Teresa Kołek
Alina Åšwizdor
Kurs wyrównawczy z
Kurs wyrównawczy z
Kurs wyrównawczy z
chemii nieorganicznej
chemii nieorganicznej
chemii nieorganicznej
Skrypt dla studentów kierunku Biotechnologia
Skrypt dla studentów kierunku Biotechnologia
Wrocław 2009
 Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotycz kszenia liczby absolwentów
 Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotyczący zwiększenia liczby absolwentów
kierunków przyrodniczo-technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy
technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy
technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy
Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze
Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze środków
Europejskiego Funduszu Społecznego.
Kurs wyrównawczy z chemii nieorganicznej
Kurs wyrównawczy z chemii nieorganicznej
dla kierunku Biotechnologia
dla kierunku Biotechnologia
Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu
Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu
Katedra Chemii
Materiały do kursu wyrównawczego z chemii nieorganicznej dla studentów
Materiały do kursu wyrównawczego z chemii nieorganicznej dla studentów
Kierunku Biotechnologia Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu
Kierunku Biotechnologia Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu
w semestrze zimowym roku akademickieg
w semestrze zimowym roku akademickiego 2009/2010
Kurs przeprowadzono w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki
Kurs przeprowadzono w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki
współfinansowanego ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
rodków Europejskiego Funduszu Społecznego
Redakcja merytoryczna: Zespół
Redakcja merytoryczna: Zespół autorów
Korekta: Anna Panek
© Copyright Katedra Chemii Uniwersytetu Przyrodniczego we WrocÅ‚awiu.
Katedra Chemii Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu.
Wrocław 2009
 Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotycz kszenia
 Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotyczący zwiększenia liczby absolwentów
kierunków przyrodniczo-technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy
technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy
technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy
Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze środków
Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze
Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze
Europejskiego Funduszu Społecznego.
2
Spis treści
1.1 Właściwości pierwiastków w oparciu o poło enie w układzie okresowym.
ci pierwiastków w oparciu o położenie w układzie okresowym................ 4
1.2 Dysocjacja elektrolityczna. .......................................................... 7
Dysocjacja elektrolityczna.................................................................
1.3 Reakcje w roztworach elektrolitów. Wzory strukturalne. ........................................... 9
Reakcje w roztworach elektrolitów. Wzory strukturalne. ................................
1.4 Dysocjacja wody, skala pH. ................................................................
Dysocjacja wody, skala pH. ...................................................... 14
1.5 Hydroliza soli. ................................................................................................
........................................... 16
1.6 Zadania. ................................................................................................
................................ ..................................................... 20
1.6.1 Układanie równań reakcji chemicznych. ..............................................................
Układanie równa .............................. 20
1.6.2 Hydroliza soli. ................................................................................................
Hydroliza soli. ...................................... 22
1.6.3 Układanie równa ................................
danie równań reakcji w podanych schematach. ............................................ 22
2 ................................................................ ................................................ 23
................................................................................................
2.1 Prawa chemiczne. ...................................... 24
Prawa chemiczne.................................................................................................
2.2 Mol i masy molowe; ustalanie wzoru chemicznego.................................................. 24
sy molowe; ustalanie wzoru chemicznego. ................................
2.3 Obliczenia stechiometryczne. .................................................... 26
Obliczenia stechiometryczne.................................................................
2.4 Stężenia roztworów. .................................. 30
enia roztworów. ................................................................................................
2.4.1 Stężenia procentowe................................................................
enia procentowe ............................................................. 30
2.4.2 Stężenia molowe.................................................................................................
enia molowe. .................................. 34
2.4.3 Obliczenia stechiometryczne z uwzględnieniem stężeń roztworów..................... 37
Obliczenia stechiometryczne z uwzgl roztworów.
2.5 Zadania. ................................................................................................
................................ ..................................................... 41
2.5.1 Mol i masa molowa; ustalanie wzoru chemicznego; stechiometria. .................... 41
Mol i masa molowa; ustalanie wzoru chemicznego; stechiometria.
Mol i masa molowa; ustalanie wzoru chemicznego; stechiometria.
2.5.2 Stężenia roztworów. ............................................................. 43
enia roztworów. ................................................................
2.5.3 Zadania stechiometryczne z uwzględnieniem stężeń roztworów.
Zadania stechiometryczne z uwzgl roztworów. ....................... 44
2.5.4 Stopień dysocjacji; wykładnik stężenia jonów wodorowych. .............................. 45
dysocjacji; wykładnik ..............................
 Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotycz kszenia
 Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotyczący zwiększenia liczby absolwentów
kierunków przyrodniczo-technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy
technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy
technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy
Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze środków
Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze
Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze
Europejskiego Funduszu Społecznego.
3
1.1 Właściwości pierwiastków w oparciu o poło enie w układzie okresowym.
ci pierwiastków w oparciu o położenie w układzie okresowym.
W tablicy Mendelejewa pierwiastki uszeregowane s ści wzrastaj
W tablicy Mendelejewa pierwiastki uszeregowane są w kolejności wzrastającej ilości
protonów w jądrze, w rzędach poziomych (okresach) i kolumnach (grupach). Pierwiastki poło
dach poziomych (okresach) i kolumnach (grupach). Pierwiastki poło
dach poziomych (okresach) i kolumnach (grupach). Pierwiastki położone w
tej samej kolumnie mają analogiczną konfigurację zewnętrznej powłoki elektronowej (elektrony
analogiczn trznej powłoki elektronowej (
walencyjne) i należą do tej samej g ą znaczne podobieństwa.
do tej samej grupy. Ich właściwości chemiczne wykazują znaczne podobie
Na podstawie położenia pierwiastka w układzie można przewidzieć jego niektóre właściwości
enia pierwiastka w układzie mo jego niektóre wła
chemiczne. JednÄ… z nich jest warto pierwiastka nigdy nie jest
z nich jest wartościowość: w związku wartościowość pierwiastka nigdy nie jest
wyższa niż numer grupy.
Tabela 1. Pierwiastki grup (rodzin) głównych
Tabela 1. Pierwiastki grup (rodzin) głównych
Grupa
Blok s Blok p
Ia IIa IIIa IVa Va VIa VIIa 0
Okres
1
H He
1 2
2 Li Be B C N O F Ne
3 4 5 6 7 8 9 10
3 Na Mg Al Si P S Cl Ar
11 12 13 14 15 16 17 18
4 K Ca Ga Ge As Se Br Ar
19 20 31 32 33 34 35 36
5 Rb Sr In Sn Sb Te I Xe
37 38 49 50 51 52 53 54
6 Cs Ba Tl Pb Bi Po At Rn
55 56 81 82 83 84 85 86
7 Fr Ra
87 88
Wartościowość to liczba atomów wodoru lub innego jednowartościowego pierwiastka
to liczba atomów wodoru lub innego jednowartościowego pierwiastka
przypadajÄ…ca w zwiÄ…zku na 1 atom danego pierwiastka. Nie wszystkie pierwiastki tworzÄ…
zku na 1 atom danego pierwiastka. Nie wszystkie pierwiastki tworz
zku na 1 atom danego pierwiastka. Nie wszystkie pierwiastki tworz
połączenia z wodorem, ale wię c wzory cząsteczek tlenków
czenia z wodorem, ale większość łączy się z tlenem. Układając wzory cz
należy pamiętać, że wartościowość tlenu w związkach wynosi II (wyjątkowo I w
wartoÅ› zkach wynosi II
połączeniach nadtlenkowych). W grupach głównych, od grupy Va im wyższy numer grupy
czeniach nadtlenkowych). W grupach głównych, od grupy Va im wyż
 Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotycz kszenia
 Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotyczący zwiększenia liczby absolwentów
kierunków przyrodniczo-technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy
technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy
technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy
Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze środków
Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze
Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze
Europejskiego Funduszu Społecznego.
4
tym mniej atomów wodoru przył cza atom pierwiastka; suma numeru grupy i liczby
tym mniej atomów wodoru przyłącza atom pierwiastka; suma numeru grupy i liczby
przyłączonych atomów wodoru wynosi 8.
tomów wodoru wynosi
Na podstawie położenia pierwiastka w układzie okresowym można podać wzory
żenia pierwiastka w układzie okresowym moż
enia pierwiastka w układzie okresowym mo
tlenków i połączeń z wodorem
z wodorem.
Wzory tlenków Wzory połączeń pierwiastka wodorem
Wzory połączeń pierwiastka wodorem
tlenku potasu K2O wodorek potasu KH
KH
tlenku baru BaO wodorek baru BaH2
BaH
tlenek boru(III) B2O3 borowodór BH3
BH
tlenek krzemu(IV) SiO2 krzemowodór SiH4
SiH
tlenek fosforu(V) P2O5 fosforowodór PH3
PH
tlenek siarki(VI) SO3 siarkowodór H2S
H
tlenek chloru(VII) Cl2O7 chlorowodór HCl
HCl
Wartościowość pierwiastka w związku może być niższa niż numer grupy
pierwiastka w zwi numer grupy; np. znane
sÄ… tlenki chloru: Cl2O, Cl2O3, Cl2O5.
Pierwiastki należące do grup Ib÷VIII charakteryzujÄ… siÄ™ tym, że w zwiÄ…zkach mogÄ…
ce do grup Ib÷VIII charakteryzuj że w zwi
przyjmować różne wartościowo jednak nigdy wartościowość nie jest wyższa niż numer
ściowości, nie jest wy
grupy. Wyjątek wśród tych pierwiastków stanowi cynk, który w związkach jest zawsze II
ród tych pierwiastków stanowi cynk, który w związkach jest zawsze II
wartościowy. Z pierwiastków grupy VIII tylko ruten i osm osi w tlenkach wartościowość
ciowy. Z pierwiastków grupy VIII tylko ruten i osm osiągają w tlenkach warto
równą numerowi grupy: OsO4, RuO4, należące do tej grupy żelazo, kobalt, nikiel tworzą
numerowi grupy: OsO elazo, kobalt, nikiel tworz
najczęściej związki o wartościowo
ściowości II lub III.
 Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotycz kszenia
 Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotyczący zwiększenia liczby absolwentów
kierunków przyrodniczo-technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy
technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy
technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy
Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze środków
Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze
Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze
Europejskiego Funduszu Społecznego.
5
Tabela 2. Pierwiastki grup pobocznych.
Tabela 2. Pierwiastki grup pobocznych.
grupa
okres
blok d
3
IIIb IVb Vb VIb VIIb VIII Ib IIb
Sc Ti V Cr Mn Fe Co Ni Cu Zn
23 28
4 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30
Y Zr Nb Mo Tc Ru Rh Pd Ag Cd
Pd
41
5 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48
La Hf Ta W Rc Os Ir Pt Au Hg
73 78
6 57 72 73 74 75 76 77 78 79 80
Ac
7 89
W układach okresowych zazwyczaj, obok symbolu pierwiastka umieszczone s
W układach okresowych zazwyczaj, obok symbolu pierwiastka umieszczone są cyfry,
W układach okresowych zazwyczaj, obok symbolu pierwiastka umieszczone s
które odpowiadają stopniom utleniania (warto związkach.
stopniom utleniania (wartościowości) pierwiastka w zwią
Na podstawie położenia pierwiastka w układzie okresowym można
Na podstawie poło enia pierwiastka w układzie okresowym mo
przewidzieć przebieg reakcji jego tlenku(ów ) z wodÄ…. W grupach głównych (Ia÷IIIa)
przebieg reakcji jego tlenku(ów ) z wod . W grupach głównych (Ia÷IIIa)
pierwiastki położone w lewej części okresu (tabela 1) to metale, których tlenki w reakcji z
one w lewej cz ci okresu (tabela 1) to metale, których tlenki w reakcji z
wodÄ… tworzÄ… zasady; w reakcji tlenków pierwiastków grup Va÷VIIa z wod
zasady; w reakcji tlenków pierwiastków grup Va÷VIIa z wodÄ…
zasady; w reakcji tlenków pierwiastków grup Va÷VIIa z wodÄ… powstajÄ… kwasy.
Na2O + H2O 2NaOH
2NaOH
BaO + H2O Ba(OH)2
Ba(OH)
N2O5 + H2O 2HNO3
2HNO
SO3 + H2O H2SO4
SO
Tlenki niektórych pierwiastków grup IIIa i IVa w reakcji z wodą tworz
Tlenki niektórych pierwiastków grup IIIa i IVa w reakcji z wodą tworzą wodorotlenki
amfoteryczne.
Wszystkie pierwiastki grup pobocznych tj. Ib÷VIII) (tabela 2) nale
Wszystkie pierwiastki grup pobocznych tj. Ib÷VIII) (tabela 2) nale
Wszystkie pierwiastki grup pobocznych tj. Ib÷VIII) (tabela 2) należą do metali,
szereg wodorotlenków tych pierwiastków ma wła ci amfoteryczne, a ich tl
szereg wodorotlenków tych pierwiastków ma właściwości amfoteryczne, a ich tlenki na
wyższych stopniach utlenienia s
szych stopniach utlenienia są bezwodnikami kwasów.
 Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotycz kszenia
 Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotyczący zwiększenia liczby absolwentów
kierunków przyrodniczo-technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy
technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy
technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy
Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze środków
Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze
Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze
Europejskiego Funduszu Społecznego.
6
 W reakcji tlenków z wodą zazwyczaj wartościowości pierwiastków nie
W reakcji tlenków z wod ści pierwiastków nie
ulegają zmianie; w podanych w niniejszych materiałach przykładach i problemach do
zmianie; w podanych w niniejszych materiałach przykładach i problemach do
zmianie; w podanych w niniejszych materiałach przykładach i problemach do
rozwiÄ…zania reakcje tego typu zachodz
zania reakcje tego typu zachodzą bez zmiany wartościowości.
1.2 Dysocjacja elektrolityczna.
Dysocjacja elektrolityczna.
W roztworze wodnym (lub polarnego rozpuszczalnika) wodorotlenki i kwasy ulegajÄ…
W roztworze wodnym (lub polarnego rozpuszczalnika) wodorotlenki i kwasy ulegaj
W roztworze wodnym (lub polarnego rozpuszczalnika) wodorotlenki i kwasy ulegaj
dysocjacji elektrolitycznej. Dysocjacja elektrolityczna to rozpad, zazwyczaj odwracalny,
Dysocjacja elektrolityczna to rozpad, zazwyczaj odwracalny,
Dysocjacja elektrolityczna to rozpad, zazwyczaj odwracalny,
na jony. Jon to atom lub grupa atomów, obdarzona ładunkiem elektrycznym: dodatnim
. Jon to atom lub grupa atomów, obdarzona ładunkiem elektrycznym: dodatnim
(kationy) lub ujemnym (aniony). Proces dysocjacji jest jednostopniowy lub wielostopniowy.
aniony). Proces dysocjacji jest jednostopniowy lub wielostopniowy.
-
NaOH Na+ + OH- jednostopniowy
Ba(OH)2 BaOH+ + OH- dwustopniowy
+ OH
BaOH+ Ba2+ + OH-
+ OH
HCl H+ + Cl- jednostopniowy
H2SO4 H+ + HSO- dwustopniowy
HSO4
HSO- H+ + SO2-
4 4
Po obu stronach poprawnie napisanego równania reakcji są takie same: ilo
Po obu stronach poprawnie napisanego równania reakcji są takie same: ilości
atomów pierwiastka i sumaryczny ładunek jonów (w zapisie jonowym reakcji)
sumaryczny ładunek jonów (w zapisie jonowym reakcji)
sumaryczny ładunek jonów (w zapisie jonowym reakcji).
