunologiczne rzadko kiedy przejawiajÄ… pojedynczy objaw choroby.
Bywa wręcz odwrotnie: pacjenci, którym doskwierają chroniczne dolegliwości zazwyczaj wykazują trzy,
cztery, pięć albo nawet sześć wzorców chorobowych jednocześnie. To oznacza, że żaden z pojedynczych
sposobów leczenia dopasowanych do konkretnego wzorca chorobowego nie może być uznany jednoznacznie
za prawidłowy.
Przykładowo, wiele chińskich podręczników medycznych dla początkujących opisuje wzorce alergicznego
nieżytu nosa jako inwazję zewnętrznego Zimnego Wiatru, niedobór Qi Płuc, niedobór Qi Śledziony,
niedobór Yang Nerek, Wilgoć i Śluz. Dlatego przede wszystkim, należy dokonać rozróżnienia pomiędzy
ostrą postacią alergii a konstytucją ciała czy jego powierzchnią1, co przez chińskich lekarzy jest określane
 powszednim stanem organizmu 2. Podczas ostrego nieżytu nosa, katar zostaje sprowokowany
niewidocznym patogennym czynnikiem, jakim jest Wiatr, a objawy zazwyczaj przybierają formę białego /
Zimnego Śluzu. Z tego powodu ostry nieżyt nosa, we wspomnianych tekstach medycznych, opisywany jest
jako wzorzec zewnętrznego Zimnego Wiatru, jednak nie znajdziemy żadnego wyjaśnienia, dlaczego jedna
osoba uległa działaniu tego zewnętrznego czynnika chorobowego, a inna - również na niego narażona - nie.
Jeżeli organizm człowieka ulega wpływom zewnętrznych patogennych czynników oznacza to, że jego
ochronna Qi (Wei Qi) nie jest dostatecznie silna żeby uszczelnić i ochronić powierzchnię ciała, dlatego
patogen może swobodnie wniknąć do wewnątrz. Ochronna Qi (Wei Qi) jest wytwarzana przez Qi Śledziony
i przesyłana do Górnego Ogrzewacza, aby, poprzez Płuca dotrzeć do powierzchni ciała. W związku z tym
można powiedzieć, że każda osoba cierpiąca na alergiczny nieżyt nosa ma, de facto, niedobór ochronnej Qi
(Wei Qi). W języku klinicznym oznacza to niedobór Qi Płuc i Śledziony. Lekarze TMCh, którzy chcą
odżywić obronną Qi, najpierw muszą wzmocnić Qi Płuc poprzez odbudowanie Qi Śledziony i tym samym
pobudzenie produkcji Qi. Wobec tego, nie można jednoznacznie powiedzieć, że niektóre osoby cierpiące na
alergiczny nieżyt nosa mają niedobór Qi Płuc, a inne niedobór Qi Śledziony.
1
Każdy z patogennych czynników jest powiązany z charakterystycznym obszarem ciała. Np. Wiatr jako czynnik
typu Yang przynależy do Nieba, czyli do górnej i tylnej części ciała. Zgodnie z tym pokrewieństwem Wiatr
bardziej atakuje i zagnieżdża się w głowie, tylnej części karku czy warstwie Tai Yang [przyp. tłum].
2
Powszedni stan organizmu oznacza podłoże lub tło choroby [przyp. tłum.].
Nadrzędna rola Śledziony w chorobach alergicznych i autoimmunologicznych
Zadaniem Śledziony jest poruszanie i przekształcanie Płynów Ciała (Jin Ye). Jeśli Śledziona jest
niedoborowa i słaba, w zasadzie nie radzi sobie ze swoją rolą. Jeśli zatem Płyny Ciała (Jin Ye) nagromadzą
się w dużej ilości, będą przekształcać się w Wilgoć. Z kolei przewlekłe nagromadzenie Wilgoci będzie
przekształcać się w Śluz (Tan). Stąd mówi się, że  Śledziona jest z
ródłem powstawania Śluzu, podczas gdy
Płuca są miejscem gdzie jest on tylko przechowywany . W związku z tym, każdy pacjent z objawami
alergicznego nieżytu nosa, cierpi nie tylko na niedobór Qi Płuc i Śledziony, ale również na nadmiar Wilgoci
i Åšluzu.