Równania reakcji podane powy dysocjację
Równania reakcji podane powyżej przedstawiają dysocjację tzw. mocnych
elektrolitów. Mocne elektrolity rednio stęż
Mocne elektrolity odznaczają się tym, że w ich średnio stężonych roztworach
nie występują cząsteczki, praktycznie wszystkie ulegają dysocjacji. W zapisie równania
steczki, praktycznie wszy dysocjacji. W zapisie równania
dysocjacji mocnych elektrolitów stosuje si z grotem skierowanym w prawo.
dysocjacji mocnych elektrolitów stosuje się jedną strzałkę z grotem skierowanym w prawo.
W roztworach wodnych wielu wodorotlenków i kwasów związki występują głównie
W roztworach wodnych wielu wodorotlenków i kwasów związki wyst
w postaci cząsteczek; tylko niewielki ułamek ulega rozpadowi na jony  są to elektrolity
steczek; tylko niewielki ułamek ulega rozpadowi na jony
 Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotycz kszenia
 Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotyczący zwiększenia liczby absolwentów
kierunków przyrodniczo-technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy
technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy
technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy
Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze środków
Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze
Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze
Europejskiego Funduszu Społecznego.
7
słabe. W zapisie reakcji dysocjacji słabych elektrolitów stosuje si dwie strzałki, z grotami
. W zapisie reakcji dysocjacji słabych elektrolitów stosuje się dwie
skierowanymi w przeciwne strony (
skierowanymi w przeciwne strony ( ):
Fe(OH)2 FeOH+ + OH-
+ OH
FeOH+ Fe2+ + OH-
+ OH
HSO3
HSO-
H2SO3 H+ +
-
HSO3 H+ + 2
SO3-
Podane przykłady wskazuj wodorotlenków
Podane przykłady wskazują, że w rozworach wodnych wodorotlenków obecne są
zawsze jednowartościowe, ujemne jony OH-, a w roztworach kwasów kationy H+.
ciowe, ujemne jony kationy
Jony OH- obecne są równie
ą również w roztworze wodnym amoniaku:
NH3 + H2O NH+ + OH
+ OH-
4
Amoniak wiąże kation wodorowy z cz steczki wody i tworzy kation amonowy NH+ ,
e kation wodorowy z czÄ…steczki wody i tworzy kation amonowy
4
równocześnie uwalniany jest jon OH . Roztwór wodny amoniaku jest zasadowy. Tylko część
nie uwalniany jest jon OH-. Roztwór wodny amoniaku jest zasadowy. Tylko cz
cząsteczek amoniaku bierze udział w tej reakcji, amoniak dysocjuje jak słaby elektrolit, w
steczek amoniaku bierze udział w tej reakcji, amoniak dysocjuje jak s
steczek amoniaku bierze udział w tej reakcji, amoniak dysocjuje jak s
zapisie reakcji stosuje się dwie strzałki. W roztworze nie występują cząsteczki NH4OH,
ę dwie strzałki. W roztworze nie wyst ą czą
niezdysocjowaną część związku zapisuje si
Ä…zku zapisuje siÄ™ jako NH3·H2O.
Przynależność do mocnych lub słabych elektrolitów jest cechą związku. Warto
do mocnych lub słabych elektrolitów jest cech
do mocnych lub słabych elektrolitów jest cechą
zapamiętać, że do mocnych elektrolitów nale
o mocnych elektrolitów należą:
wodorotlenki metali grup Ia i IIa;
wodorotlenki metali grup Ia i IIa
roztwory wodne fluorowcowodorów (z wyjątkiem fluorowodoru)
roztwory wodne fluorowcowodorów (z wyj tkiem fluorowodoru),
tlenowe kwasy azotu, siarki i chloru na najwyższych stopniach utlenienia
tlenowe kwasy azotu, siarki i chloru na najwy szych stopniach utlenienia
(również HClO3). Pozostałe wodorotlenki i kwasy nale elektrolitów słabych.
. Pozostałe wodorotlenki i kwasy należą do elektrolitów słabych.
Wodorotlenki Sn(OH)2, Sn(OH)4, Pb(OH)2, Zn(OH)2, Cr(OH)3 mają właściwości
3
amfoteryczne: w roztworze dysocjujÄ… jak kwasy (odszczepiajÄ… H+) lub zasady (odszczepiaj
amfoteryczne: w roztworze dysocjuj ) lub zasady (odszczepiajÄ…
 Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotycz kszenia
 Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotyczący zwiększenia liczby absolwentów
kierunków przyrodniczo-technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy
technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy
technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy
Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze środków
Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze
Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze
Europejskiego Funduszu Społecznego.
8
OH-). Wykazują właściwości kwasowe i zasadowe, są zarówno słabymi kwasami jak i
ści kwasowe i zasadowe, s słabymi
słabymi zasadami:
Pb(OH)2 b
a
H+ + HPbO-2
PbOH+ + OH-
b
a
2-
H+ + PbO2
Pb2+ + OH-
Rys. 1. Amfoteryczny wodorotlenek ołowiu(II) dysocjuje jak kwas ( ) lub jak zasada (b)
Rys. 1. Amfoteryczny wodorotlenek ołowiu(II) dysocjuje jak kwas (a) lub jak zasada (
1.3 Reakcje w roztworach elektrolitów. Wzory strukturalne.
Reakcje w roztworach elektrolitów. Wzory strukturalne.
W reakcjach związków należących do elektrolitów uczestniczą jony i jonowy zapis reakcji lepiej
zków należą jony i jonowy zapis reakcji lepiej
opisuje ich faktyczny przebieg. W zapisie jonowym widoczne jest np. podobie
opisuje ich faktyczny przebieg. W zapisie jonowym widoczne jest np. podobie
opisuje ich faktyczny przebieg. W zapisie jonowym widoczne jest np. podobieństwo wszystkich
reakcji zobojętniania tj. reakcji kwasu z zasad
tj. reakcji kwasu z zasadÄ…:
2NaOH + H2SO4 Na
Na2SO4 + 2H2O
Mg(OH)2 + 2HCl MgCl2 + 2H2O
MgCl
2Na+ + 2OH- + 2H+ + SO2- 2Na+ + SO2- + 2H2O
SO4
4
Mg2+ + 2OH- + 2H+ + 2Cl- Mg2+ + 2Cl- + 2H2O
+ 2Cl
W reakcji zasady z kwasem powstaje sól. Sole nale do elektrolitów
W reakcji zasady z kwasem powstaje sól. Sole należą do elektrolitów - wszystkie sole to
elektrolity mocne. Zobojętnienie to reakcja łączenia jonów OH- i H+ w cząsteczk
tnienie to reakcja Å‚ Ä…steczkÄ™ wody, bardzo
słabego elektrolitu. W zapisie reakcji zobojętniania stosuje się jedną strzałkę, bo praktycznie
W zapisie reakcji zoboj strzałk
wszystkie jony OH- i H+ Å‚Ä…czÄ… siÄ™
Ä… siÄ™ w czÄ…steczki.
 Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotycz kszenia
 Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotyczący zwiększenia liczby absolwentów
kierunków przyrodniczo-technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy
technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy
technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy
Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze środków
Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze
Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze
Europejskiego Funduszu Społecznego.
9
W reakcji z zasadą kwasu dysocjującego wielostopniowo mogą powstawać również
Ä… kwasu dysocjuj Ä… powstawa
wodorosole, a dysocjujÄ…ce wielostopniowo zasady tworz
ce wielostopniowo zasady tworzÄ… hydroksosole:
H3PO4 + NaOH NaH2PO4 + H2O - diwodoroortofosforan(V) sodu
NaH diwodoroortofosforan(V) sodu
H3PO4 + 2NaOH Na2HPO4 + 2H2O - wodoroortofosforan(V) sodu
Na wodoroortofosforan(V) sodu
H3PO4 + 3NaOH Na3PO4 + 3H2O - ortofosforan(V) sodu
Na
Cu(OH)2 + HNO3 Cu(OH)NO3 + H2O - azotan(V) hydroksomiedzi(II)
Cu(OH)NO azotan(V) hydroksomiedzi(II)
Cu(OH)2 + 2HNO3 Cu(NO3)2 + 2H2O - azotan(V) miedzi(II)
Cu(NO
Sole powstają także w reakcjach:
e w reakcjach:
" tlenku metalu z kwasem:
tlenku metalu z kwasem:
FeO + 2HCl FeCl2 + H2O
FeO + 2H+ + 2Cl- Fe2+ + 2Cl- + H2O
+ 2Cl
" metalu z kwasem:
Fe + 2HCl FeCl2 + H2Ä™!
Fe + 2H+ + 2Cl- Fe2+ + 2Cl- + H2Ä™!
+ 2Cl
" zasady z bezwodnikiem kwasowym:
zasady z bezwodnikiem kwasowym:
2KOH + CO2 K2CO3 + H2O
+ H
2-
CO3
2K+ + 2OH- + CO2 2K+ + + H2O
+
dwutlenek węgla jest bezwodnikiem kwasu dysocjującego dwustopniowo, dlatego w
gla jest bezwodnikiem kwasu dysocjuj cego dwustopniowo, dlatego w
reakcji powstaje również wodorow
ż wodorowęglan:
KOH + CO2 KHCO3
HCO-
HCO3
K+ + OH- + CO2 K+ +
" tlenku metalu z tlenkiem niemetalu (bezwodnikiem kwasowym):
tlenku metalu z tlenkiem niemetalu (bezwodnikiem kwasowym):
K2O + CO2 K2CO3;
w takiej reakcji, w obecności wody, z bezwodnikiem kwasu wieloprotonowego tworzy si
ści wody, z bezwodnikiem kwasu wieloprotonowego tworzy się
ci wody, z bezwodnikiem kwasu wieloprotonowego tworzy si
wodorosól:
 Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotycz kszenia
 Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotyczący zwiększenia liczby absolwentów
kierunków przyrodniczo-technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy
technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy
technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy
Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze środków
Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze
Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze
Europejskiego Funduszu Społecznego.
10
K2O + 2CO2 + H2O 2KHCO3
2KHCO
-
K2O + 2CO2 + H2O 2K+ + 2HCO3 ;
+
lub hydroksosól, gdy tlenkiem jest metal o warto szej niż
lub hydroksosól, gdy tlenkiem jest metal o wartościowości wyższej niż I:
2FeO + N2O5 + H2O 2Fe(OH)NO3
2Fe(OH)NO
-
2NO3
2FeO + N2O5 + H2O 2FeOH+ +
2FeOH
Wodorosole powstają też w reakcji soli z bezwodnikiem kwasu, od którego wywodzi si
ż w reakcji soli z bezwodnikiem kwasu, od którego wywodzi si
w reakcji soli z bezwodnikiem kwasu, od którego wywodzi się
sól:
K2CO3 + CO2 + H2O 2KHCO3
2KHCO
2- -
2K+ + CO3 + CO2 + H2O 2K+ + 2 HCO3
Niekiedy w reakcji zobojętniania wypada osad, ma to miejsce wtedy gdy powstaj
ętniania wypada osad, ma to miejsce wtedy gdy powstaj
tniania wypada osad, ma to miejsce wtedy gdy powstająca sól jest
trudno rozpuszczalna w wodzie. Podczas takiej reakcji zobojętnienia łączą
trudno rozpuszczalna w wodzie. Podczas takiej reakcji zoboj Ä…czÄ… siÄ™ nie tylko jony
OH- i H+ lecz również jony soli:
jony soli:
Ca2+ + 2OH- + 2H+ + SO2- CaSO4“! + 2H2O
SO4
W zapisie jonowym reakcji zoboj rozpuszczalność soli (tabela 3).
W zapisie jonowym reakcji zobojętniania należy uwzględnić rozpuszczalność
Tabela 3. Pospolite sole trudno rozpuszczalne
Tabela 3. Pospolite sole trudno rozpuszczalne
anion
anion kation
Cl- Ag+, Pb2+
-
PO3- Ba2+, Ca2+
4
-
SO2- Ba2+, Ca2+ , Pb2+
4
S2- Ag+, Zn2+, Fe2+, Fe3+
2-
CO3-
Ba2+, Ca2+
 Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotycz kszenia
 Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotyczący zwiększenia liczby absolwentów
kierunków przyrodniczo-technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy
technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy
technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy
Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze środków
Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze
Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze
Europejskiego Funduszu Społecznego.
11
Wodorotlenki amfoteryczne reaguj
Wodorotlenki amfoteryczne reagujÄ… z kwasami i zasadami:
Pb(OH)2 b
a
H+ + HPbO
+ HPbO-2
PbOH+ + OH-
b
a
H+ + PbO2-
+ PbO2
Pb2+ + OH-
-
+
H+ + HPbO2- + Na+ + OH- a wodoroołowian(II) sodu
Na+ + HPbO2 + H2O wodoroołowian(II) sodu
2-
+
ołowian(II) sodu
ołowian(II) sodu
H+ + PbO2 + Na+ + OH- a Na+ + PbO2- + H2O
2
-
PbOH+ + NO3 + H2O azotan(V) hydroksoołowiu(II)
PbOH+ + OH- + H+ + NO3- b azotan(V) hydroksoołowiu(II)
+ NO
Pb2+ + OH- + H+ + NO
+ NO-3 b Pb2+ + NO- + H2O azotan(V) ołowiu(II)
azotan(V) ołowiu(II)
3
Wodorotlenek amfoteryczny z zasadÄ… reaguje jak kwas (a) - anion powstajÄ…cej soli
amfoteryczny z zasad anion powstaj
wywodzi siÄ™ z dysocjacji kwasowej wodorotlenku; z kwasem reaguje jak zasada (
z dysocjacji kwasowej wodorotlenku; z kwasem reaguje jak zasada (b). W tych
z dysocjacji kwasowej wodorotlenku; z kwasem reaguje jak zasada (
reakcjach, jak w każdej reakcji zoboj steczka wody.
dej reakcji zobojętnienia, obok soli powstaje cząsteczka wody.
Kryształki kwasu szczawiowego lepiej rozpuszczają się w roztworze wodnym zasady
szczawiowego lepiej rozpuszczaj w roztworze wodnym zasady
sodowej niż w samej wodzie. Jak mo
w samej wodzie. Jak można to wyjaśnić?
Kwas szczawiowy (o wzorze H y do kwasów organicznych, podobnie jak
Kwas szczawiowy (o wzorze H2C2O4) należy do kwasów organicznych, podobnie jak
kwasy mrówkowy (HCOOH) octowy (CH3COOH) i benzoesowy (C6H5COOH). Wymienione
kwasy mrówkowy (HCOOH) octowy (CH COOH).
kwasy należą do słabych elektrolitów, ulegaj w wodzie dysocjacji w niewielkim stopniu:
do słabych elektrolitów, ulegają w wodzie dysocjacji w niewielkim stopniu:
HCOOH HCOO- + H+
+ H
C6H5COOH C6H5COO- + H+
COO
H2C2O4 H+ + HC2O-
O4
HC2O- H+ + C2O2-
O4
4
 Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotycz kszenia
 Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotyczący zwiększenia liczby absolwentów
kierunków przyrodniczo-technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy
technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy
technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy
Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze środków
Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze
Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze
Europejskiego Funduszu Społecznego.
12
Nie wszystkie atomy wodoru obecne w cz steczce kwasu organicznego mog
Nie wszystkie atomy wodoru obecne w cząsteczce kwasu organicznego mogą ulegać
dysocjacji. To zwiÄ…zane jest z budowÄ… czÄ…steczki. Najlepiej to widoczne jest w ich wzorach
zane jest z budow steczki. Najlepiej to widoczne jest w ich wzorach
strukturalnych. Wzory strukturalne podają połączenia atomów w cząsteczce (nie odnosz
Wzory strukturalne podaj steczce (nie odnoszÄ… siÄ™
do budowy przestrzennej). W reakcji dysocjacji kwasów organicznych tylko atomy wodoru
do budowy przestrzennej). W reakcji dysocjacji kwasów organicznych tylko atomy wodoru
do budowy przestrzennej). W reakcji dysocjacji kwasów organicznych tylko atomy wodoru
połączone poprzez tlen ulegają
czone poprzez tlen ulegajÄ… odszczepieniu.
-
O H
O
+
H C
H C
+
H
O
O
kwas mrówkowy
O
H
H
C
C
H
-
O H
H H
O
O
H
C
C
H
C
C
+ H+
O Pb
H Pb
O
H O
H
kwas octowy
H
C
C
H
O
H -
H H
H
O
octan ołowiu(II)
octan ołowiu(II)
O
H
+
C
H
H
C
+ H
O
O O
H
H
H H
H
H
C
O
kwas benzoesowy O
- C
+
O
O
+ H
C
Ca
O Ca
H
O
C O
O C
O
C O
O
C O
H
O
C
O
H
anion wodoroszczawianowy
O
H
H
kwas szczawiowy
wodoroszczawian wapnia
wodoroszczawian wapnia
-
O
O
C
O
C O
O
C
Ca
H
O- + + C
O
O
anion szczawianowy
szczawian wapnia
szczawian wapnia
Rys. 2. Wzory strukturalne kwasów organicznych i ich soli
Rys. 2. Wzory strukturalne kwasów organicznych i ich soli
 Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotycz kszenia
 Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotyczący zwiększenia liczby absolwentów
kierunków przyrodniczo-technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy
technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy
technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy
Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze środków
Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze
Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze
Europejskiego Funduszu Społecznego.
13
 Większa rozpuszczalność kwasu szczawiowego w wodnym roztworze NaOH niż
ksza rozpuszczalno kwasu szczawiowego w wodnym roztworze NaOH ni
wodzie wynika z tego, że w reakcji z zasadą powstaje sól, mocny elektrolit lepiej
że w reakcji z zasad mocny elektrolit
rozpuszczalny.
H2C2O4 + Na+ + OH-
Na+ + HC2O- + H2O
4
HC2O- + Na+ + OH-
Na+ + C2O2- + H2O
4 4
Ogólna zasada dotyczą podobny rozpuszcza podobne.
Ogólna zasada dotycząca rozpuszczalności: podobny rozpuszcza podobne
Stężenie jonów szczawianowych w roztworze szczawianu sodu jest du
enie jonów szczawianowych w roztworze szczawianu sodu jest dużo wyższe niż
enie jonów szczawianowych w roztworze szczawianu sodu jest du
kwasu szczawiowego; w roztworach soli, pochodzących od słabego(ych) elektrolitu(ów)
w roztworach soli, pochodz cych od słabego(ych) elektrolitu(ów)
stężenie jonu (anionu, kationu) jest wyższe niż w roztworze słabego elektrolitu. Dlatego
enie jonu (anionu, kationu) jest wy w roztworze słabego elektrolitu. Dlatego
roztwory soli są najczęściej stosowane do wytrącenia z roztworu jonu, w postaci trudno
ciej stosowane do wytr cenia z roztworu jonu, w postaci trudno
rozpuszczalnego osadu.
1.4 Dysocjacja wody, skala pH.
Dysocjacja wody, skala pH.
Chemicznie czysta woda wykazuje bardzo małe przewodnictwo elektryczne, które jest
Chemicznie czysta woda wykazuje bardzo małe przewodnictwo elektryczne, które jest
Chemicznie czysta woda wykazuje bardzo małe przewodnictwo elektryczne, które jest
wynikiem dysocjacji H2O:
H2O H+ + OH-
W dysocjacji wody powstaj , pierwsze to jony
W dysocjacji wody powstają równocześnie jony H+ i OH-, pierwsze to jony
charakterystyczne dla kwasów, drugie dla zasad. Woda jest zarówno bardzo słabym kwasem
charakterystyczne dla kwasów, drugie dla zasad. Woda jest zarówno bardzo słabym kwasem
charakterystyczne dla kwasów, drugie dla zasad. Woda jest zarówno bardzo słabym kwasem
jak i bardzo słabą zasadą. Z równania dysocjacji wody wynika, ści jonów H+ i jonów
. Z równania dysocjacji wody wynika, że ilości jonów H
OH- są takie same ([H+ ] = [OH-]) i woda ma odczyn obojętny. O tym, że woda jest bardzo
] = [OH tny. O tym, że woda jes
sÅ‚abym elektrolitem Å›wiadczy wartość iloczynu stężeÅ„ jonów: [H+] · [OH
wiadczy warto ] · [OH-] = 10-14. Iloczyn
[H+]·[OH-], zwany iloczynem jonowym wody ma wartość staÅ‚Ä…, nieznacznie zmieniaj
iloczynem jonowym wody , nieznacznie zmieniajÄ…cÄ… siÄ™
z temperaturÄ… (roÅ›nie ze wzrostem temperatury). W 25ºC (temperatura pokojowa) iloczyn
nie ze wzrostem temperatury). W 25ºC (temperatura p
 Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotycz kszenia
 Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotyczący zwiększenia liczby absolwentów
kierunków przyrodniczo-technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy
technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy
technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy
Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze środków
Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze
Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze
Europejskiego Funduszu Społecznego.
14
-
jonowy wody ma wartość 10-14. Iloczyn jonowy wody wyznacza stężenia jonów
ężenia jonów H+ i OH-
we wszystkich roztworach wodnych.
we wszystkich roztworach wodnych.
W roztworach obojętnych [H+] = [OH-]
ętnych [H
jeżeli [H+] = [OH-]; to [H+]2 = 10-14; stąd:
[H
[H+] = 10-14 = 10-7 mol/dm3 ;
[OH-] = 10-7 mol/dm3
[OH
W roztworach obojętnych:
ętnych: [H+] = [OH-] = 10-7 mol/dm3
Cząsteczki kwasu w roztworze wodnym odszczepiają jon H+, i stężenie tego jonu
steczki kwasu w roztworze wodnym odszczepiaj , i st
wzrasta; w roztworze mocnego kwasu , bo wszystkie cz
wzrasta; w roztworze mocnego kwasu [H+] = cMkwasu, bo wszystkie czÄ…steczki ulegajÄ…
dysocjacji. W roztworze kwasu obecne s
dysocjacji. W roztworze kwasu obecne są zawsze również jony OH-1
Na przykład w 0,05M roztworze mocnego HCl, który dysocjuje całkowicie
Na przykład w 0,05M roztworze mocnego HCl, który dysocjuje całkowicie
Na przykład w 0,05M roztworze mocnego HCl, który dysocjuje całkowicie
HCl H+ + Cl-
10-14
[H
[H+] = 0,05, a [OH-] = = 2 Å"10-13.
0,05
W roztworach kwaśnych
śnych [H+]>10-7
Zasady w wodzie odszczepiają jony OH- i stężenie tych jonów rośnie,
Zasady w wodzie odszczepiaj enie tych jonów ro
równocześnie zmniejsza się stężenie jonów H+, bo iloczyn obu jonów ma warto
ę stęż , bo iloczyn obu jonów ma wartość stałą. W
10-14
0,1M roztworze NaOH stężenie [OH-] = 0,1, a [H+] = = 10-13 ; w tym roztworze [OH-]
ężenie ; w tym roztworze
0,1
jest 1012 razy większe niż [H+].
].
W roztworach zasadowych
W roztworach zasadowych [H+]<10-7.
Przedstawione powyżej przykłady wskazuj ci stęż
Przedstawione powyżej przykłady wskazują, że wartości stężeń jonów H+ w
13
roztworach wodnych zmieniajÄ…
roztworach wodnych zmieniają się w szerokim zakresie (np. 0,05 do 10-13) i relacje między
1
[H+] i [OH-] nie przyjmujÄ… nigdy warto
nigdy wartości  0
 Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotycz kszenia
 Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotyczący zwiększenia liczby absolwentów
kierunków przyrodniczo-technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy
technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy
technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy
Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze środków
Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze
Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze
Europejskiego Funduszu Społecznego.
15
stężeniami są bardziej wyraziste gdy st wykładnika stężenia
ej wyraziste gdy stężenia podawane są w postaci wykładnika st
jonów wodorowych pH:
pH= -log [H+]2
roztwór obojętny: [H+] = [OH-]=10-7; pH = - log10-7 = 7;
[H
0,05 M roztworze HCl: [H+] = 0,05;
] = 0,05;
pH =  log 0,05=  (log 5 + log10-2)= -
-0,71+2 = 1,3;
0,1M roztwór NaOH: [H+] = 10-13 ; pH = - log 10-13 = 13
0,1M roztwór NaOH: [H
W skali wykładniczej: pH = 7
pH = 7  roztwory obojętne
pH < 7
pH < 7  roztwory kwaśne
pH > 7
pH > 7  roztwory zasadowe
1.5 Hydroliza soli.
W roztworach wodnych niektórych soli następuje odwracalna reakcja między jonami
W roztworach wodnych niektórych soli nast puje odwracalna reakcja mi
soli i cząsteczkami wody, w wyniku której roztwór soli ma odczyn kwaśny lub zasadowy. Na
steczkami wody, w wyniku której roztwór soli ma odczyn kwaśny lub zasadowy. Na
przykład roztwór cyjanku potasu ( ) ma odczyn zasadowy a azotanu(V)
przykład roztwór cyjanku potasu (KCN) ma odczyn zasadowy a azotanu(V) miedzi(II)
[Cu(NO3)2] odczyn kwaśny. O odczynie roztworu soli decyduje reakcja jonów soli z wod
śny. O odczynie roztworu soli decyduje reakcja jonów soli z wod
ny. O odczynie roztworu soli decyduje reakcja jonów soli z wodą
zwana hydrolizÄ….
Niektóre sole nie ulegaj ące si
Niektóre sole nie ulegają takiej reakcji  to sole wywodzące się od mocnych
elektrolitów, tj. sole zawieraj adę
elektrolitów, tj. sole zawierające kation, który tworzy mocną zasadę i anion mocnego
kwasu. Do takich soli należą np. NaCl, KNO3, Ca(ClO3)2.
żą np. NaCl, KNO
2
logb a = c ; bc = a
log a = c; 10c = a
log a·d = log a + log d
a
log = loga - logd
d
 Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotycz kszenia
 Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotyczący zwiększenia liczby absolwentów
kierunków przyrodniczo-technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy
technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy
technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy
Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze środków
Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze
Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze
Europejskiego Funduszu Społecznego.
16
Po rozpuszczeniu w wodzie cyjanku potasu cz jonów cyjankowych ł
Po rozpuszczeniu w wodzie cyjanku potasu część jonów cyjankowych łączy się z
protonami pochodzącymi od czą słabego kwasu
cymi od cząsteczki wody w cząsteczkę HCN - słabego kwasu3.
KCN K+ + CN- - sól, mocny elektrolit dysocjuje całkowicie
sól, mocny elektrolit dysocjuje całkowicie
H2O OH-+ H+ - woda ulega (w b. małym stopniu) dysocjacji:
woda ulega (w b. małym stopniu) dysocjacji:
OH-+ HCN +K
+ HCN +K+;
Powyższe reakcje wskazują, że w roztworze obecne są jony słabego elektrolitu (CN- i
sze reakcje wskazuj jony słabego elektrolitu (CN
H+) więc część jonów cyjankowych utworzy HCN; pochodz ce od mocnej zasady jony K+ nie
jonów cyjankowych utworzy HCN; pochodzące od mocnej zasady
Å‚Ä…czÄ… siÄ™ w KOH.
W uproszczonym zapisie jonowym:
W uproszczonym zapisie jonowym:
CN- + H2O HCN + OH-
HCN + OH
W reakcji wiązane są tylko jony H+, ich ilość w roztworze jest mniejsza niż jonów
zane sÄ… tylko jony H w roztworze jest mniejsza ni
OH-- roztwór wodny soli będzie miał odczyn zasadowy, co widoczne jest w jonowym zapisie
ędzie miał odczyn zasadowy, co widoczne jest w jonowym zapisie
dzie miał odczyn zasadowy, co widoczne jest w jonowym zapisie
reakcji hydrolizy soli.
Azotan(V) miedzi(II) wywodzi si . Po rozpuszczeniu w
Azotan(V) miedzi(II) wywodzi się od słabej zasady Cu(OH)2. Po rozpuszczeniu w
wodzie:
3
W roztworach słabych elektrolitów zawsze obok jonów występują niezdysocjowane
W roztworach słabych ępują
czÄ…steczki, np.
HCN H+ + CN-
 Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotycz kszenia
 Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotyczący zwiększenia liczby absolwentów
kierunków przyrodniczo-technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy
technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy
technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy
Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze środków
Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze
Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze
Europejskiego Funduszu Społecznego.
17
 Cu(NO3)2 Cu2+ + 2NO3 - sól, mocny elektrolit dysocjuje całkowicie
2NO- sól, mocny elektrolit dysocjuje całkowicie
H2O OH- + H - woda ulega (w b. małym stopniu)
+ H+ woda ulega (w b. małym stopniu)
dysocjacji:
-
CuOH+ + H + 2NO3
+ H+
jony Cu2+ łączą się z OH-; jony OH- są wiązane więc ich ilość jest mniejsza niż
ę z OH c ich ilość
jonów H+ i odczyn roztworu soli jest kwaśny:
i odczyn roztworu soli jest
- -
Cu2+ + H2O + 2NO3 CuOH+ + H+ + 2NO3
-
Jony NO3 wywodzÄ… siÄ™ od mocnego kwasu i nie Å‚Ä…czÄ… siÄ™ w czÄ…steczkÄ™ HNO3,
Ä… siÄ™ Ä™ w cz
występują po obu stronach równania, wiec równanie reakcji mo na zapisać:
po obu stronach równania, wiec równanie reakcji można zapisać:
Cu2+ + H2O CuOH+ + H+
CuOH
W równaniu hydrolizy soli, reakcji odwracalnej, ę strzałki z grotami
W równaniu hydrolizy soli, reakcji odwracalnej, stosuje się strzałki z grotami
skierowanymi w przeciwnych kierunkach (tylko cz jonów soli ulega hydrolizie); wod
skierowanymi w przeciwnych kierunkach (tylko część jonów soli ulega hydrolizie); wodę
podaje się w postaci cząsteczki, bo H O jest znacznie słabszym elektrolitem niż zapisany po
steczki, bo H2O jest znacznie słabszym elektrolitem ni
prawej stronie w postaci czą cyjanowodór czy wodorotlenek
prawej stronie w postaci cząsteczki słaby elektrolit  cyjanowodór czy wodorotlenek
miedzi(II).
Hydroliza Cu(NO3)2 przebiega dwustopniowo; część jonów Cu(OH)+ łączy się z
przebiega dwustopniowo; cz jonów Cu(OH)
jonami OH-:
CuOH+ + H2O Cu(OH)2 + H+
Cu(OH)
Zapis jonowy reakcji hydrolizy soli najlepiej opisuje proces poka
Zapis jonowy reakcji hydrolizy soli najlepiej opisuje proces  pokazuje, że w reakcji
biorą udział jony soli oraz jak i dlaczego zmienia si
udział jony soli oraz jak i dlaczego zmienia się odczyn roztworu.