Śledziona jest określana obrazowym mianem Póz
niejszego Nieba lub Pourodzeniowego Korzenia, podczas
gdy Nerki są Wcześniejszym Niebem bądz
Przedurodzeniowym Korzeniem. Wszystko to co Pourodzeniowe,
jak i to co Przedurodzeniowe wzajemnie się podtrzymuje, wspiera i towarzyszy sobie. Kiedy jesteśmy
dziećmi, nasze Nerki Śledziona nie są jeszcze w pełni dojrzałe [ich funkcja nie jest jeszcze w pełni
rozwinięta, przyp. tł.], a więc są niedoborowe i słabe. Śledziona zaczyna dojrzewać około szóstego/siódmego
roku życia i dzięki temu, że obficie tworzy pourodzeniową Qi i Krew, może wesprzeć Nerki, które mogą się
wówczas zdrowo rozwijać i wykazać siłą w wieku dojrzewania. W procesie starzenia się w pierwszej
kolejności słabnie Śledziona, a dopiero potem Nerki stają się niedoborowe. W związku z tym, w praktyce
lekarskiej, rzadko kiedy można spotkać przypadek wyłącznie niedoborowych Nerek. W zasadzie u niemal
wszystkich pacjentów można zaobserwować równocześnie niedobór Qi Śledziony i niedobór Yang Nerek.
Śledziona, Płuca i Nerki są uważane za trzy podstawowe narządy wewnętrzne tworzące Qi oraz poruszające
i przekształcające Płyny Ciała (Jin Ye) Jeżeli jeden z nich zacznie funkcjonować nieprawidłowo, wtedy
zazwyczaj przynajmniej jeden z pozostałych również nie będzie prawidłowo wypełniać swoich funkcji.
Dlatego też przyczyną leżącą u podstaw alergicznego nieżytu nosa jest albo niedobór Qi Śledziony i Płuc
z jednoczesnym występowaniem Wilgotnego Śluzu, albo niedobór Yang Nerek i Wilgotny Śluz. W takiej
sytuacji organizm nie jest w stanie odeprzeć ataku zewnętrznego Zimnego Wiatru.
Ponieważ prawdziwa Qi (Yuan Qi) nie jest unoszona, a dodatkowo Wilgoć i Śluz przeszkadzają
swobodnemu przemieszczaniu się Qi, większość pacjentów cierpiących na alergiczny nieżyt nosa wykazuje
również objawy zastoju Qi Wątroby. Chociaż żaden z chińskich podręczników nie wymienia tego objawu
jako wzorca towarzyszącego alergicznemu nieżytowi nosa, jak dotąd nie spotkałem pacjenta, który by nie
przejawiał choćby najmniejszych symptomów niedoboru Wątroby. Jeśli blokada nosa trwa przez dłuższy
okres, Zimno może przekształcić się w Gorąco. W związku z tym, że Qi porusza Krew (Xue), w przypadku
zastoju Qi, Krew będzie się zagęszczać, a to w konsekwencji może doprowadzić do zastoju Krwi (Xue).
Tym samym oprócz niedoboru Qi Płuc i Śledziony, Wilgotnego Śluzu i niedoboru Wątroby wraz
z niedoborem Yang Nerek, może wystąpić Gorąco, Wilgotne Gorąco i/lub zastój Krwi (Xue). W przypadku
gdy pacjent przejawia kombinację objawów takich jak niedoborowa Śledziona, niedoborowa Wątroba
i któryś rodzaj Gorąca, wówczas mamy do czynienia z Ogniem Yin.