Przykłady:
Zapisać reakcje hydrolizy: a) chlorku miedzi(I), b) octanu potasu, c) octanu miedzi(I),
reakcje hydrolizy: c
d) siarczku sodu, e) siarczanu(VI) potasu; okre
) siarczanu(VI) potasu; określić odczyn roztworu soli.
 Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotycz kszenia
 Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotyczący zwiększenia liczby absolwentów
kierunków przyrodniczo-technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy
technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy
technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy
Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze środków
Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze
Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze
Europejskiego Funduszu Społecznego.
18
" W pierwszym etapie zapisuje siÄ™ reakcje dysocjacji soli.
W pierwszym etapie zapisuje si
a) CuCl Cu+ + Cl-
Cu+ + Cl- + H2O CuOH + H+ + Cl- - odczyn kwaśny;
jony chlorkowe wystę udziału w
jony chlorkowe występujące po obu stronach, nie biorą udziału w reakcji, można
pominąć:
Cu+ + H2O CuOH + H+ - odczyn kwaśny,
CuOH + H
b) CH3COOK K+ +
+ CH3COO-
K+ + CH3COO- + H2O K+ + CH3COOH + OH- ; po uproszczeniu:
+ H po uproszczeniu:
CH3COO- + H2O CH3COOH + OH- - odczyn zasadowy,
+
c) CH3COOCu Cu+ + CH3COO-
Cu+ + CH3COO- + H CuOH + CH3COOH - gdy sól wywodzi si
+ H2O gdy sól wywodzi się od słabej
zasady i słabego kwasu zarówno kation jak i anion ł ę słabego elektrolitu.
zasady i słabego kwasu zarówno kation jak i anion łączą się w cząsteczkę słabego elektrolitu.
-
d) Na2S 2Na+ + S2-
2Na+ + S2- + H2O 2Na+ + HS- + OH- - odczyn zasadowy
S2- + H2O HS- + OH- hydroliza dwustopniowa:
hydroliza dwustopniowa:
HS- + H2O H2S + OH-
H
S2- + 2H2O H2S + 2OH-
H
e) K2SO4 2K+ +SO2- ; zarówno anion jak i kation pochodzą od mocnego
+ ; zarówno anion jak i kation pochodz
4
elektrolitu, sól nie ulega hydrolizie
nie ulega hydrolizie.
 Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotycz kszenia
 Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotyczący zwiększenia liczby absolwentów
kierunków przyrodniczo-technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy
technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy
technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy
Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze środków
Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze
Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze
Europejskiego Funduszu Społecznego.
19
1.6 Zadania.
1.6.1 Układanie równań reakcji chemicznych.
reakcji chemicznych.
1. Podać wzory tlenków pierwiastków III okresu.
wzory tlenków pierwiastków III okresu.
2. Podać wzory połączeń z wodorem pierwiastków II okresu.
czeń z wodorem pierwiastków II okresu.
3. Ułożyć równania reakcji zachodzące podczas rozpuszczania w wodzie tlenków: tlenek
równania reakcji zachodz ce podczas rozpuszczania w wodzie tlenków: tlenek
azotu(III), tlenek miedzi(II), tlenek chromu(VI), tlenek siarki(VI), tlenek siarki(IV),
azotu(III), tlenek miedzi(II), tlenek chromu(VI), tlenek siarki(VI), tlenek siarki(IV),
azotu(III), tlenek miedzi(II), tlenek chromu(VI), tlenek siarki(VI), tlenek siarki(IV),
tlenek chloru(V), tlenek chloru(VII), tlenek azotu(II), tlenek krzemu(IV), tlenek sodu.
tlenek chloru(V), tlenek chloru(VII), tlenek azotu(II), tlenek krzemu(IV), tlenek sodu
tlenek chloru(V), tlenek chloru(VII), tlenek azotu(II), tlenek krzemu(IV), tlenek sodu
Zaznaczyć, przez przekre eli reakcja nie zachodzi:.
, przez przekreślenie strzałki, jeżeli reakcja nie zachodzi:.
4. Krzem rozpuszcza siÄ™ w roztworze wodorotlenku sodu. Produktami reakcji sÄ…
Krzem rozpuszcza siÄ™ w roztworze wodorotlenku sodu. Produktami reakcji s
metakrzemian sodu i wodór. Zapisa równanie reakcji. Kwas metakrzemowy ma wzór
metakrzemian sodu i wodór. Zapisać równanie reakcji. Kwas metakrzemowy ma wzór
H2SiO3.
5. Zapisać reakcję tlenku fosforu(V) z wod
tlenku fosforu(V) z wodą, w której powstaje:
a) kwas metafosforowy(V)
kwas metafosforowy(V)
b) kwas ortofosforowy(V)
kwas ortofosforowy(V)
c) kwas pirofosforowy(V)
kwas pirofosforowy(V)
6. Ułożyć równania reakcji z wodorem nast cych tlenków: CuO, MnO
równania reakcji z wodorem następujących tlenków: CuO, MnO2, Fe2O3.
7. Bezwodnik kwasu azotowego(V) można otrzymać z HNO3 i tlenku fosforu(V);
Bezwodnik kwasu azotowego(V) mo i tlenku fosfor
drugim produktem jest kwas metafosforowy HPO3. Zapisać równanie reakcji.
drugim produktem jest kwas metafosforowy HPO równanie reakcji.
8. Zapisać reakcje dysocjacji (w tym wielostopniowo): fluorowodoru, bromowodoru,
reakcje dysocjacji (w tym wielostopniowo): fluorowodoru, bromowodoru,
reakcje dysocjacji (w tym wielostopniowo): fluorowodoru, bromowodoru,
kwasu azotowego(V), kwasu azotowego(III), kwasu chlorowego(V), siarkowodoru,
kwasu azotowego(V), kwasu azotowego(III), kwasu chlorowego(V), siarkowodoru,
kwasu azotowego(V), kwasu azotowego(III), kwasu chlorowego(V), siarkowodoru,
wodorotlenku magnezu, wodorotlenku glinu, wodorotlenku miedzi(II), amoniaku,
wodorotlenku magnezu, wodorotlenku glinu, wodorotlenku miedzi(II), amoniaku,
kwasu szczawiowego.
9. Zapisać reakcje dysocjacji w wodzie (w tym wielostopniowo): wodorotlenku cynku,
reakcje dysocjacji w wodzie (w tym wielostopniowo): wodorotlenku cynku,
reakcje dysocjacji w wodzie (w tym wielostopniowo): wodorotlenku cynku,
wodorotlenku cyny(II).
wodorotlenku cyny(II).
10. Podać w zapisie jonowym i cz
w zapisie jonowym i cząsteczkowym równania reakcji:
a) zasady wapniowej z
zasady wapniowej z kwasem azotowym(V)
b) zasady glinowej z kwasem siarkowym(VI)
zasady glinowej z kwasem siarkowym(VI)
 Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotycz kszenia
 Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotyczący zwiększenia liczby absolwentów
kierunków przyrodniczo-technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy
technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy
technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy
Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze środków
Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze
Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze
Europejskiego Funduszu Społecznego.
20
c) zasady sodowej z kwasem ortofosforowym(V)
c) zasady sodowej z kwasem ortofosforowym(V)
d) amoniaku z kwasem chlorowym(VII)
d) amoniaku z kwasem chlorowym(VII)
11. Zapisać reakcje:
a) tlenku siarki(IV) z wodorotlenkiem wapnia
a) tlenku siarki(IV) z wodorotlenkiem wapnia
b) tlenku magnezu z kwasem ortofosforowym(V)
b) tlenku magnezu z kwasem ortofosforowym(V)
c) tlenku litu z tlenkiem chloru(V)
) tlenku litu z tlenkiem chloru(V)
d) tlenku sodu z siarkowodorem
d) tlenku sodu z siarkowodorem
e) tlenku azotu(V) z wod
e) tlenku azotu(V) z wodÄ… amoniakalnÄ…
12 Dobrać odpowiednie substraty i zapisa reakcje, w których powstają:
odpowiednie substraty i zapisać reakcje, w których powstają
a) chlorek dihydroksoglinu
chlorek dihydroksoglinu
b) chlorek hydroksoglinu
chlorek hydroksoglinu
c) wodorosiarczan(VI) potasu
wodorosiarczan(VI) potasu
d) węglan potasu
13. Wyjaśnić dlaczego naczynie, w którym przez dłuższy czas prażono wodorowęglan
dlaczego naczynie, w którym przez dłu szy czas prażono wodorow
amonu jest puste.
14. Zapisać reakcje, zachodz
reakcje, zachodzÄ…ce po zmieszaniu podanych soli:
a)węglan sodu + azotan(V) srebra
glan sodu + azotan(V) srebra
b) siarczek sodu + siarczan(VI) żelaza(II)
b) siarczek sodu + siarczan(VI)
c) wodorofosforan(V)
c) wodorofosforan(V) sodu + chlorek baru
d) azotan(V) amonu + bromek potasu
azotan(V) amonu + bromek potasu
e) szczawian sodu + chlorek wapnia
szczawian sodu + chlorek wapnia
15. Skały wapienne, których głównym składnikiem jest węglan wapnia, ulegaj
Skały wapienne, których głównym składnikiem jest w glan wapnia, ulegają erozji w
wyniku działania wody i rozpuszczonego w niej tlenku w gla(IV). Poda
wyniku działania wody i rozpuszczonego w niej tlenku węgla(IV). Podać równanie
reakcji tego procesu, równie
o procesu, również w zapisie jonowym.
 Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotycz kszenia
 Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotyczący zwiększenia liczby absolwentów
kierunków przyrodniczo-technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy
technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy
technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy
Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze środków
Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze
Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze
Europejskiego Funduszu Społecznego.
21
16. W produkcji nawozu fosforowego z trudno rozpuszczalnego w wodzie
W produkcji nawozu fosforowego z trudno rozpuszczalnego w wodzie
W produkcji nawozu fosforowego z trudno rozpuszczalnego w wodzie
ortofosforanu(V) wapnia otrzymuje si rozpuszczalny diwodoroortofosforan(V)
ortofosforanu(V) wapnia otrzymuje siÄ™ rozpuszczalny diwodoroortofosforan(V)
wapnia. Zapisz w formie cz steczkowej i jonowej równanie tej reakcji.
wapnia. Zapisz w formie cząsteczkowej i jonowej równanie tej reakcji.
17. Wodorotlenek sodu jest głównym składnikiem preparatów do czyszczenia
lenek sodu jest głównym składnikiem preparatów do czyszczenia
lenek sodu jest głównym składnikiem preparatów do czyszczenia
niedrożnych rur. Nie można go jednak stosować do czyszczenia instalacji
nych rur. Nie mo do czyszczenia instalacji
aluminiowych. Zapisać enie, równie
aluminiowych. Zapisać reakcję uzasadniającą takie ostrzeżenie, również w formie
jonowej.
1.6.2 Hydroliza soli.
1. Podać wzory czterech soli, które nie ulegaj
rech soli, które nie ulegają hydrolizie.
2. Zapisać reakcje zachodz ) azotanu(V) cynku,
reakcje zachodzÄ…ce podczas rozpuszczania w wodzie: a) azotanu(V) cynku, b)
azotanu(V) wapnia, c) wodorofosforanu sodu, d) bromku magnezu, e) węglanu
c ) bromku magnezu,
potasu, f) wodorowęglanu sodu.
ęglanu sodu.
3. Zapisać reakcje hydrolizy dwóch soli, których roztwór wodny ma odczyn zasadowy.
reakcje hydrolizy dwóch soli, których roztwór wodny ma odczyn zasadowy.
4. Zapisać reakcje hydrolizy i określić odczyn roztworu, w których produktami są: a)
reakcje hydrolizy i okre odczyn roztworu, w których produktami s
wodorosiarczan(IV) sodu, ,
wodorosiarczan(IV) sodu, b) chlorek dihydroksożelaza(III), c) wodorosiarczek
wapnia. d) wodorowęglan hydroksomiedzi(II).
ęglan hydroksomiedzi(II).
1.6.3 Układanie równań reakcji w podanych schematach.
reakcji w podanych schematach.
1. Podać zapis jonowy reakcji:
zapis jonowy reakcji:
a. Ca2+ + & CaC2O4 + &
CaC
b. CaC2O4 + & Ca2+ + &
Ca
c. Mg2+ + & MgNH4PO4 + &
MgNH
d. MgNH4PO4 + &
+ & Mg2+ + &
e. Zn2+ + NH3·H2O
O Zn(OH)2 + & .
f. Zn(OH)2 + & ZnO2- + &

2
 Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotycz kszenia
 Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotyczący zwiększenia liczby absolwentów
kierunków przyrodniczo-technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy
technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy
technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy
Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze środków
Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze
Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze
Europejskiego Funduszu Społecznego.
22
g. ZnO2- + & Zn2+ + &
Zn
2
Ä™!
h. CaCO3 + & CO2 + &
CO
i. Ca(HSO3)2 + & . CaSO3 + &
+ & .
j. (NH4)2HPO4 + & .
+ & . (NH4)3PO4 + &
2. Dobrać reagenty i zapisać kolejne reakcje w poniższych przemianach; rekcje z
reagenty i zapisa szych przemianach; rekcje z
udziałem jonów podać w zapisie jonowym:
udziałem jonów podać w zapisie jonowym:
a. Na2O Na2SO4 BaSO4
Na
b. FeO FeCl2 FeS Fe(HS)2
FeCl
Ä™!
c. MgCO3 Mg(HCO3)2 CO2
Mg(HCO
d. SnO Na2SnO2 Sn(OH) 2 Sn2+
SnO
3. Dobrać reagenty i zapisa szych przemianach:
genty i zapisać kolejne reakcje w poniższych przemianach:
a.
H2S
CaS Ca(HS)2 H2S
Ca(HS)
b. Al2O3 NaAlO2 AlCl3 Al(OH)3
NaAlO
2
 Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotycz kszenia
 Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotyczący zwiększenia liczby absolwentów
kierunków przyrodniczo-technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy
technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy
technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy
Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze środków
Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze
Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze
Europejskiego Funduszu Społecznego.
23
2.1 Prawa chemiczne.
" prawo zachowania masy: w reakcji suma mas substratów jest równa sumie mas
prawo zachowania masy: w reakcji suma mas substratów jest równa sumie mas
prawo zachowania masy: w reakcji suma mas substratów jest równa sumie mas
produktów;
" prawo stałości składu: w związku chemicznym stosunek mas pierwiastków jest
ci składu: w zwi zku chemicznym stosunek mas pierwiastków jest
stały.
2.2 Mol i masy molowe; ustalanie wzoru chemicznego.
ustalanie wzoru chemicznego.
Wzory chemiczne podaj symbole atomów pierwiastków, z których zbudowana jest
Wzory chemiczne podają symbole atomów pierwiastków, z których zbudowana jest
cząsteczka; w indeksie dolnym podana jest liczba atomów. Na podstawie wzoru
steczka; w indeksie dolnym podana jest liczba atomów. Na podstawie wzoru
steczka; w indeksie dolnym podana jest liczba atomów. Na podstawie wzoru
cząsteczkowego można określić skład ilościowy związku; tj. udział poszczególnych
na okreś zku; tj. udział poszcz
pierwiastków.