Ogień Yin a alergie i choroby autoimmunologiczne
W praktyce większość osób cierpiących na alergie, w tym atopowe zapalenie skóry, alergiczną astmę i tak
zwane alergie spożywcze, między innymi zapalenie okrężnicy, przejawia wzorce Ognia Yin razem
z niedoborem Qi Śledziony, niedoborem Wątroby i którymś z rodzajów Gorąca, zazwyczaj jest to
niedoborowe i/lub Wilgotne Gorąco. Podobnie, większość osób cierpiących na choroby autoimmunologiczne
przejawia te same lub podobne kombinacje głównych wzorców chorobowych. Trzeba pamiętać, że choroby
autoimmunologiczne sÄ… rodzajem alergii organizmu na samego siebie. Tego typu choroby
autoimmunologiczne to m.in., reumatoidalne zapalenie stawów (RZS), zapalenie skórno-mięśniowe,
fibromialgia, układowy liszaj rumieniowaty, stwardnienie rozsiane (SM), twardzina skóry, miastenia ciężka
rzekomoporaz
na (nużliwość mięśni), zespół Sjögrena, choroba LeÅ›niowskiego-Crohna, choroba Hashimoto
(zapalenie tarczycy - typ niedoczynności tarczycy) oraz endometrioza (spowodowana autoimmunologicznym
zapaleniem jajników). Większość pacjentów cierpiących na choroby autoimmunologiczne przejawia więcej
niż jeden opisany w podręcznikach wzorzec chorobowy, a nawet grupę wzorców, które najlepiej - jak sądzę -
opisuje teoria Ognia Yin autorstwa Yuan Yin Li Donga. Większość pacjentów z chronicznym zmęczeniem i
zespołem zaburzeń odporności (CFIDS) oraz fibromialgią również przejawia wzorzec Ognia Yin. Innymi
słowy, u większości pacjentów z wymienionymi powyżej chorobami można zaobserwować kombinacje
niedoboru Qi Åšledziony, niedoboru WÄ…troby, GorÄ…co oraz kilka innych.
Jako przykład rozpatrzmy reumatoidalne zapalenie stawów. Przeważająca większość pacjentów cierpiących
na tę chorobę skarży się na zmęczenie. Odczuwanie zmęczenia jest najbardziej oczywistym i
najważniejszym objawem niedoboru Qi, a jak pamiętamy, Śledziona jest jednym z Niebiańskich Korzeni,
gdzie tworzy się i przekształca Qi. Z tego powodu większość pacjentów cierpiących na reumatoidalne
zapalenie stawów przejawia niedobór Qi Śledziony. Każdy kto cierpi na chroniczną postać choroby, na
pewno cierpi również na niedobór Wątroby i zastój Qi, nawet jeśli niedobór Wątroby nie jest bezpośrednią
przyczyną choroby. Jeśli osoba jest chora, przez sam już ten fakt, nie jest w stanie spełnić większości swoich
pragnień. W sytuacji, kiedy człowiek nie może zrobić tego czego chce, zjeść tego na co ma ochotę, wyglądać
tak jakby chciał albo uciec od swojego bólu, generuje wystąpienie niedoboru Wątroby - tak więc ta
dolegliwość w chorobach chronicznych jest nieunikniona.