Masa pojedynczego atomu lub cz steczki jest bardzo mała. Jednostką masy atomowej
Masa pojedynczego atomu lub cząsteczki jest bardzo mała. Jednostk
jest unit (u = 1,66·10-24 g); w jednostkach u podawane sÄ… masy atomowe pierwiastków w
g); w jednostkach u podawane s masy atomowe pierwiastków w
układzie okresowym. Masa cząsteczki jest równa sumie mas atomowych, wszystkich atomów
układzie okresowym. Masa czą h, wszystkich atomów
wchodzących w jej skład; moż danymi z układu okresowego. Na
cych w jej skład; można ją wyliczyć posługując się danymi z układu okresowego. Na
przykład jedna cząsteczka Na2SO4 ma masę:
2
22
2·22,99u + 32,0u + 4·16,0u = 142,0u = 142
·16,0u = 142,0u = 142· 1,66·10-24 g = 2,35·10-22 g
Ten przykład ilustruje jak mała jest masa 1 cz steczki. W praktyce stosuje si
Ten przykład ilustruje jak mała jest masa 1 cząsteczki. W praktyce stosuje się molowe
masy atomowe i molowe masy czÄ…steczkowe. Molowa masa atomowa (molowa masa
masy cz masa atomowa (
cząsteczkowa) to ilość gramów równa masie 1 atomu (1 cząsteczki) wyrażonej w
gramów ąsteczki)
jednostkach mas atomowych (
mowych (u).
 Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotycz kszenia
 Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotyczący zwiększenia liczby absolwentów
kierunków przyrodniczo-technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy
technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy
technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy
Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze środków
Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze
Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze
Europejskiego Funduszu Społecznego.
24
1 Mol zawiera taką liczbę (N) atomów (cząsteczek), że ich masa jest równa w
ą liczb e ich masa jest równa
gramach masie atomu (cząsteczki) w jednostce u. Wartość N można wyliczyć w oparciu o
Ä…steczki) w jednostce na wyliczy
definicjÄ™ jednostki masowej u.
1g
1 g
= 6,022·1023
=
N =
1,6604·10
u 1,6604·10-24g
Definicja mola: mol to ilość 6,02·1023. 1 mol pierwiastka zawiera 6,02·1023 atomów; 1 mol
ść 6,02 ·10
zwiÄ…zku to 6,02·1023 czÄ…steczek, 1 mol elektronów to 6,02 elektronów.
steczek, 1 mol elektronów to 6,02·1023 elektronów.
PrzykÅ‚ad I: Obliczyć masÄ™ a) 6,02·1023 atomów tlenu, b) 6,02·1023 czÄ…steczek Na2SO4.
a) Ä…steczek Na
a) Masa atom tlenu wynosi 16 u; st MO = 16Å"1,66Å"10-24 g Å"6,022 Å"1023 = 16g;
16 u; stÄ…d 16g
b) masa czÄ…steczki Na2SO4 wynosi 142u;
wynosi 142u;
MNa SO4 =142Å"1,66Å"10-24g Å" 6,022Å"1023 = 142 g.
10
2
M - symbol masy molowej (atomowej lub cz
symbol masy molowej (atomowej lub czÄ…steczkowej).
W oparciu o wzór cząsteczki można obliczyć zawartości poszczególnych pierwiastków w
steczki mo ci poszczególnych pierwiastków w
zwiÄ…zku.
Przykład II. Obliczyć zawartość
zawartość sodu w Na2SO4:
142 g (1 mol) Na2SO4 zawiera dwa mole sodu czyli 2 22,99 g = 46 g Na. Na 142 g Na
zawiera dwa mole sodu czyli 2·22,99 g = 46 g Na. Na 142 g Na2SO4
46g
przypada 46 g Na; udział sodu okre
przypada 46 g Na; udział sodu określa ułamek:
.
142g
Zamiana ułamka na procent:
1
Z definicji 1% = (procent po polsku  na sto ).
(procent - z łacińskiego pro centum, po polsku  na sto ).
100
46 1
Å"100 Å" = 0,3239 Å"100 Å" % = 32,39%
3239
142 100
1
(100Å" = 100Å"% = 1; pomnożenie przez 1 nie zmienia wartoÅ›ci liczby).
ści liczby).
100
 Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotycz kszenia
 Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotyczący zwiększenia liczby absolwentów
kierunków przyrodniczo-technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy
technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy
technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy
Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze środków
Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze
Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze
Europejskiego Funduszu Społecznego.
25
1
W oparciu o definicję udziału procentowego:
W oparciu o definicję % = - można podać inną definicję udziału procentowe
100
 zawartość procentowa składnika to liczba jednostek składnika w 100 jednostkach
procentowa składnika to liczba jednostek składnika w 100 jednostkach
procentowa składnika to liczba jednostek składnika w 100 jednostkach
całości . Zawartość procentową
procentową można obliczyć więc z proporcji:
w 142 g Na2SO4 jest 2 · 23,0 g Na
a w 100 g Na2SO4 będzie x g Na
W proporcji iloczyn wyrazów skrajnych jest równy iloczynowi wyrazów środkowych:
iloczyn wyrazów skrajnych jest równy iloczynowi wyrazów
iloczyn wyrazów skrajnych jest równy iloczynowi wyrazów środkowych:
100Å" 2Å" 23,0
x = = 32,4g
142 Å" x = 2Å" 23Å"100 ; .
142
W 100 g Na2SO4 znajduje si
znajduje się 32,4 g Na, zatem sód stanowi 32,4% soli.
Ogólnie zawartość procentowa składnika w mieszaninie:
procentowa składnika w mieszaninie:
mskładnika
C% = Å"100%
Å"
mcałości
ułamek
2.3 Obliczenia stechiometryczne.
Obliczenia stechiometryczne.
Zgodnie z prawami: zachowania masy i stało ci składu na podstawie równania reakcji
Zgodnie z prawami: zachowania masy i stałości składu na podstawie równania reakcji
chemicznej można wyznaczyć ilości reagujących substratów oraz masę powstających
na wyznaczy cych substratów oraz mas
produktów. Można też wyliczyć jaka ilość jednego z substratów potrzebna jest dla
wyliczy jednego z substratów potrzebna jest dla
przeprowadzenia reakcji z podan
przeprowadzenia reakcji z podanÄ… masÄ… drugiego substratu.
Przykład II: Obliczyć masę tlenku wapnia potrzebną do zobojętnienia 12 g kwasu
masę ętnienia 12 g kwasu
azotowego(V).
 Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotycz kszenia
 Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotyczący zwiększenia liczby absolwentów
kierunków przyrodniczo-technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy
technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy
technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy
Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze środków
Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze
Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze
Europejskiego Funduszu Społecznego.
26
" Równanie reakcji CaO + 2HNO
CaO + 2HNO3 Ca(NO3)2 + H2O
Reakcja wskazuje, że 1 cząsteczka CaO reaguje z dwoma cząsteczkami HNO3, zatem
e 1 czÄ… steczkami HNO
6,02·1023 (1 mol) czÄ…steczek CaO reaguje z 2·6,02·1023 (2 mol) czÄ…steczkami HNO3.
steczek CaO reaguje z steczkami
Współczynniki w równaniu reakcji odpowiadaj relacjom molowym reagentów. W
Współczynniki w równaniu reakcji odpowiadają relacjom molowym reagentów. W
tym przykładzie: 1 mol CaO reaguje z 2 molami HNO3, w reakcji powstaje 1 mol Ca(NO
przykładzie: 1 mol CaO reaguje z 2 molami HNO , w reakcji powstaje 1 mol Ca(NO3)2 i
1 mol H2O.
" Obliczenie masy molowej reagentów, o których mowa w zadaniu:
Obliczenie masy molowej reagentów, o których mowa w zadaniu:
MHNO3 = 1,0 +14 + 3Å"16 = 63g
MCaO = 40,0 +16 = 56g
;
56
56
Na 2·63 g HNO3 potrzeba 56 g CaO; zatem na 1
potrzeba 56 g CaO; zatem na 1 g HNO3 potrzebne jest g CaO;
126
126
56
mCaO = Å"12 = 5,33g
a na 12 g HNO3 12 razy tyle: ;
126
Taki sam wynik otrzyma siÄ™ z proporcji:
Ä™ z proporcji:
56 g CaO zobojÄ™tnia 2·63 g HNO3
63 g
x g CaO zobojętni 12 g HNO3 ;
tni 12 g HNO
56Å"12
x
x = = 5,33g
2Å" 63Å" x = 56Å"12
; stÄ…d CaO
2Å"63
Przy układaniu proporcji nale jednostki i symbole lub inne istotne
Przy układaniu proporcji należy obok liczb podawać jednostki i symbole lub inne istotne
informacje i zwracać uwagę na to, czy w obu wierszach, w analogicznych pozycjach
uwagÄ™ na to, czy w obu wierszach, w analogicznych pozycjach
występują te same substancje (lub roztwory).
te same substancje (lub roztwory).
Przykład III: a) Obliczyć masę węglanu wapnia potrzebną do otrzymania, w reakcji z
ć mas do otrzymania, w reakcji z
kwasem solnym, 5 g dwutlenku w
kwasem solnym, 5 g dwutlenku węgla.
b) Jaką objętość, w warunkach normalnych, zajmuje ta ilo
, w warunkach normalnych, zajmuje ta ilość CO2?
a) Produktami reakcji soli słabego kwasu z mocnym kwasem są: słaby kwas i sól mocnego
) Produktami reakcji soli słabego kwasu z mocnym kwasem s : słaby kwas i sól mocnego
kwasu.
CaCO
CaCO3 + 2HCl CaCl2 + H2CO3
 Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotycz kszenia
 Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotyczący zwiększenia liczby absolwentów
kierunków przyrodniczo-technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy
technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy
technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy
Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze środków
Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze
Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze
Europejskiego Funduszu Społecznego.
27
Kwas węglowy jest nietrwały i rozkłada si
glowy jest nietrwały i rozkłada się wydzielając CO2
H2CO3 COÄ™! + H2O
2
można zapisać też równanie: CaCO3 + 2HCl CaCl2 + COę! + H2O
równanie: CaCO
2
Z 1 mola CaCO3 powstaje 1 mol kwasu węglowego, i po jego rozkładzie powstaje 1 mol CO2 .
powstaje 1 mol kwasu w glowego, i po jego rozkładzie powstaje 1 mol CO
MCO2 = 12 + 2 Å"16 = 44g
+
Masy molowe reagentów: MCaCO = 40 +12 + 3Å"16 = 100g ;
CaCO3
Ilościowe relacje CaCO3 i CO2 opisuje proporcja:
i CO
ze 100 g CaCO3 otrzymuje si
otrzymuje siÄ™ 44 g CO2
z x g CaCO3 otrzyma siÄ™
otrzyma siÄ™ 5 g CO2
44Å" x =100Å"5
100Å"5
x = =11,36g
; potrzeba 11,36 g CaCO3
; potrzeba
44
b) W 1811. Avogadro sformułował prawo:  równe objętości różnych gazów, w tych samych
) W 1811. Avogadro sformułował prawo:  równe obj nych gazów, w tych samych
warunkach ciśnienia i temperatury, zawierają jednakową ilość cząsteczek . Z podanej
nienia i temperatury, zawieraj Ä…steczek . Z podanej
23
definicji wynika, że 6,02·1023 czÄ…steczek, czyli 1 mol każdej substancji gazowej w tych
dej substancji gazowej w tych
samych warunkach ciśnienia i temperatury zajmuje tak objęto
nienia i temperatury zajmuje taką samą objętość. W warunkach
normalnych (0 ÚC, 1013 hPa) 1 mol gazu zajmuje objÄ™tość 22,4 dm3  wartość ta to tzw.
ÚC, 1013 hPa)
objętość molowa gazu.
W oparciu o prawo Awogadro mo
W oparciu o prawo Awogadro można zapisać proporcję:
44 g CO2 zajmuje objętość 22,4 dm3
zajmuje obj
5 g CO2 zajmuje objętość x dm3
zajmuje obj
5Å" 22,4
x = = 2,54 dm3CO2.
=
44
 Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotycz kszenia
 Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotyczący zwiększenia liczby absolwentów
kierunków przyrodniczo-technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy
technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy
technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy
Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze środków
Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze
Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze
Europejskiego Funduszu Społecznego.
28
Przykład IV. Jaką objętość tlenu (w warunkach normalnych) uzyska się z termicznego
ść tlenu (w warunkach normalnych) uzyska si
tlenu (w warunkach normalnych) uzyska si
rozkładu 1 g chloranu(V) potasu, przy 4% stratach gazu?
rozkładu 1 g chloranu(V) potasu, przy 4% stratach gazu?
" Równanie reakcji: 2KClO3 2KCl +3Oę!
2
MKClO3 = 39,1+ 35,5 + 3Å"16 =122,6 g
Masy molowe:
z 2·122,6 g KClO3 powstajÄ… 3 mole O2; tj. objÄ™tość 3·22,4 dm3 O2
powstajÄ… 3 mo
z 1 g KClO3 powstanie
powstanie x dm3 O2
3Å" 22,4Å"1
x = = 0,274 dm3 O2
=
2Å"122,6
Wyliczona objętość tlenu 0,274 dm3 nie uwzględnienia strat. W rzeczywistości otrzymana
tlenu 0,274 dm dnienia strat. W rzeczywisto
objętość będzie o 4% mniejsza:
dzie o 4% mniejsza:
Zadania tego typu najlepiej rozwi procentu.
Zadania tego typu najlepiej rozwiązywać w oparciu o definicję procentu. Z definicji: 1
1
% = - wynika, że zamiast 100 jednostek obj ) uzyska się 96 jednostek
e zamiast 100 jednostek objętościowych (dm3) uzysk
100
(4 jednostki to strata).
" Objętość tlenu, po odliczeniu strat:
tlenu, po odliczeniu strat:
zamiast 100 dm3 O2 otrzymuje si
otrzymuje siÄ™ 96 dm3
zamiast 0,274 dm3 O2 otrzyma si
otrzyma siÄ™ y dm3
0,274Å"97
y = = 0,266 dm3 O2
dm
100
Przykład V: Ile g wodorowęglanu magnezu zawierającego 6,45% zanieczyszcze
ęglanu magnezu cego 6,45% zanieczyszczeń potrzebne
jest do otrzymania, w wyniku rozkładu termicznego, 10 dm (mierzonego w warunkach
jest do otrzymania, w wyniku rozkładu termicznego, 10 dm3 CO2 (mierzonego w warunkach
normalnych)
"T
Mg(HCO3)2 MgO + H2O + 2COÄ™!
MgO + H
2
MMg(HCO )2 = 146g
146
3
 Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotycz kszenia
 Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotyczący zwiększenia liczby absolwentów
kierunków przyrodniczo-technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy
technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy
technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy
Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze środków
Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze
Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze
Europejskiego Funduszu Społecznego.
29
z 1 mola Mg(HCO3)2 powstajÄ…
powstajÄ… 2 mole CO2
podczas prażenia 146 g Mg(HCO
enia 146 g Mg(HCO3)2 otrzymuje siÄ™ 2·22,4 dm3 CO2
z x g Mg(HCO3)2 otrzyma 10 dm3 CO2
g Mg(HCO
146
146 Å"10
x = = 32,6g Mg(HCO3)2 ;
22
22,4 Å" 2
Obliczona na podstawie reakcji masa dotyczy czystego Mg(HCO . Zgodnie z tre
Obliczona na podstawie reakcji masa dotyczy czystego Mg(HCO3)2. Zgodnie z treścią
zadania sól zawiera domieszki i jej nawa
zadania sól zawiera domieszki i jej naważka powinna być wyższa.