Ból stawów jaki towarzyszy gośćcowi jest określany w medycynie chińskiej jako  bi czyli syndrom
zablokowania (Tong Bi)3. Czynnikiem blokującym może tu być Zimno, Wiatr i Wilgoć lub Wiatr, Gorąco
i Wilgoć. Zarówno jeden, jak i drugi jest typowym nałożeniem na podstawowy wzorzec niedoboru Qi
Śledziony i zastój Wątroby. Na zachodzie, czynnik blokujący, jakim jest Wiatr i Gorąco oraz Wilgoć
występuje powszechnie. Jeśli Qi Śledziony jest niedoborowe, a więc puste, automatycznie nie może
wyprodukować wystarczającej ilości Krwi (Xue). Z tego powodu obserwujemy współistniejący niedobór
Krwi Wątroby oraz Yin Nerek. Przyczyną niedoboru Yin Nerek może też być przewlekłe Gorąco, które
niszczy oraz wyczerpuje Płyny i Yin. Ale możliwa jest również sytuacja, że długo trwająca choroba lub
proces starzenia się będzie powodować niedobór Qi Śledziony, co z kolei będzie przyczyną niedoboru Yang
Nerek, w którym to przypadku wciąż mamy do czynienia z niedoborem Qi Śledziony wraz z objawami
wskazującymi na niedobór Yang Nerek. Przy niedoborze Qi i zastoju w Wątrobie, Qi może nie mieć
wystarczającej siły albo nie mieć wolnej przestrzeni, by swobodnie krążyć, tym samym nie będzie mogła
3
Bi oznacza zablokowanie. Połączenie się trzech czynników, takich jak Wiatr, Zimno i Wilgoć, daje syndrom Bi.
Oczywiście te trzy składowe mogą występować w różnych proporcjach; przeważnie jeden czynnik dominuje, dając tym
samym charakterystyczne objawy. Jeśli jest to Wiatr, wówczas pojawiają się tzw. wędrujące bóle reumatyczne. Nie są
one zbyt silne, ale przy wietrznej pogodzie będą się nasilać. Jeśli dominującym czynnikiem będzie Wilgoć, tobole
oczywiście będą nasilać się przy wilgotnej pogodzie, a charakterystycznym objawem będzie uczucie ciężkości
i obrzęki, zwłaszcza stawów, jeśli reumatyzm ich właśnie dotyczy. Jeśli dominującym czynnikiem jest Zimno, ból jest
ostry i dodatkowo nasila się przy zimnej aurze. Jest to ból umiejscowiony, przenikający i niezwykle silny. Mówiąc o
syndromie Bi mamy na myśli obecność wszystkich trzech patogennych czynników, przy czym tylko jeden z nich
warunkuje te charakterystyczne objawy. Bi może dotyczyć różnych lokalizacji: rąk, nóg, górnej bądz
dolnej części
ciała, różnych tkanek  stawów lub mięśni. Rozwijając się może atakować różne narządy, w zależności od tego, który
czynnik jest dominujący i z którym narządem ma powiązania [przyp. tłum].
poruszać Krwi (Xue) i Płynów Ciała (Jin Ye) i wówczas mogą wystąpić skomplikowane wzorce chorobowe,
trudne do leczenia, a wynikające z zastoju Krwi (Xue) i/lub zagęszczenia Śluzu.
Gościec przewlekły, zapalenie skórno-mięśniowe, zapalenie wielomięśniowe, zapalenie stawów Crohna,
fibromialgia oraz toczeń układowy są przykładami syndromu Bi, chorób spowodowanych powstaniem Ognia
Yin. Stwardnienie rozsiane w medycynie chińskiej jest określane słowem oznaczającym  zwiotczenie (Wei
Zheng) i powstaje z powodu tych samych podstawowych mechanizmów chorobowych jak opisane powyżej,
z tym, że brakuje tutaj objawów syndromu Bi  syndromu zablokowania. U większości osób cierpiących na
choroby autoimmunologiczne w wywiadzie znajdziemy jeden lub więcej epizodów związanych z alergią.
Z tego powodu często zażywały antybiotyki, które niestety systematycznie niszczyły Śledzionę.
Współcześnie w Chinach jednym z popularnych tematów w medycznych czasopismach jest niedobór Qi
Śledziony spowodowany kuracjami antybiotykowymi lub upośledzenie pracy jelit spowodowane
niedoborem Qi Śledziony powstałym w konsekwencji zażywania tychże antybiotyków. W tych przypadkach
uszkodzenie Qi Śledziony wpływa na gromadzenie się Wilgoci, która z kolei przekształca się w Wilgotne
Gorąco. W ten sposób omówiliśmy niektóre z najważniejszych przyczyn niedoboru Qi Śledziony. Zachodni
styl życia sprawia, że dodatkowymi przyczynami niedoboru Qi Śledziony są: nieprawidłową dietę, zbyt dużo
myślenia, niepotrzebne zamartwianie się i liczne niepokoje, zbyt mała aktywność fizyczna i zbyt dużo pracy
- niektóre z nich bądz
wszystkie możemy znalez
ć w życiu pacjentów cierpiących na alergie i choroby
autoimmunologiczne.