" Obliczenie masy zanieczyszczonej soli, która zawiera obliczoną wcześniej ilość
Obliczenie masy zanieczyszczonej soli, która zawiera obliczoną
Mg(HCO3)2:
w 100 g zanieczyszczonej soli jest 93,55 g Mg(HCO3)2 (po odjęciu zanieczyszcze
w 100 g zanieczyszczonej soli jest 93,55 g ciu zanieczyszczeń)
y g zanieczyszczonej soli zawiera 32,6 g Mg(HCO3)2
g zanieczyszczonej soli zawiera 32,6 g
100 Å" 32,6
y = = 34,84g Mg(HCO3)2 z domieszkami.
93,55
2.4 Stężenia roztworów.
2.4.1 Stężenia procentowe
W praktyce laboratoryjnej, podobnie jak w żywane s
W praktyce laboratoryjnej, podobnie jak w życiu codziennym, używane są roztwory.
Są to mieszaniny dwóch lub większej ilości związków, których skład określany jest często
to mieszaniny dwóch lub wi zków, których skład okre
jako udział procentowy składnika(ów) (np. opakowania leków, niek
jako udział procentowy składnika(ów) (np. opakowania leków, niek
jako udział procentowy składnika(ów) (np. opakowania leków, niektórych produktów
spożywczych i in.). Zazwyczaj stężenie procentowe odnosi się do procentów wagowych
ywczych i in.). Zazwyczaj st do procentów wagowych
(C%), rzadziej objętościowych. Udział procentowy w relacji objętości składników, stosowany
ciowych. Udział procentowy w relacji obj ci składników, stosowany
jest najczęściej dla określenia składu mieszanin gazów lub cieczy. Jeżeli podana zawartość
lenia składu mieszanin gazów lub cieczy żeli podana zawarto
procentowa dotyczy objętości składników, to obok warto ci liczbowej udziału procentowego
ści składników, to obok wartości liczbowej udziału procentowego
podaje się dodatkowo:  v/v lub  % obj. ) (np. etykiety na opakowaniach trunków
dodatkowo:  v/v lub  % obj. ) (np. etykiety na opakowaniach trunków
dodatkowo:  v/v lub  % obj. ) (np. etykiety na opakowaniach trunków -można
sprawdzić informacje w sklepie, nie kupować).
informacje w sklepie,
 Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotycz kszenia
 Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotyczący zwiększenia liczby absolwentów
kierunków przyrodniczo-technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy
technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy
technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy
Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze środków
Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze
Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze
Europejskiego Funduszu Społecznego.
30
msubstancji
Zawartość składnika w mieszaninie okre , który może być wyrażony
składnika w mieszaninie określa ułamek: , który mo
mcałości(roztworu)
msubstancji
jako udział procentowy, zgodnie ze wzorem: 100
jako udziaÅ‚ procentowy, zgodnie ze wzorem: c% = Å"100% (matematyczna
mcałości(roztworu)
zamiana ułamka na procent omawiana wcze
zamiana ułamka na procent omawiana wcześniej)
Stężenie procentowe (c%) podaje ilość jednostek wagowych składnika w 100
enie procentowe (c jednostek wagowych składnika w 100
jednostkach wagowych roztworu (mieszaniny)
jednostkach wagowych roztworu (mieszaniny).
Przykład VI: Ile g chlorku wapnia nale do 100 g wody aby otrzymać roztwór
Ile g chlorku wapnia należy dodać do 100 g wody aby otrzyma
6%?
Sposób I: Zgodnie z definicją 100 jednostek (g) roztworu zawiera 6 jednostek (g)
Zgodnie z definicj 100 jednostek (g) roztworu zawiera 6 jednostek (g)
CaCl2 i 94 jednostki (g) H2O.
Można zapisać proporcję
proporcjÄ™:
6 g CaCl2 jest w
jest w 94 g H2O
x g CaCl2 będzie w 100 g H2O
g CaCl
6 Å"100
x = = 6,38 g CaCl2
CaCl
94
Sposób II: Zamiana ułamka na procent:
Sposób II: Zamiana ułamka na procent:
mCaCl
mskładnika
2
c% = Å"100% ; w rozwiÄ…zywanym przykÅ‚adzie: c% = Å"100%
; w rozwi
mcałości mroztworu
roztworu
Szukana masa soli x, po dodaniu do 100 g wody - masa roztworu 100 + x
, po dodaniu do 100 g wody 100 + x
x
6% = Å"100% ;
100 + x
600 + 6x = 100x;
 Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotycz kszenia
 Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotyczący zwiększenia liczby absolwentów
kierunków przyrodniczo-technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy
technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy
technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy
Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze środków
Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze
Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze
Europejskiego Funduszu Społecznego.
31
 94x = 600;
600
x = = 6,38 g CaCl2
94
Przykład VII: Ile stałego KOH należy dodać do 400 g 10% roztworu KOH aby
Ile stałego KOH nale do 400 g 10% roztworu KOH aby
powstał roztwór 12%?
Sposób I: Podczas sporz masa wody.
Podczas sporzÄ…dzania roztworu nie zmieni siÄ™ masa wody.
" Obliczenie masy H2O w 400 g 10% roztworu:
O w 400 g 10% roztworu:
100 g roztworu zawiera 90 g H2O
100 g roztworu zawiera 90 g H
400 g roztworu zawiera x g H2O
400 g roztworu zawiera
400 Å"90
x = = 360 g H2O ; i 40 g KOH
100
W 12% roztworze KOH zawarto 12%). RozwiÄ…zaniem
W 12% roztworze KOH zawartość wody wynosi 88% (100% - 12%). Rozwi
zadania będzie obliczenie masy 12% roztworu, w którym zawarte jest 360 g H2O:
dzie obliczenie masy 12% roztworu, w którym zawarte jest 360 g H
dzie obliczenie masy 12% roztworu, w którym zawarte jest 360 g H
88 g H2O jest w 100 g roztworu
O jest w 100 g roztworu
360 g H2O jest w
O jest w y g roztworu
100 Å"360
y = = 409,1 bo dodano KOH;
409,1 ; masa roztworu zwiększyła się bo dodano KOH;
88
różnica mas roztworów 409,1g  400 g = 9,1 g masa dodanego KOH
nica mas roztworów 409,1g masa dodanego KOH
mKOH
Sprawdzenie: c% = Å"100%
100
mroztworu
40 + 9,1
c% = Å"100% = 0,12 Å"100% = 12%
100
409,1
 Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotycz kszenia
 Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotyczący zwiększenia liczby absolwentów
kierunków przyrodniczo-technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy
technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy
technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy
Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze środków
Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze
Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze
Europejskiego Funduszu Społecznego.
32
mskładnika
Sposób II: zamiana uÅ‚amka na procent c% = Å"100%
ułamka na procent
mcałości
szukana masa KOH  x
x; po dodaniu KOH wzrasta masa roztworu:
mKOHw10% roztworze + x
12% = Å"100% ;
100
mroztworu 10% + x
" W pierwszym etapie oblicza siÄ™ masÄ™ (z) KOH w 400 g 10% roztworu:
W pierwszym etapie oblicza si ) KOH w 400 g 10% roztworu:
z
10% = Å"100% ; z = 40 g;
400
40 + x
obliczonÄ… wartość wstawiamy do równania: 12% = Å"100%
wstawiamy do równania:
400 + x
12·400 +12x = 4000 + 100 x;
400 +12x = 4000 + 100 x;
88·x = 800;
800
x = = 9,1g KOH
88
Przykład VIII: W jakim stosunku wagowym nale 2% i 12% roztwór CaCl
W jakim stosunku wagowym należy zmieszać 2% i 12% roztwór CaCl2 aby
otrzymać roztwór 10%?
mCaCl
mskładnika
2 10%
10%
Z wzoru c% = Å"100% ; po zmieszaniu roztworów: 10% = Å"100% ;
mroztworu mroztworu10%
roztworu10
W mieszaninie 12% i 2% roztworu masa CaCl jest równa sumie mas CaCl
W mieszaninie 12% i 2% roztworu masa CaCl2 jest równa sumie mas CaCl2 w obu
zmieszanych roztworach, a masa całego roztworu jest sum mas obu roztworów.
zmieszanych roztworach, a masa całego roztworu jest sumą mas obu roztworów.
m
m + m
CaCl212% CaCl2 2%
10% = Å"100% (VIII
VIII)
mr12% + mr 2%
Rozwiązaniem zadania będzie obliczenie masy 2% roztworu, którą należy dodać do 100g
ędzie obliczenie masy 2% roztworu, któr należ
roztworu 12%; i równanie VIII
VIII z czterema niewiadomymi ( mCaCl 1 2% , mCaCl 2% , mr 12% , mr 2% )
CaCl
2 2
można przekształcić w równanie VIIIa z jedną niewiadomą - mr 2%:
w równanie
 Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotycz kszenia
 Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotyczący zwiększenia liczby absolwentów
kierunków przyrodniczo-technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy
technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy
technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy
Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze środków
Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze
Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze
Europejskiego Funduszu Społecznego.
33
m
CaCl212%
" Obliczenie masy CaCl2 w 100 g 12% roztworu: = Å"100%
w 100 g 12% roztworu: 12% %
mr12%
m = 0,12 Å"100 = 12g CaCl2
CaCl 12%
2
mCaCl 2%
2
wyznaczenie masy CaCl2 w 2% roztworze: 2% =
wyznaczenie masy CaCl Å"100%
mr2%
mCaCl 2% = 0,02 Å" mr2%
2
12 + 0,02 Å" m
r2%
po podstawieniu do wzoru VIII Å"100% (
VIII: 10% = (VIIIa)
100 + mr2%
100 + mr2% = 12Å"10 + 0,2 Å" mr2% ;
0,8Å" mr 2% = 20; mr 2% = 25 g
Po zmieszaniu 100 g 12% roztworu i 25 g 2% roztworu powstaje roztwór 10%. Należy
Po zmieszaniu 100 g 12% roztworu i 25 g 2% roztworu powstaje roztwór 10%. Nale
zmieszać roztwory w proporcji wagowej: 412% : 12%
roztwory w proporcji wagowej: 4
2.4.2 Stężenia molowe.
W laboratorium chemicznym cz roztwory, których st
W laboratorium chemicznym często używane są roztwory, których stężenia podają
liczbę moli (n) związku zawartą w objętości 1 dm3 roztworu. Ten sposób okre
zku zawart roztworu. Ten sposób określenia składu
roztworu to tzw. stężenie molowe (c ) to liczba moli zwi
enie molowe (cM). Stężenie molowe (cM) to liczba moli związku jaka
zawarta jest w objętości 1 dm3 roztworu:
ci 1 dm
n(liczba moli substancji)
cM = [mol/ dm3] Jednostką objętości jest 1 dm3.
mol ci jest 1 dm
Vroztworu (dm3)
Symbol zwiÄ…zku (jonu) w nawiasie kwadratowym oznacza st enie molowe (c
(jonu) w nawiasie kwadratowym oznacza stężenie molowe (cM):
np. [H+] = 0,25 oznacza stężenie kationu wodorowego równe 0,25 mol/dm3.
ężenie kationu wodorowego równe 0,25 mol/dm3
 Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotycz kszenia
 Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotyczący zwiększenia liczby absolwentów
kierunków przyrodniczo-technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy
technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy
technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy
Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze środków
Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze
Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze
Europejskiego Funduszu Społecznego.
34
Przykład IX: Ile g chlorowodoru zawiera 400 cm3 0,20M roztwór kwasu solnego? Jaką
Ile g chlorowodoru zawiera 400 cm 0,20M roztwór kwasu solnego? Jak
objętość chlorowodoru (mierzon w warunkach normalnych) rozpuszczono w tym roztworze?
chlorowodoru (mierzonÄ… w warunkach normalnych) rozpuszczono w tym roztworze?
" Obliczenie ilość moli HCl w roztworze:
moli HCl w roztworze:
1000 cm3 0,2M roztworu zawiera 0,2 mola HCl
0,2M roztworu zawiera 0,2 mola HCl
400 cm3 0,2M roztworu zawiera x moli HCl
moli HCl
400 Å" 0,2
x = = 0,08 mola HCl ;
1000
" Obliczenie masy rozpuszczonego HCl: MHCl = 1,0 + 35,45 = 36,45g
Obliczenie masy rozpuszczonego HCl: g
1 mol HCl to 36,45 g
1 mol HCl to 36,45 g
a 0,08 mola HCl to y g
36,45 Å" 0,08
y = = 2,91 g HCl
1
" Obliczenie objętości rozpuszczonego HCl w postaci gazu w warunkach normalnych:
ci rozpuszczonego HCl w postaci gazu w warunkach
ci rozpuszczonego HCl w postaci gazu w warunkach
1 mol HCl zajmuje objÄ™
1 mol HCl zajmuje objętość 22,4 dm3
0,08 mola HCl zajmuje obj
0,08 mola HCl zajmuje objętość z dm3
z = 0,08Å" 22,4 = 1,79 dm3 HCl
dm
PrzykÅ‚ad X: W 100 g wody, w temperaturze 20°C rozpuszcza siÄ™ 18,4 g azotanu(V)
W 100 g wody, w temperaturze 20°C rozpuszcza siÄ™
W 100 g wody, w temperaturze 20°C rozpuszcza si 18,4 g azotanu(V)
miedzi(II). Obliczyć stężenie roztworu a) procentowe, b) molowe. Gęsto roztworu jest
enie roztworu ęstość
równa 1,08 g/cm3.
a) metoda I: Masa roztworu po rozpuszczeniu Cu(NO3)2: 100 + 18,4 = 118,4 g
Masa roztworu po rozpuszczeniu Cu(NO : 100 + 18,4 = 118,4 g
18,4 g Cu(NO3)2 jest w 118,4 g roztworu
x g Cu(NO3)2 jest w 100 g roztworu
g Cu(NO
18,4 Å"100
x = = 15,54 g Cu(NO3)2 ; nasycony roztwór Cu(NO3)2 ma st
g ma stężenie 15,54%
118,4
 Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotycz kszenia
 Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotyczący zwiększenia liczby absolwentów
kierunków przyrodniczo-technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy
technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy
technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy
Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze środków
Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze
Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze
Europejskiego Funduszu Społecznego.
35
mCu(NO )2
mskładnika
3
metoda II: c% = Å"100% ; c% = Å"100%
100
mcałości mroztworu
mCu(NO )2
18,4
3
c% = Å"100% = Å"100% = 0,1554 Å"100% = 15,54%
mroztworu 118,4
b) Należy wyliczyć liczbę moli Cu(NO3)2 w 1 dm3 roztworu.
Ä™ moli Cu(NO
" Obliczenie masy 1dm3 roztworu Cu(NO3)2
roztworu Cu(NO
m
Gęstość (d) to masa jednostki obj
(d) to masa jednostki objÄ™toÅ›ci: d = ; stÄ…d m = d Å" V
V
Masa 1 dm3 roztworu = 1,08 g/cm3· 1000 cm34= 1080 g,
roztworu = 1,08 g/cm
" Obliczenie masy Cu(NO3)2 w 1 dm3 (1080 g) 15,54% roztworu:
3
15,54 g Cu(NO3)2 jest w 100 g roztworu
)
y g Cu(NO3)2 jest w 1080 g roztworu
g Cu(NO
15,54 Å"1080
1080
y = = 167,8 g Cu(NO3)2 ;
100
" Liczba moli jakÄ… zawiera obliczona masa Cu(NO3)2 :
zawiera obliczona masa Cu(NO
MCu (NO3 )2 = 63,5 + 2 Å"14 + 6 Å"16 = 187,5g ;
+
187,5 g Cu(NO3)2 to 1 mol
)
167,8 g Cu(NO3)2 to z moli
167,8 g Cu(NO
167,8
z = = 0,894 moli Cu(NO3)2 ; [Cu(NO3)2] = 0,894
0,894
187,5
Wyliczona z ostatniej proporcji ilo ż ze wzoru:
Wyliczona z ostatniej proporcji ilość moli może być wyliczona również ze wzoru:
m(masa zwiÄ…zku)
n(z) =
M(masa molowa )
4
1dm3 =1000 cm3
 Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotycz kszenia
 Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotyczący zwiększenia liczby absolwentów
kierunków przyrodniczo-technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy
technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy
technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy
Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze środków
Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze
Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze
Europejskiego Funduszu Społecznego.