Kobiety i choroby autoimmunologiczne
Na choroby autoimmunologiczne cierpi więcej kobiet niż mężczyzn, a prawdopodobieństwo zachorowania
zwiększa się w wieku pomiędzy 35 - 50 rokiem życia. Nie jest to przypadek, lecz ma związek to z takimi
samymi mechanizmami powstawania choroby, jakie omówiliśmy w podrozdziale Ogień Yin. Fizjologia
kobiet sprawia, że co miesiąc tracą pewną ilość krwi i dlatego są bardziej narażone na niedobór Śledziony
niż mężczyz
ni, gdyż to właśnie na Śledzionie spoczywa ciężar produkowania Krwi (Xue). Nawet jeśli
kobieta nie traci jej zbyt dużo faktem jest, że podczas drugiej fazy cyklu menstruacyjnego występuje
cykliczne pogłębienie niedoboru Qi Śledziony i zastoju Wątroby. Otóż w okresie przedmenstruacyjnym
Krew jest kierowana w dół; gromadzi się w macicy. W tym okresie kobieta, u której występuje nawet
niewielki niedobór Krwi (Xue), będzie mieć problemy z jej ilością, gdyż zbyt mało pozostaje jej w Wątrobie
by ją zmiękczyć i zharmonizować, co prowadzi do zablokowania Wątroby i zastoju Qi. To oznacza swego
rodzaju nadmiar w Wątrobie, a to prowadzi do uszkodzenia Śledziony, która staje się niedoborowa i słaba.
To tłumaczy, dlaczego kobiety są bardziej narażone na choroby autoimmunologiczne niż mężczyz
ni, a także
pomagają zrozumieć przyczyny występowania napięcia przedmiesiączkowego i fakt, że nasila się on w
wieku lat 35-40.
W traktacie Nej Jing można przeczytać, że Śledziona u kobiet już w wieku 30-40 lat zaczyna stopniowo
słabnąć z powodu starzenia się, co pociąga za sobą zwielokrotnienie przypadków występowania chorób
autoimmunologicznych, zgodnie zresztą ze scenariuszem patologii Ognia Yin. Około 40. roku życia
niedobór Qi Śledziony zaczyna wpływać na Yang Nerek, które jest niezmiernie potrzebne Wątrobie, by
mogła wypełniać swe funkcje, do których należy między innymi regulowanie przepływu Qi i Krwi; funkcje
Wątroby nie zależą tylko i wyłącznie od ilości i jakości Krwi (Xue), która odżywia Wątrobę, ale także od
Yang Nerek, które jest potrzebne Wątrobie do  ogrzania i nawilżenia . Jeżeli z wiekiem, w wyniku procesu
starzenia się, Yang Nerek słabnie wskutek osłabienia Qi Śledziony, należy spodziewać się pogłębienia
niedoboru WÄ…troby i zastoju Qi.
Leczenie alergii i chorób autoimmunologicznych w kontekście Ognia Yin
W przypadku alergii czy chorób autoimmunologicznych należy zdawać sobie sprawę z faktu, że
mechanizmy choroby nawzajem siÄ™ wytwarzajÄ… i podtrzymujÄ…. Teoria Ognia Yin Li Dong-yuana daje
możliwość przerwania tego specyficznego łańcucha wzajemnych powiązań i zależności. Otóż w okresie
remisji objawów należy  leczyć wszystkie czynniki i mechanizmy budujące  powszedni stan organizmu .
W momencie zaostrzenia objawów, oprócz ciągłego dbania o  powszedni stan organizmu , należy leczyć
wszystkie pojawiające się wzorce chorobowe, które wynikają ze stanu ostrego.
Innymi słowy, podczas nasilenia się objawów alergicznego kataru, należy odżywić Qi Płuc i Śledziony (w
praktyce oznacza to to samo działanie) oraz uzupełnić Yang Nerek, skierować w dół wznoszącą się
zbuntowaną Qi (Qi Ni), przekształcić Śluz i usunąć Wilgoć, rozproszyć Wiatr oraz odblokować kanały
nosowe, a jednocześnie zabezpieczyć powierzchnię ciała. Jeżeli Wilgotny Śluz zdążył się przekształcić w
Wilgotne Gorąco i Śluz, należy również oczyścić Gorąco.
W okresie remisji objawów reumatoidalnego zapalenia stawów należy odżywiać Qi Śledziony, ewentualnie
uzupełnić Krew Wątroby i Yin Nerek, a także jeżeli istnieje taka potrzeba, to należy:
- wzmocnić Yang Nerek,
- odblokować Wątrobę,
- poruszyć Qi,
- oczyścić Gorąco, u podłoża którego leży zastój, Wilgoć lub niedobór,
- pobudzić krążenie krwi i rozproszyć jej zastoje
- i/lub przekształcić Śluz oraz rozproszyć powstałe nagromadzenia i guzki.
W okresie zaostrzeń objawów choroby, oczywiście należy uwzględnić wszystkie powyższe zalecenia, a
dodatkowo należy rozproszyć Wiatr, Zimno i Wilgoci lub Wiatr, Wilgoć i Gorąco, a więc uwolnić czynniki
blokujące, by przywrócić swobodne krążenie Qi i zmniejszyć/usunąć ból.
W przypadku liszaju rumieniowatego układowego w zasadzie zawsze czynnikiem blokującym jest Wiatr,
Wilgoć i Gorąco, a nie Wiatr, Zimno i Wilgoć. Podobnie w przypadku stwardnienia rozsianego (SM) -
należy wzmacniać i odżywiać te same narządy jak w przypadku RZS, a także odblokować Wątrobę i
poruszyć zastoje Qi, w miarę możliwości pobudzić krążenie krwi i rozproszyć jej zastoje. Jeśli występuje
Wilgotne Gorąco, należy je oczyścić, nawet wówczas, gdy nie jest to Wilgotne Gorąco, które jako takie
może być czynnikiem blokującym, zdolnym do wytworzenia przeszkody. Zazwyczaj w SM występuje
również albo niedobór Krwi (Xue) lub niedobór Yin z Suchością w którejś z części ciała, które pojawiają się
w wyniku niedoboru Śledziony i nagromadzenia Wilgoci, przekształcającej się w Wilgotne Gorąco.
Podsumowanie
Niestety pacjenci cierpiÄ…cy na alergie i choroby autoimmunologiczne, nie przejawiajÄ… pojedynczego,
prostego wzorca chorobowego, jednego z tych tak ładnie opisanych w podręcznikach dla początkujących
lekarzy. Tacy pacjenci wymagają bardziej złożonego leczenia, a co za tym idzie bardziej złożonych receptur
ziołowych, a nie tylko tych prostych klasycznych receptur, na których opiera się większość tak zwanych
chińskich leków gotowych.
Ponieważ są to choroby przewlekłe, to jako takie wymagają długotrwałego, planowego leczenia, najlepiej
lekami w formie tabletek, które są dla pacjenta łatwiejsze w użyciu. Wierzę, że dla wielu zachodnich
pacjentów korzystne byłoby stosowanie receptur z serii Blue Poppy, która opierają się na teorii Ognia Yin Li
Dong-yuana. Są to receptury, które z powodzeniem stosuję w swojej praktyce lekarskiej i jak przekonałem
się, działają najlepiej na dolegliwości zachodnich pacjentów cierpiących na  skomplikowane, trudne do
leczenia choroby , jakimi sÄ… alergie i choroby autoimmunologiczne.