36
Przykład XI: Obliczyć pH 0,15M roztworu kwasu octowego, którego stopie
pH 0,15M roztworu kwasu octowego, którego stopie
pH 0,15M roztworu kwasu octowego, którego stopień dysocjacji ą =
3,7%.
CH3COOH CH3COO- + H+
COO
pH = -log [H+];
cj
Stężenie jonów wodorowych w roztworze słabego kwasu wylicza si z wzoru: ą = ;
enie jonów wodorowych w roztworze słabego kwasu wylicza się z wzoru:
c0
c0 = [CH3COOH] = 0,15 mol/dm
COOH] = 0,15 mol/dm3;
[H+] = cj = Ä…·c0 = 0,037·0,15 = 5,55·10
·0,15 = 5,55·10-3;
pH = -log 5,55·10-3 = 2,25
2,25
Uwaga: w obliczeniach wartość
Uwaga: w obliczeniach wartość ą podajemy jako ułamek a nie %
2.4.3 Obliczenia stechiometryczne z uwzględnieniem stężeń roztworów.
Obliczenia stechiometryczne z uwzgl
Przykład XII: Obliczyć objętość 2% roztworu KOH o gęstości 1,02 g/cm3 potrzebną do
objÄ™ ci 1,02 g/cm
wytrÄ…cenia wodorotlenku magnezu z 100 cm3 0,12M roztworu MgSO4.
cenia wodorotlenku magnezu z 100 cm
MgSO4 + 2KOH Mg(OH)2“! + K2SO4
n(liczba moli substancji)
" Obliczenie ilości moli MgSO4: cM = [mol/ dm3]
ci moli MgSO
Vroztworu (dm3)
n = cMÅ" Å" v(dm )
n = 0,12 ą, zgodnie z równaniem
3 ; n = 0,12·0,1 = 0,012 moli MgSO4  z tÄ… iloÅ›ciÄ…, zgodnie z równaniem
reakcji przereaguje 0,024 moli KOH. MKOH = 56g
reakcji przereaguje 0,024 moli KOH. 56
" Obliczenie masy KOH: 1 mol KOH to 56 g
Obliczenie masy KOH: 1 mol KOH to 56 g
0,024 mola KOH to x g
0,024 mola KOH to
x
x = 0,024·56 = 1,34 g KOH
 Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotycz kszenia
 Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotyczący zwiększenia liczby absolwentów
kierunków przyrodniczo-technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy
technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy
technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy
Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze środków
Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze
Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze
Europejskiego Funduszu Społecznego.
37
m(masa zwiÄ…zku)
zwi
lub z wzoru: n = ; m = n·M = 0,024·56 = 1,34 g KOH
KOH
M(masa molowa)
molowa
" Obliczenie w jakiej masie 2% roztworu KOH, znajduje siÄ™ 1,34 g zasady:
Obliczenie w jakiej masie 2% roztworu KOH, znajduje si 1,34 g zasady:
w 100 g 2% roztworu jest 2 g
w 100 g 2% roztworu jest 2 g KOH
w y g 2% roztworu jest 1,34 g KOH
g 2% roztworu jest 1,34 g KOH
1,34 Å"100
y = = 67,0 g
67,0
2
m m 67,0g
Z wzoru: d = ; objętość 2% roztworu: v = = = 65,7cm3 2% KOH
ść 2% roztworu: 2% KOH
V d 1,02g / cm3
Przykład XIII: Do 300 cm3 0,15M azotanu ołowiu(II) dodano 250 cm3 7% roztworu kwasu
0,15M azotanu ołowiu(II) dodano 250 cm 7% roztworu kwasu
siarkowego(VI) o gęstości 1,05 g/cm3. Ile gramów siarczanu(VI) ołowiu(II) wytr
ci 1,05 g/cm . Ile gramów siarczanu(VI) ołowiu(II) wytrąciło się w
reakcji?
Pb(NO3)2 + H2SO4 PbSO4“! + 2HNO3
)
Masy molowe: MH SO4 = 98g ; MPbSO = 303,2g
=
2 4
n(liczba moli substancji)
" Obliczenie liczby moli Pb(NO3)2:: cM = [mol/ dm3] ;
Pb(NO
Vroztworu (dm3)
n = cMÅ" Å" v(dm ) ;
045
3 nPb(NO )2 = 0,15 Å" 0,3 = 0,045
3
" Obliczenie liczby moli H2SO4:
SO
m
1: Obliczenie masy 7% roztworu H2SO4: (z wzoru d = );
Obliczenie masy 7% roztworu H
V
m
m7%H SO4 = 250 cm3 Å"1,05 g / cm3 = 262,5 g ;
2
mH
H2SO
4
2: Ile gramów H2SO4 znajduje siÄ™ w 262,5 g 7% roztworu: 7% = Å"100% ;
SO
262,5
262,5
 Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotycz kszenia
 Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotyczący zwiększenia liczby absolwentów
kierunków przyrodniczo-technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy
technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy
technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy
Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze środków
Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze
Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze
Europejskiego Funduszu Społecznego.
38
7 Å" 262,5 m(masa zwiÄ…zku)
mH SO4 = = 18,37g ; z wzoru: n =
2
100 M(masa molowa)
18,37
nH SO4 = = 0,187mola
2
98
Po zmieszaniu 0,045 Pb(NO3)2 mola i 0,187 mola H2SO4 wytrÄ…ci siÄ™ 0,045 mola PbSO4“!;
Pb(NO Ä™
część kwasu pozostaje w nadmiarze.
w nadmiarze.
m(masa zwiÄ…zku)
Obliczenie masy osadu z wzoru: n
Obliczenie masy osadu z wzoru: =
M(masa molowa)
mPbSO = 303,2 Å" 0,045 = 13,62g
4
Przykład XIV: Do 300 cm3 0,25% roztworu kwasu siarkowego(VI) o gęstości d = 1g/cm3
300 cm 0,25% roztworu kwasu siarkowego(VI) o g
dodano 500 cm3 roztworu zasady sodowej o pH = 12. Obliczyć pH mieszaniny. Jaki jest odczyn
roztworu zasady sodowej o pH = 12. Obliczy pH mieszaniny. Jaki jest odczyn
roztworu?
2NaOH + H2SO4 Na2SO4 + 2H2O
2NaOH + H
" Obliczenie liczby moli H2SO4:
SO
1: obliczenie masy H2SO4 w 300 cm3 0,25% roztworu:
obliczenie masy H
m
z wzoru: d = ; m 0,12% = d·v = 300 cm3·1 g/cm3 = 300 g
V
w 100 g 0,25 % roztworu jest 0,25 g
w 100 g 0,25 % roztworu jest 0,25 g H2SO4
w 300 g 0,25% roztworu jest x g H2SO4
w 300 g 0,25% roztworu jest x g
300 Å" 0,25
x = = 0,75 g H2SO4 ,
0,75
100
 Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotycz kszenia
 Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotyczący zwiększenia liczby absolwentów
kierunków przyrodniczo-technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy
technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy
technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy
Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze środków
Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze
Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze
Europejskiego Funduszu Społecznego.
39
2: Obliczenie liczby moli H2SO4 w 300 cm3 0,25% roztworu:
Obliczenie liczby moli H
m(masa zwiÄ…zku)
n = ; MH SO4 = 98g
2
M(masa molowa)
0,75
n = = 7,65 Å"10-3molaH2SO4
mola
98
" Obliczenie liczby moli NaOH:
Obliczenie liczby moli NaOH:
NaOH [Na+] + [OH
] + [OH-] - mocna zasada [OH-] = [NaOH]
roztwór NaOH o pH = 12:
roztwór NaOH o pH = 12: [H+] = 10-12; [H+]·[OH-] = 10-14
10-14 10-14
[OH-] = = = 10-2 ; [OH-] = cMNaOH = 10-2 = 0,01M,
=
[H+] 10-12
n(liczba moli substancji)
moli
z wzoru: cM = [mol/ dm3] ; nNaOH = cM·v = 0,01
v = 0,01·0,5 = 0,005 moli
Vroztworu (dm3)
- na zobojętnienie 0,005 moli NaOH potrzebne jest 0,0025 mola H2SO4;
tnienie 0,005 moli NaOH potrzebne jest
roztwór H2SO4 zawierał 0,00765
0,00765 mola  część kwasu:
0,00765- 0,0025 = 0,00515 dzie kwaśny.
0,00515 moli pozostaje i odczyn roztworu będzie kwaś
" Obliczenie pH roztworu po zmieszaniu:
Obliczenie pH roztworu po zmieszaniu:
H2SO4 2H+ + SO2- [H+] = 2Å" cM H SO
H
4
2 4
1: Obliczenie cM H SO4 : Przy mieszaniu roztworów rozcieńczonych można założyć, że
czonych mo
2
2
objętość roztworu po zmieszaniu jest równa sumie obj
roztworu po zmieszaniu jest równa sumie objętości:
W 800 cm3 (300 cm3 + 500 cm3) roztworu jest 0,00515 mola H2SO4:
(300 cm
n(liczba moli substancji) 0,00515
cM = = = 0,00643 [mol/ dm3]
c mol
Vroztworu (dm3) 0,8
[H+] = 2· 0,00643 = 0,0128; pH = -log 0,0128 = 1,89
;
 Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotycz kszenia
 Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotyczący zwiększenia liczby absolwentów
kierunków przyrodniczo-technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy
technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy
technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy
Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze środków
Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze
Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze
Europejskiego Funduszu Społecznego.
40
Podsumowanie: W rozwiÄ…zaniu zada podstawÄ… definicji:
zaniu zadań warto korzystać ze wzorów, które są podstaw
mskładnika
c% = Å"100%
100
mcałości
m
d =
V
m(masa zwiÄ…zku)
zwi
n =
M(masa molowa)
molowa
n(liczba moli substancji)
substancji
cM = [mol/ dm3]
Vroztworu (dm3)
dm
Należy pamiętać, że woda w temperaturze pokojowej ma gęstość 1 g/cm3.
e woda w
2.5 Zadania.
2.5.1 Mol i masa molowa; ustalanie wzoru chemicznego; stechiometria.
Mol i masa molowa; ustalanie wzoru chemicznego; stechiometria.
1. Ile moli diwodoroortofosforanu(V) amonu zawarte jest w 10 g zwiÄ…zku?
Ile moli diwodoroortofosforanu(V) amonu zawarte jest w 10 g zwi
Ile moli diwodoroortofosforanu(V) amonu zawarte jest w 10 g zwiÄ…
(odp. 0,087 mola)
2. Obliczyć masę wodorowęglanu sodu, potrzebną do otrzymania w reakcji z kwasem
wodorow do otrzymania w reakcji z kwasem
azotowym(V) 2 dm3 (warunki normalne) dwutlenku węgla. Sól zawiera 8 %
gla. Sól zawiera 8 %
zanieczyszczeń. (odp. 8,16 g)
.
3. Jaka jest masa molowa gazu, którego g w warunkach normalnych wynosi 0,714
Jaka jest masa molowa gazu, którego gęstość w warunkach normalnych wynosi 0,714
g/dm3?
(odp. 16 g/mol)
4. Masa mieszaniny węglanu sodu i tlenku sodu po wyprażeniu do stałej masy
ęglanu sodu i tlenku sodu po wyprażeniu do stałej masy
zmniejszyła się o 3%. Co pozostało w naczyniu; jaki był początkowy skład
o 3%. Co pozostało w naczyniu; jaki był pocz
o 3%. Co pozostało w naczyniu; jaki był pocz
mieszaniny? (odp. 7,23% Na2CO3 i 92,77% Na2O)
mieszaniny? CO
5. Jaka objętość (warunki normalne) amoniaku potrzebna jest do przeprowadzenia 15 g
(warunki normalne) amoniaku potrzebna jest do przeprowadzenia 15 g
(warunki normalne) amoniaku potrzebna jest do przeprowadzenia 15 g
kwasu ortofosforowego(V) w wodoroortofosforan(V) amonu? (6,86 dm3)
kwasu ortofosforowego(V) w wodoroortofosforan(V) amonu?
kwasu ortofosforowego(V) w wodoroortofosforan(V) amonu?
 Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotycz kszenia
 Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotyczący zwiększenia liczby absolwentów
kierunków przyrodniczo-technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy
technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy
technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy
Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze środków
Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze
Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze
Europejskiego Funduszu Społecznego.
41
6. Podczas rozkładu 29 g tlenku srebra(I) powstaje 27 g srebra. Ile gramów tlenu
6. Podczas rozkładu 29 g tlenku srebra(I) powstaje 27 g srebra. Ile gramów tlenu
6. Podczas rozkładu 29 g tlenku srebra(I) powstaje 27 g srebra. Ile gramów tlenu
uzyskano w takiej reakcji, je li powstało 54 g srebra?
w takiej reakcji, jeśli powstało 54 g srebra? (odp. 4 g)
7. Stosunki mas molowych kwasów wynoszą 1:1, a ich soli sodowych 53:64. Pierwszy z
7. Stosunki mas molowych kwasów wynosz 1:1, a ich soli sodowych 53:64. Pierwszy z
kwasów zawiera 2, a drugi 3 atomy wodoru w cz steczce. Obliczyć masę molową obu
kwasów zawiera 2, a drugi 3 atomy wodoru w cząsteczce. Obliczyć
kwasów. (odp. 62 g/mol)
kwasów.
kwasów.
8. Zmieszano 36 g wody i 1,7 g amoniaku. Ile cz steczek wody przypada na jedn
8. Zmieszano 36 g wody i 1,7 g amoniaku. Ile czÄ…steczek wody przypada na jednÄ…
czÄ…steczkÄ™ amoniaku? (odp. 20)
amoniaku?
9. Do 10 milimoli tlenku fosforu(V) wkroplono 600 mg wody. Obliczy
9. Do 10 milimoli tlenku fosforu(V) wkroplono 600 mg wody. Obliczy
9. Do 10 milimoli tlenku fosforu(V) wkroplono 600 mg wody. Obliczyć masę kwasu
ortofosforowego(V) wytworzonego w tej reakcji. (odp. 1,96 g)
ortofosforowego(V) wytworzonego w tej reakcji.
ortofosforowego(V) wytworzonego w tej reakcji.
10. Gęstość mieszaniny azotu i wodoru w warunkach normalnych wynosi 0,38 g/dm3.
mieszaniny azotu i wodoru w warunkach normalnych wynosi 0,38 g/dm
mieszaniny azotu i wodoru w warunkach normalnych wynosi 0,38 g/dm
Obliczyć skład procentowy tej mieszaniny (%obj.). dN = 1,25 g/cm3 ,
skład procentowy tej mieszaniny (%obj.).
skład procentowy tej mieszaniny (%obj.).
2
dH = O,09 g/cm3 . (odp. 25% N2 i 75% H2)
. (odp. 25% N
2
11. Podać wzór hydratu MgHPO4, jeśli wiadomo, że zawiera on 40,8% P2O5.
wzór hydratu MgHPO e zawiera on 40,8% P
(odp.
(odp. MgHPO4·3H2O)
12. Obliczyć masę molową soli glinu i dwuprotonowego kwasu o masie molowej 62
molowÄ… soli glinu i dwuprotonowego kwasu o masie molowej 62
g/mol.
(odp. 234 g/mol)
13. Obliczyć ułamek molowy wodoru w mieszaninie zawieraj cej 4 g wodoru i 16 g tlenu.
ułamek molowy wodoru w mieszaninie zawierającej 4 g wodoru i 16 g tlenu.
(odp. 0,8)
14. Mieszanina zawiera 70% wagowych wodoru i 30% wagowych tlenu. Obliczy
14. Mieszanina zawiera 70% wagowych wodoru i 30% wagowych tlenu. Obliczyć skład
14. Mieszanina zawiera 70% wagowych wodoru i 30% wagowych tlenu. Obliczy
mieszaniny w procentach obj
mieszaniny w procentach objętościowych (% obj.).
(odp. 97,4% obj. wodoru i 2,6% obj. tlenu)
(odp. 97,4% obj. wodoru i 2,6% obj. tlenu)
 Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotycz kszenia
 Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotyczący zwiększenia liczby absolwentów
kierunków przyrodniczo-technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy
technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy
technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy
Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze środków
Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze
Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze
Europejskiego Funduszu Społecznego.
42
2.5.2 Stężenia roztworów.
1. Perhydrol to 30% roztwór nadtlenku wodoru. Obliczyć masę nadtlenku wodoru w 150
1. Perhydrol to 30% roztwór nadtlenku wodoru. Obliczy nadtlenku wodoru w 150
cm3 perhydrolu, którego g
perhydrolu, którego gęstość wynosi 1,11 g/cm3. (odp. 49,95 g)
2. Jaką objętość wody nale do 100 g 12% roztworu cukru, aby powstał roztwór
wody należy dodać do 100 g 12% roztworu cukru, aby powstał roztwór
5%? (odp. 140 cm3)
3. Ile gramów siarczanu(VI) magnezu należy dodać do 150 g 15% roztworu, aby
Ile gramów siarczanu(VI) magnezu nale do 150 g 15% roztworu, aby
otrzymać roztwór 18%? (odp. 5,49 g)
roztwór 18%?
roztwór 18%?
4. 15 g 15% roztworu azotanu(V) amonu rozcieńczono do objętości 500 cm
15 g 15% roztworu azotanu(V) amonu rozcie ści 500 cm3. Obliczyć
stężenie molowe roztworu. (odp. 0,056 mol/dm
enie molowe roztworu. (odp. 0,056 mol/dm3)
5. 85 g chlorku sodu rozpuszczono w 300 cm wody i otrzymano roztwór o g
85 g chlorku sodu rozpuszczono w 300 cm3 wody i otrzymano roztwór o gęstości 1,18
g/cm3. Oblicz stężenie molowe rozt (odp. 4,44 mol/dm
enie molowe roztworu. (odp. 4,44 mol/dm3)
6. Obliczyć stężenie procentowe 2M roztworu kwasu azotowego(V). Gęstość roztworu
enie procentowe 2M roztworu kwasu azotowego(V). G
enie procentowe 2M roztworu kwasu azotowego(V). G
1,07 g/cm3. (odp. 11,8%)
7. Ile gramów manganianu(VII) sodu zawieraj cego 10% zanieczyszcze
nianu(VII) sodu zawierającego 10% zanieczyszczeń należy użyć do
sporzÄ…dzenia 250 cm3 0,2M roztworu?
0,2M roztworu? (odp. 7,9 g)
8. W kolbie o pojemności 500 cm3 sporządzono roztwór przez rozcieńczenie 2 g 36%
W kolbie o pojemności 500 cm dzono roztwór przez rozcie
roztworu kwasu siarkowego(VI). Obliczy ) procentowe,
roztworu kwasu siarkowego(VI). Obliczyć stężenie a) procentowe, b) molowe
powstałego roztworu. G (odp. a) 0,14%, b) 0,015M)
powstałego roztworu. Gęstość roztworu 1 g/cm3.. (odp. a) 0,14%, b) 0,015M)
9. Do jakiej objętości należy rozcieńczyć 25 cm3 30% roztworu zasady sodowej o
ci nale % roztworu zasady sodowej o
gęstości 1,26 g/cm3, aby otrzymać roztwór 0,25M? (odp. 945 cm3)
, aby otrzyma
10. Obliczyć, w jakim stosunku wagowym należy zmieszać ze sobą wodę destylowaną i
, w jakim stosunku wagowym nale Ä… wod
6,10M roztwór wodorotlenku sodu o g , aby otrzyma
6,10M roztwór wodorotlenku sodu o gęstości 1,22 g/cm3, aby otrzymać roztwór 10%.
(odp. 1:1)
11. Ile wody należy odparowa ć roztwór 28%?
y odparować ze 150 g 20% roztworu, aby otrzymać roztwór 28%?
(odp. 43 g)
 Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotycz kszenia
 Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotyczący zwiększenia liczby absolwentów
kierunków przyrodniczo-technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy
technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy
technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy
Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze środków
Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze
Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze
Europejskiego Funduszu Społecznego.
43
12. Zmieszano 100 cm3 1M roztworu kwasu azotowego(V) o gęstości 1,03 g/cm i 200
1M roztworu kwasu azotowego(V) o g ści 1,03 g/cm3
cm3 12% roztworu tego kwasu o g ć stęż
12% roztworu tego kwasu o gęstości 1,07 g/cm3. Obliczyć stężenie procentowe i
molowe otrzymanego roztworu; g
molowe otrzymanego roztworu; gęstość mieszaniny 1,05 g/cm3.
(odp. 10,0%, 1,68M)
(odp. 10,0%, 1,68M)
13. Ile gramów Ca(NO3)2 należy dodać do 25 cm3 0,25 M roztworu tej soli, aby stężenie
0,25 M roztworu tej so
jonów azotanowych(V) wzrosło dwukrotnie? (odp. 1,02 g)
jonów azotanowych(V) wzrosło dwukrotnie?
jonów azotanowych(V) wzrosło dwukrotnie?
14. Ile wody należy dodać do 1 dm3 roztworu, aby uzyskać 10-krotne rozcie
y dodać do 1 dm krotne rozcieńczenie?
2.5.3 Zadania stechiometryczne z uwzględnieniem stężeń roztworów.
Zadania stechiometryczne z uwzgl
1. Ile gramów 15% roztworu kwasu solnego potrzebne jest na zobojętnienie 10 g
Ile gramów 15% roztworu kwasu solnego potrzebne jest na zoboj
Ile gramów 15% roztworu kwasu solnego potrzebne jest na zoboj
wodorotlenku wapnia. (odp. 65,7 g)
2. Jaka objętość 0,2M molowego roztworu KOH zobojętni 100 cm3 0,5M roztworu
0,2M molowego roztworu KOH zoboj tni 100 cm
H2SO4? (odp. 500 cm3)
3. Obliczyć objętość 10% roztworu kwasu siarkowego(VI) o gęstości 1,06 g/cm3
ść 10% roztworu kwasu siarkowego(VI) o gę
potrzebną na zobojętnienie 1,2 mola NaOH. (odp. 555 cm3)
ętnienie 1,2 mola NaOH.
4. Na zobojętnienie naważki wodorotlenku magnezu o masie 0,1248g zu
tnienie naważki wodorotlenku magnezu o masie 0,1248g zużyto 10,1 cm3
0,33M roztworu kwasu solnego. Obliczy Ä… Mg(OH)
0,33M roztworu kwasu solnego. Obliczyć zawartość procentową Mg(OH)2 w próbce.
(odp. 77,4%)
5. Jaka objętość 0,8% roztworu NaCl o gęstości 1g/cm3 potrzebna jest do wytrącenia
0,8% roztworu NaCl o g potrzebna jest do wytr
jonów srebrowych z 80 cm3 0,02M roztworu AgNO3? (odp. 11,7 cm3)
jonów srebrowych z 80 cm
6. Po rozpuszczeniu naważki 0,155 g CaCl2 w wodzie i wytrąceniu jonów chlorkowych
Po rozpuszczeniu naważ ceniu jonów chlorkowych
roztworem azotanu(V) srebra otrzymano 0,344 g chlorku srebra. Obliczy
roztworem azotanu(V) srebra otrzymano 0,344 g chlorku srebra. Obliczy
roztworem azotanu(V) srebra otrzymano 0,344 g chlorku srebra. Obliczyć stopień
czystości chlorku wapnia. (odp. zawarto
ci chlorku wapnia. (odp. zawartość CaCl2 85,6%)
7. Czy po wprowadzeniu 10 cm3 8% roztworu H2SO4 o gęstości 1,05 g/cm
Czy po wprowadzeniu 10 cm ci 1,05 g/cm3 do 150 cm3
0,025M roztworu azotanu(V) ołowiu(II) nast cenie wszystkich jonów Pb
0,025M roztworu azotanu(V) ołowiu(II) nastąpi strącenie wszystkich jonów Pb2+?
(odp. tak)
8. Obliczyć stężenie procentowe kwasu solnego, je eli po dodaniu do 12,5 g tego kwasu
enie procentowe kwasu solnego, jeżeli po dodaniu do 12,5 g tego kwasu
nadmiaru metalicznego glinu wydzieliło si oru (mierzonego w
nadmiaru metalicznego glinu wydzieliło się 1,25 dm3 wodoru (mierzonego w
warunkach normalnych).
warunkach normalnych). (odp. 8,1%)
 Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotycz kszenia
 Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotyczący zwiększenia liczby absolwentów
kierunków przyrodniczo-technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy
technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy
technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy
Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze środków
Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze
Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze
Europejskiego Funduszu Społecznego.
44
9. W 50 cm3 wody rozpuszczono 2g tlenku wapnia. Jakie jest procentowe stężenie
wody rozpuszczono 2g tlenku wapnia. Jakie jest procentowe st
wody rozpuszczono 2g tlenku wapnia. Jakie jest procentowe st
otrzymanego roztworu zasady wapniowej? (odp. 5,1%)
otrzymanego roztworu zasady wapniowej?
10. Tlenek siarki(VI) powstały w wyniku utlenienia 1 tony SO2 rozpuszczono w 1 m3
Tlenek siarki(VI) powstały w wyniku utlenienia 1 tony SO ozpuszczono w 1 m
wody. Obliczyć stężenie procentowe powstałego kwasu siarkowego(VI).
stężenie procentowe powstałego kwasu siarkowego(VI).
(odp. 68%)
11. Ile g metalicznego cynku rozpuści się w 150 cm3 0,25M roztworu kwasu solnego?
Ile g metalicznego cynku rozpu 0,25M roztworu kwasu solnego?
(odp. 1,23 g)
12. Obliczyć stężenie procentowe roztworu zasady litowej otrzymanej w wyniku
enie procentowe roztworu zasady litowej otrzymanej w wyniku
rozpuszczenia 2,5 g metalicznego litu w 100 g wody.
rozpuszczenia 2,5 g metalicznego litu w 100 g wody. (odp. 8,48%)
2.5.4 Stopień dysocjacji; wykładnik st
dysocjacji; wykładnik stężenia jonów wodorowych.
1. 30 g kwasu octowego rozcieńczono wodą do objętości 1 dm3. W powstałym
30 g kwasu octowego rozcie ci 1 dm
roztworze znajduje siÄ™ 1,7·1021 jonów H+. Obliczyć stopieÅ„ dysocjacji kwasu
znajduje siÄ™ Å„ dysocjacji kwasu
octowego. (odp. 0,56%)
2. Do 100 cm3 1,0% roztworu NaOH o d=1,0 g/cm dodano 100 cm
1,0% roztworu NaOH o d=1,0 g/cm3 dodano 100 cm3 kwasu solnego o
pH = 3. Obliczyć pH otrzymanego roztworu. (odp. 13,1)
pH otrzymanego roztworu.
pH otrzymanego roztworu.
3. Obliczyć stężenie molowe jednoprotonowego kwasu, którego pH=3 a ą=4%.
enie molowe jednoprotonowego kwasu, którego pH=3 a
enie molowe jednoprotonowego kwasu, którego pH=3 a
(odp. 0,025M )
4. Obliczyć pH roztworu zawieraj w 1 dm
pH roztworu zawierajÄ…cego 5,1·10-3 g jonów OH w 1 dm3. (odp. 10,48)
5. Obliczyć stężenie molowe niezdysocjowanych cząsteczek w roztworze
enie molowe niezdysocjowanych cz steczek w roztworze
jednoprotonowego 0,05M kwasu, którego ą = 1,9%. (odp. 0,049M)
jednoprotonowego 0,05M kwasu, którego
6. Obliczyć pH roztworu Ca(OH)2 o stężeniu 2·10-4 mol/dm3.
pH roztworu Ca(OH) . (odp. 10,6)
7. Jakie będzie pH roztworu po zmieszaniu 3 dm roztworu mocnego kwasu o pH=3 z 5
dzie pH roztworu po zmieszaniu 3 dm3 roztworu mocnego kwasu o pH=3 z 5
dm3 roztworu o pH=4? (odp. 3,36)
roztworu o pH=4?
8. Obliczyć stężenie molowe roztworu kwasu siarkowego(VI), którego pH=2,7.
enie molowe roztworu kwasu siarkowego(VI), którego pH=2,7.
enie molowe roztworu kwasu siarkowego(VI), którego pH=2,7.
(odp. 1·10
(odp. 1·10-3 mol/dm3)
 Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotycz kszenia
 Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotyczący zwiększenia liczby absolwentów
kierunków przyrodniczo-technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy
technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy
technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy
Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze środków
Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze
Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze
Europejskiego Funduszu Społecznego.
45
9. Ile gramów NaOH należy dodać do 100 ml wody, aby powstał roztwór o pH 10?
Ile gramów NaOH nale do 100 ml wody, aby powstał roztwór o pH 10?
(odp. 0,4 mg)
10. Po zmieszaniu 3,65 g HCl, 9,8 g H czono wod
10. Po zmieszaniu 3,65 g HCl, 9,8 g H2SO4 roztwór rozcieńczono wodą do objętości
2000 cm3. Obliczyć pH uzyskanego roztworu. (odp. 0,82)
ć pH uzyskanego roztworu.
11. Obliczyć pH roztworu uzyskanego przez 170-krotne rozcieńczenie roztworu KOH o
pH roztworu uzyskanego przez 170 czenie roztworu KOH o
pH = 12,72 . (odp. 10,49)
pH = 12,72 .
pH = 12,72 .
12. Zmieszano 275 cm3 0,05M HNO3 i 325 cm3 0,01M HCl. Do uzyskanego roztworu
0,05M HNO 0,01M HCl. Do uz
dodano 5,61 g stałego KOH. Obliczy pH powstałego roztworu?
dodano 5,61 g stałego KOH. Obliczyć pH powstałego roztworu? (odp. 13,14)
13. Ile gramów kwasu mlekowego (CH roztworu, w którym
Ile gramów kwasu mlekowego (CH3CHOHCOOH) zawiera 1 dm3 roztworu, w którym
stężenie jonów wodorowych jest równe 5,294·10-3 mola/dm3 a stopieÅ„ dysocjacji
enie jonów wodorowych jest równe 5,294·10 a stopie
wynosi 2,647% ? (odp. 18,02 g)
 Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotycz kszenia
 Program Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu dotyczący zwiększenia liczby absolwentów
kierunków przyrodniczo-technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy
technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy
technicznych o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy
Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze środków
Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze
Projekt realizowany w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki współfinansowanego ze
Europejskiego Funduszu Społecznego.
46